16.11.1966
Sameinað þing: 10. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 255 í D-deild Alþingistíðinda. (2322)
28. mál, sumardvalarheimili kaupstaðarbarna í sveit
Flm. (Einar Ágústsson):
Herra forseti. Ég flyt á þskj. 29 ásamt tveim öðrum hv. þm. till. til þál. um, að Alþ. feli ríkisstj. að skipa 5 manna mþn. til þess að gera till. um stofnun sumarheimila í sveitum fyrir börn úr kaupstöðum og kauptúnum. Sams konar till. fluttum við í fyrra, en hún var þá ekki útrædd. Okkur flm. finnst þó, að hér sé hreyft málefni, sem þannig er vaxið, að rétt sé að ganga úr skugga um það, hver sé vilji hv. alþm. í því efni, sem till. fjallar um. Þess vegna höfum við flutt till. á ný og vonumst til þess, að hún fái eðlilega afgreiðslu.
Ég mun ekki hafa hér langa framsögu um þetta mál. Ég get að mestu látið nægja að vísa til þeirra orða, sem ég sagði í fyrra um sama málefni, en vil þó leyfa mér að rifja aðeins upp aðalefnið í örfáum orðum.
Tilefni þessa tillöguflutnings eru þær breytingar, sem orðið hafa á íslensku þjóðlífi á síðustu áratugum. Hér áður, þegar ég og mínir jafnaldrar vorum að alast upp, var það og löngum áður háttur kaupstaðabúa að koma börnum sínum í sumardvöl á sveitaheimilum. Slíkar sumardvalir voru mjög eftirsóttar og þóttu hollar og þroskavænlegar fyrir börnin. Á þennan hátt komust þau í tengsl við náttúru landsins og 1ærðu að umgangast dýrin og kynnast framleiðslustörfunum í sveitunum sjálfum sér til gagns og þroska og fólkinu þar yfirleitt til ánægju. Tengsl fólksins héldust og styrktust, þess, sem bjó í sveitunum og hins, sem heima átti við sjávarsíðuna, og tilfinningin jókst fyrir því, að allir værum við Íslendingar með sameiginleg hagsmunamál. Á þeim tíma, sem mér er minnisstæðastur í þessu sambandi, voru ástæður þannig, að sæmilegir möguleikar voru til þess í sveitunum að veita þessum sumardvalargestum viðtöku. Hlutföllin milli búsetu í sveitum voru allt önnur þá en þau eru nú. Núna er þetta allt gerbreytt, eins og við allir vitum. Möguleikar sveitaheimilanna til slíkrar starfsemi er alveg hverfandi hjá því, sem áður var.
Sveitaheimilum hefur farið fækkandi undanfarin ár, en auk þess hefur fólki á þeim heimilum, sem enn eru fyrir hendi, fækkað mjög, m.a. vegna aukinnar vélvæðingar í landbúnaði. Það er því ekki lengur fyrir hendi sá vinnukraftur, sem nauðsynlegur er til þess að sinna þörfum aðkomubarna. Afleiðing þessa verður sú, að þeim börnum, sem eiga kost á sumardvöl í sveit, fer sífellt fækkandi. En þörf kaupstaðabarna er þó alls ekki minni en áður var. Þvert á móti vex hún hröðum skrefum með auknum fólksflutningum til þéttbýlissvæðanna. Í Reykjavík einni eru nú búsett um 80 þús. manns, og á Faxaflóasvæðinu búa yfir 100 þús. manns, og víðar er þéttbýli en hér. Sveitabýli eru hins vegar um 5600—5700 á öllu landinu. Þessar tölur sýna, hve langur vegur er frá því, að sveitaheimilin geti leyst allan þann vanda, sem hér er gerður að umtalsefni. Hér þurfa nýjar aðgerðir til að koma, ef kaupstaðabörn eiga að fá að halda áfram að njóta sveitadvalar að sumrinu.
Ýmis félagasamtök í landinu hafa á virðingarverðan hátt leitazt við að bæta. nokkuð úr þörfinni og orðið talsvert ágengt í því efni. Skylt er að viðurkenna það. Í þessu sambandi má t.d. nefna Kristilegt félag ungra manna og kvenna hér í Reykjavík. Þessi samtök hafa haldið uppi sumardvalanstarfsemi í Vatnaskógi og Vindáshlíð, og mörg börn héðan hafa notið dvalar á þessum stöðum. Þarna er þó aðeins um stuttan tíma að ræða fyrir hvert barn, eina og í hæsta lagi tvær vikur. Þá má nefna Rauðakrossinn og heimili hans að Laugarási, Silungapolli og reyndar víðar. Þjóðkirkjan hefur á síðari árum haldið uppi slíkri starfsemi og fleiri samtök, sem hér yrði of langt upp að telja og óþarft. Alls eru þeir aðilar, sem Reykjavíkurborg t.d. hefur styrkt í þessu skyni, 9 talsins. Þessir 9 aðilar geta tekið á móti 980 börnum með 30 þús. dvalardaga, en aðrir aðilar, svo sem KFUM og þjóðkirkjan, sem ekki eru styrktir sérstaklega af Reykjavíkurborg, geta látið í té um 50 þús. dvalardaga.
Sameiginlegt öllum þessum heimilum er, að þar er enginn búskapur rekinn, en það tel ég og við aðrir flm. þessarar till. mikinn galla. Það er skoðun okkar, eins og fram kemur í till., að stefnt skuli að því, að á slíkum sumarheimilum hafi börnin viðfangsefni, er geti orðið þeim að sem mestum andlegum og líkamlegum þroska, þ. á m. ræktunarstörf, gæzla húsdýra og umgengni við þau, svo að eitthvað sé nefnt. Á þann hátt teljum við, að þessar sumardvalir verði líkari því, sem þær áður voru og við teljum að reynzt hafi vel og hafi meira uppeldisgildi.
Þá er kannske rétt að geta þess, að í Reykjavík hefur verið starfræktur undanfarin sumur vinnuskóli fyrir unglinga, 12-15 ára, sem á s.l. ári tók á móti 542 unglingum til vinnu um takmarkaðan tíma. En í hverjum af þessum árgöngum, sem vinnuskólinn nær yfir, þ.e. 12–15 ára, munu nú vera um 1800 unglingar hér í bænum.
Hvort tveggja þetta, sem ég hef nú nefnt, Vinnuskóli Reykjavíkurborgar og sumardvalarstaðir annarra aðila, er að sjálfsögðu góðra gjalda vert, en það leysir ekki nema að mjög takmörkuðu leyti það viðfangsefni, sem hér er við að fást. Um ráðstafanir annarra sveitarfélaga en Reykjavíkur er mér minna kunnugt. Þess vegna hef ég aðallega beint máli mínu að því, sem hér er gert. En ég veit þó, eða þykist vita, að einnig þar séu víðast hvar ófullnægjandi ráðstafanir gerðar í þessu máli. Af þessu leiðir auðvitað, að foreldrar í kaupstöðum og öðru þéttbýli hafa neyðzt til að koma börnum sínum til starfa á hinum almenna vinnumarkaði þann tíma, sem þau eru ekki í skóla, eða láta þau ganga iðjulaus og í hálfgerðum vandræðum með sig, en slíkt iðjuleysi er ungmennum áreiðanlega ekki hollt og getur hæglega leitt til óæskilegra hluta.
Að vísu er ég þeirrar skoðunar, að hæfileg vinna sé hverju ungmenni holl og margfalt betri en iðjuleysi. En því er þó ekki að neita, að barnavinna getur boðið margvíslegum hættum heim, og þess eru dæmi, að börn hafa verið sett til þeirra starfa, sem verða ekki talin þeim hættulaus, hvorki andlega né líkamlega. Að áliti okkar flm. er því hér um tvöfalda hættu að ræða: Annars vegar þá að kaupstaðabörn missa af þeim skóla, sem sveitin og sveitalífið hefur verið íslenzkum börnum allt fram undir þetta. Hins vegar, að þau ráðast til þeirra starfa við sjávarsíðuna, sem jafnvel geta orðið þeim viðsjárverð, eða þá að þau hafa engin sérstök viðfangsefni við að fást, sem e.t.v. er þó allra verst. Hér sýnist því vera verkefni, sem þarfnast úrlausnar.
Ég tel eðlilegt, að sú n., sem skipuð verður, ef þessi till. verður samþ., hafi samráð við þá aðila, sem mest hafa að málum þessum unnið, og þess vegna eru í till, okkar nefndir þessir aðilar borgarstjórn Reykjavíkur, bæjarstjórnir annarra kaupstaða landsins, sveitarstjórnir kauptúna, hreppa og barnaverndarráð. Það má vel vera, að þessi upptalning sé ekki tæmandi, og kæmi þá til athugunar í n. að bæta því við, sem teldist á skorta.
Það er að sjálfsögðu mikið verkefni að koma upp nægilega mörgum dvalarheimilum í sveitum fyrir kaupstaðabörn, þannig að viðhlítandi verði fyrir þessum málum séð, og lausn þess verður eflaust talsvert kostnaðarsöm. En hér er líka mikið í húfi. Við segjum oft, að æska landsins sé dýrmætasti þjóðarauðurinn, og ekkert verkefni er þá verðugra en það, sem stuðlar að auknum þroska æskunnar. Því verður að ætla, að skilningur allra, sem hér eiga hlut að máli, Alþingis, bæjar- og sveitarstjórna og foreldra, á þessari þörf reynist svo mikill, að ekki verði í það horft, þótt framkvæmdirnar kosti nokkurt fé, og þess vegna verði fljótlega hafizt handa í þessum efnum. En okkur flm. er ljóst, að málið þarf athugunar við og mikið veltur á því, að skipulega sé að því unnið. Þess vegna höfum við nú gert ráð fyrir því, að skipuð verði n. til þess að athuga málið, áður en til frekari framkvæmda kemur.
Okkur flm. er kunnugt um það, að þeir eru ýmsir, sem telja opinber afskipti af þessum málum óþörf, utan hvað styrkir kunni að vera góðra gjalda verðir, en meginstefnan eigi að vera sú, að einstökum stofnunum verði falin forsjá þessara mála, muni á þann hátt nýtast sá mikli sjálfboðaliðskraftur, sem þessar stofnanir og félög hafa yfir að ráða. M.a. hefur biskup landsins sent mér bréf, þar sem hann lýsir sig andvígan þeirri till., sem ég er hér að mæla fyrir, og telur, að farsælla muni verða að hafa sama hátt á þessum málum og verið hefur. Það er vissulega skylt að viðurkenna hið mikla og góða starf, sem margir einstaklingar hafa unnið á þessum vettvangi. Það er síður en svo ætlun okkar flm. að gera á nokkurn hátt lítið úr því, enda hef ég bæði nú og við sams konar tilefni í fyrra lagt ríka áherzlu á þetta atriði. En okkur flm. þessarar till. finnst, að þessar ráðstafanir séu ekki nægar, það sé tilviljanakennt, hvaða börn eiga kost á sumardvöl í sveit og hver ekki, og þess vegna sé það rétt, að rækileg athugun fari fram á þessu máli, bæði til að kanna þörfina og til þess að gera till. um ráðstafanir, er til úrbóta mættu verða. Þar með er á engan hátt sagt, að það sé meining okkar, að öllum afskiptum félaga og áhugamanna skuli tafarlaust hætt. Þvert á móti hefur jafnan af okkar hendi verið lögð áherzla á mikilvægi þessarar sjálfboðaliðavinnu. En við teljum, að vandamálið sé of stórt til þess, að hægt sé að ætlast til, að það sé leyst með áhugastarfi einu saman.
Ég skal vekja athygli á því, að hér er ekki lengur aðeins um að ræða ungbörn eða smábörn, heldur jafnframt og ekki síður stálpaða unglinga, og það er nauðsynlegt að hugsa fyrir verkefni fyrir þessa unglinga þá daga, sem þeir dvelja í sveitinni, en ekki láta þá vera í algeru iðjuleysi, og mér finnst, að það sé tæplega hægt að ætlast til þess, að áhugafélög geti risið undir þeim kostnaði, sem óhjákvæmilega hlýtur að leiða af slíku.
Ég skal, herra forseti, ekki lengja þessar umr. að svo stöddu, aðeins leggja til, að till. verði að lokinni umr. vísað til hv. allshn. og síðari umr.