13.03.1967
Neðri deild: 53. fundur, 87. löggjafarþing.
Sjá dálk 796 í B-deild Alþingistíðinda. (530)
147. mál, ráðstafanir vegna sjávarútvegsins
Lúðvík Jósefsson:
Herra forseti. Það voru aðeins nokkur orð í tilefni af ræðu hæstv. sjútvmrh. og þeim aths., sem hann gerði við það, sem ég sagði.
Hann vildi ekki telja með hinum almennu uppbótagreiðslum til sjávarútvegsins þær greiðslur, sem nú ganga til hans í gegnum vátryggingakerfið, vegna þess að þar sé um að ræða tekjur, sem sjávarútvegurinn sjálfur leggi til, eða fjárhæðir, sem hann leggur sjálfur til. En vitanlega á að telja þessar greiðslur með í hinu almenna millifærslu- og uppbótakerfi, eins nú og gert var á uppbótatímabilinu áður, hvernig svo sem tekna er aflað út af fyrir sig til þessara greiðslna. Þegar uppbótakerfið, sællar minningar, var í algleymingi, átti vitanlega að leggja ýmis gjöld á beinan og óbeinan hátt á sjávarútveginn, hann slapp vitanlega ekki við álögur í ýmsu formi í gegnum sérstakan bátagjaldeyri og sérstaka tolla á ýmsum vörum, sem inn voru fluttar o.s.frv. Það var vitanlega aflað þarna allmikilla tekna, og sjávarútvegurinn varð að leggja nokkuð af þeim til líka, eins og hann hefur verið látinn leggja þessa fjárhæð til. Hér er auðvitað greinilega um uppbótakerfi að ræða eða millifærslukerfi, það er verið að taka hér af einum aðila og færa yfir til annars. Ef t.d. hver starfsgrein hefði nákvæmlega fengið sitt til baka úr þessum sjóði, það sem hún leggur í hann, hefði verið hér um allt annað mál að ræða, en þannig er þetta ekki. Það er því jafnréttmætt að telja þetta með uppbótagreiðslunum nú og það var á uppbótatímabilinu áður, að telja til þeirra nákvæmlega hliðstæðar greiðslur.
Þá minntist hæstv. ráðh. á það, að hann hefði orðið við þeim tilmælum mþn., sem athugaði um afkomu bátaútgerðarinnar, sem lagði til, að sérstakar ráðstafanir yrðu gerðar til þess að létta útgjöldum af bátunum vegna ýmissa tækja og útbúnaðar, sem þeir hafa þurft að kaupa sér til útgerðar, sem þeir geta ekki lengur stundað, og ráðh. segir, að hann hafi falið Fiskifélaginu að athuga þetta mál. Jú, það má vel vera, og ég efast ekkert um, að það sé rétt, sem hæstv. ráðh, segir, að hann hefur þegar framsent þetta til Fiskifélagsins. En ég miðaði aðeins við þá staðreynd, að þessi mþn. gerði sínar till. í júnímánuði 1966 og enn er ekki farið að bóla á neinum framkvæmdum í þessum efnum, nema þá að setja niður nýja n. til að athuga málið. Ég gat vitanlega ekki miðað við neitt annað en það, að enn hefur sem sagt ekkert verið gert til þess að létta þessum vanda af útgerðinni.
Þá vék hæstv. ráðh. að því, eða mér fannst, að hann vildi draga það eitthvað í efa, að afkoma togaraútgerðarinnar á Íslandi hefði verið sú, sem ég vildi vera láta á árunum 1958–1959. Þetta getur hann nú sannfært sig um með því bara að skoða reikninga frá útgerðarfyrirtækjum frá þessum tíma. Og hann hélt, að hann gæti sannað það, að þetta hefði verið á annan veg, með því að benda á, að togaraútgerðin í Neskaupstað hefði litið öðruvísi á þessi mál á þessum tíma, því að þá hefðu menn þar hætt við togaraútgerð. Það er mesti misskilningur. Einmitt á þessum árum vorum við að kaupa nýtt skip. En hitt var annað mál, að þegar kom fram á árið 1961, þóttumst við hafa séð nóg og lært nóg og seldum okkar skip og hrósuðum happi yfir að gera það, en lenda ekki í viðreisnarmyllunni með það. En sá, sem keypti af okkur, þykist hins vegar ekki hafa ástæðu til að hrósa happi. Hann fékk út af fyrir sig nýtt og glæsilegt skip, en hann hefur hins vegar þurft að tapa mikið á því síðan. Nei, hið rétta var það, að árin 1958 og 1959 voru, eins og ég sagði, hagstæð fyrir íslenzka togaraútgerð miðað við þær uppbótagreiðslur, sem þá voru í gildi til togaranna, en síðan fór að halla undan fæti mjög hjá útgerðinni, og þar til komu ekki aðeins þær ráðstafanir, sem ég minntist hér á í ræðu minni, heldur margar aðrar ráðstafanir frá hálfu ríkisstj., sem voru m.a. togaraútgerðinni mjög í óhag.
Mér dettur t.d. í hug eitt, sem rétt er að minnast á. Það er aðeins dæmi um það, hvernig má tína þetta upp, jafnóðum og manni dettur þetta í hug. Árið 1961 ákvað ríkisstj. aðra gengislækkun, og þá fann hún upp á því, sem engin ríkisstj. hefur fundið upp á fyrr, að hún ákvað að taka í ríkissjóð gróða af gengisbreytingunni upp á 150 millj. kr. Hún sagði: Öll sú verðhækkun, sem verður í krónum talið af þeim fiskbirgðum, sem liggja í landinu óseldar, skal renna í ríkissjóð. Við hirðum þá upphæð. — En t.d. togaraeigendur, sem þá voru nýbúnir að kaupa sér ný og dýr skip erlendis, þeir auðvitað stórtöpuðu á gengislækkuninni, því að skuldir þeirra jukust í íslenzkum krónum talið að sama skapi. Þeir sátu uppi með þessar auknu skuldir, en ríkiskassinn hirti þennan afgang, sem þarna kom út, og það var reyndar gert undir því fororði, að ríkissjóður hefði haft mikil útgjöld af ýmsum ríkisábyrgðum, sem menn hefðu ekki greitt, og upphæðin átti að renna í ríkisábyrgðasjóð, eins og sagt var. Þá spurðu menn: Á þá ekki þessi upphæð upp á 150 millj. kr., sem ríkinu áskotnast á þennan hátt, á þá ekki að telja það sem greiðslu útvegsmanna á þessum ábyrgðum, sem höfðu skollið á ríkinu? — Nei, nei, nei. Þið skuluð skulda eftir sem áður sömu fjárupphæðirnar og af þeim verður síðan að reikna vexti siðar meir. — Og það hefur verið gert. Þetta hefur m.a. gert það, að togarinn Maí stendur í þessari geysilega háu upphæð og verður að borga vexti af öllu saman og er ekki rekstrarhæfur í dag. En þetta var sem sagt ein af fjöldamörgum ráðstöfunum ríkisstj., sem voru útveginum í óhag, af því að þar gilti fullkomið skilningsleysi af hálfu stjórnarvaldanna.
Þá vék hæstv. sjútvmrh. að því, að hann hefði kynnt sér það, að sú stefnubreyting, sem tekin var upp á s.l. sumri í viðskiptasamningum við Pólland og Tékkóslóvakíu, hafi verið tekin upp vegna þess, að þessi lönd hafi sjálf óskað eftir þessu. Ég vil bara ráðleggja hæstv. ráðh. að líta á þau bréfaskipti, sem fram fóru á milli t.d. Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna og viðskmrn., og alla þá fundi, sem þar fóru fram á milli, þar sem útvegsmenn mótmæltu þessu harðlega, og það stóð lengi svo, að þeir ætluðu ekki einu sinni að taka þátt í því að hafa mann í þeirri samningan., sem átti að semja við þessi lönd, vegna þess að viðskmrn. íslenzka tilkynnti, að það ætlaði sér að taka upp kröfuna um að breyta viðskiptasamningunum á þennan hátt. Það getur vel verið út af fyrir sig, að Pólverjar og Tékkar hafi gjarnan viljað breyta til þarna, það er ekkert óhugsandi, vegna þess að viðskiptastefnan, sem rekin hefur verið við þessi lönd, hefur verið þannig, að það er í rauninni búið að gera alveg ómögulegt að halda við gömlu viðskiptastefnunni, það er þeim orðið óhagstætt af þeim ástæðum. Seinast þegar samið var við Rússa, fóru þeir líka að fitja upp á þessu. Þeir sögðu: Við erum tilbúnir að skipta um og fara yfir á frjáls gjaldeyrisviðskipti. — Ég tók þátt í þeim samningum og veit ósköp vel, hvað þar fór fram. Þar varð það ofan á, að menn skyldu ekki hverfa að þessari frjálsgjaldeyrisstefnu í samningunum við Rússa, og ríkisstj. lét undan í þeim efnum, af því að útflytjendur voru á móti því, þeir vissu, að þetta mundi verða þeim kostnaðarsamt. En þeir, sem stefndu raunverulega að því, vildu fá þessi viðskipti sem mest út úr sögunni, vildu hins vegar breyta þarna til líka. Það var vitanlega ekkert út í bláinn, að aukafundur á vegum Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna nú á þessu hausti sendi frá sér mótmæli út af þessari stefnu, sem þarna var upp tekin.
Þá vildi hæstv. ráðh. láta liggja að því, að ég hefði hér hallað til orðum þeirra eða hagrætt orðum þeirra Jóhannesar Nordals og Jónasar Haralz um það, hvað þyrfti að gera í endurskipulagningarmálum hraðfrystiiðnaðarins. Ég hallaði engum orðum til, ég las nákvæmlega upp orðrétt till., sem þeir hafa sett fram, dags. 23. jan. 1967, ég las upp tvo fyrstu liðina orðrétt. Þeir hljóðuðu svona, eins og ég las þá. Þar voru þeir ekki að ræða um það, að nýting frystihúsanna væri ónóg, heldur fyrst og fremst orðuðu þeir það þannig, að þeir segja bára, að það sé of mikil framleiðslugeta frystihúsanna í landinu og það þurfi því að vinna að því að leggja hús niður. Það er nú ekki tími til þess hér að fara að ræða um nýtingu á fiskvinnslustöðvum okkar eða síldarbræðslum, sem hæstv. ráðh. fór hér að minnast á, en þar fara menn að mínum dómi með svo mikla fjarstæðu, að það er furðulegt, að maður skuli þurfa að eltast við slíka fjarstæðu. Jafnvel hæstv. ráðh. fer enn að tala um, að það sé svo léleg nýting á síldarverksmiðjum okkar í landinu, að það haldi níðrí síldarverðinu, og allt er fengið út með því, að menn leggja saman afköst allra síldarverksmiðja í landinu, jafnt síldarverksmiðjanna á Snæfellsnesi og Bolungarvík sem hér við Faxaflóa, Sandgerði og á öðrum slíkum stöðum, leggja saman afkastagetu allra síldarverksmiðja í landinu og finna það út, að út af fyrir sig, ef þær hefðu allar gengið af fullum krafti, hefðu þær getað unnið síldarafla landsmanna á hagkvæmari hátt en nú hefur veríð gert. Ég hef svarað því stundum til, að þetta væri nákvæmlega sama fjarstæða og að segja það, að við tökum aflamagnið, sem aflakóngurinn Eggert Gíslason leggur á land á sínum báti, deilum því í heildaraflamagn landsmanna og segjum: Íslendingar þurfa ekki að hafa fleiri báta en 50, þar með búið. Hitt er allt saman umfram það, sem þörf er á.
Svona er þetta ekki, því að það er með öllu útilokað að vinna síldaraflann á þennan hátt. Hið sanna er, að það, sem hefur verið að koma fram hjá okkur og mun því miður koma fram í enn auknum mæli, er, að við verðum að skilja mikið síldarmagn eftir í sjónum, sem við hefðum getað veitt miðað við bátaflota og afkastagetu veiðimanna okkar, vegna þess að við höfum ekki á réttum stöðum verksmiðjur til þess að taka við þessum afla. Það mætti kannske nota aðeins 50 skip til þess að veiða og nota svo alla hina bátana til að flytja síld allt í kringum landið og koma henni í þær verksmiðjur, sem ekki eru í gangi, vegna þess að þær eru svo langt frá miðunum.
Menn hafa einmitt verið uppi með till. um, að það væri verið að byggja of mikið af síldarverksmiðjum á Austurlandi nú á síðustu árum, og sérfræðingar ríkisstj. draga enga dul á, að þeir hafa gert till. um það að stöðva þetta með lögum, að menn héldu áfram að byggja síldarverksmiðjur þar, en menn standa frammi fyrir því, að afkastageta síldarverksmiðjanna á Austurlandi er minni en afkastageta síldarverksmiðja t.d. hérna við Faxaflóa eða á Suðvesturlandi. En á Austurlandi, þar berst aðalaflinn að landi og þar þarf að hafa verksmiðjur til þess að vinna hann, en þó hafa sérfræðingar okkar lagt fram till. um að koma í veg fyrir með lögum, að menn byggðu þar verksmiðjur. Þeir höfðu auðvitað gert ýmsar ráðstafanir líka til þess að reyna að draga úr því, að menn keyptu sér síldarskip og byggju sig út til þess að ná í þennan mikla afla, og það veit ég, að hæstv. ráðh. hlýtur að vita, að nú er búið að gera þannig ráðstafanir af hálfu opinberra aðila, að það er í rauninni komið svo, að það geta ekki aðrir keypt sér góð síldarskip en forrík fyrirtæki. Aðrir geta það raunverulega ekki, því að það er búið að búa til slík ókjör, að það er orðið erfiðara að kaupa inn síldarskip en nokkuð annað til Íslands. Ég hef bent á það áður, aðeins sem dæmi um þetta, að þó að útvegsmaður hér geti gert samninga við byggingarstöð í Noregi um það, að hún veiti lán, sem nemur 70% af byggingarverði skipsins til 7 ára, það tekur venjulega a.m.k. eitt ár að smíða skipið, má hann ekki gera samning um það að smíða slíkt skip eða kaupa slíkt skip, nema hann komi með allan þann þriðja part, sem bankarnir hafa ákveðið, að viðkomandi kaupandi eigi að leggja fram, eða nú í kringum 6–7 millj. kr. af nýtízkuskipi, leggi alla upphæðina inn í banka, um leið og byggingarsamningurinn er undirskrifaður. Byggingarfyrirtæki úti í Noregi er ekki að heimta þessa peninga. Það samþykkir að taka við þeim bara eftir hendinni, meðan á byggingu stendur. En bankakerfið á Íslandi segir: Ef þið viljið fá leyfi til þess að mega undirskrifa svona samning, komið þið með alla peningana og leggið þá inn í bankann. Og þegar maður spyr viðskiptabankana: Hvað á þetta eiginlega að þýða? Hvað ætlið þið að gera við þessa peninga, 6–7 millj., löngu áður en þarf að borga þetta upp í byggingu bátsins? — Þá segja þeir: Seðlabankinn heimtar af okkur helminginn af þessari upphæð, sem á að liggja á bundnum reikningi hjá Seðlabankanum. Við fáum bara hinn helminginn til þess að valsa með, meðan á byggingunni stendur. — Svona reglur hafa verið settar ein eftir aðra til þess að torvelda það, að menn geti komizt í það að kaupa sér síldarskip eða önnur slík skip. Og svo kemur m.a. þetta fræga ábyrgðargjald; sem hér hefur verið minnzt á, að þegar það liggur fyrir, að jafnríkur stofnlánasjóður og fiskveiðasjóður tekur ábyrgð á því, að þetta 7 ára lán sé tekið út í Noregi, skuli borgað á réttum gjalddögum, af því að hann tekur að sér að veita hér innanlandslán í þessu skyni, þá kemur það upp, að viðskiptabanki hér, annaðhvort Landsbankinn eða Útvegsbankinn verður að koma í millihöndina, taka að sér hina formlegu ábyrgð til byggingarstöðvarinnar í Noregi, hafa á bak við sig loforð fiskveiðasjóðs. En hvað taka viðskiptabankarnir fyrir að gera þetta, sem er í rauninni ekkert nema blátt formið? 1% á ári af allri upphæðinni og næla sér þannig í um 400–500 þús. kr. upphæð á meðalfiskibát, sem nú er keyptur til landsins, fyrir hreinlega ekki neitt. Auðvitað hefur þetta ekki farið fram hjá hæstv. ríkisstj. Hún hefur vitað þetta, hún hefur horft á þetta. Hún hefur samþ. þetta. Svona er auðvitað hægt að telja upp alveg óendanlega mikið af atriðum, sem öll sanna það, að stefna ríkisstj. á undanförnum árum hefur verið íslenzkum sjávarútvegi óhagstæð, hefur valdið sjávarútveginum auknum útgjöldum, auknum erfiðleikum. Og það er meginástæðan til þess, að svo er komið sem komið er. Verðfallið er svo til viðbótar það, sem nú er við að glíma.