30.01.1968
Sameinað þing: 31. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 2068 í B-deild Alþingistíðinda. (1935)
Framkvæmd vegáætlunar 1967
Gísli Guðmundsson:
Herra forseti. Ég vil leyfa mér að geta þess fyrst, að ég átti þess ekki kost að vera staddur á fundi, þegar vegaskýrslan var tekin fyrir hér í Sþ. s. l. föstudag. En þannig stóð á því, að um það leyti, sem umr. átti að hefjast um vegáætlunina, var ég ásamt nokkrum þm. öðrum kvaddur á nefndarfund, og sá nefndarfundur stóð allan. tímann, sem fundur stóð um þann dag. Þar var tekið til meðferðar mál, sem formaður n. og sjálfsagt fleiri töldu að lægi mjög mikið á að afgreiða úr n., Nd.-mál, og vildi afgreiða á þeim fundi eftir að undirbúningsvinna hafði faríð fram, sem og var gert. Og við töldum okkur þess vegna ekki fært, nm., annað en að mæta og vera til staðar. Reyndin hefur hins vegar orðið sú, að það er enn ekki búið að skila nál. frá þeirri n., þannig að þetta hefur ef til vill ekki verið svo aðkallandi sem talið var, en ég nefni þetta, bæði til þess að skýra það, að ég var ekki viðstaddur á þessum fundi, og eins vegna þess, að ég vil leyfa mér að beina því til hæstv. forseta, að hann eigi hlut að því við nefndarformenn og sjái um, að deildarforsetar eigi hlut að því við nefndarformenn, að n.-fundir um áríðandi mál séu ekki boðaðir á þeim tíma, þegar þm. þurfa að vera staddir á fundum í Sþ. eða á deildarfundum, enda virðist það óþarft. Jafnframt vildi ég þá nota tækifærið til að beina því til hæstv. forseta, að mér sýnist, að afgreiðsla mála í Sþ. gangi mjög hægt að þessu sinni, eins og hún hefur raunar stundum gert áður í seinni tíð. Það er ekki nema lítill hluti af málum, að ég ætla, af þeim sem lögð hafa verið fyrir Sþ., sem búið er að afgreiða til n. enn, þó að töluvert sé nú liðið á þing. Ég veit, að undir þetta mundu margir hv. þm. vilja taka, sem flutt hafa mál. Þetta er í sjálfu sér ástand, sem ekki er viðunandi. Svo sýnist það a. m. k. óþarfi að hafa ekki fund á virkum dögum í Sþ. eða d., á meðan fjöldi mála liggur þar óafgreiddur. Um þetta atriði í sambandi við vinnubrögð þingsins skal ég nú ekki hafa fleiri orð, en þetta, sem ég nefndi áðan, var ástæðan til þess, að ég heyrði ekki ræðu hæstv. samgmrh. á síðasta fundi, þegar hann gerði grein fyrir skýrslunni, og ekki heldur þær umræður aðrar, sem þá fóru fram. Má því vera, að ég endurtaki eitthvað af því, sem þá hefur verið sagt og væri þess vegna óþarfi að vera að tala um, og þóttist ég reyndar heyra það af svörum hæstv. ráðh. áðan, að eitthvað af því hefði verið nefnt, sem ég hafði hugsað mér að minnast á. Eigi að síður mun ég nú gera það, lauslega a. m. k.
Ég vil í því sambandi byrja á að vekja athygli á því eða minna á það, að ég tók ekki eftir, að hæstv. ráðh. svaraði fsp., sem fram komu áðan á fundinum, frá hv. 4. þm. Norðurl. e. Það var spurning hans um það, hvort nokkuð hefði verið gert í sambandi við veginn á milli Akureyrar og Dalvíkur, og vitnaði hann í því sambandi til fundar, sem umboðsmenn Efnahagsstofnunarinnar héldu fyrir tveim árum með sveitastjórnum á Norðurlandi. Ég mundi þá einnig vilja bæta við sams konar eða hliðstæðri fsp. varðandi Þingeyjarsýslubraut, því að á þessum fundum fulltrúa Efnahagsstofnunarinnar með sveitarstjórnum á Norðurlandi var einnig allmikið rætt af þeirra hálfu um nauðsyn þess að byggja upp Þingeyjarsýslubraut. Hin fsp., sem hv. þm. gerði, var varðandi ályktun Alþ. um þungaflutning í snjó, sem samþykkt var eftir till. hv. fyrrverandi þm., Hjartar Þórarinssonar, og sem við töldum margir þm. á þeim tíma, að væri aðkallandi mál, að athuganir og rannsóknir færu fram á þessu sviði, varðandi þungaflutninga í snjó, og það var vakin athygli á því þá, ef ég man rétt, af flutningsmanni till., að ætla mætti, að erlendis, í þeim löndum þar sem snjóalög eru mikil, þ. e. a. s. í norðlægari löndum, og einnig hjá þeim aðilum, sem eru athafnasamir í suðurheimskautslandinu, mundi vera ýmislegt nýtt á tæknisviðinu.
Ég ætla svo næst að minnast á það, sem mér skilst, að hafi borizt í tal hér áður um sundurliðun vegaviðhaldsins. Í þeirri skýrslu, sem hæstv. ráðh. hefur lagt fram, er vegaviðhald ársins 1967, eða kostnaður við vegaviðhald ársins 1967, tilgreint í einu lagi, og það er sami hátturinn eins og hefur verið, að ég ætla, í vegaskýrslum undanfarin ár, að tilgreina þennan kostnað í einu lagi. Ég þykist heyra, að það hafi verið spurt að því, hvort ekki væri hægt að tilgreina kostnaðinn sundurliðaðan, þ. e. a. s. kostnað við einstaka vegi. Og hæstv. ráðh. sagði í því sambandi, að það væri ekki hægt, eins og sakir stæðu, en að í fórum Vegamálaskrifstofunnar mundu vera sundurliðunartölur um árið 1966, ef ég hef tekið rétt eftir, og að þær mundu verða prentaðar síðar. Þær tölur væru um einstakar sýslur en ekki um einstaka vegi. Nú vil ég fyrir mitt leyti leggja töluverða áherzlu á það, að úr þessu verði, að skýrsla um viðhaldið væri birt sundurliðuð, og vildi spyrjast fyrir um það, hvort ekki sé hægt að gera það, þó það sé ekki gert nú í sambandi við þessar umr., þá síðar á þingi, að birta skýrslu um vegaviðhaldið sundurliðaða eftir vegum. Hæstv. ráðh. var eitthvað að tala um það hér áðan, að þingið gæti ekki við áætlunargerð sundurliðað kostnaðinn, og það er auðvitað alveg rétt, og mér sýnist, að það sé alveg rétt, það geti þingið ekki gert, eða að minnsta kosti eigi erfitt með að gera það, en þó vegaviðhaldinu sé ekki skipt í sjálfri vegáætluninni, þá á það auðvitað ekki að koma í veg fyrir, að hægt sé að gera um það sundurliðaða skýrslu eftir árið, þ. e. um kostnaðinn. Og þó ég kæmist svo að orði áðan, að það mundi örðugt að tilgreina fyrirfram í vegáætlun þær upphæðir, sem ættu að fara í einstaka vegi til viðhalds, þá kann nú að vera, að það sé þó unnt að tilgreina einhverjar tölur í vegáætlun, þannig að auk þeirra upphæða, sem veittar væru í einstaka vegi til viðhalds, þá væri ein allsherjarupphæð, sem væri heimilt að nota almennt í vegina. En ég er ekki að ræða um það í sjálfu sér, heldur hitt, að sundurliðun á kostnaðinum liggi fyrir eftir á, þegar viðhaldið hefur farið fram. Það er það, sem ég tel æskilegt. Ég vildi þá jafnframt minnast lítils háttar á snjómoksturinn, sem mér skilst að á árinu sem leið hafi farið upp í 20 millj. kr. Það er ekki fjarri þeirri upphæð. Í viðhaldið er síhækkandi upphæð og komin nokkuð á annað hundrað millj. Það er eiginlega upplýst, að til sé einhvers konar reglugerð um snjómokstur. Þó er það ekki staðfest og útgefin reglugerð, a. m. k. ekki útgefin, en talið er, að þessum reglum um snjómokstur hafi verið breytt nýlega. Reglurnar munu fjalla um það, hvaða vegum megi halda opnum sem kallað er, og hve oft, á kostnað Vegasjóðsins, t. d. einn dag í viku eða einn dag í mánuði, eitthvað þess háttar, en að öðru leyti mun það vera svo, að þegar nauðsyn er talin á því að opna veg, t. d. vegna vöruflutninga, greiðir Vegasjóður a. m. k. oft helming kostnaðarins, en hinn hlutann verður að greiða af öðrum aðilum, einhverjum aðilum í héraði, sveitarsjóði eða sýslusjóði eða aðilum, sem þurfa á þungaflutningunum að halda. Um þetta allt munu vera einhverjar reglur einhvers staðar skráðar, og ég vil minnast á það hér, að ég fæ ekki séð, hvers vegna ekki hentar að birta þessar reglur. Mönnum er ekki alveg sama, hvernig þessar reglur eru, og það skiptir nokkuð miklu, að þær séu réttlátar. Ég vildi gjarnan heyra álit hæstv. ráðh. um það, hvort hann telur nokkuð því til fyrirstöðu, að þessar reglur séu gerðar kunnar. Það má vera, að eitthvað sé því til fyrirstöðu, en það verður þá væntanlega upplyst, ef um það er að ræða.
Eins og hér var eitthvað vikið að áðan, þá voru í vegáætluninni, hinni endurskoðuðu vegáætlun fyrir árin 1967 og 1968, nokkrar heimildir um lántöku til vega. Þar er átt við föst lán eins og þau, sem tekin hafa verið til vega undanfarið, en ekki við þau bráðabirgðalán, sem hafa oft verið tekin og endurgreidd af fjárveitingu á næsta ári. Í vegaskýrslunni, sem hér liggur fyrir, er bæði gerð grein fyrir því, hvað mikið hafi verið notað á árinu, og einnig í sambandi við einstaka vegi skýrt frá því, hve mikið af föstum lánum hvíli á hverjum vegi í árslok. Það eru ekki nema tiltölulega fáir vegir, sem föst lán hafa verið tekin til eins og kunnugt er. Nú vil ég minna á það í þessu sambandi, sem sérstaklega snertir kjördæmi, að í vegáætluninni fyrir árið 1967 voru tvær heimildir, sem ég get ekki séð, að hafi verið notaðar, til þess að taka fast lán. Ég get ekki séð það. Það getur verið, að það hafi verið gert, en ég get ekki séð það í þeirri skýrslu, sem liggur fyrir. — Þetta voru ekki stórar upphæðir, það var heimild til þess að taka eina millj. að láni vegna Ólafsfjarðarvegar hjá Dalvík, og heimild til þess að taka 1 millj. kr. lán í aðra þjóðbraut, til Þingeyjarsýslubrautar í Aðaldal. Ég vil geta þess um Dalvíkurveginn, sem fram kom í umr. í fyrra, að sú framkvæmdaþörf er þannig til komin, að þegar búið er að leggja að mestu svokallaðan Múlaveg milli Ólafsfjarðar og aðalþjóðbrautarinnar við Eyjafjörð, eykst mjög umferð um aðalgötuna í Dalvík, og það er ekki sú gatnagerð þar, að hún megi við því að taka þeirri umferð, og er því óþægilegt, að hún komi þar. Þess vegna hefur verið gert ráð fyrir sérstöku vegamannvirki hið næsta Dalvík, sem mun kosta um 2 millj. kr., því var einnig heimilað að taka 1 millj. kr. að láni árið 1968. Á árinu 1968, þ. e. a. s. á yfirstandandi ári, var einnig heimilað að taka hálfa millj. kr. að láni í viðbót til Þingeyjarsýslubrautar í Aðaldal og hálfa millj. til byggingar sömu brautar milli Jökulsár og Þórshafnar í N-Þingeyjarsýslu. Nú kemur það fram í því, sem hæstv. ráðh. sagði hér áðan, að þetta, sem á vantar heimildarupphæðina í vegáætluninni, eru heimildir, sem ekki hafa verið notaðar á árinu. Og hæstv. ráðh. sagði, að þessar heimildir, a. m. k. einhverjar af þessum heimildum, væru ekki í framkvæmdaáætlun ríkisstj. Þær voru bara settar í vegáætlunina, en þær voru ekki settar í framkvæmdaáætlunina. Nú er svo ákveðið í vegalögum, ef ég man rétt, að vegáætlun sé tvenns konar, það sé áætlun um framkvæmdir, sem unnar væru fyrir fé úr. Vegasjóði, og það sé áætlun um framkvæmdir, sem unnar séu fyrir lánsfé. Ég hef litið svo á, að það eigi að fara eftir þessari áætlun, hvort sem þar er um fyrsta eða annan kafla að ræða, en þó að sjálfsögðu með þeim fyrirvara, að hæstv. ríkisstj. geti fengið þau lán, sem þar er um að ræða. Hún verður að geta fengið lán. En ég vildi spyrja hæstv. ráðh., hvort hann teldi ekki, að vegáætlunin, sem gerð er af Alþ. samkv. lögum, hvort það sé ekki litið svo á, að hún sé nokkuð rétthá, hvort hann líti ekki svo á, að ef ríkið gerir einhverja sérstaka framkvæmdaáætlun eða sú ríkisstj., sem situr að völdum, beri henni nú eiginlega að taka þá vegáætlun, sem Alþ. hefur samþykkt, inn í framkvæmdaáætlun ríkisins eða hvort svo sé litið á, að þetta sé öfugt, að vegáætlunin, sem samþ. er af Alþ., eigi að víkja fyrir vilja þeirra, sem setja saman á einhverjum tíma framkvæmdaáætlun ríkisins? Þetta finnst mér nú fróðlegt að fá upplýst, hvernig hæstv. ráðh. lítur á það mál, því að það er auðvitað mál, sem okkur öll varðar og þm. er nauðsynlegt að vita, hvaða skilning hæstv. ríkisstj. hefur á þessu atriði til þess, að þeir geti gert sér grein fyrir, hvort þeir sætta sig við þann skilning eða vilja koma í veg fyrir, að sá skilningur verði áfram.
Það er talið í vegaskýrslunni, að skuldir Vegasjóðs, þ. e. a. s. föst lán, sem hvíla á Vegasjóði, hafi verið í árslok 1967 sem næst 330 millj. kr. Ég hygg, að það sé rétt athugað samkv. skýrslunum. En þess er jafnframt getið, að sú upphæð sé miðuð við gamla gengið á erlendum gjaldeyri, þannig að ef ýmsar þessar upphæðir, sem eru í erlendum gjaldeyri, væru umreiknaðar eftir gengisbreytinguna, mundi hér vera um nokkuð hærri upphæð að ræða, og mætti ætla, að hún yrði þá e. t. v. nálægt 400 millj. En þetta er ekki nánar tilgreint í skýrslunni nema í sambandi við lánið til Reykjanesbrautar, þar sem sagt er, að vegna gengisbreytingarinnar hækki skuldin á Reykjanesbraut úr 231.6 millj. upp í 264.2 millj. og að það lán sé í dollurum. Þessar skuldir, sem nú hvíla á Vegasjóðnum, eru allar vegna nokkurra vegaframkvæmda, sem taldar höfðu verið aðkallandi og nauðsynlegar, en á vegafjárveitingunum eða nýbyggingarfjárveitingunum hvílir svo önnur tegund af lánum, bráðabirgðalánin, sem eru eitthvað 12–13 millj. kr. í árslokin, sem menn hafa venjulega útvegað í héraði og eiga að greiðast á næstu fjárveitingum.
Nú upplýsti hæstv. ráðh. það, að sú aðferð hefði verið viðhöfð, sem ég vil ekki átelja á neinn hátt, að standa straum af afborgunum og vöxtum af þessum föstu lánum í einstaka vegi með því að taka ný lán. En eins og sakir standa og áður en breyting er á því gerð, verður sjálfsagt þannig litið á, að öll þessi föstu lán, 400 millj. kr. eða svo, hvíli á Vegasjóðnum. Ég er því út af fyrir sig engan veginn mótfallinn nema síður sé, að tekin séu föst lán til vegagerðar hér á landi, en ég tel það ekki færa leið til frambúðar að ætla Vegasjóðnum að greiða vexti og afborganir af þessum föstu lánum. Það fé, sem til nýbygginga er ætlað á vegum, þ. e. a. s. á þjóðvegum ár hvert um þessar mundir, er ekki nema í kringum 60 millj., svona frá 50–70 millj., eða hefur verið undanfarin ár, og af þessu fé er auðvitað ekki hægt að taka fé til þess að greiða vexti og afborganir af hækkandi föstum lánum. Það verður að standa straum af þeim á annan hátt, og ég hef rætt það nokkuð í sambandi við annað mál, sem ég á þátt í að flytja hér í Sþ. En ég vil einnig benda á annað í sambandi við þessar lántökur. Það er sjálfsagt ekki ágreiningur um það, að þau verk, sem unnin hafa verið fyrir lánsfé, t. d. Reykjanesbrautin, sem kostar um 300 millj., Siglufjarðarvegurinn o. fl., að það séu hinar þörfustu framkvæmdir, og fyrir öllum þessum framkvæmdum hefur verið mikill áhugi, bæði í hlutaðeigandi landshlutum og eins hér á hinu háa Alþ. En þó lít ég svo á, að í framtíðinni verði að fara öðru vísi að í þessum málum. Það er ekki aðferð til frambúðar að taka út úr eins og eina framkvæmd einhvers staðar á landinu, sem einhverjir menn hafa áhuga fyrir og ríkisstj., sem þá situr, kannske sýnist, að eigi að ganga fyrir öðru, og taka til hennar föst lán eða verja til hennar stórfé á annan hátt. Uppbygging þjóðvegakerfisins verður að gerast þannig, að menn hafi fyrir fram yfirlit um það heildarverkefni, sem þarf að vinna, sem þjóðin á fyrir höndum á komandi árum. Og ég mundi álíta það heppilegt áður en áfram er haldið á þeirri braut að verja mjög háum fjárhæðum, kannske eins háum eins og öllu því, sem varið er til allra nýbygginga á landinu úr Vegasjóði á einu ári í eina framkvæmd eða svo einhvers staðar á landinu, hvar sem það er, þá eigi að fá þetta yfirlit. Það eigi að gera þessa heildaráætlun um byggingarþörfina, og með tilliti til hennar og í samræmi við þá heildaráætlun, sem gerð yrði, eigi að vinna að fjáröflun til þessara mála ár hvert. Þetta vil ég segja, af því að verið er að ræða þetta mál, ekki beint í tilefni af þeirri skýrslu, sem hæstv. ráðh. hefur lagt fyrir þingið — hún gefur ekki út af fyrir sig beint tilefni til þess, — en af því að þetta mál er hér til umr., vegagerðin á árinu 1967 og einstakir þættir vegagerðarinnar á undanförnum árum, sem koma inn í þessa mynd.
Ég held, að það sé nú ekki fleira, sem ég tel ástæðu til þess að minnast á að svo stöddu, en geri það e.t.v. síðar í umr., ef þær halda áfram og tilefni verður til.