16.01.1968
Sameinað þing: 27. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 2168 í B-deild Alþingistíðinda. (1977)
Atvinnuleysi
Dómsmrh. (Jóhann Hafstein):
Herra forseti. Ég kveð mér ekki hljóðs hér til þess að gera lítið úr því, hversu alvarlegt það er, þegar atvinnuleysi gerir vart við sig, hvort sem það er á einstökum stöðum tímabundið eða víðar á landinu. Ég efast hins vegar um, að það þjóni verulegum tilgangi að kveðja sér hljóðs hér utan dagskrár, eins og hv. 4. þm. Austf. gerir, til þess að ræða um það alvarlega atvinnuleysi í landinu, sem hann slær föstu í sinni ræðu að sé, og það muni á margan hátt vera ástæða til þess að fara öðruvísi að, ef höfuðtilgangurinn er sá, sem ætla verður, að stuðla að því, að gerðar séu ráðstafanir til þess að bæta úr atvinnuleysinu eða gera sér grein fyrir, með hverjum hætti það er hægt, og hvernig ástandið raunverulega er. Því er haldið hér fram, að það þurfi að leita marga áratugi eða tvo áratugi eða áratug aftur í tímann til þess að fá sambærilegt ástand og nú er. Það má vel vera, en það hefur fram komið í ræðum manna, að þó er það ekki byggt á athugun. Og eitt er víst, að sums staðar á landinu er atvinnuástand sennilega töluvert mikið byrlegra nú en það var á haustmánuðum.
Mér er þá alveg sérstaklega í huga höfuðborg Norðurlands, Akureyri, en þar voru atvinnuhorfur mikið áhyggjuefni manna í haust, og sérstaklega í sambandi við iðnreksturinn á Akureyri, bæði ullariðnaðinn þar, sem hefur haft margt fólk í þjónustu sinni, skipaiðnaðinn og niðursuðuiðnaðinn. Ég held, að ástandið og horfurnar á þessum stað og á þessu sviði sé nú sem betur fer með allt öðrum hætti en fyrir 1–2 mánuðum síðan. Eins og öllum er kunnugt um, hefur nú verið ákveðið, að tvö strandferðaskip ríkisins verði smíðuð í Slippstöðinni á Akureyri, og það gefur þessari stöð rúmlega tveggja ára mikilvægt verkefni, sem veita mun fleiri iðnaðarmönnum á þessu sviði atvinnu en áður hefur verið. Það er einnig vitað, að breyting á gengisskráningunni hefur verulega þýðingu í sambandi við ullariðnaðinn, og sérstaklega á ég þar við þann útflutning á ullarvarningi, sem fyrirtæki Sambandsins hafa haft með höndum á Akureyri á undanförnum árum og var oft nokkuð blómlegur en kominn í erfiðleika, en blæs nú miklu byrlegar með. Einnig hina veigamiklu niðursuðu Kristjáns Jónssonar og þeirra félaga á Akureyri, sem einnig stendur allverulega öðruvísi á um en áður var, og kemur þar að einhverju leyti til greina íhlutun eða aðstoð frá opinberri hálfu, til þess að þessi atvinnugrein geti haldið áfram og eflt eða aukið sína framleiðslu og þar af leiðandi eftirspurn eftir vinnuafli meira en áður var. Þetta hefur gerzt, þótt mér sé það ljóst, að sums staðar er erfitt og atvinnuleysi og atvinnuleysisskráningar hafi leitt í ljós, einkum hér í höfuðstaðnum, að nú sé kannske meira atvinnuleysi en áður hefur verið.
Einnig hefur verið stuðlað að því hér af ríkisins hálfu, af stjórnarinnar hálfu, að hafizt geti atvinnurekstur, sem annaðhvort hefur áður legið niðri eða á við erfiðleika að stríða. Og þegar ákveðið var um smíði strandferðaskipanna tveggja fyrir norðan, var alveg sérstaklega rædd innan ríkisstj. nauðsyn þess, að styðja við bakið á, ef ég má svo segja, þeim skipasmíðaiðnaði, sem hér er fyrir sunnan. Það virðist hjá sumum aðilum vekja miklu meiri fögnuð, þegar hægt er að segja frá því í 5 dálka fyrirsögnum í dagblöðunum, að nokkrum mönnum hafi verið sagt upp atvinnu, heldur en hinu, þegar séð hefur verið fyrir því, að atvinna hefur verið efld og fyrirtækin geta aukið sína starfrækslu. Það hefur verið mikið talað um það að undanförnu, að í skipasmíðastöðinni Stálvík hafi þurft að segja upp 13 mönnum fyrir nokkru síðan, einnig er sagt frá, að 28 menn hafi í s. l. viku ætlað að leggja niður vinnu í gær á mánudegi, ef þeir ekki væru þá búnir að fá það kaup, sem þá vantaði greiðslu á. Það hafa verið haldnir fjöldamargir fundir milli jóla og nýárs og strax upp úr áramótunum til þess að stuðla að því, að þessi atvinnustarfsemi þarna gæti haldið áfram og vaxið, eins og hún hefur gert á undanförnum árum. Ég hygg, að það verði teknar til meðferðar í Fiskveiðasjóði í dag lánabeiðnir frá aðilum, sem vilja fiskiskipasmíði í Stálvík, sem hefur beðið eftir verkefnum, og þar hefur ríkisstj. verið að verki til þess að stuðla að því, að jákvæðar ákvarðanir verði í þessu teknar. Einnig hefur ríkisstj. átt viðræður við bankana um fyrirgreiðslu af þeirra hálfu og ennfremur Iðnlánasjóð til þess að efla þessa skipasmíðastöð, sem er eingöngu skipasmíðastöð, ekki dráttarbrautir eins og víða annars staðar eða viðgerðarverkstæði hér fyrir sunnan, og koma þá einnig til athugunar aðrar skipasmíðastöðvar, sem til hafa orðið á allra síðustu árum og eru að sinna sínum fyrstu verkefnum.
Eins og hv. þm. er einnig kunnugt um, voru af ríkisstj. hálfu og í samvinnu við peningastofnanir gerðar ráðstafanir til þess, að hin stóra niðursuðuverksmiðja, Norðurstjarnan í Hafnarfirði, gæti hafið starfsemi sína að nýju, en þar hefur legið niðri starfræksla í 1–2 ár, sem veitti mörgum atvinnu og var veigamikil, og menn bundu vonir við það, að hér væri um veigamikinn útflutningsatvinnuveg að ræða. Það hefur hins vegar tekizt svo til, þó að þar sé verið að undirbúa og hefja nýja starfrækslu, að það hefur ekkert hráefni fengizt til þessara hluta, og þannig hefur það verið alveg frá því í desembermánuði, og kannske frá því upp úr miðjum nóvember, að það hefur viðrað þannig, að bátar hafa naumast farið á sjó, og er það ekkert tengt við þá deilu, sem nú hefur staðið síðustu dagana eftir áramótin um fiskverð og annað slíkt. Við erum vanir því, að það stafa alltaf verulegir erfiðleikar, eins og hæstv. forsrh. sagði, af veðurfari hér hjá okkur, eins og reyndar ýmsum öðrum, en ekki sízt hjá okkur í svartasta skammdeginu, og auðvitað dettur mér ekki í hug að halda, eins og örlaði þó á hér í málflutningi, að það hafi ekki verulega þýðingu, hvort vetrarvertíð kemst í gang, fyrir aðra atvinnu heldur en þeirra, sem bara vinna á bátunum og skrá sig á bátana. Ég tek alveg undir það, að hér er um mjög alvarlegt mál að ræða, og sem að sjálfsögðu hefur verið til athugunar innan ríkisstj. og ástæða er til þess að gera sér fyllri grein fyrir en þegar hefur verið gert.
Innan iðnmrn. stendur nú yfir athugun á áætlaðri vinnuaflsþörf hjá ýmsum stórum fyrirtækjum hér í landinu, hvernig hún muni verða á næstunni miðað við áætlanir, sem gerðar voru á árinu 1966, og þær horfur, sem eru nú eins og sakir standa í dag. Þar á ég bæði við Búrfellsvirkjun annars vegar, byggingu álbræðslunnar hins vegar og svo hafnarframkvæmdirnar í Straumsvík. Þannig geri ég ráð fyrir, að varðandi a. m. k. tímabundið atvinnuleysi gætu þessar framkvæmdir nú komið til með að bæta nokkuð úr, og inn í það blandast einnig verkefnasköpun fyrir íslenzka verktaka, sem stuðlað hefur verið að að undanförnu og er verið að athuga, hvort geti í ríkara mæli tekið að sér viðfangsefni heldur en verið hefur, og þó hefur ríkisstj. stuðlað að því áður fyrr í fleiri en einu tilfelli, að einmitt hefur fallið í skaut íslenzkra verktaka viðfangsefni þarna, sem ella hefðu fallið til erlendum verktökum, en hins vegar er það svo, hvort sem er um innlenda eða erlenda verktaka að ræða, að vinnuaflið verður náttúrlega fyrst og fremst hið innlenda, þó að gert sé ráð fyrir því í samningum, sem gerðir voru við hið svissneska álfélag, að heimilt sé að hagnýta erlent vinnuafl, þegar íslenzkt vinnuafl er ekki annars vegar fyrir hendi.
Ég skal ekki hafa um þetta fleiri orð. Mér finnst, eins og ég sagði í upphafi, að það skipti kannske ekki svo miklu máli að fara að ræða eða deila óundirbúið um alvarlegt mál eins og þetta hér í Sþ., en tek undir það, sem hæstv. forsrh. sagði, að það stendur auðvitað ekki á okkur í ríkisstj. að taka höndum saman við aðra þá menn, sem eru fyrirsvarsmenn verkalýðsins og þeirra, sem atvinnunnar þurfa að njóta, taka höndum saman við þá um aðgerðir, sem taldar yrðu nauðsynlegar til þess að bægja vofu atvinnuleysisins frá dyrum.