14.11.1967
Efri deild: 16. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 217 í C-deild Alþingistíðinda. (2249)
39. mál, togarakaup ríkisins
Ólafur Jóhannesson:
Herra forseti. Hér er á ferðinni stórt og merkilegt mál að mínum dómi. Ég vil lýsa yfir eindregnum stuðningi við þá hugmynd, sem í frv. þessu felst.
En sú hugmynd, sem þar er um að ræða, er um það, að ríkisstj. er heimilað að festa kaup á eða láta smíða nú þegar allt að 6 skuttogara af tveim mismunandi gerðum og selja þá síðan bæjarfélögum, félögum eða einstaklingum.
Ég sé ekki ástæðu til þess að fara hér mörgum orðum um erfiðleika togaraútgerðarinnar. Það efni var skilmerkilega rakið í ræðu hv. 1. flm. þessa frv., hv. 5. þm. Reykn., og á síðastliðnu ári skilaði stjórnskipuð n. áliti um þetta sama efni, sem útbýtt var til þm., en í þeirri n. áttu sæti, að ég ætla, einir 8 menn gerkunnugir þessum málum öllum, og niðurstaða þeirra var á þá lund, ef ég man rétt, að eins og sakir stæðu þá, yrði að reikna með árlegu tapi á olíukyntum nýsköpunartogara, er næmi um það bil 5–6 millj. kr.
Nú er það rétt, að á þessu ári hafa aflabrögð togara verið almiklu betri en áður fyrr. En eigi að síður mun það óvefengjanleg staðreynd, að togarar eru enn gerðir út með miklu tapi og eiga við mikla fjárhagslega erfiðleika og greiðsluerfiðleika að etja, enda var það tekið fram í þessu áliti togaranefndarinnar, ef ég man rétt, að aflamagn, þótt það breyttist, mundi ekki geta breytt því, að rekstur þessara togara, sem þarna var um að ræða, breyttist í viðunandi horf. Það þarf því áreiðanlega ekki að eyða mörgum orðum að því að rökstyðja það, að togarar hafi átt við mikla fjárhagslega örðugleika að etja og séu þrátt fyrir batnandi aflabrögð nú allra síðast reknir með miklu tapi. Það ætla ég að öllum hv. þdm. sé ljóst og um það verði út af fyrir sig ekki deilt. Það er auðvitað svo, að það liggja margvíslegar ástæður til þess, að svo er komið fyrir togurunum og svo hefur gengið hjá þeim, eins og rakið er í grg. þeirri, sem þessu frv. fylgir, og rakið var á sínum tíma í áliti togaranefndarinnar, og sé ég ekki ástæðu til að fara út í það, en vil aðeins undirstrika þá staðreynd, sem fyrir liggur og talar skýrustu máli í þessu efni, að á síðustu árum hefur togurum, sem út eru gerðir, fækkað um það bil um helming eða rúmlega það, og munu nú ekki vera gerðir út nema um eða jafnvel innan við 20 togarar. Sú staðreynd segir sína sögu.
Ég ætla ekki hér í þeim fáu orðum, sem ég segi, að fara út í að rekja það, sem öllum er kunnugt, hver áhrif togaraútgerðin á sínum tíma hafði á íslenzkan þjóðarhag og hver lyftistöng hún varð framförum í þessu landi. Auðvitað má ekki einblína út af fyrir sig á það, heldur verður að skoða þetta mál eins og það horfir við á hverjum tíma. Ég tel, að þrátt fyrir ýmsar breytingar, sem orðið hafa, höfum við ekki efni á því að hverfa frá togaraútgerð eða láta togarana ganga úr sér með þeim hætti, er átt hefur sér stað á undanförnum árum. Ég held, að það verði að leita allra tiltækra ráða til þess að bæta aðstöðu þessarar atvinnugreinar, og þá er einmitt hér bent á það ráð, sem næst virðist liggja, þ.e.a.s. að endurnýja skipin með þeim hætti að efna til tilrauna á því sviði að fá togara búna öðrum og betri tækjum en þessir togarar okkar eru, sem margir hverjir eru orðnir gamlir, vegna þess að þróunin í endurnýjun togaraflotans hefur langt frá því verið með þeim æskilega hætti. Við munum það, að á árunum 1947–1951 átti sér stað mikil stökkbreyting í þessum efnum. Á því stutta tímabili voru keyptir inn 43 togarar, en síðan má segja, að gengið hafi mjög hægt með endurnýjun þessa togaraflota, þannig að á næsta áratug var lítið eða ekkert keypt af togurum. Eftir það hafa að vísu nokkrir togarar bætzt í hópinn, en samt sem áður er niðurstaðan þessi, að togaraflotinn er ekki meiri en áður var minnzt á. Þess hefur þess vegna ekki verið gætt sem skyldi að endurnýja þessi skip reglulega og smám saman og fylgjast með framþróuninni í þessum efnum, sem átt hefur sér stað á undanförnum árum og ýmsar aðrar veiðiþjóðir hafa upp tekið. Hér á þarf að verða breyting að mínum dómi, og með þessu frv., sem hér er um að tefla, gæti verið stigið fyrsta skrefið í þá átt að koma í kring nauðsynlegri breytingu í þessum efnum. Þess vegna vil ég styðja það heils hugar.
Ég held, að það sé rétt stefna, sem þarna er bent á, að láta þessa togara af hendi eða selja þá þeim aðilum, sem áhuga hafa á útgerð þeirra og þörf hafa fyrir útgerð þeirra, hvort sem það eru sveitarfélög, einstaklingar eða útgerðarfélög önnur. Mér er um það kunnugt, að fyrir þessu er áhugi. Það er sagt frá því í þessari grg., að vandræði hinna stærri frystihúsa muni ekki verða leyst og ekki bætt úr þeirra hráefnaskorti, nema til komi togaraafli. Það er vafalaust rétt. En mér er það jafnvel kunnugt, að um minni frystihús getur verið að ræða, þar sem svo stendur á, að menn sjá ekki fram á, að úr hráefnaskorti þeirra verði bætt eða hráefni verði þeim örugglega tryggt, nema upp á sé að hlaupa skip, sem geti sótt lengra á miðin en nú er hægt með minni bátum. Þar á ég sérstaklega við það landssvæði, þar sem ég er kunnugastur, Norðurland vestra. Þar hagar einmitt svo til, að þar hefur í kaupstöðum og kauptúnum verið komið upp frystihúsum, og þau frystihús eru nauðsynleg undirstaða undir atvinnulífi á þessum stöðum. En á allra síðustu árum hefur reynzt ákaflega erfitt að fá hráefni til þessara frystihúsa af þeim sökum, sem alkunnar eru, að fiskur hefur lagzt frá landi og hann þarf að sækja langar leiðir, en það er ekki á færi þeirra smáu báta, sem eru á þessum stöðum. Þess vegna er þarna einmitt mikill áhugi á því að eignast stærri skip, togara, og menn sjá ekki önnur tiltækari ráð til þess að bæta úr atvinnuástandi á þessum stöðum, sem því miður hefur verið mjög áfátt að undanförnu, heldur en að halda áfram að byggja upp þennan iðnað, nýta þau tæki, sem þegar eru fyrir á staðnum, frystihúsin, í stað þess að láta þau standa óvirk og ónýtt og láta þau þar með ganga smám saman úr sér. Ég efast ekki um það, að aðilar, t.d. á þessum stað eða stöðum, því að ég tel eðlilegt, að þegar um slík stærri skip er að tefla, sameinuðust fleiri staðir af þessu tagi um slík skip, vegna þess að þau gætu verið, ef til vill, óþarflega stór fyrir einn stað, og ég hygg, að það sé að vakna áhugi á því, að fleiri en einn staður getur staðið að slíku skipi, — ég efast ekki um, að það mundi verða mikill áhugi fyrir því á þessum stöðum að fá að taka á móti einum af þessum reynslutogurum.
Það vill nú einmitt svo vel til, að það liggur fyrir, að það hefur verið mikill áhugi á þessum stöðum, t.d. á Sauðárkróki, þar hafa þeir verið að reyna að eignast skip af þessari gerð eða í þá áttina, og á s.l. vetri eða vori var í það gengið að koma þar á fót útgerðarfélagi, sem ætlað var það hlutverk að eignast slíkan togara. Það var leitað eftir tilboðum, og þeir fengu tilboð um togara frá Noregi, sem að vísu var ekki alveg nýr, heldur eins árs gamall, og þeir ákváðu að reyna að brjótast í því af vanefnum að eignast þetta skip. Það var leitað til ráðamanna hér um fyrirgreiðslu og aðstoð, m.a. til sjútvmrh., sem tók þessu máli mjög vel og sýndi því mikinn velvilja og stuðning og greiddi fyrir því, eftir því sem hans geta leyfði. En það voru ýmis ljón á þessari braut. Fyrst var nú það, að um þurfti að sækja atvinnujöfnunarfé eða til atvinnujöfnunarsjóðs. Það fékkst fyrirheit um það, að ekki mundi standa á fyrirgreiðslu þar, en sá böggull fylgdi, að safna þurfti hlutafé heima í héraði upp á 2½ millj. Það þótti mönnum að vísu nokkuð mikið, vegna þess að fjárhagur manna stendur þarna yfirleitt ekki með miklum blóma. Samt var í það gengið af miklum röskleik að safna þessu hlutafé, og það tókst. Þá var komið suður og haldið, að nú lægju allar leiðir opnar, en þá sýndi það sig, að það voru í vegi ýmsar ófyrirsjáanlegar hindranir, m.a. það og það, sem fyrst og fremst réð úrslitum, að það þótti ekki vera fyrir hendi heimild til þess hjá fiskveiðasjóði að lána út á slíkt skip sem þetta, þar sem það væri gamalt. Ekki efa ég það, að á þá lund hljóði reglur fiskveiðasjóðs, þó að einhvern tíma kunni að hafa verið gerð undantekning þar frá. Þegar sú fyrirgreiðsla fékkst ekki hjá fiskveiðasjóði, sem reiknað hafði verið með, þá voru í rauninni allar bjargir bannaðar. En þá var náttúrlega gengið á fund stórbankanna hér í Reykjavík og rætt við bankastjórana. Þeir tóku málefninu elskulega, eins og þeirra var von og vísa, voru allir af vilja gerðir, a.m.k. í orði kveðnu, en fyrir þeim voru að flækjast ýmiss konar reglur, sem þeir þrátt fyrir góðan vilja komust ekki fram hjá, svo að þessir menn, sem höfðu hug á þessu þarna norður frá, að ráðast í þetta stórvirki, urðu að hverfa bónleiðir til búðar og sjálfsagt eitthvað fátækari af vonum og bjartsýni en áður fyrr, en reynslunni ríkari.
En þetta er nú útúrdúr. Ég skal ekki hafa hann lengri, þó að þessa sögu mætti rekja miklu ýtarlegar. En hún sýnir og undirstrikar þá þörf, sem fyrir hendi er í þessu efni, og þess vegna m.a. vil ég eindregið mæla með því, að þetta frv. sé samþykkt, þó að mér sé ljóst, að það er ekki út af fyrir sig nema fyrsta sporið, sem þarf að stíga á þessari braut. En fyrsta sporið er mikils virði.
Ég skal að vísu játa, að það má vel vera, að sveitarfélögum, t.d. eins og þeim, sem ég áðan nefndi, yrði ofviða að fást við útgerð sem þessa. En þá vil ég segja það, að samt sem áður hvílir það á almannavaldinu að leysa vandræði þessara staða, og ég verð að segja það, að ég álít, að það sé alveg tímabært að taka það til athugunar, hvort ríkissjóður eigi ekki beinlínis að gera út togskip eins og þessi til þess að afla hráefnis til þessara staða. Ég hygg, að það geti verið eins skynsamleg ráðstöfun og t.d. að þurfa að greiða stórar fúlgur í atvinnuleysisstyrki til þessara staða. Ég hygg, að það geti verið fyllilega réttmætt að reyna að leysa vandræði ýmissa sjávarplássa, sem búa við hráefnisskort, með þeim hætti að stofna þar beinlínis til ríkisútgerðar togara. Á þetta bendi ég, þó að í þessu frv. sé gert ráð fyrir því, að ríkissjóður selji þessa togara, sem þar er um fjallað.
Ég held, að það sé alveg rétt, sem í þessu frv. segir, að það megi ekki fyrir koma, að togaraútgerð leggist alveg niður. Ég held, að það væri vá fyrir dyrum, ef slík framvinda ætti sér stað, svo mikill þáttur og svo mikil undirstaða er hráefnisöflun þessara stóru skipa í rekstri ýmissa vinnslustöðva. Og það er sjálfsagt rétt, alveg laukrétt, sem í grg. með þessu frv. segir, að bátarnir geta ekki leyst togarana af hólmi í þessum efnum. Endurnýjun togaraflotans þarf þess vegna að eiga sér stað, og það er sjálfsagt og eðlilegt, að ríkisvaldið og ríkið hafi þar forgöngu.
En um leið og hugsað er til togaranna með þessum hætti og viðurkennd þessi staðreynd, sem ég drap á, þá má vitaskuld ekki gleyma þörfum bátaflotans. Það má ekki gleyma því, að þar er þörf líka á endurnýjun og á nýsmíði báta af tilteknum stærðum. Bátaflotinn, sem við þorskfiskveiðar hefur fengizt, hefur úr sér gengið á umliðnum árum, þar sem flest skipakaup hafa verið miðuð við síldveiðar að undanförnu. Það er að mínum dómi mikil þörf á því að hefja nýsmíði báta, sem fást við þorskfiskveiðar, og að því þarf auðvitað að vinna, að sú nýsmíði eigi sér stað hér innanlands, þar sem skipasmíðastöðvum hefur verið komið á fót, en skortir hins vegar verkefni og eiga af þeim sökum við vandkvæði að búa, a.m.k. í bili. Þetta er annað mál, en ég minni á það í leiðinni, að það má vitaskuld ekki gleyma því. Það er líka mjög mikið nauðsynjamál. Og þó að það sé unnið af fullri festu að endurnýjun togaraflotans og það þurfi að gera, þá má hitt verkefnið ekki verða útundan, og vitaskuld þarf að kanna þar ýmsar leiðir og athuga t.d., hvaða bátastærð henti bezt og hvernig greitt verði fyrir skipasmíðastöðvunum bezt til þess að annast smíði þvílíkra skipa. Þess vegna sé ég það mér til ánægju, að tveir hv. þm. hafa einmitt borið fram þáltill., þar sem gert er ráð fyrir, að fari fram athugun á því, hvernig hægt sé að staðla tilteknar, ákveðnar stærðir og hvernig hægt sé að greiða fyrir smíði þeirra hér innanlands.
Herra forseti. Ég skal nú ekki hafa þessi orð öllu fleiri. Ég vildi aðeins þegar á þessu stigi taka fram minn stuðning við þetta frv. eða þá hugsun, sem í því felst. Vitaskuld fer það til athugunar í nefnd, og sjálfsagt er hugsanlegt, að þar geti komið fram einhverjar nýjar hugmyndir í sambandi við það, það geti tekið einhverjum breytingum, en við meginstefnu þess vil ég lýsa fullu og eindregnu fylgi.