15.11.1967
Neðri deild: 18. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 446 í C-deild Alþingistíðinda. (2306)
7. mál, efnahagsaðgerðir
Valtýr Guðjónsson:
Herra forseti. Það mál, sem hér liggur fyrir til 2. umr., er kallað frv. til l. um efnahagsaðgerðir, en mætti eins kalla frv. til l. um refsiaðgerðir eða refsiráðstafanir gegn almenningi í landinu.
Flytjandi málsins, hæstv. ríkisstj., upplýsir í grg. frv., að ráðstafanirnar, sem þar eru ráðgerðar, muni hafa í för með sér a. m. k. 7% kjararýrnun fyrir almenning í landinu, og þá rýrnun á þessi almenningur að bera, unz betur árar, að sagt er. Aðrir telja, að þessi kjaraskerðing muni nema meira eða 10–12%.
Eftir allt það sólskin og heiðríkju, sem veðurspámenn hæstv. ríkisstj. bentu okkur á, að verið hefði í lofti efnahagslífsins s.l. 8 ár, alveg fram að kosningum, kemur það nokkuð flatt upp á almenning í landinu, að nú skuli þurfa að draga svo hatrammlega fyrir sól sem þetta frv. ber með sér. Að vísu hefur veðurlýsingin verið með öðrum hætti síðan um kosningar í sumar, en við minnumst þess enn með gleði, að alveg fram að þeim degi sást hvergi blika á lofti. Fólk er þess vegna almennt ekki búið að átta sig á hinni skyndilegu breytingu veðurfarsins og kannske sízt það fólk, sem var í góðri trú um það atriði, sem segir í 1. málsgr. nál. meiri hl. fjhn. um frv., en þar segir, í byrjun í 1. mgr., með leyfi forseta, að sú stefna í efnahagamálum, sem fylgt hefur verið frá upphafi stjórnarsamstarfs Alþfl. og Sjálfstfl., 1959 hafi leitt til þess, að vöxtur þjóðarframleiðslu og þjóðartekna hafi verið mjög ör, — einmitt þessi ár. Þessu fólki, sem ég var að tala um, dettur í hug og það heldur, að einmitt þessi eiginleiki stefnunnar hefði átt að vera nokkurn veginn einhlítur til þess að duga enn eina og hingað til, fyrst vöxturinn hefur byggzt á þessum eiginleika sérstaklega fram að þessu, og þess vegna trúir fólkið því ekki, að þörf sé á slíkum ráðstöfunum sem nú er verið að boða. Ég er hins vegar ekki frá því, að þörf sé á ráðstöfunum til viðreisnar þeirri viðreisn, sem fólst í leyndardómi áðurnefndrar stjórnarstefnu, og jafnvel meira að segja alveg án tillits til þess, að hallað hefur undan fæti með sölu á sumum íslenzkum afurðum á erlendum markaði.
Nú er svo komið að dómi hæstv. ríkisstj., að ganga verður í vasa almennings til þess að rétta hlutina við þrátt fyrir hina góðu stefnu og þrátt fyrir mikið góðæri. Um það er að ræða hér að rétta þar við reikning ríkissjóðs og reyna að hafa hann hallalausan. Það er það, sem fyrst og fremst er boðað í sambandi við frv. En það eru margir aðrir reikningar í landinu, sem líka þarf að rétta við. Flestir framleiðendur landsins til sjávar og sveita eiga og hafa átt í vök að verjast vegna sívaxandi erfiðleika undanfarin ár, vegna rangrar stjórnarstefnu eða stjórnleysis á veigamiklum þáttum efnahagslífsins. Þetta hefur orðið svo þrátt fyrir góðærið, þrátt fyrir eindæma örlæti íslenzkrar náttúru um aflabrögð og uppskeru undanfarin ár. Framleiðslan, öflun hráefna og iðnaður er undirstaða þjóðarbúskaparins, eins og allir vita, og eftir því hvernig gengur um það, fer um afkomu almennings, þjóðarinnar og ríkissjóðs sjálfs.
Frv. það, sem hér er verið að fjalla um, snýst þó ekki um þessa undirstöðu. Það er þess vegna að mínum dómi miklu eðlilegra að fara að ráðum minni hl. fjhn. heldur en meiri hl. um afgreiðslu þessa frv. En í áliti minni hl. segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Byrja þarf á því að gera sér grein fyrir stöðu atvinnuveganna og lagfæra rekstrargrundvöll þeirra. Það er eina leiðin til þess að tryggja næga atvinnu og landsmönnum lífvænlega afkomu. Í framhaldi af þeim lagfæringum ætti að mega vanta þess, að unnt yrði að ná samkomulagi við stéttasamtökin um kjaramálin.“
Þetta segir minni hl. fjhn. í áliti sínu um frv. Á meðan ekki hafa verið lagðar fram svo mikið sem ráðagerðir um lagfæringar á rekstri undirstöðuatvinnuveganna, sýnist mér, að gagnslítið hljóti að vera að bæta hag ríkissjóðs með þeim hætti, sem þetta frv. um efnahagsráðstafanir felur í sér. Í þessum umr. er líka ítrekað búið að benda á þetta, að ekki sé nú vitnað til rökstuddra álitsgerða hvaðanæva að frá atvinnurekendum sjálfum og stéttasamtökum almennings. Hér hefur líka verið af ræðumönnum, sem talað hafa gegn frv., bent á ýmsar leiðir til þess að bjarga þessu spursmáli um reikningsuppgjörið eða reikningsuppsetningu á ríkisreikningnum, m.a. af forseta ASÍ sjálfum hér í gær. Ég lít líka þannig á það, að líklega sé miklu vandaminna fyrir ríkissjóðinn að gera sitt reikningsuppgjör upp þrátt fyrir ástandið heldur en um er að ræða hjá flestum öðrum, sem þurfa um rekstrarreikning að fjalla núna.
Um einstaka kafla þessa frv. skal ég ekki fjölyrða hér að þessu sinni. Um þá og frv. í heild hafa þegar farið fram ýtarlegar umr., og þær halda sjálfsagt áfram bæði hér í hæstv. Alþ. og eins úti um allt land.
Nú langar mig aðeins til að víkja hér að tveimur atriðum í frv.:
Í fyrsta lagi, að í 26. gr. þess er ráðgerð tólfföldun gildandi mats á fasteignum til skatts. Einhvers staðar kemur það nú niður eins og annað, sem ráðgert er þarna. Í kapítalistísku þjóðfélagi, eins og hið íslenzka þjóðfélag er enn að nafninu til, er dálítið lagt upp úr því, að eignamyndun einstaklinga og félaga geti orðið. Allir vita, hvernig komið er hlut þess fólks, sem safnað hefur sér peningaeign. Hún hefur farið sírýrnandi vegna verðbólgunnar og lækkandi gengis, og áhugi til söfnunar á peningum hefur því rénað mjög. Þetta kemur illa út á ýmsan hátt fyrir hið sameiginlega þjóðarbú. Nú á að seilast til þeirra, sem komið hafa yfir sig íbúð, myndað sér aðra fasteign, eru eigendur að jörðum. Það á raunverulega að rýra eignarhluta þeirra með stórfelldri skattlagningu, margfaldri, og draga um leið úr áhuga manna fyrir þessu, sem ég var að tala um, eignamynduninni. Að vísu verður því ekki neitað, að margir þessara manna, sem hér koma við sögu, eru þó miklu betur settir fjárhagslega en hinir, sem treyst hafa á lausaféð sem eign, en þó ekki nærri allir. Nægir í því sambandi að benda á eldra fólk, sem litlar tekjur hefur, og auk þess marga láglaunamenn.
Í öðru lagi vil ég svo víkja að IV. kafla frv., sem fjallar um nýjan skatt, svokallaðan farmiðaskatt. Hann á að innheimta af öllum Íslendingum, sem komast vilja úr landi til þess að geta skoðað sig um víðar en hér heima. Skattur þessi er 3000 kr. á hvern miða. Það er nokkuð eðlislægt með mönnum að vilja færa sig úr stað. Við Íslendingar erum eyþjóð og því langt til annarra landa. Þess vegna kostar það miklu meira fé fyrir Íslending, ef hann vill sjá sig um í heiminum, heldur en með öðrum þjóðum gerist. En ég er ekkert í vafa um það, að þeim er þó jafnvel meiri þörf á þessu, að geta ferðast, heldur en einstaklingum annarra þjóða, jafnvel vegna einangrunarinnar, sem þeir hafa búið við. Skattur þessi verkar eins og átthagafjötur fyrir þá, sem ekki hafa gnótt fjár milli handanna. Og það er illt til þess að vita, ef svo fer, að fólk geti ekki leyft sér svo hollt gaman sem að ferðast um á erlendri grund, vegna þess arna, á sama tíma og almenningur allra menningarlanda eykur ferðalög sín með hverju ári sem líður og telur sér það menningarlega nauðsyn. Það ber um þetta atriði frv. eins og öll önnur atriði þess að sama brunni, að það er höggvið í þann knérunn, sem sízt skyldi.
Ég læt svo máli mínu lokið. En í heild verður það að viðurkennast, að frv. er á vissan hátt í algeru samræmi við þá stefnu, sem fylgt hefur verið af núv. ríkisstj. og þingmeirihluta og verður sjálfsagt enn um sinn. Það sjáum við auðvitað um leið, ef þetta frv. fer í gegn.