22.03.1968
Neðri deild: 82. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 897 í B-deild Alþingistíðinda. (808)
158. mál, ráðstafanir til lækkunar ríkisútgjalda
Þórarinn Þórarinsson:
Herra forseti. Ég get vel skilið það, að ríkisstj. telur sig þurfa að hraða þessu máli, og ég skal heldur ekki verða til þess að tefja fyrir því. Hins vegar er þetta mjög margþætt mál. Það eru ýmsar spurningar, sem vakna í sambandi við það, og þær eru þannig lagaðar, að þær snerta ekki fjmrh. einan. Það eru aðallega tvær fsp., sem ég hefði viljað gera í sambandi við framkvæmd laganna. Önnur þeirra snertir hæstv. forsrh., en hin hæstv. menntmrh., en ég vildi biðja hæstv. forseta að freista þess að athuga, hvort þessir menn séu ekki hér í húsinu. (Forseti: Mér er kunnugt um það, að báðir hæstv. ráðh. þurftu að víkja af fundi, þannig að þeir eru ekki staddir í húsinu. Hæstv. fjmrh. er hér staddur á fundinum og mun því sjálfsagt koma skilaboðum eða aths. til ráðh., ef á þyrfti að halda.) Ég dreg það í efa, að ráðh. séu ekki í húsinu, því að þeir voru hér rétt áðan, og ég hygg, að þeir hafi ætlað að vera viðstaddir atkvgr. Séu þeir það ekki, get ég vikið mér að öðrum efnum og rætt nánar um þau í von um það, að þeir kunni að koma á fundinn, því að þm. verða að gera sér það ljóst, að það frv., sem hér liggur fyrir, snertir mörg önnur lög heldur en fjárl. Samfara því eru gerðar breytingar á fjölmörgum lögum öðrum heldur en fjárl., og það er einmitt í sambandi við þessi atriði, sem ég hefði óskað eftir að fá upplýsingar hjá hæstv. ráðh. og þó alveg sérstaklega hjá hæstv. menntmrh. Í þessu frv. er t.d. lagt til að fella alveg niður l. um fræðslumálastjóraembættið, og það eru fjölmörg verkefni, sem hann á að sjá um, og ekki verður séð á þeirri breytingu, sem gerð er á þessum l., hvernig meðferð þeirra mála á að vera háttað í framtíðinni. Ég hefði gjarnan viljað fá upplýsingar hjá hæstv. menntmrh. um það.
Það sýnir sig líka, að þetta frv. hefur verið undirbúið af æðimiklu flaustri og núna liggur fyrir við þessa umr. frá hv. meiri hl. fjhn. till. um að breyta einum lögum enn vegna þessa frv. eða fella inn í þau breytingu á l. um stofnlánadeild sjávarútvegsins þ.e. það atriði þeirra, sem fjallar um framlag ríkisins til Fiskveiðasjóðs. Inn á þennan fund hafa okkur borizt mjög ákveðin tilmæli frá tveimur deildarbræðrum okkar hér, hv. 10. landsk. þm., Sverri Júlíussyni, og hv. 4. þm. Vestf., Matthíasi Bjarnasyni. Þeir hafa sem meðlimir í stjórn Landssambands ísl. útvegsmanna skorað mjög eindregið á Alþ. að fella niður það ákvæði þessa frv., sem fjallar um það, að það tillag, sem er í fjárl. til stofnlánadeildarinnar, verði fellt niður. Ég vil taka mjög eindregið undir þessi tilmæli þeirra, og ég veit, að þessir hv. þm. sem þátttakendur í stjórn Landssambands ísl. útvegsmanna gera það ekki út í bláinn að mótmæla þessu ákvæði. Þeim er áreiðanlega vel ljóst, hvernig ástatt er í málum sjávarútvegsins. Og það kom líka fram í Morgunblaðinu í gær í grein eftir einn af þeim mönnum, sem þekkir einna bezt til málefna sjávarútvegsins, Einar Sigurðsson. Hann kemst þannig að orði, að það verði að játa það, að þrátt fyrir það mikla góðæri, sem hér hafi verið á undanförnum árum, sé nú þannig komið málefnum sjávarútvegsins, að það fyrsta, sem þurfi að gera fyrir hann, sé að framkvæma skuldaskil, því að öðruvísi verði ekki hægt að halda þessum atvinnuvegi gangandi. Á undanförnum góðærisárum hafi safnazt á sjávarútveginn stórkostlegar lausaskuldir með háum vöxtum, jafnvel með 12% vöxtum, það sé gersamlega útilokað fyrir hann að standa undir þessum lausaskuldum og hann verði þess vegna að fá skuldaskil, ef koma eigi rekstri hans á sæmilegan grundvöll.
Þegar þannig er ástatt um afkomu sjávarútvegsins er það náttúrlega fjarri öllu lagi, að farið sé að gera breytingar á l. um stofnlánadeild sjávarútvegsins á þann hátt, að það framlag, sem ríkið veitir til lánasjóða hans, sé skorið niður. Ég verð þess vegna að treysta því, að hv. alþm. standi fast með þeim Sverri Júlíussyni og Matthíasi Bjarnasyni í þessu máli og felli þá brtt., sem hér hefur verið borin fram af meiri hl. fjhn. Og ég verð nú að segja það, að mér finnst það heldur skrýtnar undirtektir hjá meiri hl. fjhn., þegar þessir tveir þm., sem vita vel, hvað þeir eru að segja í þessum efnum, bera fram tilmæli um það, að þetta ákvæði sé fellt niður, þá bregzt meiri hl. fjhn. þannig við, að hún herðir á því og gerir það alveg afdráttarlaust, að þetta skuli verða svona; þetta framlag skuli fellt niður.
Sannleikurinn er sennilega sá, að hefðu þessir hv. þm. ekki hreyft þessum mótmælum við stjórn L.Í.Ú. og hefði frv. verið afgreitt eins og það er nú eftir 2. umr., hefði þetta sennilega fallið ógilt, sem stendur í frv. um að fella niður þessar 30 millj. kr. sem eiga að ganga til Fiskveiðasjóðs, vegna þess að eftir sem áður stendur í l. um Fiskveiðasjóð eða stofnlánadeild sjávarútvegsins, að ríkið skuli greiða þetta tillag, þó að þessa tölu vanti í fjárl. En þetta hefur aðstandendum þessa frv. ekki verið ljóst, fyrr en mótmælin komu írá stjórn L.Í.Ú., og þess vegna rjúka þeir til við þessa umr. og gera þá breytingu á l. um stofnlánadeild, að það skuli gert alveg afdráttarlaust að taka þetta framlag af sjávarútveginum, hvað sem það kostar. Mér finnst þarna vera mjög illa brugðizt við tilmælum þeirra hv. þm., Sverris Júlíussonar og Matthíasar Bjarnasonar, og ég a.m.k. ætla ekki að hafa sama hátt á og meiri hl. fjhn., að hafna þessum tilmælum þeirra, heldur styðja þau mjög eindregið og það m.a. með því að greiða atkv. gegn þeirri till. frá hv. meiri hl. fjhn., sem hún hefur borið fram skriflega við þessa umr. Og ég er satt að segja dálítið hissa á því að sjá mann eins og hv. 3. þm. Sunnl. vera flm. að þessari till., því að hann þekkir vafalaust það vel til sjávarútvegsins — og ekki sízt til útgerðarinnar í Vestmannaeyjum, en til hennar vitnar m.a. Einar Sigurðsson í grein sinni, sem ég áðan minntist á að honum hlýtur að vera ljós nauðsyn þess, að frekar sé aukið lánsfé til sjávarútvegsins en dregið sé úr því. Þess vegna vildi ég m.a. beina því til hans, hvort hann vildi ekki draga til baka stuðning sinn við þessa till., sem hv. meiri hl. fjhn. hefur hér flutt.
En ég vildi annars segja það í sambandi við þessa brtt. hv. meiri hl. fjhn., að þingleg meðferð á þessu máli væri sú, að n. færi ekki að setja þessa brtt. sína inn í þetta frv., heldur flytti sérstakt frv. um breytingu á l. um stofnlánadeild sjávarútvegsins. Þá fengi þetta mál alveg þinglega meðferð, en það er ekki þingleg meðferð að vera að blanda saman óteljandi lögum, eins og hér er gert, og gera breytingar á þeim, og svo eru þeir ráðh., sem þessi mál snerta, ekki viðstaddir, þegar þau er rædd hér í þinginu. Ég sé það, að hæstv. ráðh. koma ekki og forseti gerir litla tilraun til þess að ná í þá, þó að ég hafi sterkan grun um, að þeir séu í húsinu. Ég verð þá að freista þess, hvort hæstv. fjmrh. getur svarað þeim fsp., sem ég ber hér fram, en vænti þá líka, að telji hann sig ekki geta svarað þeim fullkomlega, þá geri hann hlé á umr., þangað til hæstv. menntmrh. er viðstaddur, en það er til hans sem ég vildi beina annarri spurningunni og hinni, sem snertir hæstv. forsrh., get ég kannske komið að síðar.
Það var fyrir nokkru síðan, að rætt var um embættaveitingar í Sþ., og hæstv. menntmrh. gaf þá upplýsingar um það, hvernig hann hagaði veitingu kennaraembætta. Nú er sá háttur hafður á í þessum efnum, að sé kennarastaða eða skólastjórastaða auglýst laus til umsóknar, þá sendir umsækjandi umsókn sína til viðkomandi skólanefndar. Hún lætur svo í ljós álit sitt á umsækjandanum, tilgreinir þann sérstaklega, sem hún óskar eftir, og lætur svo álit sitt ganga til fræðslumálastjóra. Hann lætur svo einnig álit sitt uppi um umsækjendur, hvern hann telur vænlegastan eða heppilegastan til þess að fá stöðuna eða eiga mestan rétt til þess. Stundum er hann sammála skólanefndinni og stundum ekki, og þetta álit þessara beggja aðila fer svo til ráðh. Hæstv. menntmrh. upplýsti það hér á dögunum, þegar rætt var um embættaveitingar á Alþ., að hann hefði fylgt þeirri meginreglu, að þegar skólanefnd og fræðslumálastjóri væru sammála, þá léti hann þá niðurstöðu gilda, en væri það hins vegar þannig, að þessir aðilar væru ósammála, teldi hann sig hafa óbundnar hendur til að veita þeim manni stöðuna, sem hann teldi hæfastan.
Nú á samkv. þessu frv. að fella alveg niður l. um fræðslumálastjórn eða fræðslumálastjóraembættið frá 1930, en samkv. þeim er gert ráð fyrir því, að allt, sem varðar skólamál, eins og t.d. embættaveitingar, sé borið undir fræðslumálastjóra, og ráðh. taki svo sína ákvörðun, þegar álit fræðslumálastjóra liggur fyrir. Eins og þm. er kunnugt og ég áður hef minnzt á, þá á alveg að fella fræðslumálastjóraembættið niður samkv. þessu frv., eða a.m.k. verður fræðslumálastjórinn gerður alveg ósjálfstæður embættismaður innan menntmrn. Þar með er það algjörlega úr sögunni, að hann geti t.d. skilað áliti um stöðuveitingar eins og hann áður gerði, því að fræðslumálastjóri skilaði sérstöku áliti áður um stöðuveitingar, vegna þess að hann var óháður og sjálfstæður embættismaður og hafði allt aðra stöðu en maður, sem verður ekki nema deildarstjóri í menntmrn. eða jafnvel enn þá lægra settur þar um það veit maður ekkert, eftir að búið er að samþykkja þetta frv. Nú ætlaði ég að spyrja hæstv. menntmrh., hvaða skipan hann hugsaði sér á þessu, eftir að lögin um fræðslumálastjóraembættið væru fallin úr gildi og þar með það hlutverk, sem fræðslumálastjóranum var ætlað. Hvaða aðili á að koma þarna í stað fræðslumálastjóra og segja álit sitt á umsækjendum, eða á enginn að koma í stað hans? Á þetta eingöngu að vera mál skólanefndar og ráðh., og telur ráðh. sig þá, ef svo er komið, ekki meira bundinn af því að fara alveg eftir áliti skólanefndar, sem ég mundi telja, að væri heppilegt og ætti að stefna að? Eða ætlar hann að taka það vald alveg í sínar hendur og sameina í sínum höndum það vald, sem fræðslumálastjóri og ráðh. hafa haft áður. Ég tel, að þetta sé mjög mikilsvert atriði og hafi mikla þýðingu í sambandi við veitingu þessara embætta. Ef hæstv. fjmrh. getur upplýst mig um það, hvaða hátt menntmrh. ætlar að hafa í þessum efnum, þá mun ég að sjálfsögðu sætta mig við svar hans, en telji hann sig ekki geta fullkomlega leyst úr þessari spurningu, vænti ég, að hann greiði fyrir því, að þessari umr. verði frestað, þangað til menntmrh. getur upplýst þetta atriði; það ætti ekki að þurfa að valda neinum töfum á þessu máli.
Hitt atriðið snertir forsrh. Ég get kannske vísað þeirri fsp. einnig til fjmrh., og hann svarað henni, en hún snertir einn lið í þessu frv. Það er hér lagt til að leggja niður það framlag, sem er búið að vera í mörg ár á fjárl. sérstaklega til stjórnarráðsbyggingar. Við ræddum það mál í Sþ. fyrir nokkrum dögum, ég og forsrh., og ég held, að við höfum verið sammála um það, að það mundi bæði vera að því menningarauki og gæti líka orðið til hagræðingar og sparnaðar að koma hér upp sérstakri stjórnarráðsbyggingu í líkingu við það, sem þeir hefðu hugsað sér upphafsmenn þessa máls, Ólafur Thors og Steingrímur Steinþórsson. Í Byggingarsjóði stjórnarráðshúss eru nú þegar um 18 millj. kr., og mér skilst þess vegna, að það ætti ekki endilega að þurfa að verða til þess að tefja fyrir því, að hafizt væri handa um þessa byggingu, þó að framlagið væri fellt niður á þessu ári. Ég vil þess vegna beina þeirri fsp. til fjmrh., hvort það þurfi að verða til þess, að ekki sé haldið áfram fullum hraða við að hefjast handa um þessa byggingu, þó að þetta framlag verði fellt niður á þessu ári. Ég býst við, að þegar í hana verður ráðizt, verði ekki búið að safna nægilegu fé af framlagi frá ríkinu og taka verði einhvern hluta byggingarkostnaðarins að láni. Það hlýtur að verða gert í sambandi við þessa byggingu, ef smíði hennar á ekki að dragast óendanlega. Spurning mín til ráðh. er sem sé sú, hvort það muni ekki vera ætlunin að halda fyrirhugaðri stjórnarráðsbyggingu áfram með fyrirhuguðum hraða, jafnvel þó að framlagið verði fellt niður á fjárl. þetta eina ár?