17.01.1968
Efri deild: 41. fundur, 88. löggjafarþing.
Sjá dálk 1135 í B-deild Alþingistíðinda. (984)
82. mál, tekjustofnar sveitarfélaga
Fjmrh. (Magnús Jónsson):
Herra forseti. Svo sem segir í upphafi grg. með frv. þessu, er það flutt samkv. eindreginni ósk Sambands ísl. sveitarfélaga. Það eru efnislega fjögur atriði, sem felast í þessu frv., og eru sum þeirra töluvert veigamikil breyting frá því, sem nú er, í framkvæmd a.m.k.
Í fyrsta lagi er lagt til að gera breytingu á 9. gr. l. um tekjustofna sveitarfélaga þess efnis að gera ótvírætt, að heimilt sé að leggja á aðstöðugjöld í samræmi við þá reglu, sem fylgt hefur verið til þessa í sveitarfélögum, þ.e. að þegar um er að ræða tvíþættan atvinnurekstur, þar sem sama fyrirtæki hefur á sínum vegum fleiri þætti atvinnurekstrar, skuli greiða aðstöðugjald af þessum einstöku þáttum. Ef þetta væri ekki gert, mundi verða þarna um hreina mismunun að ræða milli þessara fyrirtækja og annarra fyrirtækja, sem aðeins hafa einn þátt þessarar starfsemi á sínum snærum. Ástæðan til að þetta ákvæði er hér tekið upp er sú, eins og segir í grg. með frv., að dómur hefur fallið um það, að eins og þessi ákvæði tekjustofnalaganna eru nú, verði ekki talið heimilt að leggja á atvinnurekstur tvöfalt aðstöðugjald, þegar um slíka tvíþætta starfsemi er að ræða. Það er eindregin skoðun Sambands ísl. sveitarfélaga, að það beri brýna nauðsyn til þess að taka af allan vafa um þetta. Með þessu er ekki gengið á rétt eins né neins frá því, sem verið hefur, vegna þess að á þennan hátt hefur álagningu aðstöðugjaldanna alltaf verið hagað, en það mundi hafa í för með sér ófyrirsjáanlega röskun, ef ætti að hverfa inn á þá braut, sem fyrirliggjandi dómur gerir ráð fyrir að verði að gera, ef 1. sé ekki breytt. Er af þeirri ástæðu lagt til að gera það ótvírætt, að framfylgja megi áfram þeirri aðferð varðandi álagningu aðstöðugjalda, sem til þessa hefur verið notuð.
Í 2. gr. frv. er um tvenns konar efnisatriði að ræða. Fyrra efnisatriðið er það, að gert er ráð fyrir því, að í sveitarfélögum, þar sem notaður er réttur eða heimild samkv. tekjustofnal. til þess að ákveða fyrirfram gjaldhæð útsvara, skuli það í framkvæmd vera þannig, að menn þurfi að hafa greitt helming áætlaðs útsvars fyrir mitt ár til þess að njóta frádráttarheimildar útsvars frá tekjum sínum á næsta ári. Það hefur valdið sveitarfélögunum miklum erfiðleikum, hvað tekjur þeirra af útsvörum hafa innheimzt seint, og hefur þetta leitt til þess, að rekstur þeirra hefur verið mjög erfiður fyrri hluta ársins, einmitt þegar framkvæmdirnar eru hvað mestar, en aftur á móti hefur verið dregið eins lengi og auðið er að greiða útsvörin. Þetta hefur leitt til mjög verulegra vandræða víða, og sveitarfélagasambandið telur sanngjarnt og eðlilegt, að gert sé ráð fyrir því, úr því að fyrirframgreiðsla er á annað borð heimiluð í l., að greitt verði sem svarar helmingi hins áætlaða útsvars til þess að hlunnindin um frádrátt á næsta ári geti komið til greina.
Annað atriði er í þessari gr., sem ég geri ráð fyrir, að mönnum þyki orka nokkuð tvímælis. Það er að vísu atriði, sem eingöngu snertir Reykjavík eins og nú standa sakir, en þar er gert ráð fyrir því, að því aðeins njóti menn hlunninda varðandi frádrátt frá útsvari, að öll opinber gjöld hafi verið greidd fyrir lok almanaksársins. Þetta viðhorf byggist á þeirri framkvæmd Gjaldheimtunnar, sem í rauninni er ekki hægt að komast hjá að framkvæma með þessum hætti, að hvað sem líður innborgunum manna og þó að þeir taki það fram, sem þeir raunar jafnan gera, að þeir láti útsvörin sitja fyrir til þess að njóta frádráttarheimildarinnar, þá er Gjaldheimtan þannig upp byggð eða samkomulag ríkis og sveitarfélags þannig ákveðið, að hvað sem innheimtunni líður eða hvað sem á að falla í hlut hvors um sig samkv. því, sem gjaldendurnir sjálfir tilgreina, skuli Gjaldheimtan engu að síður borga í vissum hlutföllum til ríkis og sveitarfélags. Og þetta veldur því, að Gjaldheimtan verður oft að greiða inn til ríkisins meira heldur en sem svarar innheimtum sköttum, vegna þess að útsvörin hafa verið látin sitja fyrir. Nú má segja, að sumum þyki þetta hart aðgöngu, og hér sé gengið um of á rétt manna í sveitarfélögum, þar sem gjaldheimta er sameiginleg. En vitanlega má segja sem svo, að það er auðvitað ætlazt til þess, að öll gjöld, einnig tekjuskattur til ríkisins, séu greidd á því ári, sem gjaldið er á lagt, þannig að raunverulega er hér ekki um það hagræði að ræða, sem ákvæðið kann að gefa tilefni til, að menn álíti, að sé. Engu að síður geri ég mér fulla grein fyrir því, eins og ég sagði áðan, að mönnum kann að þykja, að hér sé nokkuð hart að gengið, en af hálfu Reykjavíkurborgar hefur ekki verið talinn möguleiki á öðru en að leita eftir því að fá þessa heimild lögfesta. Hefur Samband ísl. sveitarfélaga fallizt á það sjónarmið.
Þá er í 3. gr. að finna ákvæði, sem ég hef áður skýrt frá hér á Alþingi, að stæði til að leita lögfestingar á, en það er um hækkun á eignarútsvari til samræmis við eignarskattinn. Fyrir áramótin var lögfest, að fasteignamat við ákvörðun eignarskatts skyldi nífaldað í stað þess, að það var áður sexfaldað, og þá gert ráð fyrir því jafnframt, að um níföldun yrði að ræða til sveitarfélaganna. En til þessa hefur verið um að ræða þreföldun á fasteignamati til þeirra. Þetta hendir óneitanlega til allverulegra hækkana á tekjustofnum sveitarfélaga, enda er það almenn skoðun sveitarstjórnarmanna að ég hygg, a.m.k. stjórnar sambandsins, að það sé augljóst, að sveitarfélögin komist ekki af á annan hátt heldur en fá einhverjar auknar tekjur nú og það sé eðlilegri leið að hækka eignarskattinn heldur en þurfa að taka þetta með hækkuðum tekjuútsvörum. Það skal jafnframt tekið fram, eins og hv. þdm. er vafalaust kunnugt, að til þessa hefur verið um að ræða miklu fleiri stiga í ákvörðun eignarútsvarsins heldur en var í sambandi við eignarskattinn og útsvarið var lagt á miklu lægri eign heldur en tekjuskattur var á lagður, þannig að sú breyting, sem hér er lagt til að gera, að eignarútsvarið verði ákvarðað í samræmi við reglurnar um tekjuskatt, leiðir til þess, að víða úti um land munu miklum mun fleiri eignir falla undan eignarútsvari heldur en áður hefur verið, þar sem lágmarksupphæðin er hækkuð svo mjög eða til samræmis við það, sem gildir um eignarskattinn.
Þá er fjórða ákvæði þessa frv., sem felur í sér, að framlengd skuli vera heimild sú, sem var tímabundin í tekjustofnal., um, að skyldu koma til frádráttar ýmsir liðir við ákvörðun útsvara, sem nánar eru tilgreindir í grg. með frv. Það var gert ráð fyrir því, að þessi undanþága, ákvæði sveitarfélaganna, ef svo má segja, til að leggja á útsvör yrði tímabundin og gilti aðeins til ársloka 1967, en nú leggur stjórn sambandsins til, að þessi heimild verði framlengd og gildi á árunum 1968-1973. Hvort hér sé um grundvallarnauðsyn að ræða, skal ég ekkert um segja. Ég hef ekki fyrir mér tölulegar upplýsingar um það, en sveitarfélögin telja, að þau geti ekki misst af þeim tekjum, sem þau mundu missa af, ef þessi hlunnindi yrðu látin taka gildi varðandi útsvörin, og að útkoman yrði sú, að það yrði að mæta því með öðrum hætti og hækka þá útsvarsstigana eða álag á þá, þannig að það er vitanlega matsatriði, hvort á að veita sveitarfélögunum þessa heimild áfram eða þessa undanþágu eða valda hættu á því, að þau þurfi að nota í ríkara mæli hina almennu útsvarsálagningarheimild.
Ég vil taka það fram hér á þessu stigi málsins, að það var ætlunin, að í þessu frv. væri eitt ákvæði enn, sem ekki var í það sett, vegna þess að á síðustu stundu þótti það þurfa nánari athugunar við. Eins og hv. þdm. er kunnugt, hefur oft verið rætt um þann vanda, bæði hér á þingi og utan þings, að þegar viss sveitarfélög lenda í þeim erfiðleikum, að þau geta ekki bjargað sér án þess að fá sérstaka aðstoð jöfnunarsjóðs, séu nokkuð þungar kárínur lagðar á þessi sveitarfélög, til þess að þau geti notið þessara hlunninda. Það er sem sagt gert ráð fyrir því, að 20% álag á útsvör þurfi að hafa átt sér stað í sveitarfélaginu til þess að það geti fengið nokkurt framlag úr jöfnunarsjóði. Þetta má segja, að geti gengið í eitt skipti eða svo, en fari það að verða að staðaldri, að eitt sveitarfélag hafi miklu hærri útsvör heldur en önnur sveitarfélög og þurfi að leggja 20% ofan á sinn skala til þess að geta fengið viðbótarframlög, sé það of þungur baggi og geti leitt til algers öngþveitis fyrir viðkomandi sveitarfélag atvinnulega séð og hrakið menn þaðan á brott. Þetta atriði hefur verið til allrækilegrar athugunar, bæði í félmrn. og hjá Sambandi ísl. sveitarfélaga. Það er ljóst, að það þurfa að vera nokkuð sterkir hemlar hér á, til þess að ekki verði gengið um of á jöfnunarsjóðinn, vegna þess að það leiðir ekki af sér annað en það, að þar með er skertur hluti annarra sveitarfélaga, þannig að sveitarfélagasambandið sjálft hefur viljað fara með allri varúð í þessu efni. En nú hefur hins vegar fundizt regla, sem ég skal ekki fara út í hér, en mundi létta þessum sveitarfélögum róðurinn og ekki gera þessar aukaálögur eins tilfinnanlegar eða ekki eins skilyrðislausar og þær eru nú. Það er hugmyndin, að till. um þetta efni verði send þeirri hv. n., sem fær frv. til meðferðar, og hún beðin að flytja þá brtt., ef hún að athuguðu máli sér sér fært að gera það. Og mun það þá koma til umr., þegar frv. verður tekið til 2. umr.
Þar sem frv. þetta er flutt, eins og ég sagði í upphafi máls míns, samkv. sérstakri ósk Sambands ísl. sveitarfélaga, vildi ég leggja áherzlu á það hér við hv. n., sem fær málið til athugunar, að hún — ef hún telur sér ekki fært að fallast á einhver þau sjónarmið, sem þar eru fram sett — leiti álits Sambands ísl. sveitarfélaga og gefi sambandsstjórninni a.m.k. kost á að koma áð sínum sjónarmiðum. Jafnframt mun ráðuneytisstjórinn í félmrn. verða viðbúinn að gefa hv. n. allar þær upplýsingar, sem hún kynni að óska eftir varðandi einstök atriði málsins.
Ég legg svo til, herra forseti, að frv. verði að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. heilbr.- og félmn.