17.12.1968
Neðri deild: 31. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 178 í B-deild Alþingistíðinda. (162)
116. mál, skólakostnaður
Þórarinn Þórarinsson:
Herra forseti. Ég hafði í sannleika sagt ekki ætlað mér að taka þátt í þessum umr. og skal játa, að ég hlustaði ekki á þær nema miðlungi vel lengi framan af. En það, sem veldur því, að mér finnst rétt að leggja hér orð í belg, er sá tónn, sem mér finnst, að hafi einkennt ræðuhöld hæstv. menntmrh. og það yfirlæti, sem yfirleitt hefur skinið út úr öllum orðum hans um það, hve mikið hafi verið gert í skólabyggingum á undanförnum árum og hve ágætt ástandið hljóti þess vegna að vera í skólamálunum.
Ég held, að ef menn líta á þessi mál af fullkominni sanngirni, geti menn ekki verið neitt stoltir af því eða neitt hrifnir af því, hvernig ástandið er nú í skólabyggingamálunum hjá okkur. Ég held, að hin óleystu verkefni á því sviði séu víða svo mikil og aðkallandi, að við getum síður en svo verið stoltir yfir því ástandi. Hæstv. ráðh. talaði um það sem einhvern stóran atburð, að það mundi verða gert ráð fyrir því í næstu fjárlögum að leggja 33 millj. kr. af mörkum til nýrra skólabygginga. Hann talaði um þetta eins og þetta væru einhver stór og mikil tíðindi. En við verðum að gera okkur grein fyrir því, að fjárlög eru sennilega nú komin upp í 8 milljarða eða jafnvel rösklega það. Og þegar við athugum, hvernig ástatt er í skólamálunum, getum við ekki talið það neitt stóran atburð eða neitt mikið framlag, þó að það séu veittar 33 millj. kr. til þessara framkvæmda.
Það birtist í blaði Alþfl. á Akureyri á s.l. sumri yfirlit yfir þá skóla, sem vantaði á Norðausturlandi. Og það var langur og óglæsilegur listi. En þannig er ástandið víða í byggðarlögunum úti um landið og ástandið er það sama hér í fjölbýlinu, að það er stórkostlegur skortur á skólahúsnæði. Hæstv. ráðh. vék að því í lok ræðu sinnar, að það væri fyrst og fremst sveitarfélögunum eða sýslufélögunum að kenna, að ekki hefði verið betur leyst úr skólamálunum úti um land en gert hefur verið. Heldur hann, að það verði sveitarfélögunum eða sýslufélögunum einhver hvatning til að gera meira í þessum efnum, ef sú breyting verður samþykkt á skólakostnaðarlögunum, sem hér liggur fyrir, að ríkið greiði framlagið til þeirra á 4 árum í staðinn fyrir 3? Að sjálfsögðu verður þetta til þess, eins og getu sveitarfélaganna og sýslufélaganna er háttað, að draga úr því, að þau treysti sér til þess að ráðast í nýjar framkvæmdir.
Það er rétt hjá ráðh., að það hefur sitthvað verið gert í skólabyggingarmálunum á undanförnum árum. En það er ekki neitt einsdæmi hjá okkur, vegna þess, eins og hann minntist á í öðru sambandi, að á síðasta áratug hefur gengið yfir heiminn eins konar bylting í þessum efnum og það var óhjákvæmilegt, að hún næði að einhverju leyti til okkar eins og annarra. En ég vil alveg hiklaust halda því fram, að við höfum hvergi nærri gert nógu mikið til að fylgjast með þróuninni eins og annars staðar hefur orðið í þessum efnum. Og við höfum frekar verið að dragast aftur úr síðasta áratuginn heldur en við höfum verið að vinna á í samanburði við aðra. Svo stórfelldar hafa framfarirnar orðið í þessum málum þar, þó að ráðh. geti bent á það, að framlög til þessara mála hafi kannske eitthvað aukizt og kannske margfaldazt á undanförnum árum, þá þori ég að fullyrða það, þó að ég hafi ekki beinlínis tölur um það hér við hendina nú, að sú margföldun hefur ekki orðið eins mikil hjá okkur og flestum öðrum þjóðum á þessum tíma, því að á síðasta áratug hefur orðið alveg stórfelld bylting í þessu bæði vegna þess, að fólki hefur fjölgað og svo vegna þess, að menntunarkröfurnar hafa aukizt stórkostlega. Hinn nýi tími krefst þess, að menn fái miklu meiri menntun á ýmsum sviðum heldur en áður og þess vegna hefur það verið óhjákvæmilegt að byggja nýja skóla til þess að fullnægja þessari þörf. Og það er víst, að hér hafa ekki orðið eins stórar framfarir í þessum efnum og víðast hvar annars staðar, þrátt fyrir það, að við á undanförnum árum höfum haft meiri möguleika en nokkru sinni áður til þess að gera vel í þessum efnum, vegna þess að fjárhagsástand þjóðarinnar hefur verið það hagstætt. En það ástand, sem blasir við okkur núna í skólamálum, er í stuttu máli það, að það er víða mjög mikil þörf á nýjum barnaskólum bæði úti um land og eins hér í fjölbýlinu. Stórlega skortir á, að það sé hægt að fullnægja húsnæði fyrir barnaskólafræðsluna á þann hátt, sem æskilegt væri, m.a. í okkar kjördæmi er í mörgum bæjarhverfum stórkostlega mikil vöntun á skólahúsnæði fyrir barnaskólana og gagnfræðaskólana. Það má minna á það í þessu sambandi, að fyrir nokkrum árum siðan voru samþykkt hér mjög merkileg lög um nýja iðnfræðslu. Og það er sjálfsagt eitt af mikilvægustu málum í okkar þjóðfélagi, að iðnfræðslan sé stórkostlega aukin frá því, sem nú er. En ég held, að það sé alveg rétt frá sagt, að það sé sama og ekkert gert af opinberri hálfu, enn sem komið er, af hálfu menntmrh. til þess að framkvæma þessa löggjöf. Þó er hér mjög stórfelld þörf fyrir skjótar athafnir. Við erum að tala um það, Íslendingar, að verða mikil iðnaðarþjóð og þurfum að vera það. Það er verið að tala um það, að við þurfum að auka okkar útflutning og annað þess háttar á iðnaðarvörum. En ég er hræddur um, að okkur miði miklu seinna í þeim efnum en skyldi, ef ekki verður hafður meiri hraði á því að auka iðnfræðsluna heldur en gert hefur verið á undanförnum árum þrátt fyrir þau ágætu lög, sem um það mál voru sett fyrir nokkrum árum síðan.
Það er rétt, að það hefur nokkuð verið unnið að menntaskólabyggingum á undanförnum árum, en þó er skorturinn á húsnæði fyrir menntaskóla mjög stórfelldur og tilfinnanlegur í dag og virðist vera, að það sé um allt of takmarkaðar fjárveitingar að ræða til þeirra framkvæmda á næstu árum miðað við það, sem nú er ætlað. Ég held þess vegna, að dæmið standi þannig þrátt fyrir allt gort og sjálfshól ráðh., að þó að eitthvað hafi verið byggt af skólahúsnæði í landinu á undanförnum árum, stöndum við nú tiltölulega verr í þeim efnum, þ.e. skorturinn er meiri heldur en var fyrir áratug síðan, vegna þess hve gífurlegar breytingarnar hafa orðið í þessum efnum. Fólkinu hefur fjölgað og menntunarkröfurnar eru orðnar miklu meiri hér en þær voru fyrir 10 árum síðan, eins og víðast hvar annars staðar. Það eru afleiðingar af þeirri þróun, sem nú hefur orðið í heiminum á þessum tíma. Og það er mjög hörmuleg staðreynd, vil ég segja, að eftir mesta góðæri, sem hefur gengið yfir þetta land, skuli okkur ekki hafa tekizt að halda í horfinu í þessum efnum, því að til þess að við getum staðizt þá samkeppni við aðrar þjóðir, sem við eigum fyrir höndum, skiptir ekkert meira máli heldur en það, að fræðslumálin hjá okkur séu í hinu fullkomnasta lagi. Það er svo kapítuli út af fyrir sig, sem er ekki síður alvarlegur og sem ég tel, að sé einhver mesta og stórfelldasta vanræksla, sem hefur átt sér stað í þjóðfélaginu á undanförnum árum, að það hefur nær ekkert verið hafizt handa um það að endurskoða skólakerfið og gera þær breytingar, sem eru nauðsynlegar á því miðað við þær breyttu kröfur, sem nú eru gerðar um uppeldi og menntun. Þar hefur hæstv. ráðh. og hans flokkur eða hans stuðningsflokkar svo að segja algerlega haldið að sér höndum. Mér finnst rétt að viðurkenna það, að einn hópur manna, sem hefur stutt ríkisstj., ungir sjálfstæðismenn, hafa sýnt lofsverðan áhuga fyrir ýmsum framförum og breytingum á því sviði og sýnt menntamálunum athyglisverða rækt, en mér virðist, að það hafi verið mjög lítið tillit tekið til þess, sem þeir hafa haft fram að færa í þessum efnum.
En hvað sem verður um það frv., sem hér liggur fyrir, þá held ég, að það hljóti að liggja í augum uppi og ég trúi ekki öðru en jafnglöggur maður og ráðh. skilji það ákaflega vel, að það verður til þess að draga úr framtaki sveitarfélaga og sýslufélaga, sem þurfa að ráðast í nýjar skólabyggingar, að nú á að borga tillag ríkisins á fjórum árum í stað þriggja. Og það er ekki neitt stórfellt átak í þessum efnum, þó að af 8 milljörðum kr., sem ríkið kemur til með að hafa handa á milli á næsta ári, fari 35 millj. til nýrra skólabygginga. Það verður ekki gert neitt stórátak fyrir þá upphæð eins og kaupmætti íslenzkrar krónu er nú komið. Og ég held, að ráðh., ef hann beitir sinni skynsemi og íhugar málin á þessum grundvelli, geti hann ekki verið neitt stoltur af því eða hrifinn af því, að það skuli ekki vera veitt hærri upphæð til þessara framkvæmda heldur en sú, sem hér um ræðir. Og það má líka athuga málin frá því sjónarmiði, að atvinnuhorfur í landinu eru nú þannig, að það ætti frekar að auka opinberar framkvæmdir að ráði heldur en halda í horfinu eða draga úr þeim. Það er orðin regla hjá mörgum þjóðum, að þegar illa gengur hjá atvinnuvegunum og dregur úr atvinnustarfsemi hjá einstaklingunum, sé það einmitt rétti tíminn fyrir ríkisvaldið að grípa inn í og auka sínar framkvæmdir og tryggja þannig aukna atvinnu. Og það eru áreiðanlega fáar framkvæmdir, sem væri réttara að framkvæma frá þessu sjónarmiði, heldur en auknar skólabyggingar. Þess vegna er það, vil ég segja, að það er óheillaskref að leggja dauða hönd á framtak sveitar- og bæjarfélaga eins og raunverulega er gert með þessu frv. með því að dreifa greiðslunni á ríkisframlaginu yfir lengri tíma heldur en gert er ráð fyrir í núgildandi lögum. Og ég verð að segja það, að ég er undrandi yfir því, að hæstv. menntmrh. skuli ekki hafa meiri stórhug í þessum efnum heldur en þann, sem birtist í þessu frv., sem er augljóslega skref aftur á bak. Ég held, að það stafi m.a. af því, að hann er búinn að vera lengi í þessu embætti, og þegar menn eru búnir að vera mjög lengi í embættum, verður oft niðurstaðan sú, að menn fara að þreytast, og menn fara að telja það ágætt, sem er, una því vel, og það þurfi ekki neitt meira að gera heldur en gert hefur verið á undanförnum árum, og ef eitthvað örlítið meira sé gert, sé það mjög gott. Mér finnst, að í sjálfshóli ráðh., í öllum málflutningi hans, komi þessi ellimerki mjög greinilega fram. En skólamálin eru tvímælalaust í því ástandi hjá okkur, að ef við ætlum að halda í horfinu til jafns við aðrar þjóðir, þurfum við að gera miklu betur í þeim efnum heldur en hefur verið gert á undanförnum árum og þá þurfum við alveg sérstaklega að fara að hefjast handa um það að koma fram endurbótum á skólakerfinu, sem er í dag jafnúrelt og það er á mörgum sviðum. Það er mjög hörmulegt til þess að vita, að hjá hæstv. ríkisstj. sjást ákaflega fá lífsmerki á þessu sviði. Ég held, að það væri ástæða til þess fyrir Alþ. að taka skólamálin alveg sérstaklega til meðferðar og sérstakrar umr., fullkomnari heldur en þeirrar, sem hægt er að gera undir þeim kringumstæðum, sem nú eru, þegar verið er að fresta þingi rétt fyrir jólin. Það er tvímælalaust það ástand að skapast í þessum efnum, vegna þess að ekki hefur nægilega verið gert á undanförnum árum, að hér er þörf fyrir mjög stórt, nýtt og stórfellt átak. Og við megum ekki festast í því fari, sem við höfum verið í í þessum málum um skeið.
Ég vil í tilefni af því, sem hæstv. ráðh. sagði um það, sem hefði verið fyrirhugað um framlag til nýrra skólabygginga, láta koma fram þá áskorun mína til hans og þeirra, sem um þessi mál fjalla, að fjárveitingin til nýrra skóla verði ekki skorin eins við nögl eins og hann var að boða, að til þessara framkvæmda yrðu ekki veittar nema 33 millj. á næsta ári. Það hrekkur skammt til að bæta úr þeirri miklu þörf, sem hér er fyrir hendi, og það samrýmist ekki heldur þeirri stefnu, sem við þurfum að fylgja á næsta ári, að við eigum að auka verklegar framkvæmdir ríkisins til þess að sporna gegn atvinnuleysi og alveg sérstaklega með því að auka framlagið til skólabygginga verulega frá því, sem nú er. Og frá mínum sjónarhóli eru það engin rök í þessu máli, þó að framlagið til nýrra skóla kunni að vera tvöfalt hærra eða þrefalt hærra heldur en það hefur verið þrjú síðustu árin. Það sýnir ekkert annað heldur en það, að þetta framlag hefur verið allt of lágt á undanförnum árum, og þess vegna ekki á neinn hátt rétt að miða við það. Það er ákaflega einkennilegt af hæstv. ráðh. að vera að miða við það, sem hefur verið sérstaklega lítið gert eða illa gert, eins og hefur átt sér stað í sambandi við nýjar skólabyggingar á undanförnum árum. Við eigum að setja markið miklu hærra heldur en það.
En ég vil svo að síðustu segja það, ég vil alveg beina sérstaklega máli mínu til þeirra manna, sem eru staðsettir í þeim héruðum úti um landið, þar sem vantar nýja barnaskóla og gagnfræðaskóla, því að þar er ástandið jafnvel enn þá verra heldur en er þó í höfuðstaðnum, hvort þeir treysti sér virkilega til þess að vera með því frv., sem gerir ráð fyrir því, að greiðslu á ríkisframlaginu til skólabygginga verði dreift yfir miklu lengri tíma heldur en áður, því að það hlýtur óhjákvæmilega að hafa það í för með sér, að héruðin geta miklu síður ráðizt í nýjar framkvæmdir heldur en ella.
Með þessu frv. er í reynd verið að leggja dauða hönd á framtak héraðanna í kennslumálum og vinna gegn því, að þau geti hafizt handa í þessum efnum eins og þau vildu. Ef væri tekin upp sú stefna, sem yrði til þess að hvetja héruðin til aukinna aðgerða í þessum efnum, ættum við að stytta greiðslutímann en ekki lengja. Og ef fara má eftir því, sem hæstv. menntmrh. sagði hér áðan, að það væri tregða hjá héruðunum til þess að hefjast handa í þessum efnum, ættum við að sjálfsögðu miklu frekar að rétta þeim örvandi hönd með því að stytta greiðslutímann, en ekki lengja hann eins og hér er gert ráð fyrir. Ég vil þess vegna vænta þess, að það verði niðurstaðan af þessum umr., að hæstv. menntmrh. og þeir flokkar, sem að honum standa, íhugi þetta mál að nýju og láti það verða til þess, að ekki verði lagt neitt ofurkapp á það að hraða afgreiðslu málsins núna fyrir jólafríið, lofa frv. að liggja hér óafgreiddu í þinginu fram á framhaldsþingið og sjá til, þegar menn fá tíma til að hugsa um jólin og hugsa meira í ró og næði heldur en þessa daga, sem eftir eru fram að jólum, hvort það verði ekki til þess, að það fáist fram skynsamlegri stefna í þessum málum eða jafnvel verði niðurstaðan sú, að við stefnum frekar að því að stytta greiðslutímann heldur en að lengja hann.