19.12.1968
Efri deild: 36. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 199 í B-deild Alþingistíðinda. (181)
116. mál, skólakostnaður
Frsm. minni hl. (Páll Þorsteinsson):
Herra forseti. Þetta mál var hér til 1. umr. á fundi síðdegis í gær og þá vísað til menntmn. Hún kom saman á fund í morgun og afgreiddi málið efnislega, og minni hl. skilaði nál. í prent nú rétt áður en þessi fundur hófst, svo að sannast sagna hefur verið hafður sá hraði á um afgreiðslu þessa máls, sem frekast má vænta. En nú er nál. minni hl. ekki komið úr prentun, en ég vil eigi að síður verða við þeim tilmælum forseta að gera með fáum orðum grein fyrir afstöðu minni hl., þó að nál. sé ekki komið.
Þetta frv. um breyt. á l. um skólakostnað er mjög stutt. Meginefni þess felst í tæpum tveim línum. En eigi að síður er þetta stutta frv. nokkur spegilmynd af vinnubrögðum, sem við höfum átt að venjast að undanförnu hér á hv. Alþ., einkum þegar jólahátíðin nálgast og svo þegar líður að þinglausnum. Vorið 1967 voru sett hér ný lög um skólakostnað. Þau fela í sér mjög mörg og flókin efnisatriði og þau kveða á um stórkostlegar fjárhæðir eða fjárgreiðslur, sem inna þarf af hendi bæði úr ríkissjóði og af hálfu sveitarfélaga til skólamannvirkja og til reksturs skóla, sem lögin taka til. Þegar þessi löggjöf var hér til umræðu vorið 1967, var þá þegar í frv., eins og það var lagt fram, gert ráð fyrir því, að þessi nýju skólakostnaðarlög skyldu taka gildi frá og með upphafi skólaársins 1. september 1968. Við, sem þá þurftum að fjalla um þetta flókna og viðamikla mál, töldum, að þegar gildistakan ætti ekki að verða fyrr heldur en frv. kvað á um, væri eðlilegt, að þm. gæfist nokkurt tóm til þess að athuga þetta mál og að ekki lægi á að afgreiða þessa löggjöf á fáum dögum fyrir þinglausnir vorið 1967. Hitt væri eðlilegra að kynna frv. þá, taka málið síðan upp að nýju á haustþinginu 1967 og ljúka afgreiðslu þess þá fyrir áramótin 1967–1968, því að löggjöfin átti hvort sem var ekki að öðlast gildi og koma til framkvæmda fyrr en á þeim tíma, sem ég hef þegar greint. En við þessum ábendingum og tilmælum okkar í stjórnarandstöðunni var ekki orðið, heldur var hafður mjög mikill hraði á um afgreiðslu þessa viðamikla máls. Það minnir á orðtak, sem hæstv. forsrh. minnti á fyrir fáum dögum, gamalt orðtak, sem er þannig: Fram skal ganga haukur núna hvort hann vill eður ei. Þannig var haldið á þessu máli, að þessi hv. þd. fékk eina tvo daga til þess að fjalla um skólakostnaðarlögin, dagana 17. og 18. apríl 1967.
Nú voru lögin afgreidd á þessum tíma og gildistíminn ákveðinn 1. september 1968. Þá átti að fylgja lagasetningunni bráðabirgðaákvæði, sem segir, að stofnkostnaður þeirra skólamannvirkja, sem samþykkt hafa verið áður en reglur byggingardeildar verða staðfestar, eigi að skiptast eftir eldri skólakostnaðarlögunum. Nú virðist reynslan vera sú, að þó að hraði á afgreiðslu mála sé afarmikill hér á hv. Alþ., þá verða stundum allmiklar tafir á framkvæmdinni í ráðuneytunum, og þó að þessi hv. þd. fengi aðeins tvo daga til þess að fjalla um skólakostnaðarlögin, dróst það nokkuð lengi, að reglur um byggingardeild menntmrn. yrðu settar. En eitt af því, sem tók breytingum með hinum nýju skólakostnaðarlögum, var það, að greiðslutímabilið til hvers skólamannvirkis skyldi samkv. hinum nýju lögum vera 3 ár í stað 5 ára greiðslutímabils samkv. eldri lögunum. Ég fyrir mitt leyti taldi þetta og tel eitt af þeim ákvæðum nýju skólakostnaðarlaganna, sem horfir til bóta frá eldri skipan þeirra mála. En það hlaut mönnum að vera ljóst, að með því að stytta greiðslutímabilið hlaut að hækka það fjárframlag, sem þurfti að leggja fram til hvers skólamannvirkis, því að þriðjungur heildarkostnaðarins er vitanlega miklu hærri fjárhæð heldur en 1/5 hluti og þarf ekki einu sinni hagfræðing til þess að sjá þetta. Það gat ekki verið nema um tvennt að ræða. Annaðhvort var að því stefnt með þessu nýja ákvæði í skólakostnaðarlögunum að reisa færri skóla, ráðast í færri skólabyggingar árlega eftir að þau tóku gildi heldur en áður var eða hitt, að miðað væri við að framfylgja lögunum þannig að veita árlega hærri fjárveitingu til nýrra skóla heldur en gert hafði verið. Nú er það svo með okkur, sem stöndum að áliti minni hl. í þessu máli, að okkur hefur aldrei komið í hug að bera fram þær getsakir á hæstv. ríkisstj., að það hafi búið á bak við setningu nýju skólakostnaðarlaganna, að það ætti eftir að þau öðluðust gildi að byggja færri skóla árlega heldur en gert hafði verið áður. Því hefur okkur aldrei dottið í hug að halda fram. Og ég satt að segja geri ráð fyrir því, að svo mikill áhugamaður sem hæstv. menntmrh. er um menntamál, að það hafi alls ekki fyrir honum vakað: Og þá er ekki um annað að ræða heldur en að menn hafi gengið að því með opnum augum, þegar þessi löggjöf var knúin í gegn, að í kjölfarið á lagaákvæðunum yrðu að koma árlega hærri fjárveitingar heldur en áður var til þess að mæta þörfinni fyrir nýja skóla. En nú er gildistíminn 1. september 1968 liðinn. Og þá ber svo við, að að frumkvæði hæstv. ríkisstj. er farið að koma fram breytingum á þessari nýju löggjöf, sem sett var með hraða vorið 1967. Það fyrsta, sem gerist, er það, að við fjárlagaafgreiðslu fyrir árið 1968 var ákveðið af hæstv. ríkisstj. og þingmeirihluta að miða framlög til nýbygginga skóla á fjárlagaárinu 1968 við hin eldri skólakostnaðarlög.
Annað, sem ég vil benda á, er það, að mér skilst, að samkv. frv., sem nú liggur fyrir um skipan opinberra framkvæmda, eigi að breyta hinni nýju byggingardeild menntmrn. frá því, sem til var stofnað með skólakostnaðarlögum frá 1967.
Hið þriðja í þessa stefnu er þetta frv., sem hér er lagt fram. En efni þess er það, að nú, þegar nýju skólakostnaðarlögin hafa öðlazt gildi og eiga að koma til fullra framkvæmda, sé greiðslutímabilið gagnvart þeim skólamannvirkjum, sem byrjað verður á á árinu 1969, ákveðið fjögur ár í stað þrjú.
Afstaða minni hl. menntmn. er sú, að minni hl. telur eðlilegt og réttmætt, að fylgt sé fram hinum tiltölulega nýju skólakostnaðarlögum og þau séu látin koma til fullra framkvæmda á árinu 1969 og þess vegna leggjum við í minni hl. til, að þetta frv. verði fellt.