17.03.1969
Neðri deild: 65. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 228 í C-deild Alþingistíðinda. (2480)
166. mál, menntaskólar
Sigurvin Einarsson:
Herra forseti. Umr. þær, sem fram fóru s. l. fimmtudag um þetta mál, voru allóvenjulegar. Frv. var tekið af litlum fögnuði af sumum ræðumönnum og þó einkum nokkrum stuðningsmanna hæstv. menntmrh., aðrir ræðumenn töldu hins vegar, að hér væri um allmikilsvert frv. að ræða.
Í þessu frv. eru sannarlega nýjungar og ferskur andi, sem lofar góðu, ef vel tekst til um afgreiðslu þessa máls og framkvæmdir síðar. En það er 1. gr. þessa frv., sem hefur valdið því, að fram hefur komið hörð gagnrýni á ákvæði hennar og það ekki að ástæðulausu. Með einu pennastriki á að þurrka út ákvæði l., sem sett voru fyrir 4 árum, hvað snertir menntaskóla á Vestfjörðum og Austurlandi. Mig undrar það einna mest, að hæstv. ráðh. skyldi ekki sjá það fyrir, að þm. mundu ekki taka því þegjandi og hljóðalaust, að með einu pennastriki yrðu þurrkuð út réttindi, sem þessum tveimur landshlutum höfðu verið veitt hvað snertir menntaskóla fyrir einum 4 árum, ekki sízt þegar þessi réttur hafði fengizt fyrir langa og harða baráttu. Sú gagnrýni og þau mótmæli gegn þessu ákvæði frv., sem fram komu hjá þeim hv. 2. þm. Vestf. og hv. 4. þm. Vestf., voru í öllum efnum réttmæt. Lýsing hv. 4. þm. Vestf. á þeirri baráttu, sem fram hefur farið um langt skeið til þess að fá menntaskóla á Ísafirði, var í öllum efnum rétt. Þing eftir þing um árabil höfðu Vestfjarðaþingmenn flutt frv. um slíkan skóla, en alltaf árangurslaust. Frv. voru jafnan svæfð í þingnefnd, og ekkert vannst á í málinu. En það væri ranglátt að kenna hæstv. menntmrh. þetta einum. Það vita allir, að það stöðvar enginn einn maður hér á Alþ. mál, það þarf fleiri til. Hitt er auðsjáanlegt, að ef frv. um þennan menntaskóla hefði náð fram að ganga fyrir 6–8 árum, sem vel hefði mátt verða, þá væri menntaskóli á Ísafirði nú eitthvað meira en eingöngu á pappírnum. En hafa þá Vestfjarðaþingmenn ekki unnið þarna stóran sigur 1965 með menntaskólalögunum, sem þá voru afgr.? Nei, því fer víðs fjarri. Vestfjarðaþm. unnu engan sigur, þeir höfðu flutt frv. ár eftir ár, en alltaf árangurslaust. Það, sem þá gerðist, er það, að heimamenn á Vestfjörðum tóku sig til og söfnuðu undirskriftum meðal alþingiskjósenda um alla Vestfirði undir áskorun til Alþ. og ríkisstj. um að setja lög um menntaskóla á Ísafirði, og það stóð ekki á þessum undirskriftum, því að á tiltölulega skömmum tíma höfðu um 2000 alþingiskjósendur í þessu eina héraði undirritað slíkt erindi til ríkisstj. og Alþ., og á fundi með öllum Vestfjarðaþingmönnum á Ísafirði í jan. 1965 voru þessi merkilegu skjöl lögð fram og þm. falið að koma þeim rétta boðleið, sem líka var gert. Það urðu þó ekki skjót veðrabrigði þarna eftir þetta átak heimamanna. Frv. frá okkur Vestfjarðaþm, um þennan skóla lá fyrir þessu þingi, en það skeði ekki neitt alllengi eða þangað til komið var fram undir vor, þá loks flutti hæstv. menntmrh. sjálfur frv. um menntaskóla í landinu, en sá var þó galli á þessu frv. hvað snertir menntaskóla á Vestfjörðum og Austurlandi, að það ákvæði var í því frv., að þeir skyldu stofnaðir, þegar fé yrði veitt til þeirra á fjárlögum. Aftur á móti um nýjan menntaskóla, sem átti að stofna í Reykjavík, var ekkert slíkt ákvæði. Það þurfti ekki á ákvæðum fjárlaga að halda til þess, að hægt væri að stofna þann skóla. Við Vestfjarðaþm. vildum ekki una þessu og töldum, að hér ætti eitt og hið sama að gilda um hina nýju skóla, sem ráðgerðir væru, og fór það svo, að hæstv. ráðh. féllst á það og frv. var afgr. í þeirri mynd, sem l. eru nú. Auk þess lýsti hæstv. menntmrh. því yfir í umr. þá, að tekin skyldi upp fjárveiting til þessara nýju skóla úti á landinu þegar á næstu fjárlögum, og við það stóð hann. Þegar svo Alþ. var nýlega komið saman haustið 1965 og fjárlagafrv. ríkisstj. lá fyrir, eru þar till. um fjárveitingar til þessara tveggja skóla m. a., á Ísafirði og á Austurlandi. Þetta voru ekki risafjárhæðir, 800 þús. kr., sem samsvarar byggingarkostnaði hálfrar íbúðar, en fjárveiting var það samt. Hæstv. ráðh. hafði alveg staðið við sitt loforð. En þegar svo kemur til þess, að hæstv. fjmrh. flytur sína fjárlagaræðu, þegar hann talaði fyrir fjárlagafrv. fyrir árið 1966, þá minnist hann að sjálfsögðu á þessar fjárveitingar til hinna nýju menntaskóla á Austurlandi og Vestfjörðum, og fórust honum þá orð á þessa leið, með leyfi hæstv. forseta:
„Á síðasta þingi var samþ., að reistir skyldu menntaskólar á Austurlandi og Vestfjörðum. Að sjálfsögðu kemur ekki til mála að hefja byggingu þeirra skóla, fyrr en viðunandi ástand er fengið í sambandi við starfsemi hinna menntaskólanna.“
Ýmsum hnykkti við að heyra þetta, að ekki kæmi til mála að hefja byggingu eða stofnsetningu skóla, sem Alþ. hafði ákveðið og veitt til fé. Í tilefni af þessum ummælum hæstv. ráðh. lagði ég fram fsp. á því þingi, þess efnis, hvort hæstv. ríkisstj. hefði tekið ákvörðun um að fresta stofnsetningu menntaskóla á Ísafirði. Hæstv. menntmrh. svaraði því, að það væri fjarri því, ríkisstj. hefði enga slíka ákvörðun tekið. Ég spurði þá, hvort hæstv. ráðh. teldi líklegt, að slík ákvörðun yrði þó tekin á því ári. Hann svaraði því engu. En svarið kom, þótt ekki væri á Alþ. Það kom á þann hátt, að af fjárveitingum, sem veittar voru til þessara tveggja nýju skóla og eru nú búnar að standa á fjárlögum í 4 ár og orðnar um 7.3 millj. til hvors skóla fyrir sig, að af þessum fjárveitingum hefur ekki verið notuð ein einasta króna í því skyni, sem Alþ. mælti fyrir um. Þannig fékkst svarið við því, hvort ætti að fresta stofnun þessara skóla. Sigurinn, sem ég nefndi áðan, í þessu máli var ekki stærri en það, að þessar stofnanir, þessir 2 menntaskólar, komust á pappír og ekki nema á pappír og eru búnir að standa þar í 4 ár.
Það snertir harla lítið þetta mál, sem bar á góma hjá hæstv. ráðh. á fimmtudaginn, að leyfð hefði verið kennsla 1. bekkjar menntaskólanáms á Ísafirði nokkra vetur. Slík kennsla er enginn menntaskóli og engin frambúðarlausn.
Eins og ég hef hér sýnt fram á, hefur verið staðið við þessa yfirlýsingu hæstv. fjmrh. að hefja ekki stofnsetningu þessara skóla þrátt fyrir lagafyrirmæli og þrátt fyrir fjárveitingar. Og hversu lengi mun það haldast? Hversu lengi eiga þessir landshlutar að eiga menntaskóla á pappír og ekkert nema á pappír? Bæjarstjórn Ísafjarðar hefur fyrir skömmu sent hæstv. menntmrh. erindi um menntaskólamál þeirra, og Vestfjarðaþm. hafa auk þess sent n. á fund hæstv. ráðh. til þess að ganga eftir svörum við sameiginlegum óskum þessara aðila hvað snertir menntaskóla á Ísafirði. Þetta bréf las hv. 2. þm. Vestf. hér upp á fimmtudaginn, og er efst meðal þeirra óska, sem þar eru bornar fram, krafa um það, að ráðinn verði skólameistari til menntaskóla á Ísafirði þegar á næsta hausti til að hafa forgöngu um undirbúning að stofnun skólans. Við bíðum eftir svari frá hæstv. ráðh. við þessum óskum og fáum það væntanlega áður en varir, býst ég við. En þó virtist mér koma fram í ræðu hæstv. ráðh. s. l. fimmtudag, að hann væri að svara þessum óskum, hann væri í raun og veru í ræðu sinni að svara því, sem farið er fram á í bréfi bæjarstjórnarinnar og erindi þm., og svarið virtist mér vera á þú leið, að menntaskóli á Ísafirði yrði stofnaður, þegar nægileg fjárveiting lægi fyrir. Hvað snertir fyrstu ósk þessara aðila, sem ég nefndi, um skólameistara, þá sýnist mér, að það þurfi ekki að standa á fjárveitingu að verða við henni. Þótt ekki sé um nema 7.3 millj. að ræða, sem eiga að vera fyrir hendi hvað þennan skóla snertir, þá ætti að vera hægt að ráða slíkan skólameistara, ef vilji er fyrir og alvara með það að stofna skólann. En auðvitað þyrfti að auka fljótlega og strax á næsta ári fjárveitingu til framkvæmdanna. En hverjir ráða fyrst og fremst fjárveitingum hér á Alþ.? Ætli það sé ekki ríkisstj.? Og hverjir eiga að meta það, hvenær fjárveiting er nóg? Ég ætla, að það sé líka ríkisstj. En við skulum gera ráð fyrir þeim möguleika, að þegar á næsta ári fáist fjárveiting til menntaskóla á Ísafirði, sem yrði nægjanleg að dómi sjálfs menntmrh. Kemur þá skólinn? Verður hafizt handa? Því spyr ég, að mér sýnist, að fram að þessu hafi verið í fullu gildi yfirlýsing hæstv. fjmrh., að það komi ekki til mála að hefja stofnun slíkra skóla, fyrr en komið sé viðunandi ástand hjá öðrum menntaskólum í landinu. Og hvenær er það komið? Ég veit ekki betur en það vanti meira og minna húsnæði, skólahúsnæði í heimavistum og mörgu fleira, hjá öllum hinum menntaskólunum, og það getur orðið æðilangur tími, þar til svo er komið, að þar sé allt orðið viðunandi. Ég held meira að segja, að það hafi komið fram í ræðu hæstv. ráðh. sjálfs, að nú búi einn þriðji hluti menntaskólanemenda í landinu eða um 700–800 nemendur við tvísetningu í skólastofur. Varla getur það talizt viðunandi ástand í nokkrum menntaskóla, að þannig sé farið að. Á þá ekki að hefjast handa um stofnun þessara tveggja nýju menntaskóla, vestanlands og austan, fyrr en þessu er öllu komið í kring? Mér sýnist því, að þarna greini nokkuð á um rökfærsluna hjá hæstv. ráðh., annars vegar er það nægileg fjárveiting, hins vegar er það viðunandi ástand í öðrum menntaskólum. Og hvor ætli megi sín meira, þegar til kastanna kemur, sá ráðh., sem hefur kassann, eða hinn, sem hefur engan kassa?
Að öllu þessu athuguðu sýnist mér full þörf á því og mun varla á því standa, að Vestfirðingar, ekki aðeins alþm., heldur heimamenn, taki til höndum í annað sinn, kannske ekki 2000, eins og fyrir 5 árum, heldur jafnvel 3000, til þess að knýja málið fram, til þess að fá það framkvæmt, sem Alþ. hefur samþ.
Þá kom annað athyglisvert atriði fram, að mér virtist, í ræðu hæstv. ráðh. á fimmtudaginn, en það var, að hann var með fullyrðingar um, að þessir væntanlegu menntaskólar á Austurlandi og Vestfjörðum hlytu að verða litlir skólar eða jafnvel ættu að verða litlir skólar og þess vegna ekki nema einnar deildar skólar, eins og hann ræddi um. Nú eru mér ekki ljós rökin fyrir því, hvers vegna þetta eigi að vera einhverjir litlir, einnar deildar menntaskólar. Það vantar skólabyggingar, það vantar menntaskólahúsnæði í landinu. Hljóta ekki nýir menntaskólar, hvar sem þeir rísa, að leysa verulega úr þörf þeirra, sem fyrir eru? Ég fæ ekki annað séð, ef menntaskóli yrði byggður og stofnsettur austanlands og annar vestanlands, en þá hljóti þeir auðvitað að leysa mjög úr þessari þörf fyrir nýjar framkvæmdir við hina eldri skóla. Það er svo sem enginn sjálfsagður hlutur, að nemendur á Vestfjörðum sæki menntaskóla til Reykjavíkur, frekar en nemendur úr Reykjavík sæki menntaskóla til Ísafjarðar. Það er ekkert sjálfsagðara mál, að Austfirðingar sendi börn sín í menntaskóla á Akureyri en að Norðlendingar sendi sína í menntaskóla á Austurlandi. Fjöldi nemenda úr Reykjavík t. d. stundar nú nám í ýmsum skólum úti um land, að Laugarvatni, Bifröst, Akureyri og í fjölmörgum héraðsskólum. Það eru engin landamerki á milli þessara skóla, og þau eiga ekki heldur að vera. Hitt er annað mál, að það er full þörf á að dreifa þeim nokkuð um landið til þess að jafna námsaðstöðu æskufólks og námskostnað. Ég sé því engin rök fyrir því, að hinir væntanlegu menntaskólar þurfi að vera neitt minni en aðrir menntaskólar, þegar þeir eru komnir í fullt gagn. Ég hlýt því að andmæla þessari hugmynd um einhver einnar deildar skólakríli, sem hér virðist bóla á. Þeir þurfa ekki að vera minni eða ómerkilegri, svo framarlega sem frá upphafi er að þeim búið eins og öðrum menntaskólum í landinu, og til þess eiga þeir að sjálfsögðu fullan rétt. Eða hvernig ætli þessi hugmynd samrýmist ákvörðun 3. gr. þessa frv., þar sem segir, að í skipulagi menntaskóla skuli að því stefnt, að nemendur eigi völ á námsefni og kennslu í samræmi við þarfir sínar og óskir. Yrði þörfum og óskum nemenda í slíkum einnar deildar skólum fullnægt? Eða er þetta í einhverju samræmi við 3. kafla þessa frv., þar sem rætt er um námskjarna, kjörsvið og valgreinar? Hvað yrði úr þessu víðsýni, þessu frjálslyndi, sem hér eru fluttar tillögur um í þessu frv., í þessum litlu einnar deildar skólum? Hvað yrði um kjörsviðið, og hvað yrði um valgreinarnar hjá nemendum þar? Og þó eru þarna, einmitt í þessum kafla þessa frv., að mér sýnist einhver þýðingarmestu ákvæði þess, ákvæði, sem eru full af víðsýni og frjálslyndi, umfram það, sem hefur verið í skólum okkar lands fram að þessu. Eigi væntanlegir nemendur í þessum skólum úti á landinu ekki kost sömu menntunar, sömu námsaðstöðu í hinum nýju skólum eins og nemendur annarra menntaskóla, þá verða þessir skólar ekki sóttir. Þá gæti farið svo, að þetta yrðu aðeins einnar deildar skólar, annars flokks skólar.
Ég endurtek það, sem ég sagði í upphafi, að ég tel, að í þessu frv. felist mikilsverðar nýjungar, sem m. a. auka mjög frelsi, fjölbreytni og víðsýni í kennsluháttum og muni leiða til góðs, þegar komið er til framkvæmda. Ég tel ekkert vandasamt að breyta 1. gr. þessa frv., svo að ótvírætt komi fram, að þeir landshlutar, sem þar eiga í hlut, njóti sama réttar og aðrir landshlutar hafa áður notið. Ég skal svo ekki ræða frekar einstök atriði í þessu frv., enda mun það væntanlega koma til n., sem ég á sæti í.