24.10.1968
Sameinað þing: 5. fundur, 89. löggjafarþing.
Sjá dálk 440 í B-deild Alþingistíðinda. (371)
1. mál, fjárlög 1969
Fjmrh. (Magnús Jónsson):
Herra forseti. Í grg. fyrir fjárlagafrv. vinstri stjórnarinnar fyrir árið 1957 var svo að orði komizt:
„Fjárlagafrumv. er miðað við núverandi ástand í efnahags- og framleiðslumálum landsins. Á hinn bóginn er vitað mál, að þannig er nú um þau efni ástatt, að til frambúðar getur ekki staðið án nýrra ráðstafana. Stendur yfir athugun á þessum málum öllum, og að henni lokinni verða ákvarðanir teknar um, hvað aðhafzt skuli. Fjárlagafrv. ber að leggja fram í þingbyrjun. Varð því að semja frumvarp þetta til fjárlaga, áður en ákvarðanir hafa verið teknar um heildarráðstafanir í efnahags- og framleiðslumálum. Verður fjárlagafrv. að sjálfsögðu að taka þeim breytingum í meðförum á Alþ., sem nauðsynlegar kunna að reynast í samræmi við úrlausnir þær, er ofan á verða í efnahagsmálum.“
Og í grg. annars fjárlagafrv. vinstri stjórnarinnar fyrir árið 1958 segir svo:
„Ríkisstj. telur sér engan veginn fært að ákveða það án náins samráðs við þingflokka þá, sem hana styðja. hvernig leysa skuli þann vanda í efnahagsmálum landsins, þ. á m. hvernig mæta skuli þeim mikla halla, sem fram kemur á fjárlagafrv. Ríkisstj. hefur ekkert tækifæri haft til þess að ráðgast við stuðningsflokka sína á Alþ. um fjárlagafrv. né viðhorfið í efnahagsmálunum, eins og það er nú eftir reynsluna á þessu ári. Þess vegna er fjárlagafrv. lagt fram með greiðsluhallanum, en ríkisstj. mun í samráði við stuðningsflokka sína á Alþ. taka ákvarðanir um það, á hvern hátt tryggð verði afgreiðsla greiðsluhallalausra fjárlaga.“
Þessar tilvitnanir í fjárlagafrumvörp vinstri stjórnarinnar fyrir árin 1957 og 1958 hafa raunar aðeins nú sögulega þýðingu og skipta ekki máli við afgreiðslu þess fjárlagafrv., sem hér er um að ræða, en ég get þó ekki stillt mig um að vitna til þessarar grg. vegna ummæla hv. þm. Halldórs E. Sigurðssonar hér áðan, þar sem hann fór um það ávítunarorðum miklum, að fjárlagafrv. skyldi nú vera lagt fram, án þess að búið væri að leysa allan vanda efnahagslífsins og tillögur lægju fyrir um það samtímis. Það kemur hér enn í ljós, sem oft kemur fram hjá hv. stjórnarandstæðingum, að þeir gera miklum mun meiri kröfur og ætlast til meira af núverandi ríkisstj.. en þeir ætluðust til af sínum eigin mönnum, þegar þeir fóru með völd. Að sjálfsögðu getur ríkisstj. vel sætt sig við það, en engu að síður verður þó ekki hjá því komizt að benda á, hversu mikið ósamræmi er hér í málflutningi.
Ég sé ekki ástæðu til að endurtaka neitt af því, sem ég sagði í frumræðu minni áðan. En varðandi þá fullyrðingu, að það sé ekkert hægt að byggja á fjárlagafrv., eins og það liggur fyrir, þá fer því víðs fjarri. Fjárlagafrv. felur í sér fullgilda áætlun um allan rekstrarkostnað ríkiskerfisins, eins og það nú liggur fyrir, miðað við núverandi aðstæður. Ég benti á, að á þessu mundu vafalaust verða breytingar vegna aðgerða þingsins í efnahagsmálum. En það er tiltölulega mjög einfalt mál að umreikna þær tölur, sem eru í fjárlagafrv., þannig að öll sú grundvallarvinna sem liggur að baki fjárlaga, hefur þegar verið unnin og gerir því tiltölulega auðvelt um vik að afgreiða fjárlög á tilsettum tíma, eins og gert er ráð fyrir, þ.e.a.s. fyrir áramót.
Að því var vikið af sama hv. þm., að það væri furðulegt, að ekki lægju fyrir allar tillögur um lausn efnahagsvandamálanna. Ég veit, að hv. þm. meinar ekki það, sem hann segir í þessu efni, til þess er hann allt of fróður maður og þekkir vel allar aðstæður. Það var vitanlega gersamlega útilokað í júlí- og ágústmánuði að vita. hvernig útkoma ársins yrði hjá sjávarútveginum, og ég er ósköp hræddur um, að ef við hefðum lagt fram fjárlagafrv. með tillögum til úrlausnar vandamálum atvinnuveganna, sem byggðar hefðu verið á athugunum í júlímánuði eða snemma í ágústmánuði, þá hefði það fjárlagafrv. þótt harla skrýtið útlits nú. Og ég er ósköp hræddur um það, að ef við t.d. á því tímabili hefðum slegið því föstu, að síldveiðar mundu ekki bregðast eða að þær mundu bregðast, þá hefði verið jafnmikið á okkur deilt, hvort sem gert hefði verið. Reynslan hefur sannað okkur það einmitt nú miðað við þá þróun, sem hefur verið, að hinar bjartsýnni áætlanir, sem vitanlega hefði verið byggt á, hafa ekki staðizt. og því hefði verið óumflýjanlegt nú þegar, þó að þessar tillögur hefðu legið fyrir með fjárlögum, að endurskoða þær frá rótum miðað við það erfiða ástand. sem síðar hefur verið.
Varðandi viðræður stjórnmálaflokkanna og fullyrðingar um það, að þær hafi dregizt á langinn, vegna þess að ekki hafi legið fyrir fullnægjandi upplýsingar, þá er það einnig byggt á mjög miklum misskilningi. Það hafa aldrei legið fyrir jafnmiklar upplýsingar varðandi efnahagsmál þjóðarinnar og einmitt nú, og það hefur verið unnið að því stöðugt mánuðum saman að fylgjast með þróun þessara mála. Hitt er auðvitað annað mál. að það er ekki fyrir fram hægt að sjá nákvæmlega fyrir. hvernig þróunin verður, þegar hún er með þeim hætti sem nú hefur verið undanfarna mánuði og í rauninni um tveggja ára bil, þar sem hvert óhappið hefur elt annað og því hefur reynzt óumflýjanlegt að gera ráðstafanir æ ofan í æ. Og ég held, að ríkisstj. verði ekki sökuð um að hafa ekki fylgzt með þeim vanda, því að m.a. var það haft henni til álösunar af sama hv. þm., að hún hefði hvað eftir annað verið að gera ráðstafanir til að mæta þessum vanda. Það hefur byggzt á því einfaldlega, að vandinn hefur alltaf verið að vaxa, og það hefur enginn getað fyrir fram séð fyrir þær verðlækkanir og aflabrest, sem hafa skollið yfir okkur með sívaxandi þunga og nú hörmulegast, má segja, vegna þess að horfur eru á, að síldveiðar bregðist svo að segja algjörlega á þessu ári. Það hlaut því að fara svo, hvernig sem frá þessum málum hefur verið gengið og þó að reynt hefði verið að gera bráðabirgðaáætlanir í sumar, að þær hefði orðið að taka til athugunar nú í haust vegna þessa ástands, sem sjáanlegt er, þegar síldveiðar bregðast svo sem nú ber raun vitni um. Staðreyndin er sú, að það hafa aldrei legið fyrir jafnglöggar upplýsingar, sem hægt er að byggja á, og það hefur satt að segja tekið furðulega stuttan tíma að afla allra þeirra upplýsinga, sem beðið hefur verið um í umræðum stjórnmálaflokkanna, og hefði aldrei verið hægt að afla þeirra upplýsinga með jafnskjótum hætti og nú hefur verið gert.
Það gladdi mig mjög, að þessi hv. þm. vék að mörgum atriðum í ríkisrekstrinum, sem hann taldi, að væri vert að sinna með sparnað fyrir augum. Að þeim atriðum vék ég í mínu máli, og margt af því hefur verið ákveðið og er að koma til framkvæmda eða komið til framkvæmda. Hann las að vísu upp langan lista um prósentuhækkanir á ýmsum útgjaldaliðum, kostnað við ýmis embætti og þess konar. Allt var það fróðlegt. En það hefði líka verið fróðlegt, ef hann hefði, þegar undirnefndin, sem hann átti sæti í, var að vinna að þeim málum í sumar, gert sér grein fyrir því, hvort hér væri um svo óraunsæjar hækkanir að ræða, að það væri hægt að koma hér við sparnaði. Ef það er rétt, að hækkanirnar hafi verið óeðlilega miklar, þá hefði verið eðlilegt, að hann — einmitt við athugun málsins þá — hefði bent á, að þarna væri rétt að færa til betra ástands aftur og draga úr kostnaði. Ég get annars tekið undir meginhlutann af því, sem hann mælti um, hvað rétt væri að taka til athugunar umfram það, sem ég vék að. Ég er honum sammála um, að það er nauðsynlegt að athuga rækilega hag Pósts og síma. Það hefur verið reynt að fylgjast með fjárfestingarmálum Pósts og síma nú síðustu árin, þó að því miður hafi gengið dálítið erfiðlega að framfylgja því fullkomlega, að stofnunin héldi sig innan þeirra áætlana, sem gerðar hafa verið. Að öðru leyti hef ég ekki tíma til þess að fara út í erfiðleika Pósts og síma, en það mál er nú í sérstakri athugun.
Ég sé ekki ástæðu til að fara að ræða almennt um upptalningar hv. þm. beggja, framsögumanna stjórnarandstöðuflokkanna, um ástandið, eins og það er nú. Ég hygg, að í meginefnum hafi ég gert grein fyrir því í minni framsöguræðu og með þeim hætti, að það brýtur ekkert í bága við það, sem þessir hv. þm. sögðu, þó að þeir vildu leggja það út nokkuð með öðrum hætti, þó sérstaklega hv. þm. Geir Gunnarsson, sem rakti í löngu máli skattahækkanir þær, sem gerðar hefðu verið undanfarin ár, og taldi, að þar væri orsök vandamála atvinnuveganna. Skattahækkanir til ríkisins, veit þessi hv. þm., sem hefur átt sæti í fjvn. langan tíma, að koma alltaf á eftir öðrum hækkunum, þannig að þær eru alltaf afleiðing af öðrum hækkunum. Þær verka svo að vísu aftur á þann hátt að leiða til hækkana á ýmsum sviðum, það er alveg rétt. Þetta er sú keðjuverkun, sem við stöndum andspænis og ekki hefur tekizt að rjúfa vegna þess vísitölu- og uppbótakerfis, sem við höfum hafi í gangi og gerir ómögulegt að stöðva þessa þróun nema frá því verði horfið.
Hv. þm. báðir héldu því fram, að höfuðvandi útflutningsatvinnuveganna stafaði af þeirri verðbólgustefnu, sem ríkisstj. hefði fylgt. Ég nenni ekki að vera að elta ólar við þessar fullyrðingar. Meginstefna ríkisstj. hefur verið algerlega andstæð verðbólguþróun, og það hefur verið reynt með stefnu í peningamálum og í ríkisfjármálum að stefna að því að vinna gegn verðbólgu. Hitt er aftur á móti staðreynd málsins, að því miður hafa mörg öfl í þjóðfélaginu og það með stuðningi flokka þessara hv. þm. lagt sig æðimikið fram um það að verka í þá átt, að leitt hefur til verðbólguaukningar. Þessir flokkar hafa tekið undir alla kröfugerð á öllum tímum, sem hefur leitt af sér að sjálfsögðu það vandræðaástand, sem við stöndum nú andspænis.
Hv. þm. Geir Gunnarsson sagði það einkennilegt, að á hávelgengnistímum hefði ekki verið hægt að safna sjóðum hjá útgerðinni til að mæta vandanum nú. Þetta er vissulega mikið böl og á þetta hefur margoft verið bent, að það hefði verið geigvænlegt, að á þessum velmegunartímum hefði jafnvel orðið að styrkja útgerðina. En af hverju stafaði það? Það stafaði einfaldlega af því, að kröfugerðin á hendur útgerðinni var miklu meiri en undir yrði risið.
Það hefur verið á það bent af þessum hv. þm., að það sé ekki við sérstaklega stóran vanda að glíma nú, vegna þess að hagur þjóðarinnar, þó að við þessa erfiðleika sé að glíma, verði þó aldrei verri en hann hafi verið 1963 og þá hafi hagur þjóðarinnar verið góður. Þetta er út af fyrir sig rétt og væri raunhæft að tala svona, ef þjóðin hefði lifað í samræmi við þetta og lagt til hliðar allt það fé, sem henni áskotnaðist umfram á toppvelgengnisárunum 1964–1965 og allt fram á árið 1966. En því miður hefur þetta ekki gerzt. Því hefur ekki fengizt framgengt, að neitt mætti spara. Allir kannast við, hversu deilt hefur verið á ríkisstj. fyrir áð safna gjaldeyrisvarasjóði. Það hefur oft verið að henni hrópað fyrir stefnuna í peningamálum, sem þó leiddi til þess, að við gátum sparað saman þann sjóð, sem við höfum svo lifað á allt til þessa dags. Það er raunalegt, að það fékkst ekki skilningur á því að safna fé á þessum árum. En þjóðin vildi eyða jafnóðum öllu því, sem inn kom, þannig að þess vegna er aðstaðan sú, að þjóðin hefur lagað sig að lifnaðarháttum, sem miðaðir eru við hinar háu tekjur, og fjöldi einstaklinga tekið á sig fjárskuldbindingar, sem miðaðar eru við þessar tekjur. Það gerir vandann svo stórfenglegan og erfiðan nú, og þess vegna er svo hörmulegt við það að fást og erfitt, þegar við þurfum að hverfa svo langt til baka aftur. Það skilur hver einstaklingur, hvaða erfiðleika það hefur í för með sér, ef hann missir um 40% af tekjum sínum á einu ári, og sama er að segja um þjóðarbú, sem er jafnháð viðskiptum við erlendar þjóðir og við erum, þegar það missir 40% af sínum tekjum.
Ég skal ekki fara út í hugleiðingar hv. þm. Geirs Gunnarssonar, en ákaflega þætti mér fróðlegt að sjá, þegar till. hans og hv. flokksbræðra hans koma fram, sem eiga að leysa allan vanda atvinnuveganna, án þess að það þurfi að fylgja því kjaraskerðing fyrir almenning. Það verður sannarlega fróðlegt og það væri fullkomlega þess vert, að þeim væri falin forysta þjóðarskútunnar, ef þeir hafa einhver slík „patent“ ráð til þess að leysa vandann.
Stefna ríkisstj. hefur verið ljós nú síðustu ár. Það er á það deilt, að hún hafi gripið seint til ráðstafana til að hjálpa atvinnuvegunum, og það er út af fyrir sig rétt. Það byggist einfaldlega á því, að það hefur verið reynt í lengstu lög að komast hjá kjaraskerðingu, það hefur verið reynt í lengstu lög að láta atvinnulífið, þá sem hafa breiðari bökin, taka á sig skellina, meðan hægt hefur verið, og ekki gripið til ráðstafana, fyrr en óumflýjanlegt hefur verið og ekki verið hægt að fara aðrar leiðir. Þetta er það, sem veldur því, að ríkisstj. hefur æ ofan í æ verið að gera efnahagsráðstafanir og hefur stundum þurft á nokkurra mánaða millibili að endurskoða þær, vegna þess að hún hefur aldrei viljað ganga lengra í kjaraskerðingu eða álögum á borgarana heldur en brýnasta nauðsyn hefur krafizt. Nú stöndum við andspænis því, að það verður ekki lengur umflúið vegna ástands atvinnuveganna, vegna þeirra áfalla, sem þeir hafa orðið fyrir af hinum stórkostlega aflabresti og verðhruni, að nú verður að rétta myndarlega hag þeirra. Og hv. stjórnarandstæðingar hafa ekki dregið úr því fremur en við stjórnarsinnar hér í kvöld að lýsa því og það alveg réttilega, hversu stóran vanda hér væri við að glíma og hversu alvarlega horfði, ef geta máttarstoða þjóðfélagsins, atvinnuveganna, brysti og atvinnuleysi skylli yfir. Við skulum vona það, að öll þjóðholl öfl geti um það sameinazt að leysa þennan vanda þannig, að nú verði hægt að gera viðhlítandi ráðstafanir til þess að leysa vanda atvinnulífsins þannig, að við getum bætt okkur upp þá erfiðleika, sem við nú stöndum andspænis vegna minnkandi þjóðartekna, með því að hleypa nú nýju lífi og fjöri í allan atvinnurekstur og grípa til nýrra framleiðsluúrræða, sem geti leitt til þess, að ekki þurfi að koma til varanlegrar kjaraskerðingar fyrir allan almenning í landinu. Góða nótt.