28.04.1970
Sameinað þing: 48. fundur, 90. löggjafarþing.
Sjá dálk 1465 í B-deild Alþingistíðinda. (2043)
Almennar stjórnmálaumræður
Ingvar Gíslason:
Herra forseti. Góðir hlustendur, nær og fjær.
Fyrir nokkrum árum varð ég samferða málhressum sjálfstæðismanni í flugvél milli landsfjórðunga. Hann fór að spjalla við mig um íslenzk stjórnmál og sagði á þeim kost og löst. Þetta var á þeim tíma, þegar allt lék í lyndi, á síldarárunum eftir 1960. Þessi ágæti sjálfstæðismaður kvaðst vera sammála mörgu í gagnrýni stjórnarandstöðunnar og hans von væri, að ríkisstjórnin sæi að sér áður en langt um liði, því annars mundi illa fara um það er lyki. „Það mundi illa fara fyrir þjóðinni“, sagði hann, en svo bætti hann við eftir dálitla umhugsun: „Og þó, þið eruð svo helvíti linir. Hann Bjarni hlustar ekki á rök, hann skilur ekkert nema hörkuna.“ Þetta þótti mér allútþrykkilegt orðalag um sjálfan forsrh. landsins og tók það tæpast trúanlegt. En oft hafa þessi orð komið mér í hug síðan og margt var það í ræðu forsrh. hér fyrr í kvöld, sem minnti á þá ásökun viðmælanda míns, að ráðh. hlustaði ekki á rök. Hann sagði m. a., að stjórnarandstæðingar hefðu viljað drepa öllum úrræðum í vandamálum þjóðarinnar á dreif, þegar kreppan gekk yfir þjóðina á árunum 1967–1968. Einnig kallaði forsrh. málflutning stjórnarandstöðunnar sparðatíning, sem ekki væri svara verður. Auðvitað meinar forsrh. þetta ekki, og hann getur ekki ætlazt til, að neinn taki mark á slíku tali.
Menntmrh. flutti enn einu sinni þá tegund ræðu, sem kölluð hefur verið „framsóknarræðan“, og er að efni til heldur illa orðaðar skammir en á lítið skylt við venjulegan rökrænan málflutning, sem almennt er reiknað með af vörum ráðh.
Ég vil sérstaklega bjóða hlustendum mínum, landsmönnum öllum til sjávar og sveita, gleðilegt sumar. Öll íslenzka þjóðin á mikið undir afla sumarsins. Enn er sumarið aðal bjargræðistími íslenzku þjóðarinnar, þrátt fyrir breytta atvinnuhætti. Það eru ekki bændur einir, sem eiga sitt undir sumarafkomunni, heldur einnig þorri sjómanna, verkamanna og iðnaðarmanna, að ógleymdum hinum fjölmenna hópi námsmanna, sem háður er sumaratvinnunni sinni, svo að hún ræður úrslitum um það, hvort þeim sé fjárhagslega kleift að stunda nám eða ekki. Þannig fléttast hagsmunir manna saman, þannig er þjóðfélagskerfið ein órjúfandi heild. M. a. af þeirri ástæðu hlýtur það að vera hið eina rétta markmið skynsamlegrar stjórnarstefnu, að taka tillit til heildarinnar. Stjórna þannig, að jafnvægi ríki milli hagsmunaaflanna í þjóðfélaginu, milli stétta og starfshópa og á milli atvinnugreina, í stað óhæfilegrar togstreitu og árekstra.
Ekki verður því með rökum andmælt, að á árabilinu 1960–1970 veittust íslenzku þjóðinni margvísleg tækifæri til að byggja atvinnulífið upp til frambúðar og efla og þróa aðra þætti þjóðarbúskaparins, fyrst og fremst á sviði félags- og menningarmála. Eigi að síður verða eftirmæli þessa árabils þau, að þá hafi stjórnendur landsins gefizt upp við að stjórna, en látið reka á reiðanum. Í stað þess að hagnýta hin gullnu tækifæri góðærisins, glopruðu þeir þeim niður eins og óvitar, sem ekki kunna með verðmæti að fara. Þess vegna var þjóðin óviðbúin að mæta kreppunni, sem dundi með ofurþunga á henni, skömmu eftir kosningar 1967. Því miður tókst ríkisstjórninni að leyna þjóðina því, sem var í vændum, þrátt fyrir viðvaranir stjórnarandstöðunnar þá og síðar. Ríkisstjórnin er kunn að því á undanförnum árum að skella skollaeyrum við réttmætum og rökstuddum till. og ábendingum stjórnarandstöðunnar á Alþ., enda kallar forsrh. málflutning stjórnarandstæðinga sparðatíning og öðrum slíkum ónefnum. Barátta okkar framsóknarmanna fyrir endurbótum á flestum grundvallarþáttum nútímaþjóðfélags hefur næsta lítinn árangur borið. Till. okkar um skipulega uppbyggingu atvinnulífsins hefur ekki verið sinnt svo að gagn sé að, hvað þá að sinnt hafi verið till. okkar um rækilega endurskoðun stefnunnar í menntamálum og félagsmálum og öðru því, sem snertir velferðarmál borgaranna. Ríkisstjórnin hefur ekki hlustað á rökstuddan málflutning og lýðræðislegan málatilbúnað.
Því miður hefur það komið í ljós hin síðari ár víðast hvar í heiminum, að lýðræðislegar baráttuaðferðir, rökræður og rökstuddar till. eiga örðugt uppdráttar, jafnvel í hópi þjóða, sem vilja telja sig í hópi verndara lýðræðis og frjálsrar skoðanamyndunar. Valdhafar eru hættir að hlusta á rökræður, þeir virðast skilja betur hrottaskap og ofbeldi. Fjölmiðlarnir, ekki sízt sjónvarp, hvar sem er í heiminum sperra þá fyrst eyrun þegar ofbeldisaðgerðum í einni eða annarri mynd er beitt, enda í senn ákaflega myndrænt og dramatískt. Þetta er ekki sagt að tilefnislausu. Það er vissulega íhugunarefni og áhyggjuefni, hversu ofbeldi og þvingunaraðgerðir sækja á í heiminum, sem aðferð til þess að ná eyrum fréttamiðlara og valdamanna, sem eru hættir að hlusta á rökræður.
Ég sé ekki betur en að sama þróunin sé að gerast hér á landi. Um það bera nýliðnir viðburðir meðal annars gleggst vitni. Að vísu mun meiri hluti Íslendinga fordæma ofbeldisaðgerðir, en ætli flestum sé samt ekki hollast að skoða þessa atburði í réttu ljósi. Við lifum á miklum umbrotatímum. Það fer ólga um heiminn. Öldur hennar munu einnig skella á ströndum þessa lands og hafa gert það. Ýmislegt bendir til, að ráðamenn núverandi ríkisstjórnar á Íslandi séu fúsari til viðræðu við uppþotsmenn en að hlusta á hófsamlegan málflutning þeirra, sem enn virða leikreglur lýðræðis og viðtekna umgengnishætti siðaðs fólks. Þótt Gylfi Þ. Gíslason hafi talað digurbarkalega hér í kvöld um öfgamenn og uppivöðsluseggi, þá er það staðreynd, að hann hefur átt annríkt síðustu daga í viðtölum og fyrirferðarmiklum bréfaskriftum og skeytasendingum við öfgamenn út um allar jarðir. En hann hefur tæplega anzað þm., sem árum saman hafa hvatt til þess að taka námsstyrkjakerfið m. a. til endurskoðunar og færa það til nútímahorfs.
Ég minnist líka viðbragða menntmrh. og prófessora háskólans s. l. sumar, þegar deilan stóð um takmörkun aðgangs að læknadeildinni. Skipulagðar mótmælaaðgerðir og vel auglýstar þvingunaraðgerðir gegn menntmrh. persónulega báru meiri árangur til endurskipulagningar háskólanáms en margra ára orðræður samkvæmt þingsköpum Alþ. Árangurinn var m. a. sá, að sérstök háskólanefnd, sem lítið eða ekkert hafði aðhafzt árum saman, skilaði á skammri stundu athyglisverðu áliti um þróun og eflingu háskólans næstu 10 árin. Ríkisstj. hefur í vetur hátíðlega lofað að beita sér fyrir framkvæmd þeirrar áætlunar, sem þar er fyrirhuguð. Þá vantaði ekki viljann. Þá vantaði ekki peningana. Menntmrh. ætti því ekki að láta líta svo út, sem hann hafi þvingunaraðgerðir mannsafnaðar að engu.
En málefni háskólans er ekki hið eina sem þarfnast endurskoðunar og úrbóta. Menntamál þjóðarinnar í heild þarfnast gagngerðrar endurskoðunar við. Ekki er sízt þörf á að jafna námsaðstöðu eftir búsetu í landinu og eftir efnahag fólksins. Tryggingamálin standa ekki með neinum blóma um þessar mundir. Einkum eru málefni aldraða fólksins stórlega vanrækt. Húsnæðismálin eru nú með þeim hætti, að ríkisstjórnin hefur algerlega gefizt upp við að setja sér nútímaleg markmið í þeim efnum, það sannast bezt á húsnæðismálafrv., sem nú liggur fyrir Alþ. og enginn veit hver afdrif fær. Heilbrigðismál og læknisþjónusta á Íslandi eru í niðurníðslu. Læknadeild Háskóla Íslands er aðallega notuð til þess að framleiða ódýrt sérmenntað vinnuafl handa Skandínövum og Ameríkönum, en almenningur í landinu, sem verður að borga brúsann, er svikinn um eðlileg viðskipti við lækna. Óumflýjanlegar rafvæðingarframkvæmdir í sveitum landsins og í þágu vaxandi iðnaðar sitja á hakanum, á meðan raforkuyfirvöldin bollaleggja um að byggja Assuan-stíflu austur í Fljótsdal árið 2000.
Almenningur í landinu spyr, hvað til þurfi til þess að komast í kallfæri við ríkisstj. Reynslan sýnir, að hún hlustar ekki á rök og hófsaman málflutning. Hins vegar dekrar hún við þá, sem gefa henni utan undir. Og ef það er aðferðin til þess að fá Bjarna Benediktsson og Gylfa Þ. Gíslason til að hlusta á réttmætar ábendingar í framfaramálum, þá kann að vera, að þeirri aðferð aukist fylgi, hvort sem mér persónulega eða hæstv. ráðh. líkar betur eða verr.
Við skulum þó vona, að til þess þurfi ekki að koma. Við skulum vona, að lýðræðið standi enn föstum fótum í landinu. Við skulum vona, að Alþ. fái að njóta þeirrar virðingar, sem því ber, en þá verða ráðamennirnir, meirihlutamennirnir að muna það, að lýðræðið er ekki einkaeign meirihlutans, minni hlutinn verður líka að fá að njóta sín ef lýðræðið á að dafna, ekki sízt þegar svo háttar, að sami meirihluti fer óvenjulega lengi með völdin.
Ég býð hlustendum góðar nætur.