06.04.1970
Neðri deild: 68. fundur, 90. löggjafarþing.
Sjá dálk 413 í C-deild Alþingistíðinda. (2675)
155. mál, Fiskveiðasjóður Íslands
Flm. (Björn Pálsson):
Herra forseti. Ég óska eftir því, að sjútvmrh. sé hér við, ef hægt væri. Ætli það séu ekki einhver ráð með það? Er hann ekki yfirmaður Fiskveiðasjóðs, eða er það bankamálaráðherra? (Forseti: Hæstv. sjútvmrh. á sæti í Ed., og geri ég ráð fyrir, að hann sé þar við umr. Hann var hér rétt áðan, og hér eru hins vegar aðrir hæstv. ráðh., sem mundu sjálfsagt flytja hæstv. sjútvmrh. þau boð, sem hv. þm. vildi láta til hans berast. Það verður athugað, hvort ráðh. getur verið við umr.).
Það hefur liðið nokkuð langur tími síðan 1. umr. byrjaði um þetta mál, og þetta er óeðlilegur tími. Ég lét mér hægt í byrjun að ganga eftir því, að málið væri tekið á dagskrá. Ég lagði fsp. fram, sem ég óskaði eftir að fá svar við, þannig að það lá í sjálfu sér ekki á að ræða þetta frekar, fyrr en þær lágu fyrir.
Nú höfum við fengið þessum fsp. svarað hjá Fiskveiðasjóði. Ég rengi ekki, að svörin séu ófölsuð, vegna þess að framkvæmdastjóri Fiskveiðasjóðs er heiðarlegur í öllum störfum sínum, þannig að ég hygg, að það megi nokkuð byggja á þessum svörum sem áreiðanlegum, og þau verða vafalaust notuð sem uppistaða í máli, ef það verður höfðað út af þessum aðgerðum hjá stjórn Fiskveiðasjóðs.
Ég þarf ekki að deila mikið við þá menn, sem talað hafa í þessu máli, þeir eru mér að mestu leyti sammála. Hv. 2. þm. Vestf. vill raunar ganga lengra en ég í þessu. Hann vill ekki hafa neinn mann frá Seðlabankanum í stjórninni. Satt að segja get ég vel gengið inn á þá skoðun hjá hæstv. þm. En ég er hófsamur í öllum kröfum og hélt, að það væri ekki til neins að fara fram á meira. En glaður skal ég greiða atkv. með því, að þingið kjósi þrjá, en Seðlabankinn engan. En það má nú á milli vera, hvort Seðlabankinn leggur til einn og svo hinir bankarnir fjóra. Við vitum nú, hvernig stjórnin á þessu er, að það er Seðlabankinn, sem yfirleitt ræður, enda er mér kunnugt um það, að hann leggur til formann stjórnarinnar, og ég veit, að framkvæmdastjórinn snýr sér ævinlega til hans, ef hann þarf að hringja í einhvern af þessum stjórnarnefndarmönnum, til þess að fá að vita, hvað má gera, þannig að það er mikill munur á því, ef það væru fjórir, sem væru kosnir á annan hátt, og útvegsmenn og sjómenn gætu þá búizt við, að þeir litu eðlilegum augum á þeirra hag. Það er algert aukaatriði, hvort einhverjir peningar úr Framkvæmdasjóði, einhver lán þaðan, hafi verið færðir á milli. Um þetta skal ég ekki fullyrða, en mér er sagt það af einum af starfsmönnum Fiskveiðasjóðs, að það mundu vera einhverjar færslur þarna á milli, en það upplýstist hjá hæstv. 10. landsk. þm., að það hafi verið fært frá Skuldaskilasjóði og Stofnlánadeild Fiskveiðasjóðs. Og þarna eru náttúrlega óreiðulán meira og minna, sem þessir bankar hafa verið fegnir að losna við og koma á Fiskveiðasjóð, þannig að það hafa ekki verið nein hlunnindi fyrir Fiskveiðasjóð.
En frv. mitt gengur út á það, að Fiskveiðasjóður verði sjálfstæð stofnun, með sjálfstæðri stjórn, svo að þar er ég sammála hæstv. 2. þm Vestf. Frv. er fyrst og fremst um það. Það, sem hefur gerzt hjá þessari stjórn, er það, að það hafa verið veitt ógengistryggð lán frá því 18. apríl 1967 og þar til 29. maí 1968, og á þessu tímabili voru veitt fleiri og stærri lán en á undanförnum árum. Þið hafið svörin á borðunum fyrir framan ykkur, og þá getið þið séð það í 3. lið, að þá hefur Fiskveiðasjóður skuldað í erlendri mynt, þegar gengi íslenzkrar krónu var lækkað 1960, um 63 millj. Svo hækkar það við gengislækkanirnar og er komið, þegar gengislækkunin fer fram 1961, upp í 105 millj. Síðan hefur gengið verið fellt tvisvar, þannig að þetta svarar til um 215–220 millj. núna, en 1967, þegar genginu er breytt, þá hefur þessi skuld lækkað frá 1961 um 18 millj., allt svo erlendu skuldirnar, um 18 millj. Og það er þetta tímabil, þessi 6 ár, sem gengistryggðu lánin hafa verið veitt, og nú segir í l. Fiskveiðasjóðs, 16. gr., svo:
„Nú tekur sjóðurinn erlent fé að láni og lánar það innanlands, og er þá heimilt að semja svo um við lántakendur, að þeir beri halla eða njóti hagnaðar, er verða kann vegna gengisbreytinga, þannig að vaxta- og afborgunargreiðslur hækki eða lækki í íslenzkum krónum í hlutfalli við slíkar breytingar.“
M. ö. o., ekkert erlent fé hefur verið tekið að láni á þessu tímabili. Það hefur verið borgað niður erlenda lánið, og þess vegna var alveg óheimilt samkv. þessum l. að láta þá aðila, sem tóku lán á þessu tímabili, borga gengistöpin, sem eru samkv. því, sem sagt er í þessum svörum frá Fiskveiðasjóði, árið 1967 28 millj. og 1968 93 millj., sem öllu var deilt niður á þá, sem tekið höfðu lán á þessu sex ára tímabili, þegar engin erlend lán voru tekin. En þeir aðilar, sem hafa fengið lán fyrir 1961, þegar erlendu lánin voru aðallega tekin, sleppa alveg, og það er ekkert við því að segja, því að þá var ekki heimilt að lána með þessari gengisklásúlu, og þeir aðilar, sem fá lán frá 18. apríl 1967 þangað til 29. maí 1968, sem er verulegur hluti af lánunum á heildartímabilinu, sleppa einnig alveg. Þá hafa frekar verið tekin erlend lán en á tímabilinu frá 1961 til 1967. M. ö. o., þarna hefur verið framkvæmdur alveg herfilegur hlutur, vil ég segja. Þetta nemur um 120 millj. Með vöxtum er þetta sennilega orðið 150 millj., og þetta kemur illa niður á einstaka menn. Ég minntist á það hér um daginn, að Magnús Gamalíelsson á Ólafsfirði sagði mér, að hann hefði orðið að borga fjórar millj. vegna gengisáhættunnar í þessi tvö skipti, 4 millj. Það er eitthvað svipað og Haukur Hvannberg nældi í, ekki af einstökum mönnum, og sem Morgunblaðið lifði á í 2– ár að tala um. Ég skal ekki ábyrgjast frá hverjum hann tók það. Það hefur nú sennilega verið mest beint eða óbeint frá Olíufélaginu. Það er ekki um smámál að ræða að taka af einum manni 4 millj. Ég hef ekki lista yfir þá, sem verða að borga þessi gengistöp. Þeir eru margir og verða að borga misjafnlega mikið, en það er sagt hér í svörunum, að það hafi verið lánað 949 aðilum á öllu tímabilinu frá 1961 þangað til 1968, og af því eru 134 lán ógengistryggð á tímabilinu á þessu 1 1/2 ári, og þá eru lánin yfirleitt hærri. Þarna gerist því hvorki meira né minna en það, að það er tekið svo milljónum skiptir af einstökum mönnum, og í vissum tilvikum getur það ráðið úrslitum, hvort þeir geta haldið atvinnutækjum sínum. Svo er sagt í l., að það verði að semja um það við mennina, ef það eigi að vera gengisákvæði í l. Ég veit ekki til, að það hafi verið reyndir neinir samningar, a. m. k. var það ekki við mig. Það var bara sagt : „Skrifaðu undir þetta, eða þú færð ekki neitt.“ Við þekkjum nú hugsunarháttinn hjá bankavaldinu hér á Íslandi. Það er ekkert verið að semja við þá, sem taka lán. Það er bara sagt: „Skrifaðu undir, góði, eða þinni lánsumsókn verður ekki sinnt.“ Það eru ekki tveir jafningjar, sem sitja og ræða saman. Svo er Seðlabankinn farinn að standa í þeirri meiningu, að hann eigi að stjórna þessu landi, en ekki við hér inni. Það má engin lánastofnun vera í friði fyrir þessum banka. Hann þarf alls staðar að vera með fingurna og öllu ráða. Það var hér á árunum stungið upp á því af forstjóra Seðlabankans, að Útvegsbankinn og Búnaðarbankinn yrðu sameinaðir. Bændurnir máttu ekki einu sinni fá að vera í friði með sinn banka, af því að það voru víst ekki góðar ástæður í Útvegsbankanum.
Þeim dettur ekki í hug að íhuga, hvort það er löglegt eða ekki, þegar þeir jafna þessu gengistapi niður, því að þeir standa í þeirri meiningu, að enginn þori að segja neitt. Ég seldi minn bát út af þessu. Ég kunni ekki við að láta ræna mig tveimur millj. og ætla alveg ófeiminn að höfða mál á þessa herra, ef þing og stjórn sér ekki sóma sinn í að laga þetta. Ef ríkisstj. hefur einhverja sjálfsvirðingu og vill, að eitthvert réttlæti ráði í þessu landi, þá skipar hún þessum þjónum sínum í Seðlabankanum að laga þetta og bakfæra þetta allt saman, og þá er það allt í lagi. Jörgensen var ekki með nema eitthvað um fjórða hluta af þessu, og sennilega fór það nú í töp hjá greyinu, en var ekki vegna ranginda. En það er sama, þarna er um stórfelldari hlut að ræða en áður hefur gerzt í okkar fjármálalífi. Og þetta gerist af æðstu mönnum í peningamálum þjóðarinnar. Og svo er verið að elta uppi menn, þó að þeir dragi undan fáeinar krónur af launum sínum. Það er dálítið hlægilegur hlutur, þegar þeir hafa kannske varla að éta af þessum launum, sem þeir fá. Og það er alls engin synd fyrir hungraðan mann að leita sér bjargar, og þegar skattakerfi er þannig hagað, að menn geta ekki komizt af án þess að reyna að fela eitthvað, þá er þetta í raun og veru sjálfsbjargarviðleitni, og ég hef aldrei dæmt það hart, ef skynsamlega er að því farið og öllu í hóf stillt. En þarna er gerður hlutur, sem er fáheyrður. Og svo er farið að lána mönnum án gengistryggingar, og því er borið við, að gengi íslenzku krónunnar sé orðið svo tryggt 18. apríl 1967, að það sé engin hætta á, að hún lækki. Það er peningavizka hjá þessum herrum. Og þá vissu yfirleitt allir, sem höfðu opin augun, að gengið mundi ekki geta staðið óhaggað lengi, vegna þess að á síðari hluta ársins 1966 hætti útvegurinn að bera sig, og þegar kom fram á árið 1967, þá er augljóst mál, að útvegurinn var hættur að bera sig. Og það hlaut að leiða af sér gengislækkun fyrr eða síðar. En það átti að kjósa þetta ár, og það voru góðvinir stjórnarinnar, sem voru að tala um það, hvort það þyrfti endilega að vera gengistrygging á þessum lánum. Ímyndið þið ykkur, að Jóhannes Nordal hafi farið að finna upp á þessu, án þess að fá einhvers staðar bendingu um það að fara að lána ógengistryggð lán? Nei, það er enginn maður svo mikið flón hér inni, að hann haldi það, hann hafði allt öðru að sinna. Maðurinn er í ótal störfum og önnum kafinn. Ég er ekki að gera lítið úr gáfum hans og ekki heldur neitt að draga úr, að hann sé drengur góður, en hann hefur áreiðanlega ekki fundið þetta upp hjá sjálfum sér.
Magnús sagði mér það, að það væri nú anzi hart, að hann hefði fengið þessa 4 millj. kr. hækkun vegna gengislækkunarinnar, en svo hefði Eldborgin komið næst á eftir og slyppi alveg. Ég skal ekki ábyrgjast, hvort svo var, en ég veit, að Eldborgin er ekki gengistryggð. Magnús er aldraður maður, og hann er norður á Ólafsfirði og á erfiðara með að spjalla við valdamenn þjóðfélagsins, ég veit það vel, en ég veit ekki, hvort það er drengilegt að níðast á honum fyrir það, þótt hann sé farinn að sjá illa og eldast.
Hann hefur baslað þarna norður undir pól við erfiðari skilyrði en margir aðrir og aldrei gefizt upp.Ég sé ekki, að það sé neinn drengskapur. Það gerir ekkert til með þessar milljónir hjá mér, því að mig munar ekkert um þær, en ég ætla þar fyrir að fara í mál við þá, ef á þarf að halda. Ég hef rætt þetta mál við útvegsmenn, og þeir segja mér, eins og satt er, að þeir treysti sér ekki í mál. Þeir séu svo skuldugir og háðir bankavaldinu, en þeir skuli standa bak við mig og borga málskostnaðinn í félagi við mig. En það er allt í lagi, mig munar heldur ekkert um málskostnaðinn, ef málið vinnst ekki, en mínar ástæður eru þannig núna, að ég get ósköp vel farið í mál, ef á þarf að halda. En ég vil fyrst beina þeirri ósk til ríkisstj. og jafnvel þingsins, hvort þeir vilji ekki sjá sóma sinn í því að laga þetta.
Svo heldur þetta áfram, hjólið snýst áfram. Þið þurfið ekki að ímynda ykkur, að gengið verði ekki fellt enn, næst þegar fiskurinn fer að lækka. Þetta er orðið eins og leikfimi hjá þeim, þeir eru enga stund að þessu. Tölvan gerir þetta allt saman, og þá verður farið að deila niður aftur. Ef þetta er látið standa, þá verður enn á ný farið að deila niður á þessa menn, sem tóku lán frá 1961–1967 nýjum fjárhæðum, en hinir, sem tóku lánin áður, eða síðar á tímabilinu, þegar ekki var gengistryggt, þeir halda áfram að sleppa. En ef rétt er að farið og l. hlýtt og farið eftir 16. gr. Fiskveiðasjóðsl., þá má aldrei leggja neitt á skipin vegna gengisbreytinga í framtíðinni, skipin, sem var lánað út á frá 1961–1967, af því að það var ekkert erlent fé tekið til láns, þegar þau voru byggð. Þetta voru tekjur, sem Fiskveiðasjóður fékk sjálfur, fyrst og fremst með álögum á útvegsmennina sjálfa, og Fiskveiðasjóður á nú 1250 millj. í eigin fé, græddi líklega um 250 millj. s. l. ár, en tæplega 200 þús. árið þar áður, svo að það er engin ástæða til þess að beita ólögum við menn og láta þá sitja við misjöfn kjör, vegna þess hvað Fiskveiðasjóður sé fátækur. Það er mesti misskilningur, enda er það miklu réttara að afla honum tekna á annan hátt, sem kemur réttlátlega niður á menn. Ég teldi betur farið, ef l. um Fiskveiðasjóð yrði breytt og stjórninni á annan veg komið fyrir en nú er. Ég held, satt að segja, að það séu afar einhliða sjónarmið, sem ríkja, þegar fimm bankastjórar hittast og fara að ákveða hlutina og atvinnurekendur eiga engan málsvara, hvað þá heldur sjómennirnir. Það eru algerlega einhliða sjónarmið, sem þar ríkja, en við svona stofnanir má þó ekki minna vera en að báðir aðilar geti skýrt sín mál. Þetta hefði aldrei komið fyrir í Fiskveiðasjóði, ef útvegsmenn eða sjómenn hefðu haft þarna einhvern málsvara. Hann hefði bent á, hvað þetta var rangt, og rannsakað, hvort þetta styddist við nokkur l. En það gera þessir herrar bara ekki. Þeim datt ekki í hug að íhuga það. Það, sem þeir gera, það er rétt. Þeir eru aldrei í vafa um það, þessir karlar, því að þeir hafa ekki vanizt öðru en að ráða og kúga aðra. Þetta er orðið hálfu verra, síðan þetta veldi kom á Seðlabankann, því að megnið af fjármálavaldinu í landinu var labbað með upp í Seðlabanka og bankastjóranum afhent það. Raunar er þeim skylt að ræða við ríkisstj., áður en þeir breyta gengi og ákveða vexti, en þingið er ekki spurt að því. Það má ekki samþykkja neitt um það hér. Og þetta er í raun og veru aðalatriðið í peningamálum þjóðarinnar. Ég held, að stjórnarliðar ættu að fara að sjá sóma sinn í því að sækja aftur þau völd, sem þeir afhentu þessari stofnun. Þessi stofnun hefur engin afrek unnið, þótt þeir fari í veizlur saman bankamálaráðh. og aðalmaður Seðlabankans. Ég ætla ekki að gera lítið úr gáfum þessara manna, þeir eru báðir mjög vel gefnir. Þeir halda þar afburðagóðar ræður, og hvor þakkar öðrum fyrir það, að vel hafi veiðzt og verð hækkað á fiskinum, en þótt þetta séu vel gefnir menn, þá eru það bara ekki þeir, sem ráða heimsverði á fiski eða aflamagni, og það er það, sem ræður afkomu þjóðarinnar. En þeim dettur ekki í hug að minnast á aumingja sjómennina eða skipstjórana eða fólkið, sem vinnur í frystihúsunum, að það hafi átt sinn þátt í að koma þó þessum fiski í verð. Nei, það er Seðlabankinn og bankamálaráðh., sem hafa lagað gengisjöfnuðinn.
Ég vildi, að það væru fleiri í röðum sjálfstæðismanna eins og hv. 2. þm. Vestf., að hafa skoðun og hafa einurð að standa við það, sem hann álitur rétt.
Ég hef skýrt þetta mál, þetta bankaplagg liggur frammi, þið getið séð, að ég skrökva engu um þetta, og vafalaust getið þið fengið ýtarlegar upplýsingar um þetta, en ég get ekki séð annað en að þessar 122 millj., sem þeir jöfnuðu nú niður, að það sé algerlega ólöglegt, að það hafi ekki við nein l. að styðjast. Og ég get ekki séð, að það sé hægt hjá því að komast, ef ríkisstj. lætur ekki laga þetta, að láta dómstólana skera úr.Hitt er svo annað mál, hvort nokkur dómstóll treystir sér til þess að dæma um þetta bankavald í landinu, sem er í raun og veru sama og ríkisvaldið í landinu, því að bankarnir eru aðeins handbendi ríkisstj. til þess að framkvæma það, sem hún vill. Hvort það er nokkur dómstóll, sem treystir sér til þess, það er rétt að reyna það, prófa það og fá úr því skorið. Og það er vel, að það sé gert ljóst, hvort svo er.
Ég hef ekki gert ráð fyrir, að þetta frv. yrði að l. á þessu þingi. Það er í sjálfu sér ekki mikið atriði, úr því sem komið er. Ég get vel gengið inn á ýmsar breyt. á því, og það er sjálfsagt að athuga það vel, en ég vona, að það verði fleiri, sem taka undir þau orð, sem féllu hjá hv. 2. þm. Vestf., að þeir óski eftir breytingum, og það þarf að breyta fleiru. Það er í raun og veru sama kerfið, sem á að koma á Iðnþróunarsjóðinn, nákvæmlega það sama. Það er þetta eina vald, það er Seðlabankinn, hann á að ráða. Svo getur ríkisstj. stjórnað Seðlabankanum, eins og hún álítur þörf á. Það er þetta vald, sem ákveður gengið, sem ekki er nú neitt aukaatriði. Það er tekin ákveðin prósenta af launum fólksins og ákveðinn hluti af sparifé landsmanna. Þessu eru þeir orðnir svo æfðir í og fljótir að, að þeim finnst þetta eins og smáhobbí. Ég held, að það sé rétt að reisa skorður við þessum ákvörðunum. Svo þarf enginn að halda það, að það sé hægt að lækka gengi, án þess að það komi niður á einhverjum, beint eða óbeint, en það má þá ekki minna vera, ef á að deila því niður á þá, sem skulda, en að gera það eftir löglegum og sanngjörnum leiðum. Það hefði þó verið ofurlítil sómatilfinning hjá þessari bankastjórastjórn, ef þeir hefðu deilt á öll útlánin og látið okkur, sem tókum lánin frá 1961 til 1967, borga aðeins þá prósentuupphæð, sem kom niður á þann hlutann, en Fiskveiðasjóður hefði borgað það, sem hefði komið á lánin, sem veitt voru fyrir 1961 og eftir 1967, eða frá 18. apríl 1967. Ef það hefði verið deilt jafnt á alla, þá hefði verið vegur að verja það.
Það, sem sagt er í þessari skýrslu um þessar 52 milljónir, er allt annars eðlis. Það er það, sem tapaðist á gengislækkununum 1960 og 1961, áður en heimilt var að lána með gengistryggingu, og svo það, sem tapaðist vegna hækkunar þýzka marksins í fyrra. Það voru ekki möguleikar að deila því niður á þá aðila, sem tóku lánin milli 1961 og 1967.