08.12.1969
Sameinað þing: 20. fundur, 90. löggjafarþing.
Sjá dálk 25 í D-deild Alþingistíðinda. (2940)
117. mál, aðild Íslands að Fríverslunarsamtökum Evrópu
Ólafur Jóhannesson:
Herra forseti. Ég tel Ísland ekki undir það búið, eins og sakir standa, að gerast aðili að EFTA. Það hefur ekki verið mótuð nein sú heildarstefna í iðnaði, sem er í raun og veru frumforsenda fyrir aðild Íslands að Fríverzlunarsamtökunum. Það hafa ekki verið gerðar neinar þær ráðstafanir, sem gera þarf, ef íslenzkur iðnaður á að geta mætt þeirri samkeppni, sem leiða mun af EFTA-aðild og afnámi verndartolla. Þær ráðstafanir hafa ekki einu sinni enn verið undirbúnar. Það hefur meira að segja ekki enn farið fram nein fullnægjandi könnun á því, hvaða greinar íslenzks iðnaðar verði líklegar til útflutnings á EFTA-markaði. Skýrslan á fskj. VII, sem hæstv. viðskmrh. vitnaði nokkuð til hér áðan, er algerlega ófullkomin að því leyti, svo að ekki sé meira sagt. Ég tel þess vegna rétt að slá gildistöku samninga við Fríverzlunarsamtökin á frest eða samþykkja nú samtímis fastar ákvarðanir um tilteknar aðgerðir og ákveðna iðnþróunarstefnu. Loðnar og teygjanlegar yfirlýsingar í því sambandi eru ekki fullnægjandi fyrir mig.
Það er engin sérstök knýjandi nauðsyn til aðildar að EFTA einmitt nú. Það er ekkert sérstakt sem rekur á eftir í því efni. Engin aðkallandi þörf atvinnuveganna kallar á aðild, eins og nú standa sakir. Einnig má á það benda, eins og reyndar hæstv. viðskmrh. kom að hér áðan, að framtíð EFTA er vægast sagt óviss um þessar mundir. Þau ríki, sem til þessa hafa verið höfuðstoðir Fríverzlunarsamtakanna, sækja nú um inngöngu í Efnahagsbandalagið, og sterkar líkur benda til þess, að þau verði innan tíðar aðilar. Ég hygg, að það hafi m.a.s. komið fram í fréttatilkynningu, sem út hefur verið gefin, að það væri vilji ríkjanna, að undirbúningsviðræður við Breta hæfust fyrir mitt næsta ár. Hvað verður þá um EFTA? Eru þá Fríverzlunarsamtökin ekki úr sögunni? Um það spyrja menn. Um það spyr allur almenningur hér á landi um þessar mundir. Hvaða svör geta fyrirsvarsmenn þjóðarinnar og formælendur EFTA-aðildar gefið við þessum spurningum? Ég verð að segja ófullkomin, og er þá vægilega til orða tekið. Að vísu var hæstv. viðskmrh. hér áðan að reyna að gera grein fyrir því, hvers vegna það lægi á að flýta sér nú, þegar svo virðist standa, að upplausn samtakanna sé á næsta leiti. Hann sagði, hæstv. viðskmrh., að samningar þessir við Efnahagsbandalagið mundu alltaf taka mörg ár. Það má vel vera. Um það veit ég ekkert. Um það veit hann ekkert. En við skulum gera ráð fyrir hinu, sem virðist koma fram hjá þessum ríkjum nú, að það sé sterkur vilji hjá þeim, sem að þessu standa, að leysa þessi mál. Hann sagði, hæstv. viðskmrh., að aðild að EFTA nú mundi auðvelda okkur að leysa þann vanda, sem við stæðum andspænis, þegar þessi þrjú eða fjögur höfuðríki EFTA eru komin í Efnahagsbandalagið. En jafnframt sagði hæstv. viðskmrh. í öðru orðinu, að það vissi enginn, hver sá vandi yrði. Ég verð að segja það eins og það er, að ég skil ekki svona rökfærslu.
EFTA er búið að starfa í 10 ár. Hvers vegna hefur ekki þótt rétt eða nauðsynlegt að ganga í bandalagið á því tímabili? Hvers vegna er einmitt nú, þegar aðalríkin í EFTA eru komin í dyragættina hjá EBE, farið að telja það nauðsynlegt? Maður skyldi halda, að það hefði verið nauðsynlegt á þessu undangengna 10 ára tímabili, ef það er svona nauðsynlegt nú. En hæstv. viðskmrh. drap einmitt á það, að þessi mál hefðu áður verið athuguð, þau hefðu verið athuguð á árinu 1961, þá hefði ríkisstj. haft frumkvæði að því að fylgjast með í þessum málum, og þá hefði hún átt viðræður við ýmsa aðila. Það er rétt, en ef ég man rétt, snerist sú könnun og þær viðræður, sem þá fóru fram, einmitt um það, hvort Ísland gæti með einhverjum hætti tengzt Efnahagsbandalaginu, en ekki EFTA, enda stóð þá svo á, að fjögur eða fimm EFTA-ríkjanna voru að sækja um inngöngu í Efnahagsbandalagið og viðræður stóðu yfir um það efni. Þeim viðræðum lyktaði svo á þann veg, sem hæstv. viðskmrh. gerði grein fyrir, að þessi ríki fengu þá ekki inngöngu í Efnahagsbandalagið. Og það er einnig rétt, sem hæstv. viðskmrh. sagði, þá var könnunum hætt af Íslands hálfu, einmitt þegar það sýndi sig, að þessi ríki fengu ekki inngöngu í Efnahagsbandalagið. En svo er þetta tekið upp nú og talið sérstaklega nauðsynlegt aftur, einmitt þegar þessi ríki eru að reyna að komast inn í Efnahagsbandalagið. Það getur vel verið, að við Íslendingar stöndum andspænis vanda, þegar þessi ríki, sem nú eru að sækja um inngöngu í Efnahagsbandalagið, eru komin þar inn. Og maður hefur heyrt það orðað af sumum formælendum EFTA-aðildar, að það sé jafnvel nauðsynlegt að komast inn í EFTA, áður en þetta verði, vegna þess að EFTA eða það, sem af því þá verður eftir, hljóti að gera einhverja heildarsamninga við Efnahagsbandalagið. En ég get nú ekki fallizt á þessa röksemd. Ég held, að ef til þess kemur, að Ísland verður að leita eftir einhvers konar samningum við Efnahagsbandalagið, muni hið fornkveðna gilda, að sjálfs verði höndin hollust og það sé heppilegast fyrir Íslendinga sjálfa að fara með þá samninga og treysta á sig sjálfa í þeim, en ekki á forsjón annarra.
Nei, menn skilja áreiðanlega ekki nú þetta írafár, að vilja komast í þessi samtök einmitt nú á þessari síðustu og verstu stundu, þegar svo lítur út fyrir, að upplausn þeirra geti verið á næsta leiti. Og skýringin getur ekki verið sú, að Ísland ætli að ganga í Efnahagsbandalagið, vegna þess að því hefur verið lýst yfir af forustumönnum, að ég ætla allra íslenzkra stjórnmálaflokka, að innganga í Efnahagsbandalagið kæmi ekki til mála. Og hæstv. viðskmrh. endurtók það hér áðan, að það kæmi ekki til mála að ganga að Rómarsáttmálanum. Ég vona, að þessar yfirlýsingar standi í fullu gildi og það sé ekki það, sem vaki fyrir einum eða neinum í þessu sambandi. Að vísu verður því ekki neitað, að hæstv. viðskmrh. fór nokkuð óljósum orðum um þetta atriði, þar sem hann var að gera því skóna, að Efnahagsbandalagið hlyti að taka svo stórfelldum breytingum, þegar þessi þrjú eða fjögur ríki, sem nú eru að sækja um inngöngu, væru komin í það. En ég skildi hann ekki svo, að hann væri að gera því skóna, að Ísland mundi ganga í Efnahagsbandalagið, og eins og ég sagði, vona ég, að fyrri yfirlýsingar forráðamanna stjórnmálaflokkanna standi í fullu gildi að þessu leyti og því þurfi ekki frekar um það að ræða.
Mér virðist það liggja í augum uppi, að það geti orðið skammgóður vermir að EFTA-aðild nú í skyndi, ef upplausn samtakanna er alveg á næstunni. Er ekki skynsamlegra, þegar svo stendur á, að bíða átekta um sinn og sjá, hverju fram vindur? Það sýnist mér. Þegar rætt var um aðildarumsókn að EFTA á síðasta þingi, tók ég fram, að ég væri því alls ekki andvígur, að kannað væri, hvort og með hvaða kjörum Ísland gæti með einhverjum hætti gerzt aðili að EFTA, en ég taldi ekki umsókn tímabæra þá, eins og sakir stóðu. Ég tók einnig fram, að svo gæti farið, að óhjákvæmilegt yrði fyrir Íslendinga að tengjast EFTA með einhverjum hætti, framvindan gæti orðið sú. En ég tók einnig skýrt fram, að áður en aðild Íslands kæmi til greina, þyrftum við að athuga margt hjá okkur sjálfum og lagfæra, marka hjá okkur ákveðna iðnþróunarstefnu og búa iðnaðinn þannig í stakk, að hann gæti staðið sig í samkeppni við iðnað EFTA-landanna. Við stjórnarandstæðingar töldum þá, að óskynsamlegt væri að leggja fram aðildarumsókn og hefja könnunarviðræður, fyrr en við værum betur undir búnir, fyrr en við værum búnir að undirbúa eða gera nauðsynlegar breytingar á okkar búskaparháttum. Þess vegna lögðum við til, að aðildarumsókninni yrði vísað frá með rökstuddri dagskrá. Þar sagði m.a. svo:
„Þar sem ekki er tímabært nú að taka ákvörðun um aðildarumsókn að Fríverzlunarsamtökum Evrópu, m.a. vegna óvissu í efnahagsmálum, ófullnægjandi athugunar á sumum undirstöðuatriðum málsins, svo sem stöðu iðnaðarins, og nýlegrar ákvörðunar Breta um 10% toll á freðfiskflökum frá EFTA-löndum, samþykkir Alþ. að taka fyrir næsta mál á dagskrá.“
Þarna var þó aðeins um umsókn um aðild að ræða. Nú er hins vegar um að tefla aðild að samtökunum. Er þá eðlilegt, að sú spurning vakni og sé a.m.k. okkur ofarlega í huga, hvaða ráðstafanir hafi verið gerðar í millitíðinni til þess að fullnægja þeim innanlandsskilyrðum, sem við töldum m.a.s. forsendu fyrir framlagningu umsóknar, hvað þá heldur aðildar. Ég held, að svarið geti naumast verið nema á eina lund. Það hafa engar fullnægjandi ráðstafanir í þá átt verið gerðar. Ég kem betur að því síðar. En ég minni á, að viðurkennt var í fyrra, að nauðsynleg könnun á stöðu iðnaðarins hefði þá ekki farið fram. Leyfi ég mér því til sönnunar að benda á skýrslu EFTA-nefndarinnar, en þar sagði svo á bls. 55, með leyfi hæstv. forseta:
„Í þessari skýrslu er ekki ætlunin að meta afkomu og vaxtarmöguleika íslenzks iðnaðar eða einstakar greinar hans við þær breyttu aðstæður, að hann njóti frjáls aðgangs að stóru markaðssvæði, en taki jafnframt að lokum á sig fulla samkeppni utan frá. Þær margvíslegu upplýsingar, sem fyrir liggja, og aðrar, sem afla þyrfti frá iðnaðinum sjálfum, geta varpað ljósi á mörg atriði, sem þar skipta máli. Slík rannsókn á málefnum iðnaðarins og einstakra greina hans, sem legið gæti til grundvallar mótunar alhliða stefnu í iðnaðarmálum, er meginverkefni, sem bíður úrlausnar.“
Ég leyfi mér enn fremur að vitna til bréfs frá stjórn Félags íslenzkra iðnrekenda, sem sent var viðskmrh. 30. okt. 1968, en þar segir m. n. svo í niðurlagi bréfsins með leyfi forseta:
„Að lokum þetta. Vér álítum rétt, að sótt verði um aðild Íslands að EFTA til þess að kanna rækilega, hvers konar kjörum verður náð. Endanlega afstöðu til aðildar teljum við oss þá fyrst geta tekið, þegar niðurstöður þeirra samningaviðræðna liggja fyrir og ríkisstjórn Íslands hefur gert grein fyrir því, hverjum aðgerðum hún hyggst beita sér fyrir til að leggja grundvöll að þeirri iðnþróun, sem hér verður að eiga sér stað í næstu framtíð.“
Þetta sögðu fyrirsvarsmenn íslenzkra iðnrekenda í fyrravetur.
Á því ári, sem liðið er síðan, hefur ekki verið mótuð hér nein iðnþróunarstefna. Það hefur ekki farið fram nein fullnægjandi könnun á stöðu iðnaðarins. Það hefur ekki farið fram neitt úrval þeirra iðngreina, sem ættu að einbeita sér að útflutningi. Það hafa ekki verið gerðar neinar sérstakar ráðstafanir til að renna stoðum undir útflutningsiðnað. Það hefur ekki farið fram nein veruleg markaðskönnun, hvorki í EFTA-löndum né utan þeirra. Það hefur ekki verið gerð nein raunhæf athugun á því, hvað ætti að verða af því iðnverkafólki, sem nú vinnur við iðnfyrirtæki, sem ætla má, að verði fyrir skakkafalli við EFTA-aðild eða jafnvel verði að hætta starfsemi sinni að fullu og öllu, vegna þess að þau standast ekki samkeppni. Skýrsla Guðmundar prófessors Magnússonar, sem lögð hefur verið fram sem fylgiskjal VI. með þessari þáltill., bætir á engan hátt úr þeirri vöntun á stefnumótun og aðgerðum í þessu efni. Hún er á allan hátt ófullnægjandi. Það segi ég ekki á neinn hátt til lasts þeim unga fræðimanni, sem skýrsluna hefur tekið saman. Það liggur í augum uppi, að það verkefni er ofraun einum manni á stuttum tíma, enda er það viðurkennt af höfundi skýrslunnar, en hann var skipaður til þessa verks s.l. vor. Hann segir svo á bls. 57 í þessari stóru bók, sem hér hefur verið lögð fram:
„Það er auðveldara að sjá, hverju við sleppum, en hvað við hreppum á mörgum sviðum, því að það er ekki á eins manns færi að kveða upp úr með, hvaða útflutning við getum stundað.“
Hæstv. viðskmrh. fór nokkrum orðum um þessa skýrslu, og að vísu mætti sitthvað um hana segja, en ég ætla þó ekki að gera hana hér að umtalsefni, nema frekara tilefni gefist til.
Það má segja, að í fskj. VII. sé gerð nokkur tilraun til þess að benda á vöruflokka, sem hugsanlegir væru til útflutnings. Sú grg. er þó ófullkomin og nánast fyrst og fremst frómar hugleiðingar eða — eins og höfundarnir sjálfir orða það — ágrip þeirra hugmynda, sem fram hafa komið og tilraun til að leggja mat á áhrif EFTA-aðildar. Og einhvern veginn hefur maður það á tilfinningunni, að þetta verk hafi verið unnið af talsverðri skyndingu. Það, sem kemur þar fram, er í meira lagi óákveðið. Samt skal ég ekki gera lítið úr þeirri tilraun, sem þar er gerð út af fyrir sig. Ég tel hana góðra gjalda verða, svo langt sem hún nær, en hún er bara byrjun á verki, sem átt hefði að vinna til hlítar, áður en til ákvörðunar um þetta efni kom. En að sumu leyti eru niðurstöður þessarar skýrslu, ef niðurstöður skyldi kalla, athyglisverðar, eins og hæstv. viðskmrh. gerði grein fyrir. Niðurstaðan er sú, að þær vörur, sem fyrst og fremst komi til álita sem útflutningsiðnaðarvörur, séu fyrst og fremst unnar sjávarafurðir og þar næst á eftir unnar landbúnaðarafurðir, ullar- og skinnavörur. Og á meðan svo er, er nú ekki ástæða til að lýsa yfir vantrausti á hinum hefðbundnu atvinnuvegum, sem hæstv. viðskmrh, hafði svona innan gæsalappa í sinni ræðu.
Að sjálfsögðu skal ég viðurkenna það, að það má líta þessar skýrslur misjafnlega ströngum augum, en það er mitt mat, að þær séu allsendis ófullnægjandi undirstöður fyrir ákvörðun um EFTA-aðild. Þær spurningar, sem mörgum eru efst í huga í sambandi við fyrirhugaða EFTA-aðild, eru fyrst og fremst þessar: Hvaða áhrif hefur EFTA-aðild á íslenzkan þjóðarbúskap? Hvaða hagræði fylgir EFTA-aðild eða hvern ávinning höfum við af henni? Hvaða annmarkar fylgja EFTA-aðild og hvaða áhættu tökum við á okkur? Og svo er það náttúrlega ákaflega þýðingarmikil spurning: Hvaða þörf er okkur á EFTA-aðild og það einmitt nú? Ég hygg, að það sé næsta erfitt að gefa óyggjandi svör við þessum spurningum. (Forseti: Það er samkomulag milli þingflokkanna um það að hafa nú klukkustundarhlé á fundarhöldum og mun því hv. 1. þm. Norðurl. v. gera hlé á máli sínu. Fundi verður fram haldið klukkan 5.) — [Fundarhlé.]
Herra forseti. Þegar ég lauk máli mínu fyrir fundarhlé, var ég að ræða um það, að sú spurning, sem nú brynni á vörum margra, væri sú, hver áhrif EFTA-aðild hefði á íslenzkan þjóðarbúskap og íslenzka atvinnuvegi.
Eins og allir vita, sem þessi mál hafa kynnt sér, snertir EFTA-samningurinn að meginstefnu til ekki beinlínis landbúnað eða sjávarútveg. Samningurinn er fyrst og fremst um fríverzlun með iðnaðarvörur. Þegar spurningu um áhrif EFTA-aðildar ber á góma, er því fyrst og fremst um iðnaðinn að tefla. Þeir tvíhliða samningar, sem gerðir hafa verið í sambandi við EFTA-aðildarsamninginn um útflutning frystra freðfiskflaka til Bretlands og samkomulag við Norðurlöndin um innflutning á kindakjöti, skipta hins vegar nokkru máli fyrir landbúnað og sjávarútveg. Ég held þó, að segja megi, að EFTA-aðild skipti ekki miklu fyrir landbúnaðinn. Ég held, að það hefði að vísu mátt segja, að nokkuð annað hefði komið til greina varðandi hann, ef tekizt hefði sú fyrirætlun, sem var á dagskrá, að semja um mun meiri innflutning á kindakjöti til Norðurlanda, en þegar litið er til þess magns, sem þetta samkomulag á við, þá held ég, að það verði nú að segja, að EFTA-aðild sem slík skipti landbúnaðinn, eins og er, litlu máli. Ég held, að EFTA-aðild skipti ekki miklu máli heldur, nú eins og stendur, fyrir útflutning sjávarafurða, en hún er þó eftir minni meiningu til hagræðis fyrir útflutning sjávarafurða, það sem það er, og jafnframt má segja, að EFTA-aðild opni möguleika fyrir sölu unninna sjávarafurða og reyndar landbúnaðarafurða líka í framtíðinni. Þeir möguleikar eru að sjálfsögðu nokkuð óvissir, en ég hef í sjálfu sér enga tilhneigingu til þess að gera lítið úr þeim möguleikum. Menn geta lagt mismunandi mikið upp úr þessu, en mér sýnist, að EFTA-aðild hljóti fremur en hitt að vera til nokkurs ávinnings fyrir sjávarútveginn, enda er þá, þegar ég segi það, út frá því gengið, að nægilega sé tryggt, að viðskipti við Austur-Evrópulönd geti haldizt með svipuðum hætti, eins og verið hefur. Hitt er annað mál, að eins og sölu sjávarafurða er háttað í svipinn verður ekki sagt, að þeirra vegna sé sérstök ástæða eða knýjandi þörf á EFTA-aðild, en ég legg áherzlu á það, að auðvitað verður það að vera alveg tryggt og pottþétt, að viðskipti við Austur-Evrópulöndin geti haldizt með svipuðum hætti, eins og verið hefur.
Það verður því spurningin með iðnaðinn, sem hér ræður úrslitum að mínum dómi. Þar af er skemmst að segja, að EFTA-aðild getur að sjálfsögðu bæði haft neikvæð og jákvæð áhrif fyrir iðnaðinn. Neikvæðu áhrifin liggja nokkuð í augum uppi og hafa komið fram í sambandi við þær skýrslur, sem gerðar hafa verið um þessi mál, þar sem gert er ráð fyrir því, að svo kunni að fara, að ýmsar þær iðngreinar, sem nú eru starfandi hér, kunni að þurfa að draga saman seglin, eða jafnvel hætta alveg, þegar áhrifa EFTA-aðildar er farið að gæta að fullu. En það er að sjálfsögðu svo, að þessi áhrif koma ekki fram strax, það tekur nokkurn tíma, af því að það er ekki gert ráð fyrir því, að verndartollarnir falli niður að öllu leyti strax, heldur í áföngum, eins og gerð hefur verið grein fyrir. Er vikið nokkuð að þessu í EFTA-skýrslunni frá EFTA-nefndinni á sínum tíma. Þar voru talin upp þau fyrirtæki, sem EFTA-aðildin mundi verka þannig á, að það gæti verið nokkur hætta á því, að þau yrðu að draga alveg saman seglin, og var þá reiknað með því, að 4800 manns ynnu við þessi fyrirtæki. Nú dettur mér ekki í hug að halda því fram, að EFTA-aðild muni hafa þau áhrif, að öll þessi fyrirtæki leggist í rúst, og sízt af öllu gerist það strax. En hinu, held ég, að verði að reikna með, að allmikið af því fólki, sem unnið hefur við þessi fyrirtæki, geti ekki haldið þeirri atvinnu áfram og það verði þess vegna að leita að atvinnu fyrir þetta fólk einhvers staðar annars staðar. Aðrar afleiðingar hlýtur þetta einnig að hafa, vegna þess að fyrirtækin eru staðsett á ýmsum stöðum, og það getur haft sitt að segja í sambandi við byggðina í landinu, ef starfsemi þessara fyrirtækja torveldast. Ég skal sem sé ekki vera með neinar sérstakar fullyrðingar um það, hve miklu þessi neikvæðu áhrif munu nema, en það er staðreynd, sem óhætt er að ganga út frá, að þau verða nokkur. Og ég held satt að segja, að það hafi enginn maður leyft sér að neita því.
En sjálfsagt hefur svo EFTA-aðild — eða getur haft — einhver jákvæð áhrif fyrir iðnaðinn. Það er þó ljóst, að slík jákvæð áhrif birtast ekki strax, vegna þess, að, eins og er, er sáralítið í landinu af útflutningsiðnaði. Eins og öllum er kunnugt, er sjávarvöruútflutningurinn um 90% af öllum útflutningi landsins, þannig að þegar á heildina er litið, er ákaflega lítið brot af honum, sem er iðnaður, þannig að þó að tollfrelsi komi strax til greina, þarf enginn að halda það, að við séum á svipstundu við því búnir að hefja útflutning á einhverjum iðnaðarvörum. Það er þess vegna alveg óhætt að slá því föstu, að jákvæðra áhrifa af EFTAaðild að því leyti til, að það skapist einhver útflutningsiðnaður, gætir ekki strax. Við erum ekki undir það búnir. En hitt er rétt, að vegna EFTA-aðildar og vegna þess markaðar, sem opnast kann, kunna að opnast nýir möguleikar. Ég neita því ekki. Og vissulega standa vonir manna til þess, að það megi hefja útflutning nýrra iðngreina. En á hitt get ég ekki fallizt, eins og hæstv. viðskmrh. hélt fram, að það væri svo sem algert og ófrávíkjanlegt skilyrði fyrir því, að hér gæti skapazt útflutningsiðnaður, ef við gengjum í EFTA. Mörg ríki hafa nú komið á hjá sér útflutningsiðnaði, áður en EFTA kom til sögunnar. Mörg ríki hafa nú stofnað til útflutningsiðnaðar um áraraðir og aldir, án þess að nokkur viðskiptabandalög ættu sér stað, og ég vil ekki fallast á þá skoðun, að það gætu ekki verið möguleikar fyrir okkur að koma á fót útflutningsiðnaði, enda þótt við stæðum utan við öll bandalög. Til þess eru margir möguleikar. Ef menn fyndu og kæmu sér niður á þær iðngreinar, sem stefna ætti að útflutningi í, þá væri að ýmsu leyti hægt að byggja þann grundvöll undir þær, að útflutningur á þeirra vegum gæti hafizt, enda þótt þær yrðu sums staðar að greiða toll til þess að komast inn á markað. Það gæti verið innlend ráðstöfun, sem bætti stöðu þeirra og gerði þeim þetta mögulegt. Þess vegna er þétta í rauninni alveg fráleit kenning, að það geti ekki átt sér stað neinn útflutningsiðnaður, nema við göngum í EFTA, og mér er reyndar alveg óskiljanleg sú kenning.
Það er sagt, að það sé eiginlega nauðsynlegt, að við göngum í EFTA til þess að fá eitthvert aðhald, til þess að fá eitthvert keyri á sjálfan iðnaðinn og ekki síður á sjálf stjórnarvöldin, til þess að þau geri þær ráðstafanir, sem að gagni megi koma iðnaðinum, og hann verði þess vegna útflutningshæfur. Þetta eru játningar út af fyrir sig. En ég vil nú ekki trúa því, að þeir telji það, að þeir geti ekkert aðhafzt í þessum efnum, nema þeir fái svona keyri á sig.
Ég sem sé neita því ekki, að það geti verið vissar vonir bundnar við útflutningsiðnað í framtíðinni og að vinna markað fyrir þær útflutningsvörur á EFTA-markaðinum. En ekki get ég nú alveg fallizt á það, sem hæstv. viðskmrh, sagði í því efni. Mér skildist á honum, að það væru eiginlega engir möguleikar fyrir íslenzkan útflutningsiðnað til sölu annars staðar en í EFTA-löndunum. Ég held, að þetta sé mikill misskilningur. Ég held, að sem betur fer, séu miklir möguleikar á því að koma slíkum útflutningsiðnaði, ef hann er rétt í stakk sniðinn, á framfæri í löndum utan EFTA-landanna, m.a. einmitt í þeim stóru löndum, sem hæstv. viðskmrh. nefndi, Austur-Evrópulöndunum og Bandaríkjunum. En hitt má vel vera, að það megi líka koma þeim eitthvað á framfæri í EFTA-löndum. En ég get ekki álitið, eins og mér fannst, að mætti skilja á orðum hæstv. viðskmrh., að þessi EFTA-markaður væri eiginlega tómur eða í svelti af þessum vörum. Ég held þvert á móti, að það sé mjög mikið framboð af háþróuðum iðnaðarvörum á þessum EFTA-markaði, sem við ætlum að sækja inn á. En þrátt fyrir það getur vel verið, að okkur takist með dugnaði og atorku og réttum tökum á málunum að vinna markað í þessum löndum fyrir útflutningsiðnaðinn. En ef slíkar vonir eiga að geta rætzt, er það alveg víst, að það er óhjákvæmilegt að gera vissar ráðstafanir hér innanlands, breyta uppbyggingu iðnaðarins, breyta ýmsum greinum, breyta búskaparháttum. Hæstv. viðskmrh. nefndi það t.d., að það væri hugsanlegt að fara að flytja út húsgögn. Já, við skulum vona það. En dettur nokkrum lifandi manni í hug, að það sé nokkur leið að vinna markað í útlöndum fyrir íslenzkan húsgagnaiðnað, ef að honum er staðið með þeim hætti, sem nú er, að það séu milli 100 og 200 smáfyrirtæki í landinu að fást við þetta? Nei. Það þarf að gera breytingu á uppbyggingu húsgagnaiðnaðarins, áður en til þess kemur, að hann vinni nýtt landnám á erlendum markaði, hvort heldur er í EFTA-löndum, Bandaríkjunum eða annars staðar. En ég held, að þetta sé hægt. Ég held, að það sé hægt að gera þetta. En það þarf að breyta þeirri uppbyggingu þess iðnaðar, og þetta er bara dæmi.
Þannig er því háttað með ýmsan annan iðnað. Ég held, að þar sé sannleikurinn sá, að það sé ákaflega mikið byggt á óskhyggju í þessu sambandi. Þarna geta verið möguleikar, og ég skal ekki neita því á neinn hátt, og ég vil vera bjartsýnn í því sambandi. Ég játa það alveg, að við þurfum að renna nýjum og fleiri stoðum undir íslenzkt atvinnulíf. Um það eru allir sammála: Ég játa það, að við þurfum að koma upp útflutningsiðnaði og vinna markað fyrir hann. Og ég vil út af fyrir sig vera bjartsýnn á, að það takist. Ég neita því ekki, að í sambandi við EFTA-aðild geta verið vissir möguleikar í því sambandi og þá m.a. þeir, að það getur verið auðveldara þá að ná í og öðlast ýmsa þekkingu í þessum efnum, sem okkur er nauðsynleg. Það getur verið auðveldari aðgangur að ýmissi tækni, sem við þurfum að tileinka okkur, og annað, sem getur leitt af sér ýmislegt gott. Ég verð að segja það, að ég álít, að við þurfum að komast í nánari snertingu út á við og við útlendinga á því sviði. Við þurfum margt af þeim að læra einmitt á þessu sviði, og við getum margt af þeim lært. Við megum náttúrlega ekki temja okkur þann hugsunarhátt, að við Íslendingar séum einir í heiminum. Við þurfum að eiga margvísleg samskipti og samstarf við aðra, og ég er fyrir mitt leyti ekkert hræddur um það, að Íslendingar bíði tjón á sálu sinni við það að eiga samskipti við útlendinga. Hins þurfum við auðvitað alltaf að gæta í samskiptum við útlendinga, að þeir fái ekki aðstöðu til að eignast hér einhverja selstöðu á landinu.
Ef við viljum vera alveg raunsæir, held ég, að sannleikurinn sé sá, að í dag getur enginn sagt um það með neinni vissu, hver áhrif EFTA-aðildar verða á iðnaðinn. Ef við stígum þetta skref nú tafarlaust, eins og gert er ráð fyrir í þessari þáltill., held ég, að við göngum út í þetta blindandi. Allir eru þó sammála um, að hér sé um stórt og örlagaríkt spor að ræða, og því spyr ég: Er hyggilegt að stíga slíkt skref blindandi? Og mitt svar við því er nei. Ég held, að það væri skynsamlegt að bíða og átta sig betur og alveg sérstaklega, þegar tillit er tekið til þeirrar staðreyndar, sem ég hef áður drepið á, að þess má vænta, að innan tíðar leysist EFTA upp. Það er staðreynd, sem ekki verður gengið fram hjá. Það þýðir ekki að vera að tala um þetta mál og látast ekki vita af því, sem fram undan er í þessu efni. Við heyrum það strax af óljósum fregnum að vísu, að þessi staðreynd, að gert er ráð fyrir því að tiltekin EFTA-lönd fari inn í Efnahagsbandalagið, er farin að hafa áhrif á jafnvel NORDEK-viðræðurnar. Ég endurtek, að það eru óljósar fregnir af því, en þetta virðist þó svo vera. Og auðvitað hlýtur það að hafa sín áhrif, ef svo verður.
Ég held satt að segja, að öllum almenningi í þessu landi gangi illa að átta sig á því, hvers vegna liggur svona mikið á, einmitt þegar svona stendur. Hvers vegna þarf endilega að komast inn í bandalagið fyrir 1. marz n.k.? Hvað liggur á? Eru menn í kapphlaupi við tímann að komast inn, áður en það verður leyst upp? Er það kannske Norræni iðnþróunarsjóðurinn, sem mönnum er kappsmál að ná í? Eins og ég kem nú að síðar, held ég, að það ætti nú að vera auðvelt að ná samningum við Norðurlöndin um hann án tillits til þess, hvort við göngum í EFTA eða ekki. En umfram allt er auðvitað nauðsynlegt að gera tafarlaust og áður en við verðum aðilar að EFTA þær ráðstafanir, sem gera þarf, ef það á að vera nokkur von til þess, að hér skapist útflutningsiðnaður að ráði og innlendur iðnaður standi sig á heimamarkaði. Hér þýðir ekkert að vera með innantómar fullyrðingar eins og þær, sem koma fram í þessari skýrslu, að iðnaðurinn hljóti bara að spjara sig. Hann hljóti bara að spjara sig, þegar hann stendur andspænis þessu. Ja, mikil er trú þín, kona. En það er nú ekki alltaf nóg. Það er mér a.m.k. ekki nægilegt, að það sé sagt, að slíkar ráðstafanir eigi að gera síðar á aðlögunartímanum. Ég veit og viðurkenni, að það er hægt að gera slíkar ráðstafanir á aðlögunartímanum, en ég vil, að menn geri sér a.m.k. fulla grein fyrir þeim ráðstöfunum, sem gera á, og hefji undirbúning þeirra og að án tafar verði mótuð ákveðin iðnþróunarstefna.
Í þessu sambandi er eitt stórkostlegt atriði, sem menn verða að reikna með, eitt höfuðatriði í þessu máli, sem er réttilega lögð áherzla á af fyrirsvarsmönnum málsins og hæstv. viðskmrh. kom mikið inn á í sinni ræðu. Það er spurningin um atvinnuna í landinu. Við reiknum með því, að fólki fjölgi á vinnumarkaði. Við reiknum með því, að fólki fjölgi á næstu árum, og það þarf að sjá því fyrir atvinnu. Þess vegna er atvinnuástandið einmitt í þessu sambandi eitt höfuðmál, sem þarf að gera sér grein fyrir. Hvernig kemur EFTA-aðild til með að verka á það? Ég vil segja, að það er öfug byrjun að byrja á því að láta EFTA-aðildina með skefjalausum innflutningi kannske fara að verka á þau fyrirtæki, sem hafa unnið fyrir heimamarkað og veitt atvinnu, en vona svo, að síðar komi til þess, að útflutningsiðnaður rísi á legg og fari að spjara sig og fari að velta mönnum atvinnu í staðinn, og ekki einungis það, heldur taka við því fólki, þeirri fólksfjölgun, sem væntanleg er á vinnumarkaðinn. Ég endurtek það, að ég reikna alls ekki með, að EFTA-aðild, þó að af henni verði nú, hafi strax í för með sér neinar stórbreytingar, hvorki til hins betra né til hins verra. En það er náttúrlega óverjandi að átta sig ekki á þessu strax í upphafi og áður en sporið er stigið, jafnvel þó að afleiðingarnar verði ekki svo miklar í bili.
Ég vil líka segja það í sambandi við atvinnuna og atvinnuástandið; að það þýðir náttúrlega ekki að reikna með því og byggja á því, þegar verið er að ræða um EFTA-aðild og hvernig íslenzkur iðnaður kunni að standa sig, að kaupgjald verði hér miklum mun lægra en í nágrannalöndunum. Vonir um útflutning, sem byggðar eru á því, eru falsvonir, — eins og hús, sem byggð eru á sandi, — og eiga fyrir sér að hrynja. Nei, ég held, að frumforsenda fyrir EFTA-aðild og fyrir því, að þetta geti gengið með skaplegum hætti, sé sú, að verðlagsþróun verði hér á landi með eitthvað svipuðum hætti og í öðrum EFTA-löndum. Annars er tómt mál að tala um það, að við getum orðið verulegir útflytjendur til þessara landa.
Sannleikurinn er sá, að því fer fjarri, að iðnaðurinn hafi verið búinn undir EFTA-aðild á undanförnum árum. Þvert á móti hefur verið þrengt að honum á ýmsa lund. Hann hefur m.a.s. að sumu leyti alls ekki notið jafnréttis á við aðra höfuðatvinnuvegi. Ég verð að segja, þrátt fyrir það, sem hæstv. viðskmrh. sagði hér áðan, að mér hefur virzt, að mörgum iðnaði hafi reynzt fullerfitt að búa við það innflutningsfrelsi, sem kallað hefur verið að ríkt hafi á undanförnum árum. Ég hef ekki orðið annars var en ýmsar iðngreinar hafi átt erfitt uppdráttar einmitt af þeim sökum og hafi orðið að draga saman seglin. Og hvað verður þá, þegar verndartollarnir falla niður? Nei, einmitt vegna þess, hvernig að sumu leyti hefur verið búið að iðnaðinum á undanförnum árum, er það alkunna, að hann hefur átt mjög í vök að verjast. Staðreyndin er sú, að iðnaðurinn er nú að ýmsu leyti mjög illa undir EFTA-aðild búinn. Þess vegna er nauðsynlegt að gera alveg sérstakar ráðstafanir til þess að bæta stöðu hans og búa hann undir EFTA-aðild. Ég vil leyfa mér að nefna hér nokkur atriði, eða ráðstafanir, sem að mínum dómi þyrfti að gera á undan eða samhliða EFTA-aðild.
Ég vil þá fyrst nefna, að það þyrfti að afnema nú þegar innflutningstolla af hráefnum og vélum til iðnaðarins og endurgreiða tolla af slíkum vélum, sem fluttar eru inn eftir gengisbreytinguna 1968. Það gladdi mig, að ég gat ekki betur skilið en hæstv. viðskmrh. gerði einmitt ráð fyrir breytingu í þessa átt. Og það tel ég út af fyrir sig góðra gjalda vert.
Í öðru lagi þyrfti að breyta l. um tekju- og eignarskatt til samræmis við það, sem tíðkast í EFTA-löndunum, og þá m.a. þannig: 1) að auðvelda samruna fyrirtækja, 2) að heimila afskriftir í samræmi við endurkaupsverð og sem sannastan endingartíma, og 3), sem er þó spurning og þyrfti að athuga betur, hvort hægt væri að afnema aðstöðugjald. Mér er það ljóst, að það er stórbreyting, en það þarf vissulega að athuga ýmsar stórar breytingar í þessu sambandi, ef það á að vera nokkur von til þess að iðnaðurinn standi sig.
Í þriðja lagi held ég, að það þyrfti að setja hér lög um fræðslu ag þjálfun starfsmanna iðnaðarins. Sú löggjöf þyrfti að miðast við, að starfsemin yrði fjórþætt. Í fyrsta lagi þyrfti að vera námskeið í stjórnunartækni fyrir framkvæmdastjóra og aðra stjórnendur. Í öðru lagi þyrfti að vera skóli fyrir rekstrartækniráðunauta. Í þriðja lagi þyrfti að vera skóli fyrir verkstjóra, og í fjórða lagi þyrfti að setja upp námskeið fyrir iðnverkafólk. Það vilja allir hrósa iðnaðarmönnum, og ég skal svo sem gjarnan taka undir það hrós, sem hæstv. viðskmrh. lét falla í garð iðnverkafólks, er hann sagði að það væri ákaflega vel menntað. Það er sjálfsagt, og það er vel gert fólk, en ég held nú samt, að sannleikurinn sé sá, að það skorti nú æðimikið hér á, að nægileg þekking og tækni sé hjá þessu fólki og við eigum talsvert mikið ólært í því efni. Það er einmitt eitt af þeim atriðum, sem ég legg áherzlu á, að ég held, að við getum í þessu efni lært talsvert af útlendingum.
Ég vil í fjórða lagi nefna það, að hér þyrfti að koma á fót á vegum ríkisins og atvinnuveganna samvinnustofnun til þess að aðstoða útflutningssamtökin við markaðskönnun og markaðsleit á EFTA-svæðinu og utan þess.
Ég vil í fimmta lagi nefna það, að það þyrfti að breyta lögum um söluskatt á þá lund, að rafmagnsgjöld, hitaveitugjöld, olía og kjötvörur og aðrar brýnustu nauðsynjar verði ekki gjaldstofn fyrir söluskatt.
Í sjötta lagi tel ég, að það þyrfti að setja hér löggjöf um útflutningsábyrgðartryggingar samkv. norskri og danskri fyrirmynd.
Loks held ég, að það þyrfti að útvega viðskiptabönkunum nú þegar sérstakt fjármagn til þess að lána iðnfyrirtækjum til þess að koma rekstraraðstöðu sinni í viðunandi horf. Þessi rekstrarlán til iðnfyrirtækja geta verið með mismunandi hætti, en ég vil nefna það sérstaklega, að fyrirtækin yrðu að fá heimild til sölu á allt að 90 daga víxlum, er nemi allt að þriggja mánaða framleiðslu þeirra, og auk þess fái fyrirtækin yfirdráttarheimild á hlaupareikningum, sem svari til þriggja mánaða kaupgreiðslna viðkomandi fyrirtækis. Ég held, að einhverjar slíkar ráðstafanir sem þessar, sem ég hef minnzt á, séu bráðnauðsynlegar til þess að bæta stöðu iðnaðarins, séu bráðnauðsynlegar, ef nokkur von á að geta verið til þess, að hann standi sig í þeirri samkeppni, sem hann má eiga von á, ef af EFTA-aðild verður.
Um EFTA-samning þann, sem hér liggur fyrir, og hliðarsamninga þá, er honum fylgja, skal ég vera stuttorður. Ég sé ekki ástæðu til þess að fara í gegnum þá og lesa upp úr þeim skýrslum, þeirri stóru bók, sem hér hefur verið lögð fram. Ég vil segja það, að það hefur náðst fram í þessum samningum ýmislegt, sem lögð var áherzla á í upphafi samningaviðræðna og áherzla var líka lögð á af hálfu okkar framsóknarmanna í samþykkt, sem við gerðum um þetta málefni á sínum tíma. Ég fer ekki nánar út í það. Það má t.d. nefna þar til fullt tollfrelsi strax á innflutningi til EFTA-landanna, en afnám eigin tolla í áföngum, undanþágu um olíu- og benzínkaup í Sovétríkjunum, afnám tollsins á freðfiskflökum til Bretlands, iðnþróunarsjóðinn o.fl. Sem sagt, ég skal ekki rekja það, enda tíundaði hæstv. viðskmrh. það, svo að ég þarf ekki að taka fram það, sem hann sagði um það.
Ég vil ekki á neinn hátt gagnrýna þá, sem að þessum samningum hafa sérstaklega unnið. Ég dreg ekki í efa, að þeir hafi unnið gott starf. En hinu er ekki að leyna, að að sumu leyti er þessi samningur á aðra lund en ég hefði kosið. Og þá er þar fyrst að nefna það, að aðlögunartíminn er of stuttur. 10 ára aðlögunartími er of stuttur að mínum dómi. Það má nefna það, hygg ég, að Portúgal hafi á sínum tíma fengið mun lengri aðlögunartíma. Þó að ég vilji ekki fara að bera okkur á neinn hátt saman við Portúgala, býst ég nú satt að segja við því, að þeir standi á eins háu stígi í iðnaði og við. Og ég held, að okkur hefði ekki veitt af jafnlöngum aðlögunartíma og þeim, og ég er á því, að við hefðum fengið lengri aðlögunartíma, ef farið hefði verið fram á það. En það er það merkilega í þessu máli, að það var ekki farið fram á lengri aðlögunartíma en 10 ár. Ég óttast það, að sá aðlögunartími geti reynzt helzt til stuttur.
Ég nefni einnig atvinnurekstrarákvæðin samkv. 16. gr. Að mínum dómi hefði verið æskilegra að fá skýrar og afdráttarlausar undanþágur frá þessu ákvæði, og það hefði að mínum dómi verið eðlilegt, vegna þess að sérstaða Íslands í þessum efnum er svo alger. Það er alveg rétt, sem hæstv. viðskmrh. kom að, að þessi ákvæði, sem eru þarna í 16. gr., eru afslepp og teygjanleg, og það getur e.t.v. orkað tvímælis, hvað strangt tekið lagalega felst í þeim. Þó kom hæstv. viðskmrh, með dæmi um það, að mismunun mundi ekki vera heimil. Það er sjálfsagt rétt, að túlkun á þessum ákvæðum verður á fyrsta stigi í höndum viðkomandi lands sjálfs, og sjálfsagt hafa löndin komizt upp með það að túlka þetta á mismunandi veg, en jafnvel þó að stórveldum hafi haldizt það uppi að túlka ákvæði sem þessi á sinn hátt, er ekki þar með sagt, að það mundi reynast jafnauðvelt litlu landi eins og okkar. En ég skal ekki fjölyrða frekar um það. Það má vel vera, að þetta komi hér ekki að sök, þó að hitt hefði verið æskilegra, eins og ég sagði, að fá þarna alveg skýrar undanþáguheimildir. Í þessu sambandi einmitt get ég komið að öðru, sem ég kannske hefði átt að víkja að áður í sambandi við iðnaðinn. Það er þessi staðreynd, sem er fyrir hendi hér, að íslenzk fyrirtæki hafa svo sem ekkert eigið fjármagn. Við eigum hér yfirleitt engin íslenzk fyrirtæki, sem hafa svo að segja nokkurt eigið kapítal. Og það er einmitt þessi staðreynd, sem getur kannske orðið okkur nokkuð örlagarík í sambandi við 16. gr. Ég vil þó ekki fullyrða neitt um það.
Það felst í þessum samningi skuldbinding um haftalausan innflutning á vörum, sem EFTA-samningurinn tekur til. Það má segja, að það sé kannske ekki svo mikil raunveruleg breyting frá því, sem verið hefur að undanförnu, þar sem við höfum búið við verulegt innflutningsfrelsi, þ.e. svo og svo mikil prósenta af innflutningnum hefur verið frjáls. En spurningin er sú, hvort efnahagslíf okkar hefur nú algerlega þolað þennan frjálsa innflutning á undanförnum árum. Ætli það, sem aflaga hefur farið í þjóðarbúskap okkar og efnahagslífi á undangengnum árum, eigi ekki að einhverju leyti rætur að rekja til þessa innflutningsfrelsis? Ég held það. Ég veit, að það eru undantekningarákvæði í samningunum, sem heimila höft, þegar sérstaklega stendur á, og það getur vel verið, að þau komi að gagni. En ég verð að segja það, að ég hefði þó talið varlegra að hafa þarna öruggari fyrirvara um það, að e.t.v. gæti svo farið, að við gætum ekki haldið uppi alveg fullkomnu innflutningsfrelsi hér í framtíðinni. Ég skal þó ekki fara lengra út í það. En í sambandi við þessa samninga og framkvæmd þeirra vakna ýmsar spurningar. Ég ætla aðeins að víkja að sumum þeirra með örfáum orðum.
EFTA-samningurinn skyldar til afnáms allra verndartolla á EFTA-vörum, að vísu ekki strax, heldur í áföngum. Það er að sjálfsögðu spurning, hvort þetta verður framkvæmanlegt fyrir okkur. Út í það skal ég ekki fara, en hitt er víst, að með einhverjum hætti verður að afla ríkissjóði tekna í staðinn fyrir þá verndartolla — fyrir þær tolltekjur, sem niður falla. Þá skiptir það auðvitað meginmáli, með hverjum hætti það er gert. Það er talað um það, að það eigi að hækka söluskatt í staðinn. En það skortir alla nánari grg. um það, hvernig það verði gert. Og hæstv. viðskmrh. lét jafnvel að því liggja í ræðu sinni hér áðan, að hugsanlegt væri, — ekki kannske á næsta leiti, heldur í framtiðinni, — að taka upp virðisaukaskatt hér. Ég skal ekkert segja um það, það getur vel verið. En það er talað um það nú, að taka söluskattshækkun fyrst a.m.k. til að byrja með og láta hana koma í staðinn fyrir þann tollteknamissi, sem ríkissjóður verður fyrir. En söluskatt er hægt að leggja á með ýmsum hætti. Ég tel það skipta meginmáli, að hann sé ekki lagður jafnt á allar vörur. Ég tel það mjög mikið atriði, að brýnustu lífsnauðsynjar séu undanþegnar þessari söluskattshækkun. Verði það ekki gert, er ljóst, til hvers hinar breyttu tekjuöflunarleiðir leiða. Í stað mishárra aðflutningsgjalda kemur jafn skattur á allar vörur, þ.e.a.s. skattbyrðin leggst með meiri þunga en áður á brýnustu lífsnauðsynjar og innlenda framleiðslu, á þær brýnustu lífsnauðsynjar, sem áður var mismunað í tolli þannig, að þær voru í lægri tollflokki, og afleiðingin af þessari tekjuöflunarbreytingu verður sú, að brýnustu lífsnauðsynjar hækka. Það verður hækkun á þeim, en kannske á móti nokkur lækkun á öðrum þeim vörum, sem menn geta frekar neitað sér um. Það er náttúrlega ljóst, að slíkur skattur veldur hækkun á innlendum afurðum, og sú hækkun knýr auðvitað á með launakröfur almennt, en bitnar líka jafnvel þyngst á þeim lægstlaunuðu, sem búa við þurftarlaunin. Ég held þess vegna, að þetta atriði þurfi að athuga mjög vel og það sé ástæða til þess að krefja ráðh. skýrra svara um það, hvernig þeir hafa hugsað sér þessa tekjuöflunarleið, hvernig þeir hafa hugsað sér að leggja söluskattinn á að þessu leyti.
Í sambandi við afnám verndartolla vaknar önnur spurning. Það er auðvitað ljóst, að EFTA-samningurinn skuldbindur aðeins til tollalækkunar gagnvart EFTA-löndum. En er meiningin að halda verndartollum á innflutningi frá öðrum? Um það óska ég einnig alveg skýrra svara frá hæstv. viðskmrh., hvort það er meiningin að halda verndartollum á innflutningi frá öðrum löndum en EFTA-löndunum. Það er auðvitað, að slíkt hlýtur að reynast mjög erfitt. Það er tekið fram í þessum skýrslum og hefur oft komið fram áður, að það eru aðeins 40%n af viðskiptum okkar við þessi EFTA-lönd. Utan við standa sum af okkar beztu viðskiptalöndum, eins og alkunnugt er. Við þurfum að halda áfram viðskiptum við þau. Við þurfum að auka viðskiptin við þau, en það er augljóst, að það getur orðið torveldara, ef verndartollar eiga að haldast gagnvart þeim þjóðum. Þess vegna spyr ég um þetta. En ég fyrir mitt leyti held, að EFTA aðild megi alls ekki verða til þess, að viðskipti okkar einskorðist á nokkurn hátt við EFTA lönd. EFTA-aðild má ekki verða til þess að draga úr viðleitni okkar til þess að vinna markaði annars staðar og eiga viðskipti við aðrar þjóðir.
Um hinn norræna iðnþróunarsjóð vil ég segja þetta. Ég met mjög mikils þann vinarhug nágrannaþjóðanna, sem lýsir sér í stofnun hans. Ég efast ekki um, að hann geti orðið okkur og iðnaði okkar að góðu gagni. En hitt vil ég segja, að þó að stofnun hans, eins og er, sé að formi til bundin við inngöngu í EFTA, trúi ég því ekki, að nágrannaþjóðirnar haldi fast við það skilyrði, ef á reyndi. Það er auðvitað okkar ákvörðun, hvort við göngum í EFTA og slík afstaða nágrannaþjóða að setja það sem skilyrði fyrir þessari aðstoð, að við göngum í EFTA væri til þess fallin, að hún væri mistúlkuð. Hún gæti verið misskilin svo sem íhlutun um innanlandsmál okkar. En mér dettur auðvitað ekki eitt andartak í hug, að þessum þjóðum gangi neitt slíkt til, heldur veit ég, að þetta er vinarbragð af þeirra hálfu, og ég skoða það sem slíkt.
Formælendur EFTA-aðildar hafa haft á orði, að þetta mál væri óvenjulega vel undirbúið og kynnt. Það er nú svo um hvert mál, að það fer nokkuð eftir því, hvernig það er virt. Það er rétt, að flokkarnir fengu að vísu að fylgjast með á þann hátt að hafa menn í EFTA-nefnd. En öll gögn, sem þeim voru afhent, voru trúnaðarmál. Meira að segja EFTA-skýrslan, sem útbýtt var hér í fyrra, var trúnaðarmál. Það mun einnig hafa verið haft samband við ýmis hagsmunasamtök atvinnurekenda, en líka í trúnaði. En hvað með fólkið í landinu? Hefur það fengið að fylgjast með? Hefur málið verið kynnt fyrir því? Nei, það hefur gleymzt. Það hefur ekki verið hægt að kynna því gögn, sem hafa verið fengin manni í hendur sem trúnaðarmál. Og það hefur ekki verið hægt að skrifa í blöð út frá því á meðan átti að fara með þessi gögn sem trúnaðarmál. En hér er þó um að ræða hagsmunamál fólksins í landinu, en ekki bara atvinnurekenda. Það skiptir t.d. iðnverkafólk ekkert minna máli heldur en iðnrekendur. Hefur iðnverkafólkið verið spurt? Það hefur að vísu borið talsvert á einhliða áróðri einstakra blaða, sem ég ætla þó ekki að fara að ræða um hér. En sannleikurinn er sá, að málið hefur einna helzt verið kynnt almenningi með áróðri einstakra blaða. Það hefur í raun og veru ekki verið hægt að ræða þetta mál opinberlega að nokkru gagni fyrr en á allra síðustu dögum, nema þá að gerast sekur um trúnaðarbrot. Hvernig væri að lofa almenningi að kynnast þessu máli dálítið nánar? Hvernig væri t.d. að hafa sama háttinn á eins og þegar „Viðreisn“, sællar minningar, var gefin út, og henni var útbýtt á kostnað þess opinbera á hvert heimili í landinu? Hvernig væri að senda þessa stóru bók á ríkisins kostnað inn á hvert einasta heimili í landinu, þannig að allur almenningur ætti þess kost að kynna sér þessi gögn, sem lögð eru fyrir þingheim? Já, hvernig væri að spyrja fólkið?
Svo langar mig til að víkja að smámunum, og náttúrlega hreinu hégómamáli í sambandi við þetta stóra mál, en af því að ég sé hæstv. fjmrh. þarna, get ég ekki annað en minnzt á það. Og það er þetta, að einhvern kostnað hlýtur þátttaka í EFTA að hafa í för með sér. Það er ekki ósennilegt, að það þurfi að setja upp eitthvert sendiráð í höfuðstöðvum bandalagsins, ef því verður lengri lífdaga auðið, og talsvert yrði sjálfsagt af ferðalögum til höfuðstöðvanna í sambandi við þetta. Ég viðurkenni það, eins og ég sagði, að þetta eru hreinir smámunir í sambandi við þetta stóra mál, en ég held samt, að það væri fróðlegt að gera sér grein fyrir því, að einhverju leyti, hvað þetta muni kosta. Og ég veit, að það eru ýmsir, sem spyrja um það, hvað þetta muni kosta. Ég hef ekki séð, — það getur verið, að mér hafi yfirsézt, — að það sé vikið að því einu orði í skjölum málsins, í þessari stóru bók, sem hér hefur verið lögð fram. Það hefði þó ekki sakað að gera nokkra grein fyrir því, hvað þátttakan kostar í beinum útgjöldum.
Þetta er stórt mál. Það getur orðið örlagaríkt fyrir okkur, enda þótt greiður útgangur sé úr þessum samtökum og svo kunni að fara, að dagar þeirra séu senn taldir. Ég held þess vegna, að þetta mál þurfi að skoða vel og ég held, að hér eigi við hið fornkveðna að flýta sér hægt. En við eigum svo marga gáfaða menn, Íslendingar, menn, sem eru fljótir að hugsa, fljótir að átta sig á hlutunum, fljótir að sannfærast, stundum jafnvel svo, að sannfæringin er orðin önnur í dag en í gær. Það hafa margir verið fljótir að átta sig á þessu máli og taka afstöðu með eða móti, já, jafnvel löngu áður en öll gögn málsins voru komin fram. Ég hef veitt því athygli, að formenn flokka hafa keppzt við að undanförnu að lýsa því yfir, að flokksleg afstaða hafi verið tekin til þessa máls í þeirra flokkum. Ég hef engar slíkar yfirlýsingar gefið. Það er ekkert launungarmál, að menn í Framsfl. líta misjöfnum augum á þetta mál. Sannleikurinn er auðvitað sá, að skoðanir um það eru skiptar í öllum flokkum, enda er þetta mál, sem er ekki í eðli sínu neitt flokkspólitískt mál. Ég er satt að segja ekkert hissa á því, þó að samvizkusömum mönnum hafi gengið erfiðlega eða það hafi vafizt fyrir þeim að mynda sér skoðun á þessu máli miðað við það, hverjar upplýsingar þeim voru tiltækar. Ég verð að segja það, að því betur sem ég hef kynnt mér þetta mál, því sannfærðari hef ég orðið um eitt, og það er það, að flestir vita sáralítið um það í raun og veru, hver framvinda muni fylgja því spori, sem meiningin er að stíga. En þeir eru býsna margir, sem bregða sér í nýju klæðin keisarans og þykjast vita, en sannleikurinn er sá, að skoðanamyndun þeirra byggist að langmestu leyti á trú, von og óskhyggju. Sumir hafa á þessu tröllatrú, byggja skýjaborgir og sjá alls staðar ávinning, gull og græna skóga. Aðrir eru fyrirfram sannfærðir á móti, telja, að þarna sé bara trappa upp í Efnahagsbandalag, sjá ekkert á þessu máli nema eintómar skuggahliðar. Ég er í hvorugri þessari fylkingu. Ég hef aldrei getað aðhyllzt þá kenningu, að ræða manns ætti að vera já, já eða nei, nei. Til þess er lífið of litbrigðaríkt og málin oft of margslungin, og svo er um þetta mál. Ég býst við því, að sumum finnist, að ég hafi hér ekki tekið nægilega einstrengingslega afstöðu með eða á móti EFTA og það er vissulega rétt, að mín ræða hefur ekki verið já, já eða nei, nei. Ég hef reynt að sjá og segja á því kost og löst, eftir því sem rétt er og sannleikanum samkvæmt frá mínum bæjardyrum séð. Því fylgja vissir kostir og því fylgja vissir annmarkar og áhættur að ganga í EFTA, ef þá samtökin eru ekki úr sögunni innan skamms, sem enginn veit um. Ég fyrir mitt leyti vil gjarnan trúa því, að kostirnir reynist fleiri en gallarnir, ef rétt er á haldið. En það er bara trú, en engin vissa. En eitt er alveg víst, að þar um ræður framkvæmdin, framkvæmd okkar eigin stjórnvalda miklu, já, kannske mestu.
Að lokum vil ég segja þetta. Auðvitað á Ísland ekki að einangra sig og getur ekki einangrað sig viðskiptalega. Enda eru fáar þjóðir, sem eiga meira undir utanríkisviðskiptum en einmitt við. Ég tel því, að Ísland hljóti að taka þátt í ýmiss konar samstarfi þjóðanna eftir því, sem aðstæður og geta leyfa, enda sé engu sjálfsforræði afsalað. Ég álít, að við Íslendingar eigum að stefna að því að flytja framleiðsluvörur okkar út sem mest fullunnar. Ég er því í sjálfu sér fylgjandi fríverzlun eftir því, sem framast er kostur. En vitaskuld verður smáþjóð eins og hvert annað lítið heimili að haga skiptum sínum út á við eftir efnum og ástæðum hverju sinni. Ég hef þess vegna verið því fylgjandi, að Ísland tengdist EFTA, ef þau samtök halda á annað borð áfram að starfa, tengdist EFTA með einhverjum hætti, en í því efni geta vissulega komið til álita fleiri leiðir heldur en sú, sem hér hefur verið valin. Ég hefði kosið þá samninga, sem við EFTA og EFTA-lönd hafa náðst nú, öðruvísi á ýmsa lund, eins og ég hef hér gert grein fyrir, t.d. varðandi aðlögunartímann og atvinnurekstrarréttindin. En það, sem fyrst og fremst veldur því, að ég get ekki fallizt á þá þáltill., sem fyrir liggur, er vöntun aðgerða hér innanlands eða ákveðin ákvörðun nú þegar um slíkar aðgerðir, sem eru að mínum dómi nauðsynlegar forsendur fyrir þátttöku í Fríverzlunarsamtökunum. Þær aðgerðir má að vísu gera á aðlögunartímanum, ef vilji er til og rétt er á haldið. En ég treysti ekki núv. ríkisstj. til forustu um þær aðgerðir. Ég læt mér ekki nægja loðnar og teygjanlegar yfirlýsingar um það, að þetta eða hitt eigi að gera síðar. Ég vil ekki samþykkja að leggja framkvæmd svo örlagaríks máls í hendur ríkisstj., nema áður sé betur um hnúta búið. Ég tel nauðsynlegt, að áður hafi verið mótuð markviss iðnþróunaráætlun og ákveðnar tilteknar ráðstafanir iðnaðinum til uppbyggingar og styrktar. Ég vil engin eftirkaup eiga um slíkt við núv. valdhafa. Ég vil ekki bera ábyrgð á því að stíga slíkt spor sem þetta með bundið fyrir augun. Því tel ég fyrir mitt leyti hyggilegast að fresta fullnaðarákvörðun um þetta mál til þess að ráðrúm gefist til að búa iðnaðinn betur í stakk og til þess þá einnig að sjá, hvað úr EFTA verður á næstunni.