12.12.1969
Sameinað þing: 23. fundur, 90. löggjafarþing.
Sjá dálk 90 í D-deild Alþingistíðinda. (2945)
117. mál, aðild Íslands að Fríverslunarsamtökum Evrópu
Lúðvík Jósefsson:
Herra forseti. Það er kannske rétt að víkja fyrst að síðustu ummælum hæstv. forsrh., þar sem hann gerði hér nokkra tilraun til þess að reyna að snúa út úr orðum mínum, sem féllu um þetta mál fyrr í þessum umr. Hann hefur reynt að halda uppi þessum útúrsnúningi í blaði sínu að undanförnu og reynir að láta líta svo út, að ég hafi sagt, að ég væri ekkert hræddur við EFTA, og því væri í rauninni allt í lagi. Ég hafði lýst því greinilega í ræðu minni, hvað ég teldi, að myndi gerast í íslenzku efnahagslífi í sambandi við aðild okkar að EFTA, en sagði svo í beinu framhaldi, — og það er rétt, að það komi fram, svo menn sjái, hvernig hann slítur úr samhengi það, sem sagt er, — síðan sagði ég orðrétt:
„Út af fyrir sig óttast ég ekki aðild að EFTA. Ég held, að það gerist engin ósköp hér. Ég býst þó við, að afleiðingarnar verði þær á næstu árum, að hér verði nokkur samdráttur í innlendum iðnaði, það verði þrengra um það að fá atvinnu. Kjör vinnandi fólks versni á margan hátt. Ég býst við því, að það verði miklu torsóttara fyrir verkalýðshreyfinguna í landinu að sækja fram til hækkaðs kaupgjalds,“ o.s.frv., — ég er ekki að lesa upp alla ræðuna.
Það var því alveg ljóst á því, sem ég hafði sagt, bæði á undan og á eftir, að það, sem ég átti við með þessu, var það, að ljóst væri, að með aðild að EFTA umsteyptist þjóðfélagið ekki, það gerðust engin slík ósköp. En aðild að EFTA hefur ákveðnar afleiðingar, og þeim hafði ég lýst. Hæstv. forsrh. væri auðvitað sæmra, bæði hér á Alþingi og eins í blaði sínu, Morgunblaðinu, að segja mönnum hið rétta í þessum efnum, á hvað hefði verið bent. En hann kaus hina leiðina, að reyna að láta liggja að því, að í rauninni væri ég næstum að segja með EFTA, því að ég óttaðist það bara ekki neitt. Svona er nú hægt að halla réttu máli með hreinum útúrsnúningi.
Ræða hæstv. forsrh. var á margan hátt sérkennileg. Það fór fyrir honum nokkuð svipað og hæstv. viðskmrh., að heldur varð lítið um upptalningu hjá honum á því, hvað við gætum unnið beinlínis til handa útflutningi okkar við aðild að EFTA. Þar kaus hann að játa, að eins og sakir stæðu, væri ekki um beinan vinning fyrir útflutninginn að ræða svo neinu verulegu næmi. En hann vildi halda því fram, að þessi ávinningur lægi ekki fyrir hjá okkur vegna þess, að markaðirnir í EFTA-löndunum hefðu verið okkur lokaðir. Þetta veit hæstv. forsrh., að er alrangt. Hann veit, að markaðurinn í Bretlandi hefur ekki verið lokaður okkur út af fyrir sig. Við höfum hins vegar ekki viljað nota hann um áraraðir, vegna þess að hann hefur borgað okkur verr fyrir útflutningsvörur en við gátum fengið annars staðar. Málið hefur legið þannig, að þó að innflutningstollurinn hefði verið felldur þar niður, hefðum við ekki notað þennan markað fyrir aðalútflutningsvörur okkar. Hann hefur því aðeins verið lokaður vegna þess, að hann var óhagstæður. Það er rétt, sem ég benti á í ræðu minni, að fyrir nokkrum árum framleiddum við mjög mikið af einni vörutegund, sem hugsanlega gat valdið því, að við hefðum nokkurt óhagræði af innflutningstollinum í Bretlandi. Það var þegar við framleiddum mjög mikið af síldarlýsi. Og ég tilgreindi það í ræðu minni, hvað þetta hefði numið miklu í óhagræði fyrir okkur, einmitt á þessum miklu síldarárum, árin 1965 og 1866, og það kom í ljós, að þetta óhagræði var sáralítið. En þarna var þó um að ræða útflutningsvöru, sem var tiltölulega mikið tolluð miðað við þessa innflutningstolla í Bretlandi, þ.e. 10% tollur á innfluttu síldarlýsi. Engu að síður var þetta tiltölulega lítið í samanburði við allan útflutning okkar.
En þá er aftur komið að því, hvaða aðrir möguleikar geta verið fyrir hendi. Sá útflutningur, sem við ráðum yfir, sem við höfum ráðið yfir og sem við ráðum yfir nú í dag, nýtur tiltölulega lítils góðs af aðild okkar að þessu bandalagi. En hvaða aðrir möguleikar koma til greina? Um það atriði ræddi hæstv. forsrh. á heldur kynlegan hátt. Ég hafði tekið þetta atriði alveg sérstaklega fyrir í ræðu minni og fór þá yfir helztu þætti, sem bent hefur verið á með hugsanlega möguleika. Ég studdist við skýrslu dr. Guðmundar Magnússonar, þar sem hann ræðir sérstaklega um áhrif EFTA-aðildar á íslenzkan iðnað. Þar telur hann sérstaklega upp í skýrslu sinni, hvaða iðngreinar kunni að hafa möguleika á útflutningi eftir EFTA-aðild. Þetta kemur alveg skýrt fram í skýrslu prófessorsins á bls. 107. Þar telur hann upp, eins og ég hef skýrt frá, þær iðngreinar, sem helzt gætu komið til greina. Ég vék síðan að hverri þessari grein fyrir sig og studdist þá við þær upplýsingar, sem koma fram hjá prófessornum um það, hvernig ástatt er í viðkomandi greinum. Hæstv. forsrh. kvartaði undan þeim orðum, sem féllu hjá mér varðandi t.d. möguleika þá, sem prófessorinn minntist á fyrir íslenzkar skipasmíðastöðvar til þess að flytja út framleiðslu sína, þ.e.a.s. smíðuð skip. Og forsrh. lagði á það ofurkapp, að þær upplýsingar, sem ég gaf um það, að t.d. í Bretlandi fengju brezkir útgerðarmenn nokkurn styrk frá ríkinu til niðurgreiðslu á nýjum skipum, bentu til þess, að Bretar veittu útgerð sinni styrk. Ég nefndi þetta dæmi eingöngu til þess að benda á þá fjarstæðu, sem í þeirri fullyrðingu felst, að það sé líklegt, að við EFTA aðild muni skipasmíðastöðvar okkar fara að framleiða skip til útflutnings fyrir aðila, þar sem svona stendur á um. Dettur hæstv. forsrh. það virkilega í hug, að íslenzkar skipasmíðastöðvar muni eftir EFTA-aðild fara að framleiða skip til útflutnings til EFTA-landa? Dettur honum það í hug? Nei, ég veit, að honum dettur það ekki í hug.
Og svipað er að segja um aðrar þær greinar, sem ég minntist á. Það varð heldur ekki úr því, að forsrh. kæmi með viðbótarrök fyrir því, að það væri líklegt, að þessar innlendu iðngreinar fengju aukna útflutningsmöguleika með aðild að EFTA. Forsrh. var með í ræðu sinni almennar fullyrðingar um, að það hafi komið í ljós í ýmsum löndum, að víða hefði smáiðnaður staðið sig í samkeppni og víða væri svo ástatt, t.d. í Svíþjóð og Sviss, að það hefði verið byggt talsvert mikið á smáiðnaði. En hann mætti kannske hafa það í huga, að iðnaðurinn í Sviss og iðnaðurinn í Svíþjóð og iðnaðurinn í nálega öllum iðnþróuðum ríkjum í heiminum hefur einmitt verið byggður upp á sínum tíma í skjóli hafta og verndar heima fyrir og auðvitað í skjóli þess, að þar var um að ræða heimamarkað, sem var miklu stærri en sá íslenzki. Það var fyrst þegar iðnaðurinn í þessum löndum hafði náð ákveðnu þróunarstigi, þegar hann var búinn að starfa um langan tíma og orðinn þroskaður iðnaður, að forustumenn í þessum löndum fóru að berjast fyrir auknu svigrúmi fyrir framleiðslu sína á öðrum mörkuðum. En við vitum, að engu slíku er til að dreifa hér hjá okkur. Við vitum, að allur heimaiðnaður okkar, sem hefur aðallega byggzt upp á innanlandsmarkaði, er fjárvana framleiðsla, sem stendur ekki að neinu leyti á sambærilegu stigi við það, sem iðnaðurinn er, yfirleitt einnig í tiltölulega litlum fyrirtækjum, í iðnþróuðum löndum. Og það er einmitt vegna þessa, sem við vitum það, að ef við opnum íslenzka markaðinn fyrir innflutningi frá iðnþróuðum löndum, þá eru allar líkur, sem benda til þess, að iðnaður okkar láti í minni pokann í slíkri samkeppni.
Þegar rætt er um það, hvort Ísland eigi að ganga í EFTA eða ekki, er það vitanlega skylda þeirra, sem að till.- flutningi um málið standa, að færa fram einhver sennileg rök fyrir því, í hverju vinningurinn á að vera fólginn. Ég verð að segja það, að mér fannst sá málflutningur, sem kom fram hjá hæstv. forsrh., ekki vera ýkjamikils virði til sannfæringar á því, í hverju vinningurinn væri fólginn. Það eru þessi almennu rök að segja: EFTA hefur orðið til blessunar fyrir aðrar þjóðir; hví skyldi ekki EFTA reynast það líka fyrir okkur? Ef við ættum að setja dæmið upp á þennan einfalda hátt, yrðum við líka að ganga út frá því, að eins væri ástatt hjá okkur og var í þeim löndum, sem gerðust aðilar að EFTA á sínum tíma. En því er bara ekki þannig farið. Okkar aðstaða í þessum efnum er allt önnur, aðstaða iðnaðarins hér er allt önnur en hún var í þessum löndum. Og því er engan veginn við því að búast, að hér verði útkoman hin sama.
Ég tók eftir því, að hæstv. forsrh. viðurkenndi í máli sínu, að það væru vissir örðugleikar tengdir við aðildina að EFTA. En hann talaði heldur lítið um það, í hverju þessir örðugleikar væru fólgnir. Hann vildi aðeins játa það, að það væru vissir örðugleikar. En hvers vegna ekki að koma að því, í hverju þessir örðugleikar eru fólgnir og horfast í augu við þann vanda, sem þar er við að glíma? Ég hef gert nokkur af þessum vandamálum að umtalsefni. Ég hef t.d. minnzt á það, að til viðbótar við þá meginhættu, sem er fyrir íslenzkan iðnað í samkeppninni við hinn erlenda, kemur einnig upp sú hætta, að með EFTA aðild séum við að taka upp tollamismunapólitík, sem getur orðið stórhættuleg fyrir útflutning okkar. Hæstv. forsrh. kaus ekki að minnast á þetta einu einasta orði. Og þó er það svo, að ríkisstj. gengur út frá því að haga þessum málum þannig, að hér yrði um miklu meiri tollamismun að ræða hjá okkur en á sér stað hjá nokkurri annarri EFTA-þjóð. Ég tel, að það sé enginn vafi á því, að með því að við búum ýmsum þjóðum miklu lakari viðskiptakjör en þær hafa búið við til þessa í samkeppni við aðra, þá sé hætta á því, að þær láti okkur aftur gjalda þess í sambandi við verð á útflutningi okkar. Ég held, að hæstv. forsrh. geri sér grein fyrir þessari hættu, en hann kýs, þegar hann ræðir þetta mál, að minnast ekki á það.
Hæstv. forsrh. minntist heldur ekki á það ýkjamörgum orðum, hvaða vandkvæði mundu fylgja því fyrir okkur að undirskrifa 16. gr. EFTA-sáttmálans alveg óbreytta í sambandi við gagnkvæm atvinnurekstrarréttindi. Hann kaus heldur ekki að ræða neitt um það. Málið er því ranglega sett upp hjá hæstv. forsrh., þegar hann segir, að þó að við vinnum að vísu ekki ýkjamikið við útflutning, þá vinnum við þó nokkuð, og við fáum iðnþróunarsjóðinn. Við getum engu tapað. Að vísu eru á móti, segir hann, talsverðir almennir örðugleikar. En síðan er ekki nánar vikið að þeim. Það er rétt að gera sér grein fyrir því, eins og hann í rauninni játar, að sjáanlegur ávinningur er lítill, en hins vegar eru áhætturnar fyrir hendi og vandkvæði eru fyrir hendi. Við vitum í hverju þessi vandkvæði eru fólgin, og talsmenn EFTA aðildar virðast vilja forðast að ræða um það, hversu hættuleg þessi vandkvæði séu.
Þá ræddi hæstv. forsrh. allmikið um það, og í þeim tón, að því er virtist, — að hér væri uppi einhver ágreiningur um það á milli ríkisstj. annars vegar og stjórnarandstöðu hins vegar, að menn vildu gjarnan tryggja markaði í sem flestum löndum eða sem víðast. Og hann talaði allmikið um það, hversu háskalegt það væri og hvað við hefðum mátt þola í ýmsum tilfellum að vera mjög háðir samningum við Sovétríkin, og hvað það væri í rauninni hættulegt, að við værum of háðir markaði fyrir útflutningsvörur okkar í Bandaríkjunum eða í einstökum löndum. Hvernig stendur á því, að hæstv. forsrh. setur málið upp á þessa lund? Eru einhverjir að berjast fyrir því að hnýta viðskipti okkar einvörðungu annaðhvort við Sovétríkin eða Bandaríkin, eða einvörðungu við t.d. þessar tvær meginblokkir? Ef einhverjir eru raunverulega að þrengja möguleika okkar á því, að við getum haft markaði víðar, þá eru það einmitt þeir, sem berjast fyrir EFTA-aðild. Þeir, sem vilja haga viðskiptamálum þjóðarinnar þannig, að ákveðnum löndum sé veitt forgangsréttaraðstaða til viðskipta hér, eru að reyna að tengja alla verzlun þjóðarinnar fyrst og fremst við þessi lönd. Og þeir eru beinlínis að setja í ákveðna hættu viðskiptalega aðstöðu landsins við þau lönd, sem ekki njóta þessa forgangsréttar. Við vitum t.d. það, að þegar unnið var að því í samningum við Sovétmenn að fá þar nokkurn markað fyrir fullunnar vörur, sjávarafurðir og ullarvörur, þá var það ein aðalkrafa af hálfu Sovétmanna; að Íslendingar keyptu af þeim ýmsar unnar vörur, fullunnar vörur. Þeir töldu ekki jafnræði í því, að þeir seldu hingað einvörðungu olíuvörur, en keyptu hins vegar af okkur fullunnar vörur, eins og ullarvörur og niðursoðið fiskmeti. Á sama tíma, sem við ætlum okkur að reyna að halda þeim mörkuðum, t.d. í Sovétríkjunum fyrir ullarvörurnar og fyrir niðursoðnar sjávarafurðir, á að byggja upp það kerfi, að Sovétríkin eiga að njóta hér miklu lakari aðstöðu til þess að selja sínar iðnaðarvörur á íslenzkum markaði heldur en t.d. EFTA-þjóðirnar eiga að hafa. Ég efast ekkert um það, að í þessu er fólgin veruleg hætta einmitt í sambandi við útflutningsmöguleika okkar til þessa lands, og sama er að segja í mörgum öðrum tilvikum. Málin snúa því þannig við frá mínu sjónarmiði, að þeir, sem berjast fyrir aðild Íslands að EFTA, eru beinlínis að vinna að því að þrengja möguleika okkar á mörkuðunum. Ég álít hins vegar, að við eigum að standa þannig að útflutningsmálum okkar og innflutningsmálum, að við reynum að tryggja okkur markaði sem víðast og jafnan þar, sem við fáum hæst verð fyrir afurðir okkar. En það er enginn vafi á því, að ef það á að takast, verða menn líka að gera ráð fyrir því, að þeir, sem af okkur kaupa, eigi jafnan rétt og aðrir til þess að geta selt okkur.
Eitt atriði enn, sem ég vildi víkja að í ræðu hæstv. forsrh., var sá samanburður, sem hann gerði hér á útflutningi sjávarafurða á árunum 1958 og 1959 og svo aftur nú. Hann vildi halda því fram, að mikil framleiðsla á árunum 1958 og 1959 af frystum fiskflökum, miklu meiri en v erið hefur nú um langan tíma, hefði byggzt á því, að þá var fryst mikil síld og mikið af karfa. Jú, það er rétt, að á þessum árum var fryst allmikið af karfa. En það var auðvitað vegna þess, að þá áttum við mikinn togaraflota, sem stundaði veiðar fyrir innanlandsmarkað, og við mundum hafa fryst bæði karfa og annan fisk einnig núna þessi ár, ef við hefðum átt einhvern togaraflota til þess að sinna slíkum verkefnum. — En tölur hans um síldarfrystingu á þessum árum eru í rauninni alveg út í hött, vegna þess að sá samanburður, sem gerður hefur verið, var eingöngu um frosin fiskflök. Á árunum 1958 og 1959 nam frysting á fiskflökum 75 þús. tonnum. Það var fyrir utan alla síldarfrystingu, en hefur hins vegar hrapað nú um nokkurt skeið niður í um 50 þús. tonn, og ástæðan til þessa hraps er alveg óumdeilanlega sú, að togaraflotinn hefur dregizt saman og ekki getað skilað sams konar afla og hann skilaði. Og minni fiskibátarnir hafa einnig dregizt saman, sá floti er orðinn minni og hefur heldur ekki getað skilað jafnmiklum afla og hann gerði þá. Skýringarnar á þessu liggja einmitt í þeirri stefnu, sem ríkisstj. hefur haft í sjávarútvegsmálum.
Hæstv. forsrh. sagði, að þróunin hefði orðið sú, að viðskipti okkar við Efnahagsbandalagið hefðu farið minnkandi hin síðari ár, vegna þess að við hefðum einangrazt frá því viðskiptasvæði. En þetta er ekki rétt. Reynslan hefur sýnt, að við höfum átt mikil viðskipti og hlutfallslega alveg jafnmikil nú og síðustu árin við Efnahagsbandalagið eins og EFTA löndin. Það hefur ekki orðið nein sérstök breyting þar á milli, þó að við höfum staðið fyrir utan Efnahagsbandalagið, því að í mjög mörgum tilfellum hafa markaðirnir þar reynzt það góðir, að viðskiptin hafa haldizt uppi þrátt fyrir háa tolla, sem við höfum þurft að fara yfir í þeim löndum. Á þessu ári er útkoman sú, að mesta viðskiptaland okkar, það, sem er langhæst í innflutningi til Íslands, er einmitt Vestur-Þýzkaland. Það hefur hreinlega sótt á. Það er því algerlega rangt, þegar reynt er að láta að því liggja, að við höfum á undanförnum árum verið að einangrast í viðskiptum. Það höfum við ekki gert. Við höfum haldið uppi mjög miklum viðskiptum áfram t.d. við Norðurlönd, við Bretland, sem hefur jafnan verið eitt af mestu viðskiptalöndum okkar, þannig, að þeir hafa selt hingað vörur. Við höfum ekki einangrazt frá þessum löndum. Spurningin er auðvitað um það, hvort við með því að standa utan EFTA höfum orðið fyrir verulegu óhagræði í sambandi við útflutning okkar. En eins og ég hef sýnt fram á áður, hefur því ekki verið til að dreifa. En ég tel mjög hættulegt að skapa hinum svonefndu EFTA-löndum sérstöðu hér á innflutningsmarkaði okkar.
Það var annars býsna athyglisvert, hvernig hæstv. forsrh. setti málið upp. Hann taldi ekki beint ólíklegt, að EFTA yrði úr sögunni eftir 3–4 ár. Samt sem áður taldi hann, að um nokkurn ávinning fyrir okkur gæti verið að ræða af aðild. Útflutningi okkar væri að vísu þannig háttað, að ekki gæti orðið um mikinn hag að ræða, en á borðinu lægi, að við fengjum iðnþróunarsjóðinn á þessu tímabili. Jú, satt er það. Það er auðvitað hugsanlegt, að við getum fengið þennan iðnþróunarsjóð. En það er auðvitað mjög fávíslegt að telja það eitt til gildis að fá þennan iðnþróunarsjóð, því að við eigum að skila því andvirði aftur, sem við fáum þar, að vísu án vaxta. Við verðum að gera okkur grein fyrir því, hvort sú lántaka, sem þar er raunverulega um að ræða, kemur hér að einhverju verulegu gagni eða ekki. Og til þess þurfum við að hafa einhverjar verulegar líkur fyrir því; að með ráðstöfun þess fjár takist okkur að byggja hér upp útflutningsiðnað, sem eitthvað telur.
Nú er mér sagt það, að einasta ákvörðunin, sem í rauninni mun hafa verið tekin í sambandi við þennan iðnþróunarsjóð, sé sú, að hann megi ekki renna til sjávarútvegsiðnaðar. Það eigi að nota þessa upphæð eingöngu fyrir hinn almenna vöruframleiðsluiðnað hér innanlands og iðnrekendum hafi verið lofað þessu. Það er sem sagt þannig, að að því leyti, sem aukið fjármagn hefði virkilega getað skilað sér í auknum útflutningi, þar sem líkurnar voru eitthvað verulegar, — það virðist eiga að koma í veg fyrir, að þessir fjármunir verði notaðir til þess. Ég verð því að segja eftir þessa ræðu forsrh., að mér sýnist, að það standi jafnskýrt og áður, að ríkisstj. hefur ekki fram að færa rök fyrir því, í hverju ávinningurinn á að vera fólginn, svo neinu nemi. Hitt þykir mér líka jafn augljóst, að vandkvæðin við þátttökuna séu margvísleg og mikil, og við tökum á okkur talsvert verulega áhættu í mörgum greinum.
En hæstv. forsrh. hefur nú ekki verið eini talsmaður EFTA hér á þessum fundi. Hér hefur fulltrúi frá nýjum stjórnmálaflokki einnig talað, og það leyndi sér ekki, að hann var enn þá sannfærðari EFTA-maður en nokkurn tíma hæstv. forsrh. Þessi fulltrúi hins nýja flokks hóf mál sitt með því að segja, að hann væri nú ekki eins og hinir óhreinu, þessir gömlu flokkar, sem ekki vildu ræða um vandamálin efnislega eða taka rökum. Hann kæmi hér inn með nýja siði og hann vildi ræða um málið með rökum. Og það var ekkert annað en þetta, sem við áttum að öðlast við EFTA-aðild að hans dómi, að við mættum búast við því, að nú yrði lokið kollsteypum í efnahagsmálum okkar. Það ætti ekki að vera hætta á gengislækkunum, sem rifu kaupið til baka aftur af vinnandi fólki. Þetta boðaði hækkandi kaupgjald til samræmis við það, sem væri annars staðar í löndum í kringum okkur, samvinnu atvinnurekenda og verkafólks á vinnumarkaði, og þetta forðaði okkur bæði frá pólitískri og menningarlegri einangrun. Og svo forðaði þetta okkur Íslendingum algerlega frá þeirri hættu, sem í því lægi, að við værum teygðir og togaðir á milli austurs og vesturs. Einnig var talað um, að hér væri um að ræða algera forsendu fyrir iðnþróun í landinu, og fríverzlun lækkaði vöruverð. Það var sem sagt engin smáræðis lofgerðarrolla, sem hér var flutt. Og eins og ég segi, það fór auðvitað ekki framhjá neinum manni, að hér var á ferðinni alveg nýfrelsaður maður. Hér var á ferðinni maður, sem var miklu trúaðri á aðild að EFTA en hæstv. viðskmrh., og að ég tali nú ekki um hæstv. forsrh., sem sá þó margs konar örðugleika, hugsaði sér aðeins að plata menn í 3–4 ár í sambandi við þessa þátttöku. Nei, um það var auðvitað að ræða hjá fulltrúa hins nýja flokks, hv. 4. þm. Norðurl. e., Birni Jónssyni, alger sköp í íslenzkum stjórnmálum. Úr þessu færi vandinn yfirleitt að verða leystur, ef við kæmumst inn í alla þessa dýrð. Að vísu var því svona bætt aftan í, að það þyrfti auðvitað að breyta um stefnu í yfirleitt öllum málum, ef nokkuð ætti upp úr þessu að hafast.
Það er svo málefni út af fyrir sig hvernig þessi hv. þm., fulltrúi hins nýja flokks, rökstuddi þessar fullyrðingar sínar. Hvernig hefur einangrun Íslands verið á undanförnum árum, þau 10 ár, sem við höfum staðið fyrir utan EFTA? Í hverju hefur einangrunin verið fólgin? Höfum við átt minni viðskipti á þessum árum t.d. við Norðurlandaþjóðir en áður? Höfum við átt minni viðskipti t.d. við Bretland en áður? Höfum við haft minni samskipti við þessar þjóðir, t.d. Norðurlandaþjóðirnar í menningarmálum, já og á pólitísku sviði, en áður? Eða ber að skilja þetta þannig, að við eigum frekar að flytja út framleiðsluvörur okkar til þessara landa og selja þær þangað á lægra verði en við getum fengið annars staðar í heiminum til þess að rétt menningarleg tengsl séu í lagi? Ég neita því algerlega, að á síðustu 10 árum hafi hér verið um að ræða, hvort heldur sem er í viðskiptum eða menningarmálum, einhverja einangrun í sambandi við afstöðu Íslands. Þessi röksemd er því ákaflega léttvæg.
Ég skal víkja að nokkrum fleiri atriðum, sem fram komu í þessari rökfærsluræðu. Er það líklegt, að við losnum við gengislækkanir eða allar kollsteypur í efnahagsmálum, þó að við gerumst aðilar að EFTA? Er það líklegt? Það hefur nú borið við, að gengið væri lækkað í EFTA-löndum á undanförnum árum. Og fram kemur í skýrslu prófessorsins, sem hér hefur verið minnzt á, að hann telur einmitt, að með þátttöku í EFTA muni reyna enn meira á það hagstjórnartæki, sem felst í gengislækkun, en áður, af því að við séum búnir að afsala okkur ýmsum öðrum ráðum, sem við höfum haft. Hann álítur, að það muni reyna miklu meira á þetta hagstjórnartæki. En nýi flokkurinn virðist hafa fundið upp eitthvert alveg nýtt ráð. Já, og hvaða líkur eru til þess, að kaupgjaldsbaráttan breytist í jafna kauphækkun svona nokkurn veginn af sjálfu sér, þó að menn séu komnir í EFTA? Ætli það hafi gerzt t.d. í Portúgal? Ekki aldeilis! Og því ætti nýi flokkurinn að geta gert sér grein fyrir, ef hann les m.a. skýrslu prófessors Guðmundar Magnússonar, að hann byggir beinlínis möguleika hjá íslenzkum iðnaði á því, hvað kaupgjaldið á Íslandi sé lágt. Þess vegna muni erlendir aðilar helzt fást til þess að taka hér þátt í uppbyggingu iðnaðar, og þannig muni íslenzkur iðnaður hafa hér upp á nokkuð að hlaupa í samkeppni við hina erlendu, þar sem kaupið sé mun lægra hér. Er það því ekki alveg augljóst mál, að atvinnurekendur, t.d. í iðnaði, munu beinlínis halda því fram, þegar farið verður fram á kauphækkun, að það sé erfiðara að gera það nú að mæta kauphækkun en nokkru sinni fyrr, þegar iðnaðurinn þarf að keppa á jafnréttisgrundvelli við erlendan iðnað. Ég held, að það geti ekki leikið nokkur vafi á því, að það muni verða miklu erfiðara eftir EFTA-aðild en það hefur verið til þessa.
Þá var nú ekki síður sterk röksemdin, sem kom fram í ræðu þessa hv. þm., þegar hann fór að ræða um þann ávinning, sem sjávarútvegurinn hefði af EFTA-aðild. Þar var því slegið fram, að bæði sjávarútvegur og landbúnaður mundu hafa hag af EFTA-aðild. Og svo nefndi hann það t.d., að það verð, sem við fengjum fyrir þorsk á Rússlandsmarkaði, mundi verða um 8% lægra en lágmarksverðið, sem ráðgert væri í Bretlandi. Þessar fullyrðingar þm. sýna það auðvitað, að hann veit sáralítið, um hvað hann er að tala í þessum efnum. Ég efast ekki um, að þessi hv. þm. hefði auðvitað ekki hagað orðum sínum á þessa lund, hefði hann eitthvað vitað um það, hvernig þessi mál eru í raun og veru, en þar skortir mikið á.
Í fyrsta lagi er það svo, að það verð, sem hann er hér að bera saman á Sovétmarkaði, er verð, sem samið var um fyrir meira en ári, verð, sem við höfum ekki viljað selja nema sem allra minnst af framleiðslu okkar á. En sá samningur, sem þá var gerður við Sovétríkin, var fyrst og fremst til þess að tryggja okkur mikla sölu þangað á ýmsum fiskafurðum, þar sem við fengum miklu hærra verð þar fyrir þær tegundir en við fengum nokkurs staðar annars staðar og fáum enn í dag nokkurs staðar annars staðar. Þetta var aðallega karfi, ufsi, langa og keila. En við höfum reynt að komast hjá því að selja þorsk samkv. þessu verði, af því að það var langt undir því verði, sem við fengum annars staðar. Við höfum aðallega notað það verð auðvitað, sem hæst var fyrir þorskafurðir okkar. En brezka verðið, sem hér er verið að gera samanburð á, var ekki heldur svona fyrir einu ári. Þá var það 10% undir rússneska verðinu. En það lágmarksverð, sem hér er verið að tala um í Bretlandi, er alls ekki komið til sögunnar enn. Það er gert ráð fyrir þessu lágmarksverði á næstu tveimur árum. Auðvitað fer það ekki á milli mála, að Rússlandsverðið fyrir þorsk a.m.k. mun verða hækkað í næstu samningum. Að öðrum kosti fer eins og áður, að við seljum engan þorsk þangað, ef þeir vilja ekki hækka verðið til samræmis við það, sem við fáum annars staðar. Það, sem skiptir hér vitanlega öllu máli, er, að bera þetta lágmarksverð, sem við eigum nú ekki víst á neinn hátt á brezkum markaði, saman við það verð, sem við fáum fyrir þorsk, þangað sem við seljum hann. En þá kemur líka í ljós, að þetta hugsaða lágmarksverð er 8% lægra en það verð, sem við fáum fyrir þorskinn á Bandaríkjamarkaði, þar sem við seljum hann aðallega, — og erum þó að hækka verðið þangað, vegna þess að markaðurinn er opinn fyrir hærra verði. Hér er því hv. þm, að bera saman alveg óskylda hluti, annars vegar verð, sem gert er ráð fyrir, að geti orðið á tilteknum markaði eftir 1–2 ár, og hins vegar verð, sem samið var um undir allt öðrum kringumstæðum, meðan fiskverðið var miklu lægra alls staðar í heiminum. Nei, við höfum haldið þannig á þeim málum, þeir aðilar, sem eitthvað hafa haft með sölu á íslenzkum sjávarafurðum að gera í langan tíma, að jafnan hefur verið reynt að ná í hæsta verð, sem hægt hefur verið að fá, og þannig hefur farið t.d. sum árin með markaðinn í Sovétríkjunum, að við höfum ekki selt þangað neitt af þorski. Önnur ár hefur það orðið tiltölulega lítið, sem hefur verið selt í fylgd með öðrum tegundum, sem við höfum fengið miklu hærra verð fyrir á þeim markaði. Og svo koma þessar merkilegu yfirlýsingar frá nýja flokknum, að brezka ríkisstj. hafi fullan hug á því að hækka fiskverð í Bretlandi. Það er alveg merkilegt, að hún skuli ekki hafa haft hug á þessu áður. Það er alveg undarlegt, að hún skuli ekki hafa haft hug á þessu áður. Nei, málin liggja ekki þannig. Þó að brezka stjórnin gæti e.t.v. losnað við að greiða einhvern styrk til útgerðarinnar, veit hún, að hærra verð á fiski í Bretlandi hefur líka sínar dökku hliðar fyrir brezku ríkisstj., og því hefur hún staðið með þeim, sem reyna að halda verðinu niðri.
Hið rétta í sambandi við þetta lágmarksverð er það; sem ég hef bent á. Lágmarksverðið, sem hér er verið að gera ráð fyrir, er meira að segja þannig, að við hefðum ekki áhuga á því, miðað við þær aðstæður, sem við búum við í dag. Hitt er svo allt annað mál, sem hæstv. forsrh. sagði og ég var búinn að segja hér áður í fyrri ræðu minni, að auðvitað má alltaf segja, að það sé nokkur hagur í því að eiga möguleika á að selja inn á tiltekinn markað, ef að því kemur, að sá markaður verður samkeppnisfær við aðra markaði. Það er vitanlega ómögulegt um það að segja, hvort Bandaríkjamarkaður og markaðir í Rússlandi verða alltaf miklu betri en brezki markaðurinn, eins og þeir hafa verið á undanförnum árum. Það er ekkert um það hægt að segja. En ég segi: við þurfum ekki að ganga í EFTA nú á þessu ári vegna aðstöðu útflutnings okkar á frosnum fiski. Við mundum ekki nýta brezka markaðinn, af því að hann er lakari en aðrir, sem við eigum kost á.
Þá sagði hv. 4. þm. Norðurl. e., Björn Jónsson, að það hefði komið fram í ræðu minni, að ég hefði tapað allri trú á sjávarútveginum. Það þarf nú anzi gott eyra til þess að hafa fengið þetta út úr því máli, sem ég flutti hér, því að ég talaði einmitt mjög um alla þá möguleika, sem væru tengdir eflingu á íslenzkum sjávarútvegi, og alveg sérstaklega í sambandi við eflingu á fiskvinnslu. En hitt er annað mál, að ég geri mér alveg grein fyrir því, hvernig þessum málum er háttað, og sé ég ekki, að við þurfum að ganga í EFTA til þess að tryggja hagsmuni útflutnings okkar. Það, sem hér skiptir vitanlega miklu meira máli, er, að við snúum okkur að því verkefni, sem ég lagði áherzlu á í fyrri ræðu minni, — snúum okkur að því stóra verkefni að byggja upp fullvinnslu á sjávarafla okkar. Að byggja upp þennan iðnað er mikið verk, og það verk hefur ekki verið unnið enn. Enginn vafi er á því, að þar eigum við markaðsmöguleika mjög víða. Hefur ekki einmitt verið skýrt frá því núna síðustu daga, að erlend firmu hafi tekið að sér það verkefni að kanna nokkuð möguleika á því í nokkrum löndum að selja fullunnar sjávarafurðir? Og hefur það ekki komið í ljós við þessa fyrstu athugun, að á þessu sviði eigum við gífurlega mikla möguleika? Það merkilega er, að aðalmöguleikarnir í þessum efnum eru fyrir utan EFTA. Það kemur auðvitað í ljós, sem við þekkjum, sem nærri þessum málum höfum komið, að brezki markaðurinn er tiltölulega mjög lágt stilltur í þessum efnum. Það er aðeins í einstaka tilfellum, sem hann býður sæmileg kjör, og við höfum þá notað þau, en yfirleitt er hann miklu óhagstæðari en flestir aðrir markaðir. Og auðvitað datt þessum sérfræðingum ekki í hug að athuga um möguleika fyrir fullunnar sjávarafurðir t.d. í Noregi eða Danmörku. Þeim kom það ekki til hugar.
En það væri svo hins vegar mál út af fyrir sig að taka til athugunar einmitt í sambandi við ræðu hv. 4. þm. Norðurl. e., Björns Jónssonar, hvernig aðstaðan muni verða m.a. fyrir iðnaðinn í heimabæ hans, á Akureyri, við EFTA-aðild. Það væri málefni út af fyrir sig. Er það virkilega svo, að hann telji, að það sé líklegt, að staðan batni fyrir ullariðnaðinn á Akureyri, sem búið hefur að tiltölulega góðum markaði í Sovétríkjunum, sem hefur staðið undir gífurlega mikilli atvinnu þar um slóðir, — að staða þessa iðnaðar muni batna, vegna þess að við förum að mismuna Sovétríkjunum í viðskiptum hér á landi? Heldur hann, að það sé eitthvert tryggingarmál fyrir útflutning á niðurlögðum og niðursoðnum sjávarafurðum, sem nú eru framleiddar á Akureyri, — að það sé til þess að tryggja þennan markað í Sovétríkjunum að búa þeim hér miklu verri verzlunarkjör en öðrum? Auðvitað er enginn vafi á því, að þessi ráðstöfun þýðir, að það er verið að stefna þessum ávinningi, sem þegar hefur fengizt í þessum efnum, í hættu. Hann getur svo kannske líka talað um það í þeim tón, að það miði að einangrun fyrir Íslendinga, að eitt stærsta iðnaðarfyrirtækið á Akureyri, frystihúsið þar og öll sú vinna, sem er tengd því, skuli hafa tekið þátt í því að selja meginhlutann af framleiðslu sinni til Bandaríkjanna og Sovétríkjanna í krafti þess, að á þessum stöðum fékk það hæst verð fyrir framleiðslu sína.
Svo kemur aftur upp hin spurningin, hvort menn geta trúað því, að t.d. húsgagnaiðnaðurinn á Akureyri, sá, sem hefur verið að senda út tilkynningar nú síðustu daga, að hann þyrfti að dragast saman, — hvort líklegt sé, að honum muni ganga betur, eftir að hann hefur fengið harðari samkeppni en hann hefur þó búið við til þessa; hvort það sé líklegt, að skipasmíðastöðinni þar fyrir norðan muni ganga betur, eftir að það er raunverulega orðið óheimilt, ef um eðlilegt útboð er að ræða í sambandi við skipasmíðar, að taka því tilboðinu, sem er hærra, eins og gert var í sambandi við þær smíðar, sem farið hafa þar fram nú að undanförnu. Og hvað ætli yrði t.d. um þá vinnu á Akureyri, sem tengd er tunnuverksmiðju og hv. þm. þekkir nokkuð vel, ef þær reglur ættu að gilda, sem gengið er inn á í sambandi við EFTA? Ætli yrði ýkjamikið um þá vinnu í því byggðarlagi og fleirum á eftir? Nei, það er auðvitað enginn vafi á því, að samkeppnisaðstaða þessara fyrirtækja hefur ekki verið svo góð, að þau þoli frekari samkeppni, enda hefur Iðjufólkið á Akureyri og annars staðar kunnað að meta þessi mál á þann hátt, að það hefur eindregið mælt gegn aðild að EFTA, af því að vitanlega óttast það afleiðingarnar í þessum efnum.
Það eru svo mál út af fyrir sig í sambandi við boðskap þessa nýja flokks varðandi þetta mál, sem hér er til umr., að koma fram og segja, að flokkurinn sé eindregið fylgjandi aðild að EFTA, en segja svo um leið, að hann vilji neita öllum afleiðingum af því. Hæstv. forsrh. sagði þó sem rétt var í sínu máli, að öll þessi frv., tollalækkunarfrv., söluskatturinn og frv. um iðju og iðnað og verzlun, væru hluti af sama máli. Þannig orðaði hæstv. forsrh. það, enda fer það auðvitað ekkert á milli mála. Öll þessi frv. hanga saman. Það er í rauninni ekki nokkur leið að vera með EFTA- aðild án þess að taka afleiðingunum af slíkri samþykkt. EFTA- aðild miðar að því að lækka í þessu tilfelli tiltekna tolla. Um það er samningurinn. Og það fór ekkert á milli mála, að þeir, sem voru að samþykkja þetta, samþykktu um leið hækkun á söluskatti. Það hefði þótt málefnaleg óheilindi að halda svona á málum, hefði það komið frá gömlu flokkunum. Þeir nýju og hreinu ætla sér að halda á málunum á þennan hátt. En það skulu þessir hv. þm. skilja, sem hafa þessa afstöðu, að þeim verður nú ekki kápan úr því klæðinu, að þeir komist upp með, að þeir hafi bara verið með EFTA, en svo hafi þeir verið á móti hinu. Allir skilja þetta samhengi, og það skiptir ekki ýkjamiklu máli, hvernig þeir sverja þetta af sér.
Auðvitað fylgja samþykktinni um aðild að EFTA ákveðnar aðrar skuldbindingar. 16. gr. EFTA-samkomulagsins segir ákveðna hluti. Það er rétt hjá hv. 4. þm. Norðurl. e., Birni Jónssyni, að það eru auðvitað ákvæðin í 16. gr. EFTA-samkomulagsins, sem segja í rauninni til um það, hvernig fer með atvinnurekstrarréttindi útlendinga hér, eftir að við erum orðnir aðilar að EFTA. Hv. þm. vildi hins vegar hafa þann hátt á, að eftir sem áður ætti það að vera á valdi Alþ. að ákveða, hvaða útlendingar kynnu að fá hér atvinnurekstrarréttindi. Slíkt fær vitanlega ekki staðizt. Það er rétt, sem hann sagði í fyrra fallinu. 16. gr. EFTA- samningsins segir það, sem ræður hér raunverulega úrslitum, og samkv. henni fá útlendingarnir ákveðin réttindi til atvinnurekstrar hér á landi til samræmis við það, sem landsmenn hafa sjálfir. Ríkisstj. viðurkennir þetta, en segist þó ætla að hafa það öryggisákvæði, að hún geti með stoð í íslenzkum lögum bannað jöfnum höndum útlendingum og innlendum aðilum að reisa fyrirtæki. Ríkisstj. viðurkennir það, að samkv. 16. gr. EFTA-samningsins eiga útlendingar sama rétt og landsmenn sjálfir í vissum tilvikum. Þetta ætlar hv. 4. þm. Norðurl. e. að samþykkja með glöðu geði, að veita útlendingunum þessa aðstöðu. Hann er ánægður með samningana, telur, að vel hafi verið á öllu haldið og þeir séu góðir. Það þýðir því vitanlega ekkert fyrir hann og hans flokk að koma svo á eftir og segja: Ja, við vildum ekki gefa útlendingunum kost á jafnrétti við landsmenn sjálfa til atvinnurekstrar. Við vildum, að það væri í höndum Alþ. að taka ákvarðanir í hverju einstöku tilfelli. EFTA-gr. skuldbindur okkur í þessum efnum, og þeir, sem samþykkja samkomulagið, eru búnir að tjá sig í þeim efnum.
Merkilegast var þó kannske niðurlagið á ræðu hv. þm., þegar hann sagði, að flokkur hans fylgdi EFTA-aðild heill og óskiptur, en bætti þó við, að hann vissi ekki annað betur en hann væri heill og óskiptur. Fyrir nokkru sá ég það í blaði þessa nýja flokks, að það voru tilnefndir ekki færri en þrír menn á Austurlandi, sem væru trúnaðarmenn flokksins og umboðsmenn þar um slóðir, — og svo auðvitað sagt á eftir, að flokkurinn mundi hafa mikið fylgi á Austurlandi. Þetta voru þrír mætir menn, Sveinn bóndi á Egilsstöðum, mjög þekktur maður, og kennari uppi á Jökuldal, Skjöldur Eiríksson, og bústjóri uppi á Skriðuklaustri, Matthías að nafni. Nú hefur það gerzt; að allir þessir þrír menn hafa opinberlega lýst því yfir, að þeir séu á móti EFTA-aðild. Tveir þeirra hafa haldið hörkuræður á móti EFTA og lýst því yfir, að þetta sé mesta óráð að ganga í EFTA, og greitt atkv. á fundi þar á móti. Sá þriðji hefur gefið út sérstakt blað og skrifað í það stóra grein, þar sem hann lýsti yfir fullri andstöðu við málið. Það var því ofur eðlilegt, að hv. 4. þm. Norðurl. e., Björn Jónsson, segði hér, að flokkurinn væri heill og óskiptur að því er hann bezt vissi. Það var vissara að hafa þennan fyrirvara á. Ég er anzi hræddur um, að þegar þeir fara að telja saman, sem sennilega er nú ekki ýkjamikið saman að telja, þá verði þeir varir við það, að flokkurinn er ekki heill og óskiptur með þessum tveimur þm., sem skipa flokkinn hér á Alþ., í þessu máli.