23.11.1970
Efri deild: 20. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 1928 í B-deild Alþingistíðinda. (2168)
109. mál, verslun ríkisins með áfengi, tóbak og lyf
Fjmrh. (Magnús Jónsson):
Herra forseti. Hv. þdm. mættu nú kannske ætla, að ég stæði hér upp til þess að verja þá ágætu stofnun, sem ég ber ábyrgð á og selur þá vöru, sem hv. flm. þessa frv. minntist á hér áðan, en því fer víðs fjarri. Fyrir allmörgum árum síðan — eða nokkru áður en ég tók við mínu embætti — flutti ég hér á Alþ., einmitt í þessari hv. d., frv., sem ég hygg, að hafi verið mjög svipaðs eðlis, ef ekki á sama hátt orðað og frv. það, sem hér er flutt af hv. 5. landsk. þm. a.m.k. var það efnislega samkynja í því að banna auglýsingar á tóbaki. Þetta frv. var samþ. hér í hv. Ed. En í hv. Nd. var málið nánast stöðvað. Það fékk að vísu þá afgreiðslu, að því var vísað til ríkisstj., en vitanlega hafði það enga þýðingu. Það var raunverulega það sama og á mildan hátt að gera út af við málið, vegna þess að ríkisstj. hafði að sjálfsögðu ekki neitt það vald í sínum höndum, er gæti komið í stað löggjafar um þetta efni. Þá var að vísu, að tilhlutan hæstv. menntmrh. rætt við kvikmyndahúsin um það að fá þau með frjálsu samkomulagi til þess að hætta að birta tóbaksauglýsingar, og mun það hafa verið gert einhvern tíma, en síðan hafi bíóin fallið frá þessu og hafið birtingu tóbaksauglýsinga að nýju. Og ég álít, að það sé engum efa bundið, að að frádregnu útvarpi og sjónvarpi, þar sem þessar auglýsingar hafa verið bannaðar, þar sem ríkið hefur yfir þeim fjölmiðlunartækjum að ráða, þá eru það kvikmyndahúsauglýsingarnar, sem eru langhættulegastar og hafa mest áhrif.
Þetta mál og örlög þess hér á hinu háa Alþ. voru alvarlegs eðlis — ekki eingöngu fyrir þá sök, að hér var komið fyrir kattarnef góðu máli, heldur sérstaklega fyrir þá sök, að það er ekkert launungarmál, að það voru beinlínis fjárhagslegir hagsmunir blaðanna, sem réðu því, að málið náði ekki fram að ganga. Og það munu á sama hátt vera fjárhagslegir hagsmunir kvikmyndahúsanna, sem ráða því — og þ. á m. Háskólabíós, sem er eign aðalmenningarmiðstöðvar þjóðarinnar — að þessir aðilar ekki sjá sér fært að stöðva tóbaksauglýsingar. Þetta er ekki nýtt hér á landi. Þetta er að vísu í eina skiptið sem ég veit til þess, að fjárhagsleg viðhorf hafi haft áhrif á aðgerðir hins háa Alþ. á þennan hátt, en erlendis er það svo, að jafnvel læknatímarit birta tóbaksauglýsingar og hefur oft verið um það ritað af samtökum, sem berjast gegn bæði krabbameini og hjartasjúkdómum, hversu yfirgengilegt slíkt er, að m.a.s. þessir aðilar hafa vegna fjárhagslegra hagsmuna leiðzt út í að birta slíkar auglýsingar. Þetta sýnir því, hversu erfitt er hér um vik. Ég man eftir því, að þegar frv. það var á sínum tíma til meðferðar hér á Alþ., sem ég minntist á hér áðan, að ég flutti, var hafin stórkostleg herferð hér í dagblöðunum í Reykjavík með birtingu heilsíðuauglýsinga frá umboðsmönnum tóbaksinnflytjenda, þannig að það var engum efa bundið að það var fullkomlega ætlunin að hafa þar áhrif með fjármagni til þess að orka gegn því, að þetta frv. yrði samþ.
Ég ætla ekki að fara að ræða hér um skaðsemi tóbaks umfram það, sem hv. flm. gat um og öllum er vel kunnugt, að hér er um hreinan dauðavald að ræða. Við heyrum mikið nú á dögum talað um margvíslega mengun, en ég hygg, að tóbaksreykingarnar séu hættulegasta mengunin, sem við eigum nú við að stríða. Ég vil þess vegna nota þetta tækifæri vegna forsögu málsins og afskipta minna af því til að mæla mjög eindregið með þessu frv. Og hefði ekki mín staða hér á Alþ. verið því til hindrunar, að ég hefði getað haldið þessu máli áfram og flutt slíkt mál á ný, þá hefði ég gert það, en það skiptir engu máli, hver flytur málið, ef það nær fram að ganga, og ég lýsi því mjög eindregnum stuðningi við þetta frv. og vonast til, að hv. Ed. a.m.k. geri því sömu skil og síðast var gert, þ.e. að samþykkja það. Ég er ekki fjarri því, að það þurfi e.t.v. einhverra breytinga við, en það skiptir ekki meginmáli. Höfuðatriðið er, að það nái tilgangi sínum. Og þó að það sé að vísu svo og á það hafi verið bent af andmælendum frv., að opinberlega hafi ekki verið mikið mælt á móti því á sínum tíma, að erlend blöð væru hér í gangi, þar sem tóbaksauglýsingar væru birtar, þá er það að vísu rétt, en við það fáum við ekki ráðið, og ég held ekki, að þær auglýsingar, sem þar eru birtar, hafi svo ákaflega mikil áhrif a.m.k. ekki gagnvart unglingum, en þar er ég ekki í neinum efa um, að áróðurinn í kvikmyndahúsunum er langalvarlegastur.
Það var getið um það af hv. frsm. og birt hér í grg. þessa frv., að á síðasta ári hafi hér á hinu háa Alþ. verið við höfð nokkur mótvörn gegn reykingum með því að setja sérstaka miða á sígarettupakka og það var vikið að því, að það hefði mætt mikilli andstöðu hjá tóbaksframleiðendum, sem hingað selja sígarettur, að þetta væri gert. Það er rétt, að slík andstaða kom fram. Ég álít ekki, að hún skipti neinu máli, og það var í engu farið eftir þeim, og þessir erlendu aðilar höfðu engin áhrif á afstöðu okkar í þessu máli, en ég vil ekki láta hjá liða að segja það hér, að ég álít, að þessi ráðstöfun hafi verið næsta hæpin og skili sáralitlum eða engum árangri. Þessa áritun hygg ég að fáir eða engir lesi, og þetta hefur í för með sér margvíslegan kostnað, en látum það vera, það er ekki í það að horfa, ef það skilaði einhverjum árangri. En ég efast um, að það beri mikinn árangur að hafa auglýsingar, sem fólk rífur í sundur. Þetta er að vísu á botni pakkanna, svo að það er ekki beint gert, en leiðir þó af sér það, að það er enn þá síður lesið. En ég held, að áletrun sem þessi hafi vægast sagt litla þýðingu, ef þá nokkra og þeim peningum sé algerlega á glæ kastað, sem eru Lagðir í að reyna að vinna gegn sígarettureykingum á þennan hátt. Og ég vil segja það hér, að enda þótt ég muni ekki sjálfur beita mér sérstaklega fyrir brtt. um, að þessu verði hætt, þá vil ég samt láta það koma fram við umr. um þetta mál, að ég álít, að því fé, sem er varið til þessara merkinga á sígarettupökkum, væri miklum mun betur varið til annarra auglýsinga gegn tóbaksnotkun, við skulum segja í sjónvarpi, jafnvel í kvikmyndahúsum. Ef Áfengis- og tóbaksverzlunin legði fram eitthvert fé til þess að kosta slíkar auglýsingar, þá er ég ekki í neinum vafa um, að það skilaði miklu meiri árangri, og ég væri fullkomlega til viðræðu um það að nota heldur þá fjármuni, sem í þetta fara, og jafnvel eitthvað meira fé til þess að vinna þannig gegn öðrum áróðursauglýsingum fyrir tóbaki, jafnvel með sjónvarpsauglýsingum eða á einhvern annan hátt, sem heppilegt gæti talizt, af því að ég er þeirrar skoðunar, að þetta hafi sáralitla eða enga þýðingu. Ég efast ekkert um, að það vakti ekkert nema gott eitt fyrir þeim mönnum, sem beittu sér fyrir þessu, og ég beitti mér ekki gegn því, að þetta yrði samþ. En ég álít, að auglýsingar sem eru birtar með þessum hætti á vörunni sjálfri án þess, að það hafi nokkur áhrif á nokkurn mann, séu ákaflega hæpnar, og það er þá í rauninni aðeins auglýsing til þeirra, sem eru farnir að nota vöruna, en ekki til þeirra, sem mætti kannske forða frá reykingum.
Þetta vildi ég nú láta koma fram í sambandi við þetta mál. Ég skal svo ekki eyða fleiri orðum að því, en aðeins lýsa eindregnum stuðningi við það og tel, að það sé í rauninni ekki vansalaust, að við skulum ekki hafa komið því í verk að reyna að spyrna við fótum í þessu auglýsingafargani.