09.12.1970
Sameinað þing: 15. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 518 í B-deild Alþingistíðinda. (351)
1. mál, fjárlög 1971
Frsm. minni hl. (Halldór E. Sigurðsson):
Herra forseti. Það eru nokkur atriði, sem ég vildi víkja að í sambandi við ræðu hæstv. fjmrh. í kvöld og þá fyrst og fremst til þess að skýra það betur, sem okkur ber á milli í sambandi við áhrif eða vöxt verðbólgunnar, sem við virðumst túlka ofurlítið hvor á sinn veg, þó að í ræðu hæstv. ráðh. kæmi fram, að raunverulega erum við komnir nær hvor öðrum heldur en virtist vera í upphafi. Og ég vona a. m. k., að við séum alveg búnir að gera okkur grein fyrir því, að það er vegna mismunandi skoðana á þessu atriði, sem við deilum um það, en ekki af hinu, að við förum vísvitandi með rangt mál í þessu sambandi. Það get ég ekki séð, að ég hafi gert.
En áður en ég vík að því, vil ég víkja að því, sem hæstv. ráðh. sagði um hækkun fjárl. hér áður fyrr, hlutfallslega hækkun fjárl., og vitnaði þar til vinstri stjórnaráranna. Ég hef í því sambandi athugað þetta, síðan hann kom að þessu, hæstv. ráðh., og tekið áratuginn frá 1950–960 og fjárlög verða þar hæst, hlutfallsleg hækkun þeirra verður mest 1956, 28.2%. Annars er hún tiltölulega lítil og fer niður í 1%, en þetta er sem sagt hlutfallslega mesta hækkun fjárl., en það, sem nú er um að ræða í sambandi við fjárlagafrv., sem við erum að ræða nú, það er 37% hækkun.
Hæstv. ráðh. kom að því, að meðan ekki væri að finna neinar till. hjá okkur stjórnarandstæðingum til þess að draga úr útgjöldum ríkisins, þá leyfði hann sér að nota orðið moðreykur í sambandi við okkar málflutning. Það, sem ég tel, að mestu máli skipti í sambandi við hækkun fjárl., er sú stefna, sem ríkisstj. fylgir, og það er í raun og veru það atriði, sem við deilum um. Það er áhrif stefnunnar á útgjöld fjárl., sem ég tel, að sé mergur málsins og hafi afgerandi áhrif, en ekki einstaka till., því að ef svo væri, mundum við haga okkur öðruvísi í sambandi við tillögugerð heldur en við gerum. Hæstv. ráðh. sagði, að ég orðaði þetta svo, að fjárl. hefðu áhrif á þróun efnahagsmálanna. Hann hins vegar orðaði það svo, að efnahagsþróunin hefði áhrif á fjárlagagerðina. Og þetta virðist mér, að okkur beri í milli. En ég held því fram, að það sé ríkisstj., sem ráði mestu um efnahagsþróunina í landinu, það sé hennar stefna, sem þar sé það afl, sem ráði mestu um efnahagsþróunina og sambandið á milli fjárlagagerðarinnar og efnahagsstefnunnar sé, eins og ég hef oft orðað það áður, sé spegilmynd af efnahagsstefnunni, séu fjárlögin, svo að mér sýnist, að þegar við berum saman, getum við deilt um það, hvort efnahagsstefnan hefur áhrif á fjárlagagerðina eða fjárl. á efnahagsstefnuna, en við komumst raunverulega að sömu niðurstöðu, vegna þess að það hlýtur að vera ríkisstj. á hverjum tíma, sem mótar efnahagsstefnuna. Og ef okkur þykir betra að orða það þannig, þá er ég reiðubúinn til þess.
Ég vil undirstrika þetta betur með dæminu, sem ég ræddi um og hann líka, hæstv. ráðh., um söluskattinn. Hann taldi, hæstv. ráðh., að ef ég hefði verið í stjórnaraðstöðu á s. l. vetri, hefði ég ekki staðið fyrir að flytja till. um að fella niður söluskattinn á mestu nauðsynjunum. Ég held því hins vegar fram, að ég mundi gera það, hvort sem við værum í stjórnarandstöðu eða stjórnaraðstöðu. Það er mín skoðun, að þetta sé svo mikið atriði, meðal annars mikill verðbólgugjafi, að ég vil ekki standa að því, auk þess sem ég lít svo á, að þetta sé eitt af grundvallaratriðunum í stjórnmálum, stjórnmálaskoðunum, hvort á að taka ríkistekjurnar í verulegum mæli hjá þeim, sem minni hafa getuna, eða hjá þeim, sem hafa hana meiri. Og ég vitna til þess, að á þeim árum, sem Framsfl. mótaði efnahagsstefnuna, þá fylgdi hann þeirri stefnu að hafa ríkistekjurnar mismunandi háar eftir því, hvort um var að ræða hinar mestu nauðsynjavörur, sem allir þegnar landsins urðu að kaupa, hvort sem það voru þeir getuminnstu eða hinir. Mismunurinn var sá, að hafa hærri tollana á þeim vörum, sem voru miður nauðsynlegar og þeir keyptu, sem meiri höfðu getuna. Og þarna álít ég, að sé grundvallaratriði, sem gerir þennan mismun okkar. Og ég leyfi mér líka að vitna til þess, að ég álít, að einmitt þetta atriði að leggja 11% söluskatt á hinar mestu nauðsynjar hafi verið og eigi verulegan þátt í þeirri verðbólguskriðu, sem sett var af stað árið 1970, verulegan þátt. Og ég vil leyfa mér að bera — kalla mér til stuðnings eitt vitni, sem ég tel, að hafi verið með fremri þm. á þeim tíma, sem ég hef fylgzt með stjórnmálasögunni, og þetta var Haraldur Guðmundsson. Ég hef alltaf litið á Harald Guðmundsson sem merkilegan þingskörung og mætan mann. En hann sagði m. a. svo um söluskatt í umr. um það mál 1953, með leyfi hæstv. forseta:
„Í öðru lagi liggur í augum uppi, að söluskattur hlýtur að hækka verðlag í landinu og þar með dýrtíðina.“
Þetta er nákvæmlega sú skoðun, sem ég hef, og ég tel, að það hefði verið allt annað að fást við kaupsamningana í sumar, ef það hefði verið búið að fella niður 11% af verðlaginu á mestu nauðsynjavörunum, sem var um að ræða í sambandi við þetta frv. okkar. Ég efast ekki um það, að ríkissjóður er nú þegar búinn að greiða þessi 11% mörgum sinnum aftur í gegnum verðbólguna. Ég vil líka minna á það í sambandi við þetta mál, að það er verið að mikla sig af þeim tryggingabótum, og ég tók eftir því í sjónvarpsviðtali við hæstv. viðskmrh. í gærkvöldi, að hann gerði mikið úr tryggingabótunum, sem þeir höfðu beitt sér fyrir á þessum áratug. En hvað verða tryggingaþegarnir að láta mikið af þessum tekjum sínum aftur í gegnum 11% söluskattinn? Hæstv. ráðh. talaði um það, að Framsfl. hefði ekki verið eins liðlegur í þeim málum eins og núverandi samstarfsmenn hans. En Framsfl. lagði ekki slíka skatta á mestu nauðsynjar eins og nú er staðið að. Hann lagði ekki söluskatt á mestu nauðsynjarnar, eins og nú er gert. Ég held því hiklaust fram, og það er nú vitað, að fjölskyldubæturnar eru ekki eins mikils virði þrátt fyrir hækkunina núna upp í 8 þús., eins og þær voru 1960, en þegar við svo bætum því við, bætum söluskattinum við, þá er það augljóst mál, að staða þeirra, sem eiga nokkur börn, og staða gamla fólksins er verri heldur en hún var fyrr á þessum áratug eða fyrst og fremst vegna þessarar ráðstöfunar. Ég álít, að hér sé um afgerandi atriði að ræða, sem hafi orðið verulegur verðbólguvaldur á þessu ári, og það séu slík atriði í stefnu hæstv. ríkisstj., sem eigi verulegan þátt í verðbólgunni. Það þarf ekki hér orðum að því að eyða, að t. d. ef á árinu 1970 hefði persónufrádráttur til skatts verið gerður eins og hann átti raunverulega að vera samkv. verðlagsvísitölu, ef það hefði verið farið inn á þá skattastefnu, þá hefði það einnig haft þau áhrif á kaupliði samninganna í sumar, að þeir hefðu orðið hagstæðari. Það er segin saga, að fólkið sækir aftur það, sem af því er tekið, í gegnum hækkandi kaupkröfur. Það þarf ekkert að vera að velta þessu fyrir sér. Þetta er staðreynd. Við vitum það líka, að atvinnureksturinn í landinu hefur sífellt verið að sækja aftur út í verðlagið háu vextina, óhagstæðu stofnlánin og annað eftir því. Þetta segir sig sjálft, að eftir því sem þetta er óhagstæðara, þurfa bæði einstaklingarnir og atvinnufyrirtækin hærri tekjur, en það gerir meiri vöxt í dýrtíðina.
Hæstv. ráðh, vék að því, að við hefðum ekki gert till. til lækkunar, og ég hef þegar gefið á því þá skýringu, að ég tel, að höfuðatriðið í sambandi við fjárlagagerðina sé stefnubreyting en ekki einstaka till. auk þess, sem ég vil undirstrika það, að ég tel, að tillögugerð þar um þurfi að undirbúast, og við höfum verið sammála um það og þess vegna höfum við báðir talið það, að starf undirnefndarinnar í fjvn. væri til bóta, vegna þess að þar er unnið á þann hátt, að það er reynt að gera sér grein fyrir því, hvernig hægt er að breyta málunum á raunhæfan hátt, og ég tel, að tillögugerð, sem ekki byggist á því, sé óskaplega haldlítil. Og ég hef oft látið í ljós þá skoðun mína, að til þess að hægt væri að draga saman í ríkisrekstrinum í einstökum liðum þar, þá yrði sú leið að sameina stofnanir og draga á þann hátt saman það, sem farsælast mundi reynast. Ég vil líka segja það, að við erum mjög hófsamir um það að gera till. um hækkun útgjalda, því að þær till., sem minni hl. flytur sem slíkur, munu vera 0.7% af heildarútgjöldum fjárlagafrv., svo að það er nú hægt að segja, að þar sé hófsemi mikil. Hæstv. ráðh. sagði, að hækkandi kaupgjald skapaði líka hækkandi ríkistekjur, og ég er honum sammála um það, að því betri sem afkoma fólksins í landinu er, því meiri verða ríkistekjurnar. Og ég man það, að ég notaði einmitt þau rök í sambandi við söluskattsmálið hér á Alþ. í fyrra, að ef við bættum hag þegnanna, yrðu tekjur ríkissjóðs meiri, og ég er því hæstv. ráðh. alveg sammála um þetta. Þá var hæstv. ráðh. dálitið undrandi á því, að við skyldum telja eða ræða um það mikið, að verðstöðvunin væri tengd kosningunum, heldur væri það svo, að getan til þess að koma í framkvæmd verðstöðvun nú, skapaði möguleikana til þess, en ekki annað. Það má nú vel vera, að svo sé, en hitt er líka merkilegt, að þetta skuli alltaf falla saman við kosningar. Það er líka merkileg tilviljun, ef afkoma ríkissjóðs eða möguleikar ríkissjóðs til þess að koma á verðstöðvun þurfa endilega að koma fyrir, þegar kosningar eru í nánd. Mér finnst, að það þurfi ekki að hagræða hugsuninni mikið til þess að finna það út, að það er samband á milli kosninganna og ráðstöfunar ríkisstj. um verðstöðvun. Þá kom hæstv. ráðh. að því, að ekki væri ástæða til að ganga þannig frá málunum nú í sambandi við verðstöðvun, að það væri gert ráð fyrir áframhaldi hennar eftir 1. september. Nú má það vel vera og það er rétt hjá hæstv. ráðh., að það er ekki hægt að halda slíku ástandi nema takmarkaðan tíma, því að auðvitað er verðstöðvun ekkert annað heldur en verðlagseftirlit af hæstu gráðu, þar sem allt er sett undir smásjá. Og það er ekki hægt að halda slíku lengi, heldur takmarkaðan tíma, vegna þess að auðvitað koma inn alls konar atriði önnur, sem geta breytt þessu, og við skulum nú gera ráð fyrir því, að niðurgreiðslurnar hætti eftir 1. september. En þá kem ég að öðru atriði, sem mér finnst og hæstv. ráðh. vék að því, að það gæti líka verið, að ástand atvinnuveganna væri þá með þeim hætti, að þeir gætu bætt þessu á sig og meira en það. Nú getur það vel verið, að svo sé. En þá finnst mér aftur, að það vanti í fjárlagafrv., eins og ég vék að í dag, að ríkissjóður geti tekið að sér að greiða verðlagsuppbætur, sem leiddu af þessari breytingu, því að ég hef ekki trú á því nema þá verði gerðar nýjar ráðstafanir, sem ekki er talað um nú, að verðlagsuppbætur á laun verði þá felldar niður, þar vantar í dæmið, að ríkissjóður hafi einhverja fjárhæð til þess að mæta þeirri aukagreiðslu, sem kann að verða hinn 1. sept. Nú er ég ekki að halda því fram endilega, að það eigi að vera áframhaldandi niðurgreiðslur, þó að það hins vegar geti orðið mjög hættulegt, ef þeim er hætt skyndilega, t. d. mundi það hafa mjög alvarleg áhrif á sölu landbúnaðarafurða, sem nú eru verulega niðurgreiddar, ef svo einn góðan veðurdag yrði horfið frá þeirri stefnu og þar breytt til fyrra verðlags, svoleiðis að þessi atriði eru varasöm mjög, þegar svo mikið er að gert í niðurgreiðslum, eins og nú er. En alla vega finnst mér, að málið sé ekki leyst nema þá sé gert ráð fyrir að eiga fjármuni til þess að mæta því, sem hæstv. fjmrh. talaði um, að atvinnuvegirnir gætu þá tekið að sér að sínu leyti, því að ríkissjóður sem atvinnuveitandi yrði þá að taka sinn þátt í þeim ráðagerðum. Hæstv. ráðh. impraði aðeins á því, að framlenging yrði á þeim tekjustofnum, sem settir voru í samband við niðurgreiðslurnar, og ekki er það nú fjarri mér að halda, að ef hæstv. ríkisstj. situr að völdum þá, sem ég vona nú, að verði ekki, þá verði nú hugað að því að framlengja þessa tekjustofna, eins og ég spáði, þegar var verið að ræða hér þetta verðlagsfrv.