08.12.1970
Sameinað þing: 14. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 643 í D-deild Alþingistíðinda. (4350)
339. mál, póstgíróþjónusta
Landbrh. (Ingólfur Jónsson):
Herra forseti. Um leið og ég svara þessari fsp. þykir mér hlýða að gera nokkra grein fyrir aðdraganda málsins og gera nokkra grein fyrir því, hvernig póstgíró er. Í núgildandi póstlögum nr. 31 frá 12. febr. 1940 er póststjórninni veitt heimild til þess að taka að sér póstgíróþjónustu hér á landi. Á árinu 1967 ákvað póst- og símamálaráðherra að nota þessa heimild til að koma á fót póstgíróþjónustu og fól póststjórninni að undirbúa framkvæmd hennar. Lá þá þegar fyrir grg. um póstgíróþjónustu, þar sem lýst var undirstöðuatriðum þessarar þjónustu og skýrt frá þróun hennar og skipulagi, sérstaklega í nágrannalöndunum. Einnig hafði verið gerð áætlun um póstgíróþjónustu, þar sem reynt var að áætla viðskiptamagn, tekjur og gjöld og settar fram hugmyndir um skipulag þjónustunnar. Með tilliti til hinnar miklu breytingar á verðlagi og kaupgjaldi síðustu árin var áætlunin endurskoðuð í febr. s. l. Í stuttu máli má segja, að í áætluninni hafi einkum verið stuðzt við rekstur póstgíróþjónustunnar og skipulag á Norðurlöndum, einkum Noregi. Var gert ráð fyrir póstgírómiðstöð í Reykjavík, þar sem póstgíróreikningarnir yrðu færðir, og að póststofur og póstafgreiðslur tækju þátt í þjónustunni strax í upphafi. Áætlað var, að tekjur og gjöld stæðust nokkurn veginn á fyrsta starfsárið, en að um nokkurn rekstrarafgang yrði að ræða næstu árin þar á eftir. Stofnkostnaður var áætlaður 1.5 millj. kr. og reiknað með, að hann yrði afskrifaður á 10 árum.
Fljótlega eftir að ákvörðun hafði verið tekin um stofnun póstgíróþjónustunnar var hafizt handa um undirbúning, samningu reglugerðar fyrir þjónustuna, bæði almennrar reglugerðar og starfsreglugerðar, athugun á húsnæðisþörfinni, leit að hentugum bókhaldsvélum o. s. frv. Í byrjun þessa árs var undirbúningur það langt kominn, að gert var ráð fyrir, að póstgíróþjónustan gæti tekið til starfa um mitt ár. Höfðu bókhaldsvélar þá þegar verið pantaðar, undirbúningur að prentun eyðublaða hafinn og unnið að frágangi húsnæðis fyrir póstgíróþjónustuna, en henni var að verulegu leyti ætlaður staður í húsi, sem byggt var vegna fyrirhugaðrar stækkunar símakerfis að allmörgum árum liðnum. Bókhaldsvélarnar eru komnar og hafa verið prófaðar og húsnæðið næstum tilbúið.
Hér verður ekki farið út í að lýsa póstgíróþjónustunni, en aðaltilgangur hennar er sá að stuðla að hagkvæmum greiðsluviðskiptum. Póstgíróþjónustan hefur um langan aldur annazt peningasendingar. Fyrst aðallega með verðbréfum eða þar til um síðustu aldamót, að notkun póstávísana hófst hér á landi. Erlendis hefur póstgíróþjónustan víða haslað sér völl og leyst þessar þjónustugreinar af hólmi og þykir nú orðið sjálfsagður hlutur af nútímapóstþjónustu. Þá skal þess getið, að á síðasta alþjóðapóstþingi 1969 undirritaði íslenzka póststjórnin alþjóðapóstgírósamninginn, en 65 póststjórnir hafa nú þegar undirritað hann.
Í ársbyrjun 1968 mæltist Seðlabankinn til þess við póst- og símamálastjórnina, að hún léti gera í samvinnu við hann athugun á póstgírókerfinu, einkum með tilliti til þess, hverju hlutverki það gæti gegnt hér á landi við hlið þeirra greiðslukerfa, er fyrir væru. Var fallizt á þetta og tilnefndir tveir menn til þess að vinna að þessu, einn frá hvorum aðila. Ekki var þessari athugun lokið, er fulltrúi Seðlabankans hætti þar störfum nokkru síðar. Í febr. s. l. óskaði Seðlabankinn eftir því, að viðræður við póst- og símamálastjórnina væru teknar upp að nýju, þar eð ríkisstj. hafði óskað eftir áliti hans á nauðsyn og gagnsemi póstgíróþjónustu hér á landi. Að viðræðum þessum loknum lagði Seðlabankinn til, að sett yrði á fót nefnd, sem athugaði stofnun gírókerfis sem innlánastofnanir og póststjórnin mundu reka í sameiningu. Í framhaldi af þessu skipaði samgrh. fjögurra manna nefnd 25. marz s. l. til að athuga og skila áliti um, hvort heppilegt væri að efna til samstarfs milli Pósts og síma og viðskiptabankanna um gíróþjónustu, og ef svo væri, hvenær slík starfsemi gæti hafizt.
Nefndin hóf þegar störf og skilaði ítarlegu áliti í júlílok s. l. sumar. Verða hér á eftir tekin nokkur aðalatriði úr áliti hennar og niðurstöðum. Það er nú nokkuð langt mál hér, sem er kannske ekki ástæða til að lesa upp. Það er verið að lýsa póstgíróþjónustu frá upphafi. Ég held, að það sé ekki rétt að eyða tíma þingsins til þess að lesa það allt saman upp eða þreyta hv. alþm. á því. En mér þykir rétt að greina hér frá niðurstöðum þessarar nefndar. Nefndin var sammála um eftirfarandi niðurstöður og till., sem að verulegu leyti eru dregnar saman í nál.:
Enda þótt það komi ekki beint fram í skipunarbréfi nefndarinnar, að svars sé leitað við því, hvort þörf sé á að taka upp almenna gíróþjónustu hér á landi, telur nefndin, að hér sé um að ræða undirstöðuatriði, sem svara þurfi. Að áliti nefndarinnar væri almenn gíróþjónusta til verulegs hagræðis í viðskiptum og mundi skapa ákveðið öryggi, sem nú er ekki fyrir hendi. Nefndin telur, að reynsla annarra þjóða sýni, að æskilegra sé, að gírókerfið sé eitt heldur en tvö eða fleiri. Eins og áður er getið, hefur komið fram veruleg óánægja hjá viðskiptaaðilum í Noregi og Svíþjóð vegna lítils samstarfs þessara þjónustugreina. Hefur þetta m. a. orðið til þess, að nú er í athugun í Svíþjóð, hvort unnt sé að koma á nánu samstarfi milli póst- og bankagírós þar í landi. Með tilvísun til þessa svo og kostnaðarsjónarmiðs, strjálbýlis og fámennis íslenzku þjóðarinnar telur nefndin, að þegar í upphafi skuli stefnt að einu gírókerfi. Er þá komið að fyrri spurningunni, sem nefndin er í skipunarbréfi sínu beint beðin um svar við, en það er, hvort heppilegt sé að efna til samstarfs milli Pósts og síma og viðskiptabankanna um gíróþjónustu. Leggur nefndin eindregið til, að slíkt samstarf sé tekið upp á sem víðtækustum grundvelli og nái það einnig til sparisjóða. Með tilliti til þessa hefur nefndin gert ítarlega grein fyrir, hvaða form á heildarskipulagi kæmi til greina í slíku samstarfi. Með tilvísun til boðleiðanna, sem þar eru raktar, þ. e. í nál., sem ég hef ekki lesið hér, svo og þeirra kosta og ókosta, sem nefndin telur kerfin hafa, hafa nm. orðið sammála um eftirfarandi:
1. Póststjórnin komi á stofn póstgírómiðstöð í Reykjavík, þar sem allir gíróreikningar, sem stofnaðir verða hjá póstþjónustunni, verði færðir.
2. Reikningshald vegna bankagíróþjónustu verði hjá einstökum bönkum, enda er þar fyrir hendi aðstaða til þessa reikningshalds og kostnaðarauki hverfandi.
3. Skiptimiðstöð vegna gíróseðla verði á vegum Seðlabanka Íslands í sambandi við ávísanaskipti hans. Eins og áður er lýst, er eðlismunur þessara skipta lítill og því unnt að hafa þau í sömu deild. Jafnframt yrði um lítinn kostnaðarauka að ræða.
Úr ókostum þessa kerfis verði að mestu leyti dregið með eftirtöldum ráðstöfunum: Komið verði á samstarfsnefnd, sem skipuð verði fulltrúum Seðlabanka Íslands, póst- og símamálastjórnarinnar, viðskiptabanka og sparisjóða samkv. tilnefningu þessara stofnana og e. t. v. fulltrúum samkv. tilnefningu ríkisstj. Verkefni þessarar samstarfsnefndar verði skipulagning starfseminnar, sameiginleg kynningar- og auglýsingastarfsemi, samræming eyðublaða og öll önnur nauðsynleg samræming. Komið verði á því skipulagi, að gíróseðlaskipti verði framkvæmd í fjölmennustu bæjum utan Reykjavíkur milli afgreiðslustofnana gírókerfisins á viðkomandi stað. Nefndin telur, að ekki beri nauðsyn til sérstakrar lagasetningar vegna gíróstarfsemi og samstarfs pósts og banka um hana, en nokkrar reglugerðarbreytingar verði sennilega óhjákvæmilegar. Hins vegar verður nauðsynlegt, að þessar stofnanir geri með sér sérstakan starfssamning.
Nefndinni var enn fremur falið að svara, hvenær ofangreind gíróþjónusta gæti hafizt hér. Erfitt er að ákveða tímatakmörk í þessu sambandi, en þau byggjast fyrst og fremst á því, hvenær áðurnefnd samstarfsnefnd getur tekið til starfa. Samkvæmt því, sem nefndin kemst næst, má ætla, að gíróstarfsemin geti hafizt u. þ. b. 4–6 mánuðum síðar, enda gangi þá öll undirbúningsvinna eðlilega fyrir sig. En nefndin tekur til starfa nú fyrir jól.
Nefndin telur, að verkefni hennar nái ekki lengra en hér hefur verið rakið. Hún vilt þó geta þess, að innan hennar hafa verið rædd verulega ýmis framkvæmdaatriði, sem nefndin álítur, að eigi að vera á verksviði samstarfsnefndar, eins og áður er vikið að. Af þessum atriðum má t. d. nefna tæknilegan undirbúning að starfseminni og útfærslu hennar, samræmingu á reikningum með sérstöku tilliti til vaxtagreiðslna, reglugerðarbreytingar, skiptingu stofnkostnaðar vegna prentunar, birgðahalds o. fl. Nefndin hefur einnig viðað að sér töluverðu af bæklingum um gíróskipti aðallega frá Noregi og Svíþjóð svo og eyðublöðum, sem notuð eru í þessum tveimur löndum.
Eins og heyra má, þá er þessi nefnd, sem skipuð var til þess að athuga um samstarf banka og Pósts og síma, einhuga um það, að heppilegt sé að taka þetta samstarf upp. Það gæti orðið til sparnaðar og það gæti orðið til þæginda. Liggur reyndar í augum uppi, að það gæti leitt til sparnaðar, þar sem bankarnir hafa sumir hverjir þegar komið af stað nokkurri gíróþjónustu t. d. Útvegsbankinn, og aðrir viðskiptabankar hafa einnig haft þetta í huga. Það kemur líka fram, að í Svíþjóð er óánægja uppi um það, að þar eru gírókerfin tvö og nú er það helzt á dagskrá þar að sameina þetta í eitt gírókerfi.
Það er þegar ákveðið að taka upp samstarf milli bankanna og Pósts og síma, eins og aðilar eru sammála um. Í tilefni af því hef ég skrifað 7. þ. m. póst- og símamálastjóra eftirfarandi bréf:
„Með vísun til heimildar í póstlögum nr. 31 frá 12. febr. 1940, 2. gr., er yður, herra póst- og símamálastjóri, hér með falið að koma á fót og starfrækja póstgíróþjónustu á vegum póst- og símamálastjórnarinnar. Ber póst- og símamálastjórninni að hafa samstarf um þessi mál við viðskiptabankana, sem einnig hyggjast hefja gíróþjónustu, svo og Seðlabanka Íslands. Skal við samstarfið leggja til grundvallar álit og till. nefndar, sem fjallaði um þessi mál fyrr á árinu og skilaði skýrslu í lok júlí. Í nál. er eftirfarandi till. um væntanlega samstarfsnefnd: Komið verði á samstarfsnefnd, sem skipuð verði fulltrúum Seðlabanka Íslands, póst- og símamálastjórnarinnar, viðskiptabanka og sparisjóða samkv. tilnefningu þessara stofnana og e. t. v. fulltrúa samkv. tilnefningu ríkisstj. Verkefni þessarar samstarfsnefndar verður skipulagning starfseminnar, sameiginleg kynningar- og auglýsingastarfsemi, samræming eyðublaða og öll önnur nauðsynleg samræming. Innistæður, sem myndast hjá póst- og símamálastjórn á póstgíróreikningum, skal fara með eins og segir í bréfi rn. til yðar, dags. 24. f. m., en þar segir:
Með vísun til áætlana þeirra, herra póst- og símamálastjóri, sem gerðar hafa verið um stofnsetningu póstgírókerfis, vill rn. að gefnu tilefni taka fram eftirfarandi:
Eftir að ofangreindar áætlanir hafa verið framkvæmdar, skutu innistæður, sem myndast á póstgíróreikningum viðskiptabankanna, geymdar á reikningum í innlánsstofnunum umfram það fjármagn, sem eðlilegur rekstur póstgírókerfisins krefst. Um það atriði, hvenær póstgíróþjónustan taki til starfa, fer eftir till. væntanlegrar samstarfsnefndar, en rn. leggur áherzlu á, að stefnt verði að því, að þjónustan verði tekin upp sem fyrst. Hefur að athuguðu máli verið talið líklegt og eðlilegt, að þetta gæti hafizt 1. maí n. k.“