08.03.1971
Neðri deild: 58. fundur, 91. löggjafarþing.
Sjá dálk 820 í B-deild Alþingistíðinda. (759)
138. mál, iðnfræðsla
Frsm. (Benedikt Gröndal):
Herra forseti. Segja má, að með samþykkt iðnfræðslulaganna 1966 hafi verið mörkuð tímamót í iðnfræðslu hér á landi. Þá var ákveðin sú stefna að reyna að afnema það miðaldakerfi, að iðnnemar skuli vera tengdir við einhvern meistara, oft lítið meira heldur en ódýr vinnukraftur fyrir þá, þar sem þeir gátu í sumum tilfellum fengið gott uppeldi og góða kennslu, en í öðrum, kannske fleiri, fengið einhæfa, takmarkaða þjálfun. Ætlunin með þessari lagasetningu var að breyta iðnfræðslunni og byggja fáa skóla í landinu upp á þann hátt, að það mætti færa sem mest af iðnnáminu inn í skólana sjálfa. Þetta þýddi að sjálfsögðu, að nauðsynlegt mundi verða að koma upp umfangsmiklum verkstæðum við skólana, svo að verkleg kennsla gæti farið þar fram. Því miður hefur ekki verið hægt að veita nálægt því eins mikið fé til framkvæmda á þessum merku lögum eins og æskilegt hefði verið, en því til viðbótar hafa komið í ljós erfiðleikar á framkvæmd þeirra. Stafa þeir erfiðleikar aðallega af því, að sveitarfélögum hefur ekki gengið eins vel og æskilegt hefði verið að sameinast um byggingu hinna nýju skóla. Aðallega af þessari ástæðu er tilkomið frv. það, 138. mál, sem legið hefur fyrir Nd. og menntmn. hefur fjallað um. N. hefur leitað álits þeirra aðila, sem hún taldi eiga hlut að máli, og fengið á sinn fund sérfróðan mann um þessi efni. Er n. sammála um það að styðja þetta frv. svo langt sem það nær og telur, að það muni leysa brýnan vanda hvað snertir byggingu ýmissa iðnskóla, án þess að það rýri á nokkurn hátt stöðu þeirra eldri skóla, sem starfað hafa samkv. 3. mgr. í 12. gr. l. Það eru ýmsir þeir skólar, sem til voru áður en lögin voru sett, sem e. t. v. falla ekki í hóp þeirra sérstöku iðnfræðsluskóla, sem ætlunin er að byggja upp, en veita bóklega kennslu og gegna mikilvægu hlutverki í sínum byggðarlögum.
Tvö atriði hefur menntmn. gert sérstakar brtt. um. Ég vil fyrst nefna það, að undanfarin ár hefur reynzt óhjákvæmilegt að veita allmargar undanþágur hvað iðnréttindi snertir og valda því ýmsar ástæður, oft persónulegar og í flestum tilfellum óumdeilanlegar. Svo virðist sem enn um sinn verði óhjákvæmilegt að veita eitthvað af slíkum undanþágum, a. m. k. í vissum greinum, og hefur því að gefnu tilefni verið talið rétt að setja inn í lögin ákvæði, þar sem slíkar undanþágur verði beinlínis heimilaðar með vissum og mjög ströngum skilyrðum. Um þetta mál flutti hv. 10. landsk. þm. brtt. á þskj. 212. N. hefur samið nýja brtt. í sama anda, sem getur, að ég hygg, komið í staðinn fyrir brtt. Sverris Júlíussonar, hv. 10. landsk, þm. Er þetta 2. brtt. á þskj. 434. Er lagt til, að ákvæði, sem mundi bætast við 5. gr. þeirra laga, sem við höfum til afgreiðslu, en snertir 35. gr. iðnfræðslulaganna, verði svo hljóðandi:
„Menntmrn. getur veitt heimild til þess, að umsækjandi gangi undir verklegt próf í iðngrein án skólanáms, enda liggi fyrir:
a) Umsögn viðkomandi iðnaðarmannafélags.
b) Umsögn iðnfræðsluráðs.
c) Umsögn meistara og vottorð um, að viðkomandi hafi unnið við iðnina í 10 ár.
Standist umsækjandinn prófið, öðlast hann sveinsbréf, sem veitir ekki réttindi til meistarabréfs síðar.“
Ég vil benda mönnum á, að hér er um allströng ákvæði að ræða og sérstaklega það síðasta, að sá, sem fær sveinsbréf á þennan hátt með undanþágu, getur ekki fengið meistarabréfið, og ætti þetta að draga verulega úr hættu á, að menn sneiddu hjá iðnskólanámi í trausti þess að geta fengið slíkar undanþágur, því að þær eru þarna mjög takmarkaðar.
Þá hefur menntmn. haft til meðferðar annað frv., flutt af tveimur hv. dm., sem er á þá lund að fjölga fulltrúum iðnnema í iðnfræðsluráði úr 1 í 3. Í umr. um þetta mál var á það bent, að væri það hugmynd og ósk hv. alþm. að veita iðnnemum lýðræðisréttindi sambærileg við það, sem stúdentar hafa í háskólanum og sem nemendum í flestum framhaldsskólum er nú veitt í þeirri löggjöf, sem sett hefur verið eða líkur eru á, að verði sett á næstunni, þá væri eðlilegra að veita iðnnemum aðild að skólanefndum. Menntmn. hefur tekið þessa hugmynd upp og rætt hana og orðið ásátt um að flytja brtt., sem er 1. brtt. á þskj. 434. Eins og nú standa sakir, eru 5 manna skólanefndir yfir hverjum iðnskóla og eru fjórir þessara fimm manna komnir frá bæjarstjórnum og sýslunefndum, sem hlut eiga að máli, en einn skipaður af ráðh. Er það tillaga menntmn., að fulltrúar sveitarfélaganna verði þrír, þeir hafa þá eftir sem áður meiri hl. í þessum n., enda mikið í húfi, — nemendur fái að kjósa einn og menntmrh. skipi eftir sem áður einn mann í n. Ef fallizt verður á þessa brtt., hygg ég, að iðnnemar fái þar með allmikinn nýjan og eðlilegan rétt, sem er í fyllsta samræmi við það, sem nemendur á svipuðum aldri hafa fengið nú hin síðustu ár með margvíslegri löggjöf héðan frá Alþ. Það er niðurstaða menntmn. að mæla með samþykkt frv. með þessum tveimur breytingum, sem ég hef lýst og eru á þskj. 434.