15.05.1972
Neðri deild: 80. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 1513 í B-deild Alþingistíðinda. (1315)
209. mál, Sölustofnun lagmetisiðnaðarins
Matthías Bjarnason:
Herra forseti. Áðan, þegar þetta frv. kom til 2. umr., sá ég, að frsm. þess máls hafði beðið um orðið við 1. málið á dagskránni, frv. um námulög, og mér varð það á, að ég heyrði alls ekki, þegar forseti frestaði umr. um það frv., og vissi ekki fyrr en þessi sami þm. var kominn hér í ræðustólinn vegna næsta máls á dagskrá, en 2. umr. um þetta stórmál var lokið á sennilega nálægt 40 sekúndum. Þess vegna ætlaði ég að passa mig á því að ná forseta áður en hann sliti umr. núna, og hefur mér heppnazt að komast í ræðu stólinn í sambandi við afgreiðslu þessa máls, þó að það sé á síðasta snúningi.
Það hafa orðið nokkrar deilur í sambandi við þetta frv. og þó einkum í sambandi við stjórn þessarar stofnunar. Það hefur verið lögð á það mikil áherzla af hæstv. iðnrh„ að sagt er, að frá þessu verði engan veginn hvikað, sem hann hefur einu sinni ákveðið, að gert skuli, þrátt fyrir það að sú nefnd, sem núv. hæstv. ríkisstj. skipaði skömmu eftir valdatöku sína til þess að kanna ástand og horfur í niðursuðuiðnaðinum og sem samið hefur þetta frv., sú nefnd hafi rætt við framleiðendur 30. nóv. á s. l. ári og þar hafi komið fram mjög ákveðin gagnrýni í sambandi við þessi ákvæði í því frv., sem þeir félagar höfðu samið. Í fundargerð frá þessum fundi segir, að einn nm., Ólafur Hannibalsson, hafi sagt, að hann teldi ekki óeðlilegt, að komið hefði fram gagnrýni á, að ríkisstj. ætti meiri hl. í stjórn útflutningsmiðstöðvarinnar. Taldi hann þetta engan veginn vera fastbundið og nefndina vera reiðubúna til viðræðna um þetta mál. Benti Ólafur á þá till., að ríkið skipaði tvo menn í stjórn og annar þeirra væri formaður stjórnarinnar. Þetta er bókað á þessum fundi. Annar nm., sem var fundarstjóri á þessum fundi, Steingrímur Hermannsson, segir um þetta atriði í þessari fundargerð: Var hann bjartsýnn á, að hægt yrði að ná samkomulagi um, að meiri hl. hennar (stjórnarinnar) yrði í höndum framleiðenda. Þar með lýstu tveir af þrem fulltrúum í þessari nefnd, sem ríkisstj. skipaði, yfir því, að þeir væru hlynntir því, að framleiðendur ættu meiri hl. í stjórn þessarar stofnunar. Hins vegar sagði annar þessara manna, sem sæti á á Alþ., í umr. í Ed., sem ég las nýlega, að hann hefði orðið í minni hl. í nefndinni. Ég verð nú að segja það, að ég á ákaflega bágt með að skilja það, að þegar tveir nm. af þrem lýsa yfir því, að þeir vilji gera þessa breytingu, en einn mun þá sennilega hafa verið á móti, þá hafi þessir tveir orðið í minni hl., en þessi eini hafi skipað meiri hl. Það getur vel verið, að þetta séu orðin úrelt fundarsköp og stjórnvísindi og vizka, sem ég er að nefna, en ef þetta er orðin ný regla, þá væri fróðlegt og mjög ánægjulegt, ef okkar ágæti og glöggi hæstv. iðnrh. skýrði hv. þd. frá því, hvernig þetta geti átt sér stað.
Það er mikið talað um, að það sé eðlilegt, þar sem ríkissjóður kemur til með að leggja fram mikið fjármagn til slíkrar stofnunar sem þessarar, að hann eða ríkið eigi meiri hl. í stjórninni. En því er auðvitað við að bæta, að það yrðu auðvitað engar vörur til að selja, ef ekki væru verksmiðjur og hráefnið, sem þar yrði framleitt og síðan selt af þessari stofnun. Þess vegna verður auðvitað að líta á þessa stofnun sem heild, líta á undirstöðu þessarar stofnunar, sem er auðvitað veiðarnar og verksmiðjurnar, þannig að auðvitað er það miklu minna fé, sem ríkissjóður mun í heild leggja til þessarar atvinnugreinar. Og nú má spyrja: Hvernig stendur á því, að það er ágreiningur um þetta atriði? Ég fyrir mitt leyti er alger andstæðingur þess, að ríkisvaldið skipi meiri hl. í stjórnum sölusamtaka atvinnuveganna, því að það hefur farið bezt á því, að sölusamtök framleiðenda sjálfra hefðu forustu um sölu á sjávarafurðum, hefðu forustu um sölu á öllum útflutningsafurðum okkar, og ég held, að það verði affarasælast, að svo verði einnig í sambandi við þessa stofnun. Hins vegar má nefna, að það hefur verið gerð sú breyting á, að ríkið ætlar að afsala sér eftir fimm ár meiri hl. í stjórn þessarar stofnunar, þegar niður falla framlög og tekjur af útflutningsgjaldi, sem ég ætla síðar að koma að. Ég tel það vera til bóta, en hefði auðvitað verið því fylgjandi, eins og ég er búinn að segja, að meiri hl. sölusamtakanna væri í höndum framleiðenda sjálfra. Ég vil því leyfa mér að flytja þá brtt. hér við 3. umr., við 4. gr. frv., að 3. mgr. 4. gr. orðist þannig:
„Að þremur árum liðnum frá gildistöku laganna skulu ákvæði seinustu mgr. um stjórn stofnunarinnar breytast þannig, að þrír stjórnarmeðlimir verði tilnefndir af aðalfundi fulltrúaráðs, en tveir af ráðh. samkv. nánari ákvörðun ríkisstj.“
Þetta er í raun og veru engin breyting frá því sem er núna í frv., að öðru leyti en því, að í stað fimm ára komi þrjú ár. Ég hef því miður ekki getað látið vélrita till., því að ég þorði ekki að fara fram, ég vissi ekki nema forseti laumaðist til þess að afgreiða málið.
Kannske segir hæstv. iðnrh. hér á eftir, að það sé allt í bezta lagi, að ríkisvaldið hafi stjórn þessarar stofnunar, ríkisvaldið muni vanda mjög valið á þeim fulltrúum, sem eiga að stjórna þessari stofnun. Ég segi fyrir mitt leyti, að ég er nú ekki svo kreddubundinn, að ég gæti ekki vel sætt mig við það, ef ég mætti treysta því, að það væru valdir í þessi störf menn með þekkingu á þessari atvinnugrein og menn með þekkingu á útflutningsverzlun almennt, menn, sem hefðu bæði áhuga og tíma til að sinna því. En þegar ég sá á s. l. sumri, að ríkisstj. skipaði nefnd til þess að kanna ástand og horfur í niðursuðuiðnaði, og þegar ég sá, hvaða menn ríkisstj. valdi til þessa verkefnis, þá vantreysti ég henni alveg fyllilega til þess að skipa hæfa menn sem stjórnendur þessarar stofnunar. Og með allri virðingu fyrir öllum þessum þremur mönnum, sem hver fyrir sig og allir þrír eru mætir menn og hafa þekkingu á ýmsum sviðum, þá held ég, að sé óhætt að segja, að enginn þeirra hafði minnstu þekkingu á niðursuðuiðnaði eða útflutningsverzlun, enda er það táknrænt, að skírnarnöfn þessara þriggja manna eru Ragnar, Ólafur og Steingrímur og það mátti stytta í rós, enda hefur þetta frv. verið mikið rósaverk frá því að það fyrst sá dagsins ljós, þó að það hafi tekið töluverðum breytingum til þess betra frá því, sem þeir fyrst lögðu til, því að það var tekið nokkurt tillit til sjónarmiða framleiðenda á þeim fundi, sem nefndin hélt með þeim.
En það er eitt, sem sýnir líka glöggt, hvað þessir ágætu menn hafa verið gersamlega ókunnugir því, sem þeir voru að fjalla um, og ég furða mig á því, að það skuli hafa hlotið samþykki ríkisstj. að leggja til, að á næstu fimm árum skuli öll útflutningsgjöld af niðursoðnum og niðurlögðum sjávarafurðum og söltuðum grásleppuhrognum vera undanþegin hinum almennu ákvæðum um útflutningsgjöld, en renna þess í stað í sérstakan sjóð til eflingar niðursuðu- og niðurlagningariðnaðinum og útflutningi hans samkv. 7. gr. Þetta sýnir eðlilega, að menn, sem ekki eru inni í þessum málum, hafa ekki vitað það, að útflutningsgjöldin renna til ákveðinnar starfsemi. Samkv. frv., sem gerð var nokkur breyting á og lagt var hér fyrir og afgr. á þingi í vetur, er varið af þessu útflutningsgjaldi 82% til greiðslu á vátryggingariðgjöldum fiskiskipa og í 11.4% til Fiskveiðasjóðs Íslands og 3.1% til Fiskimálasjóðs og sömuleiðis smáhluta til byggingar haf- og fiskirannsóknaskips, byggingar rannsóknastofnana sjávarútvegsins, til Landssambands ísl. útvegsmanna og til samtaka sjómanna samkv. nánari reglum, sem sjútvrn. setur. Nú er ástandið þannig með þennan útflutningssjóð, að höfuðútgjöld hans eru greiðsla á vátryggingariðgjöldum og þennan sjóð vantar sennilega hátt í 100 millj. til þess að standa við skuldbindingar sínar í sambandi við greiðslu útflutningsgjalda. Og það hefur ekki farið fram hjá hæstv. iðnrh., þegar hann lagði þetta frv. fyrir Ed., að þessi sjóður væri illa á vegi staddur, því að hann segir, að útflutningsgjöld, sem til falla samkv. 6. gr., muni á óbeinan hátt vafalaust lenda á ríkissjóði, vegna þess að þau eru tekin af sjóði, sem stendur undir tryggingum fiskiskipa og er févana, og verður þar vafalaust að koma til aðstoð ríkisins einnig til þess að jafna þau met. Þetta sagði hæstv. iðnrh. í Ed., þegar þetta frv. var lagt þar fram.
Nú spyr ég: Hvernig stendur á því, að það er talin heppileg leið til þess að standa undir kostnaði við sölusamtök eins og þessi að klípa af tekjum sjóðs, sem vantar hátt í 100 millj. þegar til þess að standa við sínar skuldbindingar? Ég tel að hér sé bent á alranga leið. Og ég spyr jafnframt hæstv. sjútvrh. um það, sem væri fróðlegt að vita, — það hefur nú komið hér fyrir áður, að ræðumenn hafi beðið í ræðustól eftir ráðh., þegar þarf að fá upplýsingar um mál en þar sem hæstv. iðnrh. hefur nú gegnt um alllangan tíma embætti sjútvrh., þá hlýtur honum að vera málið kunnugt, svo að ég fer ekki fram á það, að það sé endilega sent eftir sjútvrh. af þessu tilefni, en ég fer mjög ákveðið fram á það, að hæstv. iðnrh. gefi hér við þessa umr. málsins upplýsingar um það, hvernig ríkisstj. ætli að sjá fyrir útflutningssjóðnum, hvað snertir greiðslu vátryggingariðgjalda.
Það var lagt fram, eins og ég sagði áðan, frv. á þessu þingi um breytingu á lögum um útflutningsgjald af sjávarafurðum, þar sem var gert ráð fyrir því, að hið svokallaða magngjald af frystum fiski hækkaði úr 1900 kr. í 2300 kr. Þetta átti að gefa vátryggingarsjóði nokkra tekjuaukningu, en það varð ekki til þess að hækka útflutningsgjöld á frystum afurðum, vegna þess að þetta var magngjald, en afurðaverðið hafði hækkað sem þessu nam, þannig að þetta gjald varð ekki hærra, en þegar það var fyrst sett á og var 1900 kr. Því miður var einnig klipið af þessari hækkun við afgreiðslu þess máls hér á hv. Alþ., því að því var bætt við í meðferð þingsins að undirlagi sjútvrh., að heimilt væri að ráðstafa útflutningsgjaldi af saltaðri síld og flökum úr saltaðri síld, sem flutt er út á árinu 1972, til síldarútvegsnefndar, m. a. vegna kostnaðar við öflun markaða fyrir saltaða síld af fjarlægum miðum. Svo gerðist það, að hv. 3. þm. Sunnl. bar fram fsp. til sjútvrh. og spurðist fyrir um vátryggingarsjóð, og hæstv. sjútvrh. svaraði því á þann veg, að það væri nefnd starfandi, sem væri að gera till. um breytingar á starfsemi vátryggingarsjóðs og jafnvel um tekjuöflun fyrir sjóðinn. Mér er kunnugt um það, að þessi nefnd lauk störfum að mig minnir 6. marz s. l. og þar leggur hún fram ákveðnar till. Nú er það ekki þar með sagt, að ráðh. eða ríkisstj. fallist á þær till., en hitt liggur ljóst fyrir, að þennan sjóð vantar tæpar 100 millj. kr. og því tel ég vera fyllstu ástæðu til, að ríkisstj. geri grein fyrir því, fyrst hún flytur ekkert frv. um tekjuöflun fyrir þennan sjóð, á hvern hátt hún ætlar að mæta útgjöldum eða skuldbindingum þessa sjóðs á þessu ári. Það er þegar búið að ákveða reglur um greiðslu úr sjóðnum fyrir árið 1972, svo að þar verður ekki aftur snúið, því að þessar reglur voru ákveðnar í sambandi við fiskverð og mundi hafa alvarlegar afleiðingar í för með sér, ef það ætti að fara að breyta þeim nú, þegar svona langt er liðið á árið. En mér finnst óeðlilegt, að það sé verið að klípa af sjóði, sem vantar 80–100 millj. kr. til þess að standa við sínar skuldbindingar, án þess að gefa nokkra yfirlýsingu um það, hvernig eigi að mæta þessum erfiðleikum. Ég skal fyrir hæstv. iðnrh. bæta því við, að greiðslur úr sjóðnum eru nú rúmlega níu mánuðum á eftir. Það hlýtur að draga það á eftir sér, að greiðslur tjónbóta verða að dragast, ef ekkert er gert til fjáröflunar fyrir þennan sjóð. Ég vona, að hæstv. iðnrh. svari þessum fsp., því að honum hlýtur að vera vel kunnugt um þetta mál og sömuleiðis því, hvernig það mátti verða, að tveir af þrem nm. urðu minni hl. en einn varð meiri hl. Og svo aftur að síðustu: Það á að skipa fulltrúa ríkisstj. til þriggja ára. Mér finnst því fara mjög vel á því, fyrst þetta hefur verið samþ. hér við 2. umr., að ríkið hafi fyrst í stað meiri hl. í þessari sölustofnun, mér finnst sanngjarnt að koma á þann veg til móts við sjónarmið okkar hinna að láta þessa fyrstu skipun nægja, hún standi þrjú ár í stað fimm eins og er nú í frv. eftir samþykkt þess við 2. umr. hér í hv. þd.