22.11.1971
Efri deild: 14. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 172 í B-deild Alþingistíðinda. (265)

86. mál, Framkvæmdastofnun ríkisins

Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):

Herra forseti. Það má segja, að í frv. þessu á þskj. 86 um Framkvæmdastofnun ríkisins felist einkum eftirtalin meginatriði:

Efling atvinnuveganna skal í framtíðinni byggð á skipulegum áætlunarvinnubrögðum. Er því í frv. að finna allitarleg ákvæði um margvíslega áætlanagerð og hagrannsóknir áætlunum til undirbúnings. Áætlanagerð og fjármagnsöflun er tengd saman hjá einni stofnun, þannig að samræmi og samstarf sé um áætlun, ákvörðun um framkvæmd og fjáröflun og fjármagnsráðstöfun til hennar. Stofna skal til samstarfs margra aðila um áætlanagerð, sem til þessa hafa haft of litla samvinnu sín á milli. Er þar um að ræða opinberar stofnanir, aðila vinnumarkaðarins, rannsóknar- og vísindastofnanir, lánastofnanir og fleiri aðila. Með slíku samstarfi má fá betri og öruggari yfirsýn yfir þjóðarbúskapinn og forðast margvísleg mistök og óþarfan kostnað. Starfsemi þriggja stofnana, Efnahagsstofnunar, Framkvæmdasjóðs og Atvinnujöfnunarsjóðs, sem eftir frv. á að nefnast Byggðasjóður, er tengd saman í einni stofnun og lögð undir eina stjórn. Mörkuð er eindregin byggðaþróunarstefna, sem byggð skal á sérstakrí áætlanagerð, sem gerð skal í samráði við landshlutasamtök sveitarfélaga, verkalýðsfélaga og atvinnurekenda. Byggðasjóður er stórefldur með sérstöku framlagi úr ríkissjóði næstu 10 árin. Auk þess er framkvæmd byggðaáætlunar byggð með traustum tengslum við fjármagnsöflun til þeirra framkvæmda, sem áætlaðar eru og ákveðnar á hverjum tíma. Framkvæmdastofnun ríkisins getur átt frumkvæði að stofnun nýrra fyrirtækja. Hún getur annazt rannsóknir, áætlanir og annan undirbúning að stofnun þeirra, tryggt þeim eðlilegt lánsfé til stofnunar og starfrækslu og samið síðan við aðila atvinnuveganna um að hrinda málinu í framkvæmd. Tekin er upp tiltekin heildarstjórn í fjárfestingarmálum. Sú fjárfestingarstjórn er fyrst og fremst óbein og er fólgin í áætlanagerðinni, skipulagningu fjármagnsöflunar til þeirra framkvæmda, sem forgang eiga að hafa, og samræmingu útlána opinberra stofnlánasjóða og þeim víðtæku áhrifum, sem framkvæmdastofnunin getur haft á allt lánakerfið. Þá getur og Framkvæmdastofnunin sett almennar reglur um, hvers konar framkvæmdir skuli hafa forgang umfram aðrar.

Þetta eru þau höfuðatriði, sem stefnt er að með þessu frv., þau aðalsjónarmið, sem í því felast. Það er byggt á málefnasamningi stjórnarflokkanna, en þar segir:

„Ríkisstj. einsetur sér að efla undirstöðuatvinnuvegina á grundvelli áætlunargerðar undir forustu ríkisvaldsins. Koma skal á fót Framkvæmdastofnun ríkisins, sem hafi á hendi heildarstjórn fjárfestingarmála og frumkvæði í atvinnumálum. Stofnunin skal gera áætlanir til langs tíma um þróun þjóðarbúsins og framkvæmdaáætlanir til skemmri tíma, þar sem greindar eru þær fjárfestingarframkvæmdir, sem forgang skulu hafa. Stofnunin fer með stjórn Framkvæmdasjóðs ríkisins og annarra þeirra fjárfestingarsjóða, sem eðlilegt verður talið, að falli undir hana. Stofnunin skal hafa náið samstarf við aðíla atvinnulífsins um það, hvað unnt sé að gera til að búa í haginn fyrir hverja atvinnugrein.“

Enn fremur segir: „Þær stofnanir og nefndir, sem fyrir eru og gegna skyldum verkefnum og þessi nýja stofnun, verði sameinaðar henni, eftir því sem ástæða þykir til.“

Þetta frv. er í samræmi við þessi fyrirheit málefnasamningsins og miðar að því að koma þeim í framkvæmd. Ég hygg, að naumast sé lengur deilt um gildi margvíslegrar áætlanagerðar í nútímaþjóðfélagi. Þær eru víðast hvar viðurkenndar sem mikilvægt hagstjórnartæki. Á það í rauninni jafnt við, hverjar svo sem stjórnmálaskoðanir manna eru og hver sem þjóðfélagslegu markmiðin eru, sem keppt er að. Mönnum verður æ ljósara, að mistök vegna þekkingarleysis og skipulagsleysis eða vegna rangra ákvarðana og markmiða geta eigi aðeins skipt sköpum fyrir fyrirtæki, heldur einnig valdið alvarlegum áföllum í efnahagslífi og framfarasókn þjóðar. Þess vegna er það, að háþróuð nútímaþjóðfélög og stórfyrirtæki beita í æ ríkara mæli stöðugri, víðtækri og nákvæmri áætlanagerð til þess að forðast ýmiss konar byrjunarmistök og ná sem fullkomnastri nýtingu allra framleiðsluþátta til hagsbóta jafnt fyrir einstaklinga og þjóðfélagsheildina. Það segir sína sögu, að engir verja hlutfallslega meira fjármagni í margvíslega áætlanagerð, rannsóknir og tilraunir en stærstu og voldugustu auðhringar veraldar, enda þótt þeir séu að öðru leyti reknir eftir ströngustu lögmálum einkaframtaks og gróðahyggju. Svo nauðsynleg sem áætlanavinnubrögð eru stórþjóðum, eru þau þó enn nauðsynlegri smáþjóð eins og okkur Íslendingum. Smáþjóð með takmörkuð efni á nær öllum sviðum hefur ekki efni á mistökum, sem hægt er að komast hjá með skynsamlegum búskaparháttum. Hún er viðkvæmari fyrir mistökum við uppbyggingu atvinnulífs en stórþjóð, sem hefur gnægð framleiðsluþátta og á margra kosta völ. Hún hefur ekki efni á þeirri sóun, sem felst í tvíverknaði og margverknaði í rannsóknarstörfum, upplýsingasöfnun og áætlanagerð. Þess vegna er þörf á að koma fastara skipulagi á þessi málefni hér hjá okkur en verið hefur. Við eigum að mínu áliti að stefna að skipulegum áætlanabúskap í framtíðinni. En hann þarf að byggja á vel gerðum og traustum grunni. Þetta frv., ef að lögum verður, miðar að því að skapa sílkan grunn.

Því verður ekki neitað, að félagshyggju hefur talsvert gætt í þjóðarbúskap okkar. Ég nefni þar t.d. margháttaða starfsemi samvinnufélaganna. Þegar á heildina er litið, verður það þó líklega að teljast einkenni á íslenzku efnahagskerfi og á íslenzkum þjóðarbúskap, að hann hefur í meginatriðum þróazt samkv, lögmálum einkaframtaks og einstaklingshyggju, og því miður hefur handahófið allt of oft verið þar áberandi einkenni. Það kannast t.d. allir við, hvernig viðbrögðin hafa verið, þegar vel hefur árað í einhverri atvinnugrein um sinn. Þá hafa menn þyrpzt þangað án skynsamlegrar athugunar, fjárfest þar án fyrirhyggju og án tillits til almennra þjóðfélagsaðstæðna. Á slíkum ævintýrum hefur oft orðið snögglegur og sorglegur endir. Það er saga, sem allir þekkja og óþarft er hér að rekja.

Því skal ekki neitað, að nokkrar tilraunir, ekki hvað sízt á síðari árum, hafa verið gerðar til skipulags á vissum sviðum og til áætlunarvinnubragða og nokkuð hefur verið unnið að áætlunum í tilteknum greinum og á afmörkuðum sviðum. En þessar tilraunir hafa verið nokkuð fálmkenndar og ósamræmdar. Þar hefur ekki hvað sízt á skort, að framkvæmd áætlana hefur ekki verið nægilega tryggð, vegna þess að áætlanagerðin hefur ekki verið tengd fjármagnsöflun, svo sem þurft , hefði að vera. Við þessa áætlanagerð hefur þó fengizt nokkur reynsla. Við höfum því þegar á að skipa nokkrum efnilegum mönnum, sem hafa aflað sér þekkingar og öðlazt starfsreynslu á þessu sviði. Lögð verður áherzla á að nýta starfskrafta þessara manna í hinni nýju stofnun.

Með þeirri lagasetningu, sem hér er fitjað upp á, er ætlunin að taka mál þessi öll nýjum og fastari tökum en áður, skoða þau meira heildstætt, samræma áætlanagerðir, tengja þær sem mest inn í eina stofnun undir sameiginlegri stjórn, en hafa þó jafnan náið samráð við þá aðíla, sem í hlut eiga hverju sinni. Enn fremur er lögð rík áherzla á hinn rétta og nauðsynlega grundvöll áætlana. Rannsóknirnar og þekkinguna má sízt af öllu vanta.

Það skal skýrt tekið fram, að með frv. þessu er ekki vegið að einstaklingsframtaki. Það er síður en svo ætlunin að leggja fjötur á einkaframtak. Þvert á móti geta rannsóknir og áætlanagerð orðið heilbrigðu einkaframtaki og félagsframtaki ómetanlegur stuðningur. Framkvæmdastofnunin á einmitt að verða aflvaki nýrra fyrirtækja. Hún á að rétta atvinnuvegunum örvandi hönd alveg án tillits til þess, í hvaða formi atvinnureksturinn er. Hún á fyrst og fremst að meta arðsemi og þjóðhagslegt gildi atvinnugreina og fyrirtækja.

Eins og frv. þetta ber með sér og ég hef þegar sagt, er Framkvæmdastofnuninni ætlað það hlutverk að semja áætlanir, bæði áætlanir til langs tíma um þróun þjóðarbúsins og framkvæmdaáætlanir til skemmri tíma, enn fremur landshlutaáætlanir og áætlanir um einstakar atvinnugreinar. Stofnunin á enn fremur að hafa frumkvæði í atvinnumálum. Er rétt, eins og ég vék að áðan, að undirstrika sérstaklega þann þátt í verkefnum hennar. Hann má að mínum dómi ekki falla í skuggann. Henni er sem sagt ætlað að hafa ákveðna forustu í atvinnumálum. Sú forusta getur verið með ýmsu móti bæði bein og óbein, ef svo má segja. En lögð er rík áherzla á, að stofnunin hafi náið samstarf við aðila atvinnulífsins um það, hvað unnt sé að gera til að búa í haginn fyrir hverja atvinnugrein. Ennfremur ber Framkvæmdastofnuninni í samvinnu við landshlutasamtök að stuðla að þróun byggðar og atvinnulífs í hverjum landshluta. Verður síðar vikið nánar að hlutverki hennar í sambandi við byggðaþróunina. En af öllu þessu er auðsætt, að það eru margs konar áætlunarverkefni, sem koma í hlut Framkvæmdastofnunarinnar.

Samkv. því, sem nú hefur verið rakið, verða áætlanir hvers konar og hagrannsóknir höfuðverkefni Framkvæmdastofnunarinnar og má segja hennar frumverkefni. Er sérstök ástæða til að undirstrika gildi og mikilvægi hagrannsóknanna, ekki aðeins sem undirstöðuatriðis áætlana, heldur og fyrir mótun þeirrar efnahagsstefnu, sem fylgja á fram á hverjum tíma. Í þeim efnum verður Framkvæmdastofnunin ríkisstj. til ráðuneytis með svipuðum hætti og Efnahagsstofnunin hefur verið. Má sérstaklega benda á, að hagrannsóknadeild annast gerð þjóðhagsreikninga og almennra þjóðhagsáætlana. Verður starfsemi hagrannsóknadeildarinnar því skynsamlegum ríkisbúskap og þjóðarbúskap óhjákvæmileg undirstaða.

Annað höfuðverkefni Framkvæmdastofnunarinnar verður forsjá tiltekinna fjárfestingarsjóða og lánveitingar úr þeim, samræming lánastefnu og heildarstjórn í fjárfestingarmálum. Það er nokkuð augljóst mál, að samfærsla fjárfestingarsjóða, sem þjóna svipuðu markmiði, á einn stað og undir eina stjórn horfir til hagræðingar. Því ætti að öðru jöfnu að fylgja verksparnaður og minni kostnaður fyrir hið opinbera. Kostir þess fyrir þá, sem erindi eiga við sjóðina, liggja nokkuð í augum uppi. Því fylgir ekki lítið óhagræði og kostnaður að þurfa að sækja um fyrirgreiðslu til fleiri aðila, að þurfa að þvælast frá einni stofnun til annarrar. Þá píslargöngu þekkja margir af eigin raun. Þá sögu þarf ekki að rekja hér. Mér þykir því líklegt, að margir taki að stefnu til undir það, að æskilegt sé að sameina eða samtengja hina ýmsu lánasjóði, sem settir hafa verið á fót. Kerfið, sem við nú búum við í þeim efnum, er allflókið, sjóðirnir tiltölulega margir, en smáir og sundurleitir, og stjórn þeirra og starfsemi með mismunandi hætti. En hitt er svo annað mál, að þegar til framkvæmdanna kemur, geta verið á því ýmsir tæknilegir örðugleikar.

Eins og áður er sagt, er um þetta mælt svo í málefnasamningi stjórnarflokkanna, að stofnunin skuli fara með stjórn Framkvæmdasjóðs ríkisins og annarra þeirra fjárfestingarsjóða, sem eðlilegt verður talið, að falli undir hana. Niðurstaðan hefur orðið sú, að í þessu frv. og að þessu sinni er aðeins lagt til, að Framkvæmdasjóður og Atvinnujöfnunarsjóður, sem nefnist hér eftir Byggðasjóður, eins og áður er sagt, eru lagðir undir Framkvæmdastofnunina. Hins vegar er gert ráð fyrir, að svo kunni að verða ákveðið síðar, að fleiri lánasjóðir verði fengnir Framkvæmdastofnuninni til forsjár.

Rétt þykir að gera hér örstutta grein fyrir þeim sjóðum, Framkvæmdasjóði og Byggðasjóði, sem hér er lagt til, að falli undir Framkvæmdastofnunina. Vík ég þá fyrst að Framkvæmdasjóðnum.

Framkvæmdasjóður var stofnaður með lögum nr. 66 frá 13. maí 1966, um Framkvæmdasjóð Íslands, Efnahagsstofnun og Hagráð. 1. kafli þeirra laga fjallar um Framkvæmdasjóðinn, og er efni þess kafla í sem stytztu máli það, að sjóðurinn tekur við eignum og skuldum Framkvæmdabanka Íslands, sem er lagður niður, og við hlutverki hans í megindráttum. Sjóðurinn lýtur sérstakri stjórn, en Seðlabankinn annast umsjón hans og rekstur og undirbýr fyrir stjórnina áætlanir um lánveitingar. Framkvæmdasjóður veitir fé til opinberra fjárfestingarsjóða og til meiri háttar opinberra framkvæmda, en ekki til einstakra framkvæmda á vegum einstaklinga og félaga. Sjóðurinn hóf starfsemi sína í ársbyrjun 1967 og liggja nú fyrir reikningar fjögurra ára. Á þessum fjórum árum voru útlán sjóðsins þessi: Árið 1967 námu þau 170 millj., 1968 námu þau 272 millj., 1969 námu þau 602.Í millj. og 1970 námu þau 324.7 millj. Eins og sagt var, er þessi sjóður eins konar sjóður sjóðanna, og lán hans hafa að langmestu leyti gengið til annarra lána- og fjárfestingarsjóða. Þannig hefur verið lánað til Atvinnujöfnunarsjóðs, Fiskveiðasjóðs, Stofnlánadeildar landbúnaðarins, veðdeildar Búnaðarbankans, Iðnlánasjóðs, Verzlunarlánasjóðs, Byggingarsjóðs verkamanna, Ferðamálasjóðs, Byggingarsjóðs ríkisins og Lánasjóðs sveitarfélaga. Langmestu af umráðafé sjóðsins hefur verið varið í lánveitingar til þessara sjóða, en nokkur lán og á sumum árunum talsverð hafa auk þess verið veitt til opinberra framkvæmda. Og nokkuð hefur verið veitt í annað sundurgreint, þó naumast verulega nema árið 1969. Á þessu fjögurra ára tímabili eða í árslok 1970 námu heildarútlán sjóðsins, og er þá miðað við forvera hans einnig, Framkvæmdabankann, 3499.9 millj. kr., en höfuðstóll og varasjóðir námu þá 473 millj. kr., og er þá höfuðstóll Mótvirðissjóðs, sem nam 410 millj. kr., ekki með talinn.

Atvinnujöfnunarsjóður tók til starfa á árinu 1966 og starfar samkv. lögum nr. 69 frá 12. maí 1966. Með þeim lögum voru úr gildi felld lög um Atvinnubótasjóð frá árinu 1962, en eignir hans runnu til Atvinnujöfnunarsjóðs. Að öðru leyti var stofnfé Atvinnujöfnunarsjóðs framlag úr ríkissjóði, 150 millj. kr., sem greiðast skyldi með jöfnum fjárhæðum árlega á 10 árum og mótvirðisfé samkv. c- og d-lið 2. gr. laganna, sem nam alls um 78 millj. kr. Auk þess lagði ríkissjóður sjóðnum til 50 millj. kr. samkv. fjárlögum 1969. Í lögunum er Atvinnujöfnunarsjóði lagður til fastur tekjustofn af skattgjaldi álbræðslunnar í Straumsvík. Á árinu 1970, sem var fyrsta árið, sem sjóðurinn naut þessara tekna, námu þær 41.4 millj. kr. Sjóðurinn lýtur stjórn sjö þingkjörinna manna, en er í vörzlu Landsbanka Íslands, sem annast bókhald og daglega afgreiðslu. Hlutverk sjóðsins er að veita lán og styrki til framkvæmda í þeim landshlutum, þar sem brýn þörf er fjölbreyttara atvinnu- og athafnalífs og skilyrði eru til arðbærra framkvæmda, er séu til þess fallnar að stuðla að jafnvægi í byggð landsins og koma í veg fyrir, að björgulegar byggðir og byggðahlutar fari í eyði. Í árslok 1970 var höfuðstóll sjóðsins 290 millj. kr., en heildarútlán að meðtöldum skuldabréfum Norðurlandsáætlunar og atvinnumálanefndar ríkisins námu 727 millj. kr. Á því tímabili, sem sjóðurinn hefur starfað, hafa bæði verið veitt úr honum lán og styrkir. Á þessu fimm ára tímabili, eða til ársloka 1970, hafa verið samtals veitt 677 lán að upphæð 306.2 millj. Á sama tíma hafa verið veittir 89 styrkir að upphæð 22.2 millj. kr. Auk þess veitti sjóðurinn styrki til atvinnumálanefndar Norðurlands, alls 22 millj. kr., á árunum 1966–1969 og til togaraflotans samkv. sérstökum fjárveitingum Alþ. 1969 og 1970 20 millj. hvort ár: Lán þessa sjóðs eru yfirleitt frá 8–12 ára og með 6% vöxtum.

Á árinu 1969 fól ríkisstj. Atvinnujöfnunarsjóði að annast lánveitingu og aðstoð við framkvæmdir í samræmi við tillögugerð í atvinnumálakafla Norðurlandsáætlunar innan ramma þeirrar fjáröflunar, sem ríkisstj. ákvað. Í samræmi við það tók Atvinnujöfnunarsjóður lán hjá Framkvæmdasjóði í þýzkum mörkum að upphæð 176 millj. kr. Á árunum 1969 og 1970 voru af þessu fé veitt 34 lán að upphæð 146 millj. kr. Lánin eru með 8% vöxtum, og er meiri hluti þeirra til að flýta opinberum framkvæmdum og endurgreiðist á 2–3 árum, og verður féð þá endurlánað atvinnufyrirtækjum. Önnur lán eru til 8–10 ára. Á árinu 1969 voru samþ. á Alþ. lög um aðgerðir í atvinnumálum. Með þeim var atvinnumálanefnd ríkisins falið að veita lán og styrki til atvinnuframkvæmda og atvinnuaukningar. Rann starfstími nefndarinnar út í árslok 1970, og tók þá Atvinnujöfnunarsjóður við skuldum, sem til hafði verið stofnað vegna starfsemi nefndarinnar, svo og eignum. Ber sjóðurinn ábyrgð á innheimtu skuldanna og endurgreiðslu þess fjár, sem aflað var. Á þessum tveimur árum úthlutaði nefndin 267 lánum að fjárhæð 400 millj. kr. Af þeim höfðu verið afgreiddar 284 millj. kr. í árslok 1970, enda voru aðeins 300 millj. til ráðstöfunar, 200 millj. kr. erlent lánsfé og 100 millj. kr. innlent. Sum lánin eru til skamms tíma, og verður það fé endurlánað.

Þetta örstutta yfirlit yfir þessa tvo sjóði, sem gert er ráð fyrir, að renni undir stjórn Framkvæmdastofnunarinnar, þótti mér rétt að gefa hér.

Aðrir opinberir lánasjóðir en þeir, sem lagt er til, að falli undir Framkvæmdastofnunina, eru þessir helztir: Fiskveiðasjóður, en í árslok 1970 nam eigið fé hans 1409.4 millj. króna. Fiskimálasjóður, höfuðstóll hans nam við síðustu áramót 138.2 millj. kr. Stofnlánadeild landbúnaðarins, en eigið fé hennar nam í árslok 1970 169 millj. kr. Veðdeild Búnaðarbankans, en eigið fé hennar nam í árslok 1970 17 millj. kr. Framleiðnisjóður landbúnaðarins, en höfuðstóll hans í árslok 1970 var 30.2 millj. kr. Iðnþróunarsjóður, en innborgað stofnfé hans um síðustu áramót nam 310 millj. kr., en eigið fé 5.4 millj. kr. Iðnlánasjóður, en höfuðstóll hans var í árslok 1970 280 millj. kr. Verzlunarlánasjóður, en höfuðstóll hans nam um síðustu áramót Í.5 millj. kr. Atvinnuleysistryggingasjóður, en í árslok 1970 nam höfuðstóll hans 1691 millj. kr. Enn fremur má svo nefna sjóði eins og Ferðamálasjóð, Lánasjóð sveitarfélaga og Orkusjóð. Auk þess mætti nefna Byggingarsjóð ríkisins, sem eingöngu lánar til íbúðabygginga.

Tölur þær, sem ég hef hér nefnt um eigið fé og höfuðstól, segja í sjálfu sér ekkert til um útlán sjóðanna, því að margir þeirra starfa að mestu leyti með lánsfé. En ég sé ekki ástæðu til í þessu sambandi að gera grein fyrir skipulagi þeirra og starfsemi, þar sem ekki er lagt til, að þeir verði lagðir undir Framkvæmdastofnunina. Um suma þeirra kemur slíkt til álita síðar, að fenginni reynslu af stofnuninni, en um aðra kemur slíkt vart til greina. Um flesta eða alla þessa sjóði gildir það, að um þá eru sérstök lög, og sumir þeirra eiga sér sérstæðan uppruna og tilteknar félagslegar forsendur. En þó að ekki þyki rétt að svo stöddu að færa neinn þessara sjóða til Framkvæmdastofnunarinnar, gildir það um þá alla, að við þá verður stofnunin að hafa náið samstarf, ef vel á að vera. Fyrir því er sérstaklega gert ráð, bæði í 12. og 15. gr. frv. Góður árangur af starfi stofnunarinnar er ekki hvað sízt undir því kominn, að vel takist til um þetta samstarf, því að það er augljóst mál, að ásamt vandaðri áætlunargerð er samhæft og samvirkt lánakerfi eitt áhrifamesta tæki til að veita atvinnuþróuninni í eðlilega átt. Það er og án efa æskilegast, að hægt sé að hafa viðhlítandi vald á fjárfestingunni með þeim hætti, að ekki þurfi að gripa til annarra ráðstafana. En náist ekki fullnægjandi árangur með þeim hætti, er Framkvæmdastofnuninni heimilt að setja almennar reglur um, hvers konar framkvæmdir skuli hafa forgang umfram aðrar. Ég tel ástæðu til að undirstrika, að hér er aðeins um að ræða heimild til að setja almennar reglur. Það er ástæða til þess, því að ef að vanda lætur verða einhverjir sem hrópa: Höft, leyfakerfi, skömmtun. Hér er ekki um neitt slíkt að tefla. Það er ekki verið að taka upp nein höft eða leyfakerfi. Það þarf ekki samkv. þessum væntanlegum lögum að sækja um neitt leyfi til einstakra framkvæmda, hvorki stórra né smárra. Þær almennu reglur, sem hér geta komið til greina, eiga ekkert skylt við leyfakerfi og skömmtun fjárhagsráðsins sáluga, en allir vita eða ættu að vita, hverjir fyrst og fremst stóðu að því.

Ég ætla að láta þessar almennu hugleiðingar um málið nægja, en skal nú gera nokkru nánari grein fyrir frv. í einstökum atriðum.

Í I. kafla frv. er fjallað um hlutverk stofnunarinnar og skipulag. Um það segir í 1. gr. með almennum orðum, að Framkvæmdastofnun ríkisins sé sjálfstæð stofnun, sem sé ríkisstj. til aðstoðar við stefnumótun í efnahags- og atvinnumálum. Hún annast hagrannsóknir og áætlanagerð og hefur með höndum heildarstjórn fjárfestingarmála og lánveitingar samkv. því, sem nánar er fyrir mælt í lögum. Verkefnin eru svo auðvitað nánar útfærð í II–Vl. kafla frv.

Framkvæmdastofnunin lýtur yfirstjórn þingkjörinnar sjö manna nefndar. ríkisstj. skipar formann og varaformann úr hópi hinna kjörnu stjórnarmanna. Um verkefni stjórnarinnar eru fyrirmæli í 3. gr. frv. Skulu þau ekki rakin hér. Auk þess eru ákvæði um vald hennar og verkefni á við og dreif í frv. Þriggja manna framkvæmdaráð, skipað af ríkisstj., annast daglega stjórn og rekstur stofnunarinnar, að sjálfsögðu í eðlilegu samráði við forstöðumenn deilda. Í 4. gr. eru sérstaklega nefnd nokkur verkefni framkvæmdaráðs, en samkv. eðli málsins verða þau ekki tæmandi talin. Vald framkvæmdaráðsins er vitaskuld takmarkað af þeim fyrirmælum, er fela stjórninni tiltekið verkefni.

Starfsemi Framkvæmdastofnunarinnar er skipt í þrjár deildir. Svarar sú deildaskipting til þeirra verkefna, sem stofnuninni eru falin, nema hvað heitið lánadeild gefur e.t.v. ekki fullkomlega til kynna verkefni þeirrar deildar. Il.–IV. kafli frv. fjalla svo um þessar deildir.

II. kafli frv. fjallar um hagrannsóknir. Er hann kaflanna minnstur fyrirferðar, aðeins ein gr., 6. gr., en af því má auðvitað ekki draga þá ályktun, að þar sé um eitthvað þýðingarminni þátt að ræða, heldur stafar það að hinu, að eðli málsins samkv. er ekki hægt að hafa svo mörg orð um það efni í lögum. í 6. gr. segir, að hagrannsóknadeild annist nauðsynlegar rannsóknir til undirbúnings áætlanagerða stofnunarinnar, svo og gagnasöfnun og skýrslugerð um framkvæmd þeirra ályktana, sem gerðar hafa verið og samþ. af ríkisstj. Hagrannsóknadeild annast auk þess gerð þjóðhagsreikninga og almennra þjóðhagsáætlana. Skulu áætlanir gerðar til langs tíma um þróun þjóðarbúsins. Deildin annast enn fremur þær hagfræðilegar athuganir fyrir ríkisstj., er hún kann að óska eftir. Hún getur og annazt hagfræðilegar athuganir fyrir Seðlabankann og aðra opinbera aðila, eftir því sem um semst. Ákvæði þessi þurfa ekki neinna skýringa við umfram það, sem áður er sagt. Þó er rétt að vekja athygli á þeirri heimild, sem deildin hefur til að taka að sér verk fyrir Seðlabankann og aðra opinbera aðila.

III. kafli frv. fjallar um áætlanadeild. Segir þar m.a., að deildin geri áætlanir um uppbyggingu og þróun mikilvægustu atvinnugreina og heildarþróun atvinnulífsins. Felst í þessu m.a., að deildin á að gera iðnþróunaráætlun, áætlun um þróun landbúnaðar o.s.frv. Enn fremur á deildin að gera áætlanir um þróun byggðar og atvinnulífs víðs vegar um land með það fyrir augum að skapa landsmönnum öllum fulla atvinnu og eðlileg lífsskilyrði og stuðla að heilbrigðri byggðaþróun. Þarna er um ný og skýr ákvæði um byggðaáætlanir að ræða. Fjármögnun framkvæmda samkv. slíkum áætlunum er með öðrum fyrirmælum frv. og eflingu Byggðasjóðsins tryggð svo sem kostur er. Það er mikil breyting frá því, sem verið hefur, þó að reynt hafi verið að útvega fjármagn til einstakra byggðaáætlana jafnóðum og þær hafa legið fyrir, en allt hefur það verið óvissu háð fyrir fram. Þá segir í 9. gr., að deildin geri áætlanir fyrir ráðuneyti og opinberar stofnanir um framkvæmdir ríkisins og aðrar opinberar framkvæmdir, eftir því sem um semst. Í 10. gr. eru ákvæði um það samráð og samvinnu, sem deildinni ber að hafa við aðra aðila um gerð áætlana. Þá er í 11. gr. þýðingarmikið ákvæði, þar sem segir, að áætlanir skuli sendar ríkisstj. til samþykktar, en hún geri síðan Alþ. grein fyrir þeim. Framkvæmdastofnunin á að fylgjast með framkvæmd þeirra áætlana, sem ríkisstj. hefur samþ. Það er lítið gagn að áætlunum, sem verða bara pappírsgagn. Er með þessum ákvæðum reynt að koma í veg fyrir, að slíkt geti átt sér stað.

IV. kafli frv. fjallar um lánadeild. Þar er að finna mörg mikilvæg ákvæði og alger nýmæli, sem nokkuð hefur verið vikið að áður. Ég bendi á 12. gr., þar sem segir, að lánadeild vinni að því að samræma útlán allra opinberra stofnlánasjóða og skipuleggja fjármagnsöflun til framkvæmda með sérstöku tilliti til þeirra framkvæmda, sem forgang þurfa að hafa samkv. áætlunum stofnunarinnar. Deildin fylgist með fjárhag allra opinberra fjárfestingarsjóða og gerir till. um fjáröflun til þeirra, eftir því sem þörf krefur. Um þær almennu reglur, sem setja má um forgangsframkvæmdir, hefur áður verið rætt. Einnig hefur áður verið gerð nokkur grein fyrir ákvæðum 13. gr. um arðsemisútreikninga og rannsókn á þjóðhagslegu gildi nýrra atvinnugreina, svo og því frumkvæði, sem lánadeildin getur átt að stofnun nýrra fyrirtækja, og skal eigi hér fjölyrt frekar um það.

Í 14. gr. segir, að lánadeild taki við umsóknum um lán úr Framkvæmdasjóði og Byggðasjóði og annist athugun þeirra. Áður en lánveiting er samþ., skal lánadeildin reyna að tryggja með samningum við aðra fjárfestingarsjóði og lánastofnanir, að nægileg stofnlán fáist og eðlileg rekstrarfyrirgreiðsla fáist hjá viðskiptabanka.

Í 15. gr. segir, að framkvæmdaráð skuli hafa náið samstarf við stofnlánasjóði og viðskiptabanka í því skyni að samræma sjónarmið þessara aðila og aðgerðir til eflingar íslenzku efnahags- og atvinnulífi.

Ákvæði 16. gr. um bókhald sjóðanna og vörzlu þeirra þurfa ekki nánari skýringar við, en á það skal bent, að aðalreglan er sú, að handbært fé Framkvæmdasjóðs og Byggdasjóðs skuli geymt í Seðlabankanum.

Í 17. gr. er mælt, að stjórn Framkvæmdastofnunarinnar skuli leita eftir samningum við stjórnir Iðnþróunarsjóðs, Atvinnuleysistryggingasjóðs, lífeyrissjóða og tryggingafélaga um samvinnu þessara sjóða og félaga við stofnunina varðandi lánveitingar.

Eins og ljóst er af því, sem hér hefur verið sagt, og ákvæði IV. kafla frv. bera með sér, er Framkvæmdastofnuninni ætlað að beita sér fyrir samræmdri lánastefnu og skynsamlegrí fjárfestingarpólitík — ekki með valdboði, heldur með frjálsum samningum og samvinnu við þá aðila, sem um þau efni hafa mest að segja. V. kafli frv. fjallar um Framkvæmdasjóð. Eru þau ákvæði að breyttu breytanda samhljóða núgildandi lagafyrirmælum um Framkvæmdasjóð Íslands. Sé ég því ekki ástæðu til að ræða þau sérstaklega, en vísa til þeirra upplýsinga, sem ég gaf áður um Framkvæmdasjóð Íslands.

Í VI. kafla frv. eru svo ákvæði um Byggðasjóð. Eru þau ákvæði að miklu leyti sniðin eftir fyrirmælum núgildandi laga um Atvinnujöfnunarsjóð. Þó eru þetta nokkur nýmæli, sem ásamt öðrum ákvæðum frv., sem þegar hafa verið rakin, renna stoðum undir mun ákveðnari og skilvirkari byggðastefnu en áður. Þar skiptir þó auðvitað mestu máli hið stóraukna framlag til Byggðasjóðs. Samkv. 2. tölul. 28. gr. skal Byggðasjóður fá framlag úr ríkissjóði að upphæð 1000 millj., sem greiðist með jöfnum fjárhæðum á næstu 10 árum. Þar sem hér er um óafturkræft framlag að ræða, sem ber vexti sjóðnum til handa, er auðsætt, hver höfuðstóll hér getur safnazt. Og þetta framlag kemur til viðbótar öðrum tekjum sjóðsins samkv. 28. gr. Starfsgrundvöllur sjóðsins verður því vitaskuld hér eftir allur annar en áður. Með hinum auknu fjárráðum sjóðsins ætti að vera hægt að gera stórátak í byggðamálum. Þess er þörf. En í lánveitingum sjóðsins og úthlutunum úr honum má ekkert handahóf ríkja, þar þarf að byggja á traustum athugunum og áætlunum. Að því er stefnt í þessu frv. Í byggðamálunum þarf ekki aðeins að stöðva þá öfugþróun, sem þar hefur átt sér stað, heldur þarf að snúa straumnum við. Það er í samræmi við stefnu stjórnarinnar að leggja höfuðáherslu á þessi mál. Ég skal að svo stöddu ekki hafa um það fleiri orð.

Hin ýmsu ákvæði í VII. kafla frv. þurfa held ég ekki skýringar við.

Ég hef þá gefið stutt yfirlit yfir efni frv. í megindráttum og skal nú fara að ljúka máli mínu.

Það er að sjálfsögðu svo, eins og getið er um í aths. þeim, sem frv. fylgja, að reynslan kann að leiða í ljós, að þörf sé á einhverjum endurbótum og breytingum á þessari fyrirhuguðu löggjöf. Slíkt er eigi nema það, sem oft á sér stað. Ég vil sérstaklega vekja athygli á þeim atriðum, sem bent er á í aths., að síðar muni trúlega koma til skoðunar, þótt ekki hafi að svo stöddu þótt fært að setja um þau lagaákvæði. Þau eru sérstakt samstarf við vísinda- og rannsóknarstofnanir, samstarf við viðskiptadeild Háskólans og að Framkvæmdastofnunin geti tekið að sér ýmis störf, sem nú er venja að fela nefndum að vinna. Ég vil alveg sérstaklega leggja áherzlu á síðast talda atriðið, þ.e.a.s. þá hugmynd, að Framkvæmdastofnunin geti e.t.v. síðar leyst af hólmi ýmsar nefndir, sem venja hefur verið að grípa til við ýmsar kannanir og undirbúning mála. Ég held, að það væri æskileg þróun. Það má segja, að í málefnasamningi stjórnarflokkanna sé nokkuð að því vikið, þar sem segir svo: „Þær stofnanir og nefndir, sem fyrir eru og gegna skyldum verkefnum og þessi nýja stofnun, verði sameinaðar henni, eftir því sem ástæður þykja til.“ Í því efni hefur að svo stöddu ekki verið gengið lengra en raun ber vitni. En að mínum dómi verður síðar að huga að því í fullri alvöru, hvort ekki sé rétt að ganga lengra í þá átt.

Ég vil svo að lokum enn á ný leggja á það áherslu, að með þessari væntanlegu lagasetningu er ekki verið að taka upp neitt hafta- eða leyfakerfi. Staðhæfing um slíkt á sér enga stoð í frv. Það getur hver og einn gengið úr skugga um með því að fara nákvæmlega í gegnum frv. og lesa það frá orði til orðs. Þessari lagasetningu er ekki ætlað að leggja neinn fjötur á einkaframtak. Þvert á móti er að því stefnt að leysa það úr læðingi, örva það og styðja með margvíslegri fyrirgreiðslu. Á það auðvitað ekki siður við um félagsframtak og fyrirtæki, sem opinberir aðilar eiga hlutdeild í. En öll þekkjum við það, að tækifæri hafa stundum glatazt vegna tregðu og skilningsskorts opinberra aðila.

Með þessari lagasetningu er stefnt að því að byggja atvinnuþróunina í landinu á skipulegum vinnubrögðum í stað handahófs. Hver vill vera á móti því? Með þessari lagasetningu er stefnt að samhæfðu og samvirku útlánakerfi lánastofnana, byggðu á frjálsu samkomulagi fyrir tilstuðlan Framkvæmdastofnunarinnar. Hver vill vera á móti því? Störf sín að eflingu atvinnuvega og þróun íslenzkra byggða á Framkvæmdastofnunin samkv. þessari löggjöf að vinna í nánu samstarfi við aðila atvinnulífsins og landshlutasamtökin. Hver vill vera á móti því? Með þessum lögum er stórauknu fjármagni beint til Byggðasjóðs. Á því er brýn þörf, eins og nú stendur á. Hver vill vera á móti því? Með þessari löggjöf er stefnt að því að veita þeim framkvæmdum forgang, sem nauðsynlegastar eru fyrir þjóðarheildina og hverja atvinnugrein og bezt búa í haginn fyrir framtíðina. Hver vill vera á móti því? Með þessari lagasetningu er stefnt að því að láta' hugkvæmni, framtak og þekkingu njóta sín á Íslandi. Hver vill vera á móti því? Með þessari löggjöf er stefnt að því að leiða atvinnuvegina og eflingu atvinnulífsins til öndvegis á Íslandi. Það á að ganga fyrir öllu öðru. Hver vill vera á móti því? Samkv. þessum lögum kemur ein stofnun í stað þriggja, sem fyrir voru. Hver vill vera á móti því?

Herra forseti. Ég legg til, að þessu frv. sé vísað til 2. umr. og til hv. fjhn.