16.11.1971
Sameinað þing: 14. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 11 í D-deild Alþingistíðinda. (3345)
43. mál, leikfélög áhugamanna
Flm. (Helgi F. Seljan):
Herra forseti. Ég hef leyft mér ásamt hv. þm. Karvel Pálmasyni að flytja till. til þál. svo hljóðandi:
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstj. að taka til endurskoðunar lög nr. 15 frá 15. marz 1965, um fjárhagslegan stuðning við leiklistarstarfsemi áhugamanna.“
Það er rétt að taka fram í byrjun, að vissulega eru þessi lög ekki komin til ára sinna, en engu að síður tel ég nú þá reynslu komna varðandi lög þessi og framkvæmd þeirra, að í ljósi þeirrar reynslu sé tímabært að taka þau til endurskoðunar og gera á þeim breytingar, sem hljóta að teljast nauðsynlegar.
Þegar lög þessi voru sett, var leitað álits hjá samtökum þeirra félaga, sem njóta áttu góðs af framkvæmd þeirra. Vissulega fögnuðu leikfélögin þá þeim aukna skilningi á málefnum sínum, sem lögin ótvírætt bera með sér, enda lýstu þau sig í meginatriðum samþykk frv. Þó eru nokkur ákvæði þess, sem óskað var þá, að yrðu tekin til endurskoðunar, en ekki náðu þá fram að ganga.
Eitt þeirra atriða, sem hefði verið sjálfsagt að taka inn í lögin, var það, að sá aðili, sem kunnugastur er leikstarfsemi áhugafólks, Bandalag ísl. leikfélaga, fengi að hafa hönd í bagga með skiptingu styrkjanna, og þetta atriði ber að hafa í huga nú, ef endurskoðun fengist fram.
Um það orðalag, sem notað er í 1. gr. um skiptingu styrkja í ákveðna flokka, voru félögin sammála, að þar þyrfti að taka fleira til athugunar, svo sem aðstöðu leikfélaganna, fólksfjölda, samgöngur, húsakost og margt það, sem mótar mjög leikstarfsemi á hverjum stað. Ég var líka þeirrar skoðunar þá og er enn, að ástæðulaust sé að hafa nokkur sérákvæði hvað snertir leikrit fyrir börn, ef þau á annað borð eru fullgild verk. Ég er líka það vel kunnugur leikstarfsemi áhugafólks, að ég veit fullvel, að ágóðavonin er í öfugu hlutfalli við menningargildi verksins oft og tíðum, því miður. Ekki þar fyrir, að ég telji hlátursleikinn ekki eiga fullan rétt á sér, enda virðast atvinnuleikhúsin ekki telja þá virðingu sinni ósamboðna. Hins vegar verður ætíð að meta til fulls þá viðleitni, sem í því er fólgin að sýna verulega gott leikrit. Um það þyrftu ákvæði að vera mjög ótvíræð og beinlínis til hvatningar.
Í 1. gr., tölul. 2, er talað um fullgilda leikstjóra í lögunum án frekari skilgreiningar. Það er ekki rétt að útiloka þá leikstjóra, sem ekki hafa fullkomna menntun, frá því að teljast fullgildir leikstjórar, ef þeir búa yfir góðri reynslu sem leikarar og jafnvel leikstjórar. Raunin hefur líka orðið sú, að þeir hafa hlotið viðurkenningu sem slíkir varðandi styrkveitingar. Til að fyrirbyggja allan vafa væri þó hiklaust rétt að taka af í lögunum öll tvímæli þar að lútandi, svo að öruggt væri, að leikfélögin vissu fyrir fram rétt sinn í þessu efni. Það verður varla heldur talið sanngjarnt, að aðeins þau félög. sem fást við leikstarfsemi eingöngu, hljóti styrk, enda mun reyndin einnig hafa orðið sú, að þessu ákvæði hefur ekki verið framfylgt. Mörg ungmennafélög hafa leikstarfsemi á sinni starfsskrá og eru árlega með leiksýningar. Þau eiga þarna sama rétt og leikfélögin, þó að rétt væri, að þau verðu hugsanlegum ágóða af sýningunum einvörðungu til þessa þáttar starfseminnar. Þessi lagagr. verður a.m.k. að vera í fullu samræmi við framkvæmdina, og lögin mega ekki útiloka þessa starfsemi ungmennafélaganna frá styrkveitingum.
Í 4. gr. laganna er fjallað um skýrslugerð til rn., sem þarf samkv. lögunum að hafa borizt fyrir 1. júní ár hvert með tilheyrandi gögnum. Miðað við leiksýningar að vorinu þarf þetta atriði athugunar við hvað tímatakmörk snertir. Ég hygg líka, að þessi lagagrein hafi reynzt nokkuð örðug í framkvæmd. Það er hins vegar fyrst og fremst 5. gr., sem þarfnast eðlilegrar endurskoðunar, þó að ég vilji taka fram, að hámarksupphæð styrkja var á sínum tíma rausnarleg. Hámarksupphæðin var þá veruleg framför frá því, sem verið hafði. Nú hafa þessar tölur misst gildi sitt að mestu leyti vegna verðbólguþróunarinnar. Þegar lögin voru sett, var kostnaður við leikstjórn, svo að dæmi sé tekið, allur annar en nú. Nú mun hann vera allt að því þrisvar sinnum meiri en þá, svo að nefnt sé eitt dæmi, að vísu mjög veigamikið. Styrkveitingarnar þurfa því greinilega hækkunar við, en þær eru að sjálfsögðu einnig háðar því, hverju varið er til leiklistarstarfsemi áhugamanna á fjárlögum ár hvert.
Meðan sjónvarpsaldan var að ganga yfir landsbyggðina, var eðlileg deyfð yfir leikstarfsemi, allt of mikil og allt of víða að vísu. Nú þegar þessi alda er að mestu gengin yfir, fer ekki hjá því, að starfsemin eflist á nýjan leik, og sér þess þegar merki. Því fleiri félög sem taka leikrit til meðferðar, því hærri þarf fjárveitingin að vera í heild og þó alveg sérstaklega, ef styrkirnir yrðu hækkaðir, sem öll sanngirni mælir með. Það er að vísu alltaf ágóðavon í sambandi við sýningar, þar sem fólk gefur nær skilyrðislaust alla sína vinnu. En sú verður þó ekki alltaf raunin. Og dæmi veit ég þess ekki alls fyrir löngu, að ágætt leikrit bar sig ekki, þó að til kæmi hámarksstyrkur frá ríki og sveitarfélagi. Ég vil því vona, að sú fjárveiting, sem tiltekin verður í fjárlögum jafnt til leiklistarstarfsemi sem heildarsamtaka leikfélaganna, verði a.m.k. ákveðin með tilliti til verðlagsþróunar þeirrar, sem átt hefur sér stað frá setningu laganna.
Eitt er rétt að taka fram hér, og það er atriðið um framlagið heiman að, sem er skilyrði fyrir styrkveitingum. Út af fyrir sig álit ég þetta sjálfsagt, að viðkomandi sveitarfélag styrki slíka starfsemi. En þess eru dæmi, að sveitarfélög hafa ekki sýnt þessum málum skilning, og hví skyldu þá þau félög, þar sem slíkt henti, missa af ríkisaðstoð einnig? Slíkt tel ég fásinnu, meðan þetta er þá ekki ótvíræð skylda sveitarfélaganna, sem mér fyndist fyllilega réttmætt. Það er svo fyllilega þörf á því að kanna rækilega, hvort einhver leikfélög þarfnast ekki sérstakrar aðstoðar umfram önnur, ef þau ráðast í stórtækari verkefni og fleiri en almennt gerist. Mér koma í hug félög eins og Leikfélag Akureyrar sérstaklega og reyndar einnig Leikfélag Kópavogs. Þar sem félögin hafa slíka sérstöðu, þurfa þau vitaskuld sérstaka fjárhagsaðstoð eitthvað í átt við fjárveitingu þá, er Leikfélag Reykjavíkur hefur hlotið. Leikfélag Vestmannaeyja virðist einnig á hraðri uppleið og eykur greinilega mjög á starfsemi sína. Á þessi félög er einnig rétt að minna, þar sem núverandi styrkjakerfi gerir ekki ráð fyrir mikilli samfelldri starfsemi, eins og gleggst dæmi er um frá Akureyri. Að þessu atriði vildi ég einmitt, að sérstaklega yrði vikið, í nýjum endurskoðuðum lögum, ef til kæmi.
Að lokum vil ég svo víkja að atriði, sem þyrfti að koma til alvarlegrar athugunar, ef af endurskoðun laganna yrði, en það er sú hugmynd, sem alllengi hefur verið uppi, að fastráða bæri yfir vetrartímann leikstjóra hjá Bandalagi ísl. leikfélaga, bæði til að tryggja betur hæfa starfskrafta og sér í lagi til þess að leikstjórarnir gætu sinnt mjög brýnu verkefni, en það er kennsla meðal hinna ýmsu félaga — að vísu í stuttan tíma - í ýmsu því, er leiklist varðar, svo sem framsögn, förðun, framkomu á sviði, svo að það helzta sé nefnt. Þessi þáttur hefur verið vanræktur, en er engu að síður hin mesta nauðsyn, ef leikstarfsemi áhugafólks á að blómgast og ná einhverjum þroska. Þetta ætti jafnframt að vera frumskylda hvers leikfélags, sem vill iðka þessa starfsemi til annars og meira en að sýnast. Ég veit t.d. fátt hollara og verðugra ungu fólki en þreyta glímu við þessa göfugu list, en þá þarf oft nauðsynlega uppistöðu. Ég vildi einnig mega benda á, að í frv. til l. um Þjóðleikhús, sem lagt var fram hér á þingi í fyrra, voru nokkur ákvæði, sem komu inn á leiklistarstarfsemi áhugafólks. Milli þeirra laga og endurskoðunar þessarar væri æskilegt, að nokkurs samræmis yrði gætt, því að vissulega kæmi hér til greina mikilvæg aðstoð, sem hvergi væri betri að fá en einmitt frá stofnun eins og Þjóðleikhúsinu.
Ég hirði ekki um að tíunda fleiri atriði, sem endurskoðun laganna gæti náð til, en vil undirstrika, að sjálfsagt er að hafa fullt samráð um endurskoðunina við áhugafélögin, því að þau byggja á dýrmætri reynslu, sem auðvitað á að hagnýta sér.
Ég vil svo að lokum óska þess, herra forseti, að till. þessari verði að lokinni þessari umr. vísað til hv. allshn.