18.11.1971
Sameinað þing: 15. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 731 í D-deild Alþingistíðinda. (4218)
54. mál, landhelgi og verndun fiskistofna
Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):
Herra forseti. Eins og hv. frsm., 5. þm. Reykv., hefur gert grein fyrir, þá blönduðust umr. um þessa till. nokkuð inn í þær umr., sem fram fóru hér 9. nóv. um landhelgistillögu ríkisstj. Þessvegna held ég, að í sjálfu sér þyrftu umr. um þessa till. ekki að verða svo langar nú. Og ég skal ekki lengja þær mjög. Að vísu verð ég nú að segja, að mér fannst dálitið óvenjulegur háttur á hafður í þessari framsöguræðu hv. 5. þm. Reykv., þar sem ég gat ekki betur fundið en hún væri verulegt framhald af þeim umr., sem fram fóru 9. nóv. Það hefði náttúrlega verið æskilegra að ljúka umr. þá og menn hefðu gert sakir upp þá, en að taka þann þráð upp að nýju nú. En ég skal ekki blanda mér í þau orðaskipti og ekki víkja að þeim orðum, sem hann beindi til hæstv. sjútvrh.
Ég skil þessa þáltill. svo, að með henni séu sjálfstæðismenn að skjalfesta sitt viðhorf til landhelgismálsins nú, gera grein fyrir því, hvernig þeir helzt vildu halda á þessu máli. Við því er ekkert að segja og það eru í sjálfu sér ekkert óeðlileg vinnubrögð og viðbrögð af hálfu stjórnarandstöðu að hafa þann hátt á, gera þannig grein fyrir sinni afstöðu og því, hvernig þeir mundu helzt kjósa, að haldið væri á málinu. Hins vegar geta hv. tillögumenn tæplega vænzt þess, eins og nú er komið, að þessi till. verði samþ. Þeir geta ekki vænzt þess nú, að það verði horfið frá þeirri stefnu, sem mörkuð hefur verið í landhelgismálinu af stjórnarflokkunum, af ríkisstj. og af þingmeirihluta í raun og veru. Sú stefna hefur verið kynnt mjög að undanförnu, m.a. á erlendum vettvangi og fyrst og fremst á erlendum vettvangi. Og ég held, að það væri ákaflega óheppilegt út á við, ef farið væri að hvika eitthvað í þeirri stefnumörkun og þeim málflutningi og þeirri kynningu, sem þar hefur verið viðhöfð. Og það var ljóst, að hv. 5. þm. Reykv. gerði sér grein fyrir því, af því að hann lagði áherzlu á það í sinni ræðu að reyna að sýna fram á það, að í raun og veru hefði málið verið kynnt þannig á erlendum vettvangi, að það færi ekkert í bága við þá stefnumörkun, sem fælist í þessari þáltill. Þetta er náttúrlega ekki alls kostar rétt. En auðvitað er það svo, eins og við höfum marg endurtekið hér, að við byggjum á landgrunnsstefnunni í þessu máli, við byggjum á því, að allt landgrunnið tilheyri íslenzku yfirráðasvæði. Við lítum svo á, eða ég lít svo á a.m.k., að landgrunnið hafi þannig verið lagt undir íslenzkt yfirráðasvæði þegar með landgrunnslögunum frá 1948. Við teljum vissulega okkar rétt mjög helgast af þessum landgrunnssjónarmiðum og þess vegna er það mjög eðlilegt, að við höfum í öllum okkar málflutningi, lagt áherzlu á rétt Íslendinga til landgrunnsins alls. Það hefur verið gert og það mun verða gert. Og það er þess vegna rétt, sem hv. 5. þm. Reykv. vitnaði í, bæði þá skýrslu, sem útbýtt hefur verið, ræður Hans G. Andersens og hæstv. utanrrh., þar hefur alls staðar verið lögð mikil áherzla á þetta. En það hefur jafnframt verið sagt skýrum orðum, að við ætluðum ekki að fara lengra í þessum áfanga, en 50 sjómílur frá grunnlínum. Það hefur fylgt með, bæði almennt í slíkum ræðum og þó auðvitað ekki síður í þeim einkaviðtölum, sem fram hafa farið um þessi efni við þá ráðamenn erlenda, sem við hefur verið rætt. Þess vegna er engum blöðum um það að fletta, að það mundi verða skoðað sem frávik, ef nú ætti að ákveða það, að þessi áfangi, sem hér er um að tefla, ætti ekki að vera miðaður við 50 sjómílur, heldur landgrunnið allt. En eftir stendur, að eins og áður er landgrunnið allt skoðað tilheyrandi íslenzku yfirráðasvæði, sem Íslendingar einhliða geti hvenær sem er sett reglur um og teygt fiskveiðimörkin, hvenær sem þeim lýzt að gera það, til yztu endimarka landgrunnsins.
Hv. þm. sagði, að landgrunnsrökin væru sterkari en 50 sjómílna rök. Ég get fallizt á það, að landgrunnsrökin séu sterk og ég hef alltaf lagt áherzlu á þau. Það hafa talsmenn stjórnarflokkanna einnig hvarvetna gert. En það er á hinn bóginn ekki hægt að segja, að 50 sjómílna stefnan nú sé neitt veikari, en t.d. fjögurra sjómílna stefna á sínum tíma eða 12 sjómílna stefna á sínum tíma. Þá var þessi aðferð höfð, bæði 1952 og 1958, að fiskveiðimörkin voru þá ekki teygð til þeirra yztu marka, sem við samkv, okkar skoðun hefðum haft rétt til. Heldur var tiltekinn ákveðinn mílufjöldi, 4 sjómílur 1952 og 12 sjómílur 1958. Hér er því fylgt algerlega sömu aðferð og áður hefur verið fylgt í þessum efnum.
Það er rétt, sem hv. þm. benti á, að það hafa komið nokkrar ályktanir, þar sem lögð hefur verið áherzla á það, að fiskveiðimörkin yrðu nú látin taka til landgrunnsins alls, þannig að ekki yrðu utan við nein sérstök hólf, sem menn hafa talið að væru þýðingarmikil fiskimið. En á hinn boginn gæti ég náttúrlega, ef ég hefði búið mig undir það, lesið hér upp fjöldamargar ályktanir víðs vegar að af landinu án tillits til allra stjórnmálaskoðana, þar sem lýst hefur verið fylgi við þá stefnu, sem mörkuð hefur verið af stjórnarinnar hálfu í þessu máli, svo að ályktanirnar segja kannske ekki svo mikið í þessu efni. En um þetta geta auðvitað verið skiptar skoðanir og við því er ekkert að segja. Og eins og ég sagði, tel ég það ekkert óeðlilegt, að sjálfstæðismenn, fyrst þeir hafa markað sér þessa skoðun nú, geri grein fyrir henni á þennan hátt að setja hana fram í þáltill. En hins vegar verð ég náttúrlega að segja það, að það hefði verið miklu æskilegra, að þeir hefðu markað þessa stefnu fyrr. Það hefði verið æskilegra, að þessi stefna hefði komið svona skýrt fram hjá þeim eins og hún kemur nú fram í þessari þáltill. s.l. vetur, þegar um landhelgismálið var fjallað í nefnd, þar sem stjórnmálaflokkarnir allir áttu fulltrúa í og þá var a.m.k. af okkar hálfu lögð mikil áherzla á það, að samstaða gæti tekizt fullkomlega í landhelgismálinu og menn gætu sameinazt um eina till., eina ályktun í því, eina vilja yfirlýsingu frá Alþ., sem allir flokkar gætu staðið saman að. Það hefði óneitanlega verið skemmtilegra og það hefði óneitanlega verið nokkur stuðningur í vinnu að þessu máli. En það tókst því miður ekki. Og ástæðan til þess var sú, að þáv. stjórnarflokkar fengust ekki til að segja neitt svo ákveðið um þetta mál, að það gæti fullnægt okkar óskum. En ég hika ekki við að segja það, að ef þessi till. hefði komið fram s.l. vetur, þá hefði það a.m.k. verið tekið til rækilegrar athugunar, hvort allir flokkar hefðu ekki getað náð saman um eitthvað svipað sjónarmið og svipaða stefnu eins og í þessari till. segir, vegna þess að það hefði áreiðanlega ekki staðið þá á okkur að fallast á það, að landgrunnið allt væri tekið í einum áfanga, þó að þessi yrði nú niðurstaðan þá, að það væri staðnæmzt við 50 sjómílur.
Ég harma það þess vegna, að þessi till. skyldi ekki koma fram s.l. vetur, heldur sú till., sem samþ. var á hv. Alþ., þar sem um þessi efni öll er vægast sagt talað með æði óljósum orðum. En ég skal nú ekki fara neitt lengra út í það. Sú till. var samþ. og nefnd kosin og sú nefnd hefur ákveðið verkefni að vinna, að semja lög eða frv. til l. um landhelgismálið og ég tel það sjálfsagt, að sú nefnd athugi það verkefni, sem henni var fengið til meðferðar. Og ég fyrir mitt leyti skoða það nú nánast sem formsatriði, hvort fiskveiðimörkin verða á sínum tíma ákveðin með lögum eða með reglugerð, hvort fylgt verður þeim hætti, sem áður hefur tíðkazt, að reglugerð verði sett um þetta á grundvelli og með skírskotun til landgrunnslaganna, eins og gert var 1950, 1952 og 1958, eða hvort sá háttur verður upp tekinn að skipa þessum málum með lögum. Það má vissulega gera, og þó að lög verði sett um það, þá táknar það auðvitað ekki neitt endanlegt í þessu máli fremur en þó að það sé gert með reglugerð, því að löggjafinn getur þá auðvitað líka hvenær sem er breytt þeim lögum, sem sett kynnu að verða um þetta efni, þannig að ég álit það meira formsatriði en efnisatriði, hvor hátturinn er hafður á að þessu leyti.
Það leiðir af því, sem ég hef sagt, að ég mun að sjálfsögðu ekki fallast á þessa till., sem hér liggur fyrir. Á hinn bóginn er það auðvitað sjálfsagt, að hún hljóti á allan hátt þá athugun, sem vera ber og henni sé vísað til utanrmn. og utanrmn. athugi hana. Það, að ég get ekki léð þessari till. já atkvæði mitt, byggist nú ekki eingöngu á þessu, að í henni felst frávik frá þeirri stefnu, sem mörkuð hefur verið, heldur finnast mér sum atriði í þessari till. ekki alls kostar eðlileg. Það mætti virðast, að nokkuð mikið bæri á milli við fyrstu sýn þessarar till. og þeirrar till., sem stjórnin hefur lagt hér fram að því er varðar útfærsluna. En sannleikurinn er sá, að þegar maður athugar till. í heild, þá er það nú kannske minni munur en manni fyrst virðist. Það er að vísu sagt hér í upphafi ályktunarinnar, að fiskveiðilögsaga Íslands nái yfir landgrunnið umhverfis landið, en síðan er svo viðauki í 3. eða 4. málsgr., þar sem segir, að í þrjú ár, næstu þrjú ár, sé erlendum fiskiskipum heimilt að stunda veiðar upp að 50 mílna mörkum frá grunnlínu, nema það séu sérstök friðunarsvæði, sem kynnu að verða ákveðin. M.ö.o., í þessari till. felst það, að á næstunni verði fiskveiðimörk hér við land í reyndinni 50 sjómílur frá grunnlínu, það sama og felst í till. núv. stjórnarflokka. þh
Það hefur e.t.v. verið orðað af sumum mönnum, að það þyrfti að taka til athugunar að gefa Bretum og Vestur-Þjóðverjum kost á nokkrum umþóttunartíma vegna þeirra samninga, sem við þá voru gerðir á sínum tíma. Hins vegar held ég, að enginn hafi látið í það skína, að erlendum skipum almennt yrði leyft að veiða innan þeirra marka, sem ákveðin eru, en þarna er talað um erlend skip almennt í þessari þáltill., en ekki aðeins um skip frá Vestur–Þýzkalandi eða Bretlandi. Það er að vísu rétt, að þarna er gert ráð fyrir því, að undanþágan sé aðeins veitt upp að 50 sjómílna fiskveiðimörkum, en samt sem áður og úr því að fiskveiðimörkin eiga að ná, eins og þarna segir, til landgrunnsins alls, þá tel ég það nokkuð hæpið að fara að láta brydda á því með þessum hætti, að það eigi að veita skipum allra þjóða án tillits til þess, hvort þær hafa nokkuð stundað veiðar á Íslandsmiðum áður eða ekki, þennan undanþágurétt. Ég held, að það sé vert að athuga það, áður en farið er mjög að láta í slíkt skína.
Það er rétt, sem hv. 5. þm. Reykv. sagði, að þess þekkjast dæmi, að landhelgis— og fiskveiðimörk séu ekki alls staðar við landið þau sömu og þess vegna væri það ekki alveg óþekkt fyrirbæri í veröldinni, þó að landhelgin hér væri ákveðin þannig, að hún væri við þennan landshlutann miðuð við 400 metra dýptarmörk, en annars staðar væri hún látin ná aðeins 50 sjómílur á haf út. En ég held, að eins og staðhættir eru hér, þá mundi þetta verða mjög óþægilegt í framkvæmd og erfitt að verja slíka landhelgi, fiskveiðilandhelgi, sem ákveðin væri með þeim hætti. Ég held, að það hljóti að liggja í augum uppi, að hentugra sé í framkvæmd að hafa fiskveiðilandhelgina hvarvetna í kringum landið þá sömu, miða þar við slíkar línur og ég á nú bágt með að trúa því, að hv. þm. fái marga vitnisburði frá landhelgisgæzlumönnum um annað, en að það sé hentugast að haga þessu á þá lund að hafa þetta línur, sem eru alls staðar jafnfjarri miðað við grunnlínur. Hitt er svo að sjálfsögðu rétt, að það hefur ekki farið fram hjá neinum, að það koma til vissir erfiðleikar við landhelgisgæzluna, þegar fiskveiðimörkin hafa verið færð út. Þau mál hafa verið í athugun hjá Landhelgisgæzlunni, og það reynir m.a. á fjárveitingar frá Alþ., hvernig það snýst við þeim málaleitunum, sem fram hafa verið fluttar af hálfu Landhelgisgæzlunnar í því efni. Ég treysti því , að hv. Alþ., hv. fjvn. sýni fullan skilning á því málefni. Það er mjög mikil nauðsyn, að veitt sé stóraukið fé til Landhelgisgæzlunnar, til þess að hún verði búin undir það að gegna sínu hlutverki, þegar útfærslan á sér stað.
Í þessari ályktun segir ekki, hvenær þessi ákvörðun eða útfærsla skuli koma til framkvæmda, heldur segir aðeins í ályktuninni, að hún skuli koma til framkvæmda þann dag, sem ákveðinn verður af yfirstandandi Alþ. Ég skil þetta svo, að þar með sé í raun og veru gert ráð fyrir því í þessari þáltill., að útfærsludagurinn verði 1. sept. n.k., þar sem ekki er gerður neinn ágreiningur í þessari þáltill. um þann dag og yfirstandandi Alþ. er ætlað að ákveða daginn En það er þó öllum ljóst, að það verður að gerast með a.m.k. sex mánaða fyrirvara áður en útfærslan á sér stað, vegna þess að við erum skuldbundin til þess með samningunum við Breta og Vestur-Þjóðverja að tilkynna þeim formlega um útfærsluna sex mánuðum áður en hún tekur gildi. Þannig að mér sýnist, að ekki muni á milli bera mikið um þetta atriði og þá er það nú svo, að þau atriði, sem nefnd eru í 2., 3., 4. og 5. lið þessarar ályktunar, eru ekki þess háttar, að þau víki að efni til mikið frá þeirri hugsun og þeirri stefnu, sem stjórnarflokkarnir vilja fylgja í þessu efni, a.m.k. ekki að neinu verulegu.
En það er eitt atriði, sem vantar í þessa þáltill., sem ákvæði er um í þáltill. ríkisstj. Í þessari þáltill. er ekki vikið að samningunum við Breta og Vestur-Þjóðverja. Það er ekki vikið að því, að þeim skuli sagt upp. Þar af mætti álykta, að tillögumenn geri ráð fyrir því, að Íslendingar sætti sig við það að eiga úrskurð þess máls undir Alþjóðadómstólnum. Í sambandi við það er þess að geta, að þau ákvæði hafa jafnan verið túlkuð svo af íslenzkri hálfu, að Íslendingar gætu fært út þrátt fyrir þessi ákvæði og sú útfærsla gæti staðizt, þangað til dómur Alþjóðadómstólsins er fallinn. En ég efast um, að það hafi nokkru sinni verið fallizt á þann skilning af hálfu brezkra og þýzkra stjórnvalda. Svo að það gæti hugsazt, að jafnvel samningurinn yrði þannig þrándur í götu fyrir því, að ákvörðun um útfærslu gæti komið til framkvæmda. Ég er að vísu þeirrar skoðunar, að samningurinn girði ekki fyrir útfærsluna sem slíka, heldur hlyti hún að standa, þangað til dómur gengi á aðra lund. En ég skal ekki fara að endurtaka það, sem ég sagði hér í umr. 9. nóv. um þetta mál eða um till. stjórnarflokkanna og þær ástæður, sem fyrir því eru, að ríkisstj. og stjórnarflokkarnir geta ekki fellt sig við að sæta þessum samningum og hafa því eindregið ákveðið að segja þeim upp með þeim fyrirvara, sem hæfilegur verður metinn. Í þessari þáltill. segir sem sagt ekkert um þetta meginatriði í öllu þessu máli. Með hliðsjón af því, sem fram kom í umr. 9. nóv. m.a. af hálfu talsmanns sjálfstæðismanna, þá vil ég þó ekki líta svo á, að þeir séu búnir að gera það upp við sig að vera endanlega á móti því, að þessum samningum sé sagt upp, því að ég skildi hv. 1. þm. Reykv. þá svo, að þetta atriði væri út af fyrir sig enn opið og umhugsunaratriði. Og ég vil þá skilja þessa þáltill. eða þetta tómarúm, sem í henni er að þessu leyti, á þann veg, að það tákni út af fyrir sig ekki það, að sjálfstæðismenn séu ákveðnir í því að vera á móti uppsögn þessara samninga, heldur hafi þeir ekki viljað að svo komnu máli festa á blað ákveðna stefnu af sinni hálfu í því efni.
Ég skal svo, herra forseti, ekki hafa um þetta mál fleiri orð. Ég get sem sagt skilið það, að þessi till. skuli koma fram, skil það sjónarmið hjá stjórnarandstöðu, að hún vilji láta það sjást og láta síðari tíma sjá það, hvernig hún hafi viljað halda á þessu máli, þó að hún hafi nú eins og stöðu hennar er háttað ekki vald á því. Og ég tel auðvitað skiljanlegt, að það geta verið skiptar skoðanir, eins og ég hef áður sagt, um ýmis atriði í sambandi við þetta mál, atriði, sem sumir kannske mundu nefna minni háttar, aðrir geta lagt meira upp úr. Og það er ekkert við það að athuga, þó að við veltum þeim hér eitthvað fyrir okkur, en hitt er aftur á móti mjög áríðandi, að ágreiningur um slík atriði verði ekki til þess að veikja samstöðu okkar út á við og verði ekki notaður af annarra hálfu til þess að túlka það svo, að það sé ágreiningur um einhver veruleg atriði í sambandi við þetta mál. En það held ég, að liggi nokkuð ljóst fyrir eftir umr., sem fram fóru hér 9. nóv., að það verður ekki efni til þess fyrir erlendar þjóðir að túlka þessa till. eða önnur sjónarmið, sem kunna að koma fram í landhelgismálinu, á þann veg, að það sé ágreiningur um höfuðatriði eða meginstefnu í þessu máli. Ég vil vona það, að þó að menn flytji eðlilega hátt og setji fram mismunandi sjónarmið um einstök atriði, þá standi það, að alger samstaða verði í málinu út á við gagnvart öðrum þjóðum. Og það er áreiðanlegt, að málið verður svo erfitt þrátt fyrir allt og þrátt fyrir vaxandi fylgi, sem okkar málstaður á að mæta og við skulum ekki gera lítið úr, að við þurfum áreiðanlega á öllu okkar að halda í þessu máli.