18.11.1971
Sameinað þing: 15. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 761 í D-deild Alþingistíðinda. (4225)
54. mál, landhelgi og verndun fiskistofna
Flm. (Gunnar Thoroddsen):
Herra forseti. Hv. 2. þm. Vestf. og 3. þm. Sunnl. hafa í ágætum ræðum hér í kvöld gert mörgum þáttum þessa máls svo glögg skil, að ég þarf miklu minna út í þetta að fara en ella. En þó eru hér nokkur atriði, sem ég vil leyfa mér að minnast á.
Það hefur komið fram í ræðum hæstv. sjútvrh. og raunar fleiri hv. þm., einkum hv. 1. þm. Vestf., hér í kvöld, að margvíslegir annmarkar séu á till. á þskj. 56 um að miða við landgrunnið, ýmist er þetta óframkvæmanlegt, svo að maður noti nú margendurtekin ummæli hæstv. ráðh., eða það væri meira glapræði en orð fá lýst, svo að maður noti orðalag hv. 1. þm. Vestf. Ég skal minnast hér á nokkur þessara atriða, sem eiga að gera þetta svona óframkvæmanlegt glapræði og fyrst er það, sem hæstv. ráðh. þreytist aldrei á að endurtaka, að með því að miða við 400 metra jafndýpislínu, þá sé línan svo hlykkjótt og óljós og erfitt að finna hana, að það sé ógerningur við hana að miða. Ég vil nú fyrst taka það fram, að hæstv. forsrh. hefur í rauninni tekið af mér ómakið og svarað þessum fullyrðingum hæstv. sjútvrh., vegna þess að í ræðu hæstv. forsrh. hér um daginn, þá hafði hann, með leyfi hæstv. forseta, þessi orð um till., sem hér liggur fyrir:
„Ég hika ekki við að segja það, að ef þessi till. hefði komið fram síðastliðinn vetur, þá hefði það a.m.k. verið tekið til rækilegrar athugunar, hvort allir flokkar hefðu ekki getað náð saman um eitthvert svipað sjónarmið og svipaða stefnu og í þessari till. segir.“
Hæstv. forsrh. hefur allt önnur rök gegn till., sem ég skal koma að síðar, en rök hans á móti till. eru ekki þau, að línan sé svo óljós, að línan sé svo hlykkjótt, að hún sé óframkvæmanleg, eins og hæstv. sjútvrh. endurtekur hér ræðu eftir ræðu. Alls ekki, engan veginn. Ég skal hins vegar ekki einungis leiða hæstv. forsrh. til vitnis og hans ummæli eru hér alveg ótvíræð, því þó að þau séu svona orðuð, eins og ég las, þá eru þau náttúrlega áminning til hæstv. sjútvrh., að yfirmaður hans í ríkisstj. taki ekkert mark á því, sem hann hefur verið að halda fram til þessa. En varðandi það, að línan sé svo hlykkjótt eftir 400 metra jafndýpinu, að hún sé óframkvæmanleg, þá vil ég nú fyrst geta þess, að í hálfa öld, eða fram til 1950, þá höfðum við nú hér þriggja mílna landhelgi, og hún var ekki dregin út frá grunnlínupunktum. heldur fylgdi hún ströndinni. Þetta var allt meira og minna vogskorið, hún var ákaflega hlykkjótt og bugðótt, þræddi firði og víkur og voga. Það heyrðist aldrei orð um það, að það væru einhverjir sérstakir örðugleikar, hvorki fyrir fiskiskip né varðskip, að átta sig á þessari línu. Ef einhver hæfa væri í þessum ummælum hæstv. ráðh., þá hefði sú lína átt að vera gjörsamlega óframkvæmanleg, ekki nokkur lifandi leið að framfylgja henni, en henni var nú framfylgt í hálfa öld og voru mörg fiskiskipin dregin til ábyrgðar og dæmd, vegna þess að þau höfðu veitt innan hennar og engir erfiðleikar sérstakir í sambandi við staðarákvörðun eða sannanir. Varðandi hins vegar þá línu, er dregin yrði, ef miðað yrði við 400 metrana, þá fer því svo fjarri, að sú lína yrði hlykkjótt, svo hlykkjótt, að það valdi nokkrum minnstu örðugleikum.
Ég vil endurtaka það, sem ég hef sagt hér áður og sem ég ætlast til, að hæstv. ráðh. taki til athugunar, vegna þess að það heyrir undir hann að framkvæma þessi mál. Það hefur alltaf verið gert ráð fyrir því og er skýrt tekið fram strax í grg. fyrir landgrunnslögunum 1948, að, að því leyti sem miðað yrði við landgrunn, þ.e. dýpi, þá yrði auðvitað að draga beina línu yfir djúpála, og í rauninni veit hver einasti maður, sem eitthvað kynnir sér þetta, að ef till. okkar um að miða við ákveðið dýpi yrði samþykkt, þá yrði vitanlega framkvæmdin sú, að ákveðnir yrðu grunnlínupunktar miðaðir við lengd og breidd og miðað út frá þeim og dregnar beinar línur þar á milli. Í núgildandi reglugerð um fiskveiðilandhelgi Íslands frá 11. marz 1961 eru taldir upp þeir grunnlínupunktar, sem draga skal beinar línur á milli. Þeir eru 38 að tölu auk Kolbeinseyjar og Kaldbaks og þeim er lýst hverjum einasta af þessum grunnlínupunkti með ákveðinni norðlægri breidd og ákveðinni vestlægri lengd. Sá fyrsti er Horn, 66° o.s.frv. norðlægrar breiddar, 22° o.s.frv. vestlægrar lengdar. Alveg á nákvæmlega sama hátt yrði þetta framkvæmt. Sjómælingar og Landhelgisgæzlan mundu auðvitað ákvarða, hvar á þessari 400 metra jafndýpislínu ætti að ákveða grunnlínupunktana með nokkru millibili, draga þar yfir djúpála, alveg eins og nú eru dregnar grunnlínur beint yfir og fyrir voga og víkur, þannig að hér er ekki nokkur minnsti vandi á ferð. Sjómælingar Íslands hafa að beiðni okkar flm. dregið upp á kort, hvernig þetta kæmi út eftir okkar till. Þetta er ákaflega auðvelt. Ákaflega auðvelt. Þessi ummæli hæstv. ráðh. eru því gjörsamlega úr lausu lofti gripin og vegna þess hvors tveggja, að hann er ákaflega kunnugur útvegsmálum og hins, að hann er sjútvrh„ sem fer með landhelgismálin, þá er það alveg óverjandi að standa hér í ræðustólnum og halda þessu atriði fram hvað eftir annað.
Hæstv. ráðh. segir einnig hér, að það hafi enginn maður, sem fengizt hafi við sjávarútveg, skipstjóri, útvegsmenn eða aðrir, fengizt til þess að verja á fundum þessa till. okkar, þannig að það væri framkvæmanlegt að miða við jafndýpislínu. Ég veit ekki, hvað hæstv. ráðh. meinar með því að segja þetta um þá útvegsmenn og sjómenn, sem standa að samþykktum úr ýmsum byggðarlögum á Vestfjörðum, Vesturlandi, Vestmannaeyjum og víðar, samþykktum um að miða við 400 metra jafndýpislínu. Er hæstv. ráðh. að bera það á alla þessa mætu menn, sem hafa í mörgum útvegsmannafélögum gert ákveðna samþykkt í þessa átt, að þeir hafi bara ekkert vit á þessum hlutum?
Svo kemur ein röksemdin enn: Eftir till. sjálfstæðismanna, þá þurfum við bara að fara með landhelgina út í hvorki meira né minna en 97 mílur út frá Suðausturlandi. Nú, ég býst við, að þetta fari nokkuð nærri, vegna þess að landgrunnið nær það langt út. En að hugsa sér það, að fara 97 mílur út! Þetta endurtekur hæstv. ráðh. hvað eftir annað. Er það svo óttalegt, þó að fiskveiðilandhelgi okkar næði á einhverjum stað út í 97 mílur? Ég sé bara ekkert hættulegt við það. Þvert á móti.
Ég vil endurtaka það hér, sem ég sagði í minni framsöguræðu, að mér hafa tjáð bæði reyndir fiskimenn og starfsmenn Landhelgisgæzlunnar, að þeir telji engu meiri örðugleika að staðsetja skipin eða setja sig út á kort miðað við jafndýpislínuna, eins og hún verður að sjálfsögðu dregin, en við 50 mílur. En það er svo furðulegt með hæstv. sjútvrh., að hann reynir að gera þetta allt saman óframkvæmanlegt í augum manna, alveg eins og hann leggst í rauninni á móti till. okkar um friðun, hvort sem er innan 12 mílna eða utan og ég verð að segja það eftir þessar umr., að þau ummæli, sem hæstv. forsrh. hafði hér um daginn um úrtölumenn í landhelgismálinu. Þau hitta engan mann frekar en einmitt hæstv. sjútvrh., því að hér kemur hann upp í ræðustólinn og heldur hverja ræðuna eftir aðra til þess að telja úr og telja úr, telja okkur af því að ákveða nokkuð í friðunarmálunum, telja okkur af því að friða allt landgrunnið eða miða landhelgina við allt landgrunnið.
Önnur röksemd, sem hér kemur fram, er sú, bæði frá hæstv. ráðh. og hv. 1. þm. Vestf., að þetta hafi bara engin þjóð gert önnur, að miða við dýpi í staðinn fyrir ákveðna mílu. Allar aðrar þjóðir miði við ákveðna mílu, þess vegna megum við ekki miða við neitt annað. Hafa þessir hv. þm. og hæstv. ráðh. gleymt því, að við byggjum allan okkar málflutning á því, að við höfum algjöra sérstöðu, Íslendingar. Við bendum á það, að engin þjóð önnur er jafn háð fiskveiðum og við, að okkar aðstaða vegna okkar efnahags, vegna okkar legu, vegna okkar eylands og okkar fiskimiða skapar okkur algjöra sérstöðu í heiminum. Er það þá eitthvað undarlegt, þó að við höfum einnig sérstöðu í því, hvernig við viljum marka okkar landhelgi? Mér finnst það fjarstæða ein að halda því fram, að vegna þess að aðrar þjóðir miði við ákveðna mílutölu, þá megum við ekki miða við það, sem okkur er eðlilegast og rökréttast og sigurstranglegast í okkar baráttu, sem sagt við landgrunnið sjálft, sem er hluti af landinu.
Það er gefið í skyn hvað eftir annað af hæstv. sjútvrh., að till. okkar sjálfstæðismanna feli það í sér að ákveða, að mér skilst, til allrar frambúðar, að landgrunnið skuli ekki ná lengra út en að 400 metra dýpi. Hér er nú heldur langt gengið með þessum málflutningi, þar sem það er skýrt tekið fram í till., að ytri mörk landgrunnsins skuli vera 400 metra jafndýpislína, þangað til mörk þess verða ákveðin með lögum og það er gert ráð fyrir því í till., að þessi lög um ytri mörk landgrunnsins verði ákveðin á þessu þingi. Hins vegar varð að sjálfsögðu í þessari till. að taka afstöðu til þess, hver jafndýpislínan skyldi vera nú þegar, en um leið, að hin ytri mörk skyldu ákveðin nánar með lögum og gert ráð fyrir, að þau verði sett á þessu þingi. En ég verð að segja annað í þessu sambandi. Sú ályktun, sem síðasta Alþ. samþykkti um nefndarkosningu til að semja lög um landgrunnið, er enn í gildi og þessi nefnd er enn við lýði. Formaður hennar er hæstv. sjútvrh. Það er öllum kunnugt og hann viðurkenndi það í rauninni hér í ræðu sinni áðan, að þessi nefnd hefur ekki starfað og ég vil bara leyfa mér að átelja það, að formaður þessarar nefndar skuli bregðast þannig þeirri skyldu, sem Alþ. hefur falið honum, að starfa í þessari nefnd og stjórna henni til þess að hraða sem mest undirhúningi löggjafar um hin ytri mörk landgrunnsins. Ef hæstv. ráðh. telur, að þetta sé ekki framkvæmanlegt, vegna þess að það sé ekki hægt að ákveða, hver séu hagnýtingarmörk o.s.frv. eins og hann var að tala um hér áður, þá ætti hann að segja sig úr þessari nefnd og lýsa því yfir, að hún gæti ekki starfað. Það hefur hann ekki gert. Hann hefur tekið að sér að vera formaður þessarar nefndar og á honum hvíla skyldur, sem hann hefur hingað til vanrækt.
Ég þarf ekki að endurtaka þau rök, sem hér hafa verið færð fram fyrir landgrunnsstefnunni. Þeirri ákveðnu skoðun okkar flm. og sannfæringu, að það sé skynsamlegra fyrir þjóðina og sigurvænlegra á erlendum vettvangi að miða nú strax við landgrunnið fyrst um sinn, miða við 400 metra jafndýpislínu, þó hvergi nær landi en 50 mílur. Það sé skynsamlegra en að miða við 50 mílurnar einar. Þau rök þarf ég í rauninni ekki að endurtaka.
Hæstv. sjútvrh. leyfir sér í síðustu ræðu sinni að viðhafa þau orð, að það séu í rauninni tiltölulega litil svæði, sem eftir till. okkar mundu falla undir landhelgina, svæði, sem eru innan 400 metra dýptarlínunnar, en utan 50 mílna, tiltölulega litil svæði. Hvað eru þetta litil svæði? Þetta svæði er um 27.000 km2. Það sem mundi falla undir landhelgina eftir okkar till., en ekki eftir till. ríkisstj., eru 27.000 km2, en fram til 1950, þegar fyrst voru lagfærðar grunnlínur fyrir norðan, þá var öll landhelgi Íslendinga 25.000 km2. Með öðrum orðum, munurinn á till. okkar og ríkisstj. er m.a. sá, að landhelgin mundi fá öllu stærri viðbót en öll landhelgin var í kringum Ísland fram til 1950. Þetta kallar hæstv. sjútvrh. tiltölulega lítil svæði.
Rökin, sem hér hafa komið fram auk þeirra, sem ég hef nú svarað, eru þau, að stefnan sé mörkuð af hálfu hæstv. ríkisstj. og þess vegna megi ekki hrófla við því, það væri hið mesta glapræði. T.d. orðaði hv. 1. þm. Vestf. þetta svo hér í kvöld, eins og ég minntist á áðan, að ef við ætluðum að fara nú t.d. út í 70 mílur, þá væri það meira glapræði, en orð fá lýst. Nú hefur þessi hv. þm. nýverið setið ráðstefnu suður í Afríku, sem hann sjálfur minntist á í sinni ræðu og þar gerðust ákaflega merkir atburðir, eins og frá hefur verið skýrt opinberlega, sérstaklega af félaga hv. þm., ferðafélaga hans. Í upphafi virðist hafa verið ætlun þeirra Afríkumanna að miða við 12 mílur, en þegar Íslendingar höfðu skýrt málin fyrir þeim, þá breyttu þeir afstöðu sinni og fóru upp í 212 mílur í staðinn. Það var náttúrlega ágætur árangur og sýnir, hversu áhrifamikið er að senda vaska menn til að kynna okkar málstað. En mér er spurn: Þegar nú vinir hv. þm. í Afríku hafa tekið svo vel undir mál hans og hafa ákveðið að fara út fyrir 200 mílur, ættu þeir nokkuð að bregðast stuðningi sínum við okkur, þó að við t.d. færum út í 70? Ég fæ ekki skilið það, að þær þjóðir, sem á annað borð standa með okkur, mundu hrökkva við og hætta við að styðja okkar, ef við færum úr 50 mílum og upp í 70. Hitt er auðvitað sjálfsagt að taka til athugunar, hvort það er virkilega svo, að það mundi skapa okkur óþægindi á erlendum vettvangi, ef nú yrði breytt til og ákveðin 400 metra dýptarlína, þó hvergi nær landi en 50 mílur, í stað þess, sem ríkisstj. hefur boðað og í rauninni var þetta nú að verulegu leyti inntak í ræðu hæstv. forsrh. hér um daginn.
Ég hef áður minnzt á það, þegar ég flutti framsögu fyrir þessari till., að ég hef skilið það svo, að fulltrúar ríkisstj. á erlendum vettvangi hafi í ræðum sínum og kynningu fyrst og fremst lagt áherslu á landgrunnið, en ekki fyrst og fremst á 50 mílurnar og ég vitnaði hér í ræðu minni í fyrsta lagi í hæstv. utanrrh. á fundi allsherjarþings Sameinuðu þjóðanna, þar sem hann talar um landgrunnið og 50—70 mílur. Hæstv. utanrrh. nefndi 70 mílur þar í sinni ræðu, en hv. 1. þm. Vestf. segir, að það væri meira glapræði, en orð fá lýst, að fara upp í 70. Sama er sagan um Hans G. Andersen sendiherra í ræðum hans í Genf og þannig mætti lengi telja, að málið hefur á erlendum vettvangi fyrst og fremst verið kynnt með okkar miklu þörf og sérstöðu okkar Íslendinga og á grundvelli landgrunnsins fyrst og fremst og meira en 50 mílnanna. Þess vegna held ég, að það geti ekki verið ástæðan fyrir því, ef hv. stjórnarflokkar neita að ganga inn á okkar sjónarmið í þessu. Það er eitthvað allt annað. Þá er það eitthvert flokkspólitískt sjónarmið eða einhver metnaður eða þrákelkni, því að það er auðvitað fjarstæða einber, að dómur þjóðarinnar í kosningunum hafi skuldbundið stjórnarflokkana til að miða við 50 mílur og ekkert annað. Hv. 1. þm. Vestf. kom inn á þetta nú seinast. Það væri skylda þeirra. Mér er spurn: Hefur íslenzka þjóðin í kosningunum í sumar ákveðið það, að ekki mætti fara út fyrir 50 mílur? Var hún spurð um það á þeim grundvelli? Mér finnst þetta hrein blekking og í rauninni fölsun á úrslitum kosninganna að leggja málið þannig fyrir. Það má auðvitað segja, að þjóðin eða meiri hl. hennar hafi samþykkt það að færa landhelgina út verulega og ekki minna en 50 mílur. En að láta sér detta í huga að túlka kosningaúrslitin þannig, að hún hafi bannað að fara út fyrir 50 mílur! Hvernig dettur nokkrum hv. þm. í hug að halda slíkri fjarstæðu fram?
Við flm. höfðum gert okkur vonir um það, þegar við lögðum fram till. okkar, að hljómgrunnur mundi verða fyrir því hjá hv. stjórnarflokkum að reyna að finna hér samkomulagsleið. Því miður benda ræður hv. stjórnarsinna og þá alveg sérstaklega hæstv. sjútvrh. ekki til þess, að það eigi að víkja hársbreidd frá því , sem í till. ríkisstj. felst og ef sú er ástæðan, að nú sé búið að kynna 50 mílurnar svo rækilega úti um heim, að þess vegna megi ekki snúa við, þá verður manni óhjákvæmilega á að spyrja: Hafa þá vinnubrögð af hálfu hæstv. ríkisstj. verið heppileg miðað við íslenzka hagsmuni? Hefði þá ekki verið heppilegra, að hún, strax eftir að hún var mynduð, hefði reynt til þrautar samstöðu allra flokka og allra þm. og þá fyrst og fremst með því að kveðja Alþ. saman þá þegar til þess að fjalla um þetta mikla mál? Það má vera, að sú aths. kæmi fram, að slíkt hefði ekki verið hægt, þá hefðu fjöldamörg önnur vandamál blandazt þar inn í. Ég tel víst, að það hefði mátt ná samkomulagi allra stjórnmálaflokka um það, að á slíku aukaþingi, sem hefði verið kallað saman, yrði rætt eingöngu um landhelgismálið. Ekkert annað. Það hefðu verið hyggileg vinnubrögð af hálfu ríkisstj. til þess að reyna að marka samstöðuna og eftir því sem orð hafa fallið nú hjá hæstv. forsrh., þá virðist það hafa verið líklegt, ef slíkt hefði verið gert. Ég harma það, að þetta hefur ekki verið gert og í rauninni verð ég að viðurkenna, að það hefur ekki verið reynt af hálfu stjórnarflokkanna, það hafa ekki verið gerðar tilraunir, sem æskilegar hefðu verið, til samstarfs í þessum málum. Það er eitt atriði, þar sem ríkisstj. hefur gengið til móts við óskir Sjálfstfl. og það er að taka ekki formlega og endanlega ákvörðun um uppsögn brezku samninganna og þýzku samninganna, fyrr en Alþ. fjallaði um þá. Þetta var virðingarvert spor, en lengra hefur svo samkomulags viljinn tæpast náð.
Það hefur verið gagnrýnt hér, að hæstv. ríkisstj. skyldi leggja fram landhelgistillögu sína frá orði til orðs óbreytta frá því, sem hún var flutt í vor af þeim og felld eða réttara sagt vísað frá með rökstuddri dagskrá, að leggja hana fram frá orði til orðs þá sömu og ætlast svo til þess, að þeir þm., sem voru búnir að greiða atkv. á móti henni, greiði nú atkv. með henni orðréttri. Þetta voru náttúrlega ekki hyggileg vinnubrögð eða heppileg, ef átti að ná samstöðu um málið. Þó hafði maður vonir um það, að hæstv. ríkisstj. og stjórnarflokkar mundu reyna að ná samkomulagi, þegar málið kæmi til n. og vissulega hafa ummæli hæstv. forsrh. a.m.k. á fyrri stigum gefið tilefni til þess. Þær vonir um samstöðu í n. eru náttúrlega orðnar svo miklu minni eða þær vonir, að eitthvert tillit verði tekið til sjónarmiða minni hl. Þær vonir hafa daprazt mjög við ræðuhöld hæstv. sjútvrh. og því miður virðist það svo í flestum málum hér, að það séu sjónarmið hans og hans flokks, sem eru ráðandi.
Hæstv. sjútvrh. endurtók hér enn einu sinni spurningu um það, hver væri afstaða sjálfstæðismanna til samninganna við Breta og Þjóðverja frá 1961. Hann segir það enn þá einu sinni, að það sé kjarni þessa máls að segja upp þeim samningum, vegna þess að þeir samningar séu megin þröskuldurinn í vegi fyrir útfærslu. Hæstv. forsrh. tók undir það sjónarmið, sem bæði ég og fleiri hafa haldið fram hér, að þó að samningurinn standi, þó að hann stæði áfram, þá getum við fært út okkar fiskveiðilögsögu og sú útfærsla stendur í fullu gildi, meðan málið er fyrir dómstólnum, meðan málið er fyrir alþjóðadómi, sem vafalaust mundi taka mörg ár. M.ö.o., það er enginn þröskuldur í vegi fyrir að taka ákvörðun um það að færa út og þessi útfærsla mundi standa árum saman. Hún mundi standa í fyrsta lagi þangað til dómurinn er kveðinn upp, náttúrlega áfram, ef dómurinn fellst á afstöðu Íslendinga, annars ekki. Hæstv. forsrh. tók undir þennan skilning okkar. Ég vil segja, að það er ákaflega mikill misskilningur og í rauninni háskalegur misskilningur að ætla að telja fólki trú um það, að meginkjarni landhelgismálsins sé sá, hvort þessum samningum er sagt upp eða ekki. Það er það ekki. Því fer fjarri. En ég vil þá á móti spyrja hæstv. sjútvrh. einnar spurningar. Fyrst hann telur þetta kjarna málsins, er hans afstaða þá sú, að verði samningunum ekki sagt upp, þá þori hann ekki að fara í útfærsluna?