14.12.1971
Sameinað þing: 24. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 595 í B-deild Alþingistíðinda. (472)
1. mál, fjárlög 1972
Guðlaugur Gíslason (frh.):
Ég var þar kominn, sem ég var að ræða niðurfellingu aðstöðugjaldanna. Auðvitað vita allir sveitarstjórnarmenn, að þegar felldur er niður jafnstór tekjuliður og aðstöðugjöldin hafa verið á undanförnum árum, þá er verið að gera tilfærslu innan sveitarfélagsins á þeim byrðum, sem verður að leggja á íbúana í hverju sveitarfélagi, bæði til reksturs þess og uppbyggingar, þá er verið að færa þessar byrðar af atvinnurekstrinum og yfir á einstaklingana. Það er einfaldlega þetta, sem gerist. Enda er séð fyrir þessu í tekjustofnafrv., þar sem í 34. gr. þess er heimild til handa sveitarfélögunum að hækka útsvörin, ef þau hafa verið of lágt áætluð um áramót, þannig að útilokað er að segja nokkuð um það, hvernig þessir skattar verða, fyrr en raunverulega liggur fyrir, hvernig þessi mál koma út hjá hinum ýmsu sveitarstjórnum.
Þá eru það fasteignagjöldin, sem eru stórhækkuð og auðvitað þýða aukna byrði fyrir skattgreiðendur til sveitarsjóða. Þetta er mál, sem oft hefur borið á góma. Þetta bar mjög á góma, þegar upphaflega var verið að semja frv. til l. um tekjustofna sveitarfélaga, sem við höfum lengi búið við. En það ber allt að sama brunni í sambandi við þetta, þetta er talinn mjög tvíeggjaður tekjustofn fyrir sveitarfélögin og koma illa við marga aðila. Nú í dag hittir hin geysilega hækkun á fasteignagjöldum, sem fyrirhuguð er, unga fólkið, sem er að byggja eða hefur nýlega lokið við að byggja dýrar íbúðir, sem auðvitað verða metnar eftír verðgildi þeirra. Þetta hittir það unga fólk, sem í þessari aðstöðu er og sem flestallt, ég fullyrði það, sem flestallt hefur tekið á sig kannske jafnvel eins miklar skuldir eða jafnvel meiri skuldir en það sér fram úr í dag, hvernig á að ráða við. Stórhækkaður fasteignaskattur hlýtur að hitta þetta fólk ákaflega illa. Þá hittir það einnig illa þá aðila, sem við teljum alltaf, að Alþ. beri skylda til að fara sem vægast í skattlagningu á, en það er eldra fólk. Það er vitað, að margt eldra fólk býr í sínum gömlu íbúðum, kannske eru þær orðnar of stórar, en það vill auðvitað ekki fyrr en á síðustu árum ævi sinnar fara að smækka mjög við sig íbúðirnar og flytjast í nýtt húsnæði. Það vill halda áfram að búa meðan það getur á þeim sama stað, sem það hefur kannske búið á allt sitt líf. Það er í mörgum tilvikum án efa, að þessar íbúðir eru orðnar of stórar fyrir það, þegar það stendur orðið eitt uppi, börnin öll farin að heiman. En þetta fólk hittir einnig fasteignaskatturinn mjög illilega. Það eru þessi sjónarmið, sem alltaf hafa ráðið því, að fasteignaskattur til sveitarfélaganna hefur verið mjög umdeildur og fram að þessu hefur engin ríkisstj. og Alþ. ekki heldur farið inn á það að hækka þessi gjöld eins mikið og nú er gert ráð fyrir í hinu nýja tekjustofnafrv.
Þá hafa hæstv. ráðh., sem talað hafa um nýju skattalögin, ósjaldan bent á það, að með skattalögunum væru felldir niður hinir ýmsu skattar. Þetta er alveg rétt. Það stendur til að fella niður almannatryggingagjaldið, sjúkrasamlagsgjaldið að hálfu leyti o.s.frv. En er það svo, að þetta sé niðurfelling? Verða ekki þessar uppbætur, sem við áður greiddum í almannatryggingagjöldum og sjúkrasamlagsgjöldum, verða þær bara ekki teknar af gjaldendum í annarri mynd? Auðvitað verður ríkissjóður, fyrst hann ætlar að taka þessar byrðar á sig, auðvitað verður hann að innheimta nýja skatta fyrir þessu. Þetta kemur fram á einstaklingunum, kannske misjafnlega mikið, í misjafnlega miklum mæli, en auðvitað er þarna ekki um neina niðurfellingu á gjöldunum að ræða. Þessar stofnanir, sem þessir skattar hafa gengið til áður, halda auðvitað áfram að starfa og halda áfram í vaxandi mæli með sin útgjöld og þurfa auðvitað tekjur á móti. Það liggur alveg í augum uppi, að þarna er einnig verið að túlka málið á annan veg en rétt getur talizt.
Ég skal nú ekki tefja lengur við fjárlögin eða efnahagsmálin, en vil aðeins undirstrika það, sem ég hef sagt hér, að það er útilokað að mínum dómi, að hæstv. ríkisstj. hafi ekki þegar í upphafi, þegar sama daginn eða áður en hún settist niður, þegar málefnasamningurinn var gerður, þá hafi hún ekki gert sér alveg fulla grein fyrir því, að hún væri vitandi vits að sigla inn í stórkostlega kollsteypu í efnahagsmálum þjóðarinnar og miklu meira en áður hefur verið kallað óðaverðbólga. Ég skal þá láta þessum þætti ræðu minnar lokið, en koma að þeim brtt., sem ég hef hér leyft mér að leggja fram.
Ég vil áður sýna hv. fjvn. þá fullu sanngirni og kurteisi að þakka henni fyrir þau framlög, sem á fjárlögum er að finna til hinna ýmsu málefna og stofnana þess byggðarlags, sem ég er búsettur í. Það er þar ein upphæð, sem ég vil sérstaklega láta koma í ljós, að ég er mjög ánægður með, að skyldi verða tekin inn á fjárlög, en það er framlag, sem ætlað er til rannsóknarstofu fiskiðnaðarins í Vestmannaeyjum. Þetta hefur verið brennandi áhugamál í sambandi við fiskiðnaðinn í Vestmannaeyjum að koma slíkri rannsóknarstofu á fót. Fiskiðnaðurinn sjálfur hefur þar sameiginlega bundizt samtökum um það og gengið endanlega frá því að bera sjálfur allan stofnkostnað af þessari rannsóknarstofu og mér er sagt, að hann nemi 4–5 millj. kr. Þetta er átak hjá þeim út af fyrir sig, sem ég tel, að þeir geti verið stoltir af að hafa á sig tekið, og þess vegna sé ég fulla ástæðu til þess að fara viðurkenningarorðum um undirtektir hæstv. sjútvrh. og fjvn. um framlag til þessarar stofnunar, því að ég er sannfærður um það, að hún á ekki eftir að verða aðeins fiskiðnaðinum í Vestmannaeyjum til góðs, heldur einnig þjóðinni í heild í bættri framleiðslu frá þessum stað.
Ég flyt hér á þskj. 184 í fyrsta lagi till. um nýjan lið, að áætlaðar verði 3 millj. kr. til sundlaugarbyggingar í Vestmannaeyjum. Á árinu 1971 voru teknar inn á fjárlög 2 millj. 728 þús. kr. í þessu skyni. Það var, eftir því sem mér var tjáð heima í héraði, ekki aðstaða til þess að hefja þá þegar framkvæmdir fyrir þessa fjárlagaupphæð, vegna þess að þá vantaði endanlegar teikningar af stofnuninni vegna breytinga, sem á henni höfðu verið gerðar, en þetta framlag var því miður, — mér er ekki kunnugt um, hvers vegna, — fellt niður við afgreiðslu fjárlaga 1971, og harma ég það mjög mikið. Ég leyfi mér því að vænta þess, að þar sem þarna er um framhaldsfjárveitingu að ræða, — það er ekki um nýja fjárveitingu, heldur framhaldsfjárveitingu að ræða til sundlaugar í Vestmannaeyjum, — þá skoði hv. fjvn. þetta mál á milli umr. og sjái sér fært að verða við þessari till. Ég skal í sambandi við þetta mál benda á það, — ég held, að það sé rétt með farið hjá mér, — að Vestmanneyingar voru á sínum tíma fyrstir landsmanna til þess að taka upp sundskyldu í sambandi við skólanámið við eins frumstæðar aðstæður og voru á þeim tíma. Síðar réðust þeir í byggingu opinnar sundlaugar, þar sem um er að ræða upphitaðan sjó, — og hefur það bæði sína kosti og sina galla. En þessi laug er að verða 40 ára gömul, og að sjálfsögðu langt síðan hún var komin það mikið aftur úr, að hún er varla talin frambærileg lengur miðað við þær kröfur, sem almennt eru gerðar í þessum málum. Ég leyfi mér því að vænta þess, að hv. fjvn. taki þessa till. til frekari athugunar.
Þá hef ég leyft mér að flytja hér á sama þskj. till. um hækkun á framlagi til Náttúrugripasafns Vestmannaeyja. Þar er um ákaflega lítið framlag að ræða, að liðurinn hækki úr 75 þús. kr. upp í 300 þús. kr. Ég vil ekki una því fyrir hönd Náttúrugripasafns Vestmannaeyja, að það sé sett í annan flokk en t.d. Sædýrasafnið í Hafnarfirði. Þarna er um tvö mjög sambærileg söfn að ræða, bæði hafa þau safn lifandi fiska. Annað, Hafnarfjarðarsafnið, er raunar nokkru víðtækara í sambandi við dýralífið, en Vestmannaeyjasafnið hefur hins vegar mjög gott, að mér er tjáð, náttúrugripasafn. Þanna í Eyjum er um að ræða fasta stofnun, sem kaupstaðurinn réðst í að byggja á sínum tíma og kostaði miðað við verðgildi peninga á þeim árum mjög háa upphæð. Við höfum aldrei farið fram á neinn styrk í sambandi við byggingarkostnað á þessu safni og sætt okkur við mjög lágar fjárveitingar, og ég mundi hafa látið afskiptalausa till. hv. fjvn. um þá hækkun, sem varð, og eins og hún gekk frá henni, ef ég teldi ekki, að þetta safn ætti að njóta ekki lakari fyrirgreiðslu en Sædýrasafnið í Hafnarfirði, því að ég tel, að þó að þau séu, eins og ég sagði, kannske nokkuð hvort á sínu sviði, þá geti verið þar um mjög sambærilega aðstöðu að ræða og ekki lakari í Eyjum en er hjá Sædýrasafninu í Hafnarfirði.
Þá hef ég lagt til, að tekinn verði inn nýr liður á fjárlögum, þar sem um er að ræða einnig mjög hógværan póst, en það eru 200 þús. kr. til Styrktarsjóðs nemenda við Stýrimannaskólann í Vestmannaeyjum. Við 3. umr. fjárlaga fyrir árið 1971 voru teknar inn, ef ég man rétt, 300 þús. kr. til Styrktarsjóðs Stýrimannaskólans í Reykjavík. Ég taldi þetta mjög maklegt og gott, en flutti þá ekki brtt. við frv., því að þetta kom það seint fram, að þetta hreinlega fór fram hjá mér. En ég tel, að Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum eigi að njóta nákvæmlega sömu aðstöðu og Stýrimannaskólinn í Reykjavík. Þarna er um að ræða alveg sambærilegar stofnanir að formi til. Þó að stofnunin í höfuðstaðnum sé að sjálfsögðu mun fjölmennari, þá er Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum orðinn föst stofnun, þangað sem sækja nemendur alls staðar að af landinu, og fer aðsókn þeirra, sem betur fer, mjög vaxandi. Ég hef áætlað, að það væri eðlilegt, að Stýrimannaskólinn í Vestmannaeyjum fengi þriðjungsframlag á móti Stýrimannaskólanum í Reykjavík. Það er nokkurn veginn hlutfallið á milli nemenda hjá þessum stofnunum, en ég hef tekið inn það, sem ætla mætti, að væri framlagið bæði fyrir árið 1971 og 1972, eða 100 þús. hvort ár.
Þá hef ég einnig á þessu sama þskj. leyft mér að flytja till. um, að ríkisstj. verði heimilað að ábyrgjast andvirði allt að 1.3 millj. bandarískra dollara vegna kaupa á svifskipi til flutninga milli Vestmannaeyja og meginlandsins. Þm. flestir muna eftir því, að hér var borin fram af mér ásamt tveimur öðrum hv. þm. úr Suðurlandskjördæmi till. snemma á þinginu um athugun á kaupum á svifskipi til þess að leysa einn þáttinn í samgöngumálum Vestmanneyinga. Þarna er um nýtt samgöngutæki að ræða, og því ekki nema ósköp eðlilegt, að menn taki með varúð notagildi þess. Þetta hefur aðeins gerzt einu sinni, að svifskip hafi komið hér til lands og verið reynt hér, en eins og ég hef áður gert grein fyrir, var það af allt annarrí og minni gerð en við töldum okkur þurfa á að halda. Nú liggur það hins vegar fyrir, eins og ég hygg, að hv. alþm. viti og hér var gerð grein fyrir áður, að nú er að koma á markaðinn farartæki af þessari gerð, sem mundi henta að okkar dómi, sem höfum fylgzt með þróun þessara mála, mjög vel og vera alveg af þeirri gerð og stærð, sem við teljum, að við þurfum á að halda. Þessi skip eru enn ekki komin á sölulista eða þessi tegund, þessi stærð þessara skipa er ekki enn komin á sölulista. Ég taldi því ekki eðlilegt, að farið væri fram á ríkisframlag í þessu sambandi, en tel hins vegar nauðsynlegt, að ef þetta farartæki reynist nothæft og leysir þann vanda, sem við teljum, að það geti leyst, þá þurfi að vera fyrir hendi ríkisábyrgð til kaupa á slíku skipi. Ég efa ekki, að það væri hægt að útvega lán til kaupanna, ef hæstv. ríkisstj. vildi á það fallast að veita ríkisábyrgð fyrir því. Ég hef farið fram á það við hæstv. samgrh., að hann sendi hlutlausan aðila til Kanada, þegar reynsluför þessara skipa á sér stað, sem verður nú sennilega í næsta mánuði og mánuðunum þar á eftir, til þess að fá úr því skorið, hvort þessi farartæki muni henta hér við íslenzkar aðstæður, bæði í sambandi við samgöngumál Vestmanneyinga og e.t.v. annarra. Ég þykist þess fullviss, að bæjarstjórn Vestmannaeyja mundi þá nota tækifærið og senda sinn fulltrúa, sem yrði viðstaddur eða gæti sannreynt, hvort þarna er um farartæki að ræða, sem okkur hentar.
Ég sagði það hér áðan, að ég teldi eðlilegt, að þm. væru kannske nokkuð vantrúaðir á þetta, þar sem um nýjung er að ræða. Það er alltaf svo. Maður vill vita hið sanna og er ekki tilbúinn að fallast á hlutina fyrr en séð er og sannað, að þeir geti skilað því hlutverki, sem til er ætlazt. Það hefur komið fram hjá þm., ég hef orðið þess var, að þeir trúa því, að þessu farartæki verði ekki komið við vegna sjólags á milli Vestmannaeyja og meginlandsins, á þann veg að það komi að haldi. Ég lét því gera yfirlit yfir, hvernig þessum málum er raunverulega háttað, og styðst ég þar við veðurstofuna og veðurathuganir í Vestmannaeyjum. Á hverjum einasta degi, tvisvar á dag, er með veðurathugun einnig gefið upp sjólag við Vestmannaeyjar. Þetta er gefið upp í 8 töluliðum og þar tilgreint frá núlli, sem kallað er ládautt, og upp í það, sem kallað er hafrót. En liðirnir, sem ég hafði áhuga fyrir, eru liðirnir frá 0–3, þar sem sjólagið er talið frá ládeyðu eða sléttum sjó upp í 1.25 m ölduhæð. En það er einmitt það, sem þetta skip er gefið upp fyrir að þola, án þess að farþegar verði fyrir nokkrum óþægindum af að ferðast með því.
Það kemur í ljós, sem mér kom ekkert á óvart, en ég hygg, að mörgum hv. þm. muni þó geta komið á óvart, að yfir sumarmánuðina eru ótrúlega margir dagar, þar sem sjólag á þessari leið er ekki verra en það, að hægt er að nota skipið, án þess að það valdi farþegum nokkrum óþægindum. Ég skal geta þess, að mánuðina maí, júní, júlí, ágúst og september, sem við hugsum okkur, að þetta skip yrði notað og þá til farþega- og bifreiðaflutninga, eins og ég hef sagt áður, þá er sjólag innan þeirra marka, sem ég hef hér tilgreint, eða ölduhæð ekki yfir 1.25 m eins og hér segir: í aprílmánuði 17 daga, í maímánuði 23 daga, í júnímánuði 23 daga, í júlímánuði 26 daga, í ágústmánuði 26 daga og í septembermánuði 19 daga. Þessi skýrsla byggist á 10 ára reynslu. Það var farið 10 ár aftur í tímann frá árinu 1971, þannig að þarna er um meðaltal 10 ára að ræða, og þetta er því engin hending. Hefði ég tekið aðeins 5 síðustu árin, þá hefði dæmið orðið hagstæðara, en ég taldi eðlilegt að fara þetta langt aftur í tímann til þess að vera hvorki að villa sjálfan mig eða aðra hv. þm. í þessu sambandi, þannig að það liggur alveg ljóst fyrir, að ef skipið að öðru leyti getur talizt nothæft, kæmi það að fullum notum í sambandi við það hlutverk, sem við ætluðum því, þ.e. að flytja farþega og bifreiðir á milli lands og Eyja yfir þessa 5 sumarmánuði. Ég vænti þess því, að það verði vel tekið í þessa hugmynd Vestmanneyinga. Þeir gera sér það sjálfir ljóst, að ef af kaupum verður, þá verða þeir að koma þar einnig með fjármagn á móti til þess að þetta geti orðið að raunveruleika.
Þá hef ég leyft mér að flytja á þskj. 193 eina brtt., um það, að framlag til vatnsveitu Vestmannaeyja verði hækkað um 3 millj. kr., eða úr 7.5 millj. í 10.5 millj. kr., og liðurinn hækki þar af leiðandi um sömu upphæð miðað við þá upphæð, sem þegar er komin fram á fjárlögum og brtt. meiri hl. fjvn. Ég hef áður gert grein fyrir þessu fyrirtæki og tel eðlilegt, að Alþ. ætlist til þess, að grein sé gerð fyrir því, vegna þess að svo er litið á almennt, a.m.k. af okkur í Vestmannaeyjum, að þar sem heimild er fyrir því í lögum, að ríkissjóður standi að helmingi stofnkostnaðar slíkra fyrirtækja, þá ætlumst við til, að það verði gert. Þó að allar tölur í sambandi við framkvæmdir séu orðnar háar nú til dags, þá verður að telja, að þetta sé ein af stærri framkvæmdum hvers einstaks sveitarfélags, a.m.k. utan Reykjavíkur. Eftir þeim upplýsingum, sem ég hef, er stofnkostnaður þegar kominn upp í 220 millj. og áætlað, að framkvæmdin fullgerð fari upp í 245 millj. kr. Þar af er dreifikerfið um 45 millj., sem ríkisstj. er ekki skuldbundin til að greiða neitt af, og við höfum ekki farið fram á, að það yrði gert. En nettókostnaður af þessu fyrirtæki eða stofnkostnaður, sem gæti verið greiðsluhæfur úr ríkissjóði samkv. gildandi lögum, er þá um 200 millj. Á fyrirtækinu hvíla nú í dag um 140 millj. kr. og er verulegur hluti af því, því miður, í erlendum lánum. Afborganir af þessum lánum nema rúmum 20 millj. og vextir 13.8 millj. eða tæpum 14 millj. kr. Eftir því sem bæjarstjóri Vestmannaeyjakaupstaðar tjáði mér í morgun, ætlast bæjarstjórn til þess, að gjald til vatnsveitunnar, gjaldskrá vatnsveitunnar verði hækkuð um 50% í byrjun næsta árs. Þannig mundi gjaldskráin gefa fyrirtækinu um 15 millj. kr. tekjur eða um tæpar 14 millj. nettó, þegar rekstrarkostnaður er dreginn frá. Það merkir, að fyrirtækið getur þá orðið staðið undir vöxtum af áhvílandi skuldum. Hins vegar er það ljóst, að bæjarsjóður verður að taka á sig hluta af afborgunum og ég tel það síður en svo ósanngjarnar kröfur íbúa þessa byggðarlags, þó að við færum fram á það, að afborgunum af lánunum verði skipt jafnt á milli þessara aðila eða um 10.5 millj. til hvors. Ég tel síður en svo, að þarna sé um nokkuð óeðlilega kröfu að ræða, og vænti þess, að hv. fjvn. vilji skoða þetta mál nánar.
Ég varð fyrir nokkrum vonbrigðum í sambandi við grg. hv. formanns fjvn., að hann skyldi ekki gefa neitt vilyrði eða fyrirheit um það, að framlagið til vatnsveitu Vestmannaeyja hækkaði eitthvað frá því, sem það var á fjárlögum 1971. Ég var satt að segja að vona, að hann gerði það, en þar sem það varð ekki, sá ég mig tilneyddan til þess að flytja þessa brtt., sem ég ætlast til, að aðstaða gefist til þess að skoða á milli umr.
Ég sé nú, að fundartíma er að ljúka fyrir kvöldmat, og skal þá hér með láta máli mínu lokíð. — [Fundarhlé.]