16.12.1971
Neðri deild: 27. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 769 í B-deild Alþingistíðinda. (561)
127. mál, tekjuskattur og eignarskattur
Bjarni Guðnason:
Herra forseti. Það frv., sem hér liggur fyrir til umr., fjallar um breytingu á lögum um tekjuskatt og eignarskatt, og það má segjast eins og er, að hinar tíðu breytingar skattalaga sýna berlegar en nokkur orð, hvílíkur vandi ráðamönnum þjóðarinnar er á höndum að semja skynsamleg og viðunanleg skattalög. Hæstv. fjmrh. hefur minnt á, að það frv., sem hér liggur fyrir, er einhvers konar áfangi í þeirri heildarendurskoðun skattalaganna, sem eigi að fara fram nú á næsta ári, og ber að sjálfsögðu að líta á þetta frv. sem slíkt.
Hér er ákaflega deilt um tölur, og ég leiði þær hjá mér að verulegu leyti, en mér þykir ástæða til að ræða aðra hluti í sambandi við skattalögin, sem ég hygg rétt, að þingheimur hugsi örlítið meira um en eingöngu s álfa skattabyrðina, þótt hún sé náttúrlega meginatriðl. Ég vil í tilefni af því, að nú fer fram heildarendurskoðun skattalaganna, minna á nokkur atriði, sem nauðsynlegt er að gefa nánari gaum í sambandi við fyrirhugaða endurskoðun.
Þá er eitt atriði, sem ég legg höfuðáherzlu á, og það er, að samhliða yfirstandandi heildarendurskoðun skattalaga verði að setja ný lög um hlutafélög og sameignarfélög. Þegar öllu er á botninn hvolft, hefur það ekki ýkja mikla þýðingu að endurskoða skattalögin, þegar sjálfur grundvöllurinn er fúinn, a.m.k. að verulegu leyti. Það hefur lengi verið deilt um ágæti hlutafélagsformsins frá þjóðhagslegu sjónarmiði, og margir einstaklingar hafa, eins og mönnum er e.t.v. kunnugt, misnotað þetta rekstrarform og skilið eftir sig slóð gjaldþrota hlutafélaga án þess að hafa á neinn hátt orðið að bera ábyrgð á, hvernig fyrir þeim hefur farið, og ástæðan er einföld. Þessir menn hafa dregið fé út úr hlutafélögunum og ráðskazt með eignir þeirra án þess að sæta ábyrgð. Hin ófullkomnu hlutafélagalög gera að vísu ráð fyrir ábyrgð, en lögunum er ekki einu sinni framfylgt, hvað þá meir. Endurskoðun þessara laga hefur, að því er ég bezt veit, staðið yfir í a.m.k. áratug, en ekkert bólað á árangri í þeim efnum. Um sameignarfélög er engin löggjöf til. Menn þurfa helzt að fara til Jónsbókar til þess að finna, hvernig þeim er slitið. Þar eru elztu ákvæðin, sem fjalla um það hvernig sameignarfélögum er slitið, þótt þau gangi þar undir öðru heiti. Þessi félög, sameignarfélögin, eru rekin á ótakmarkaða ábyrgð eigenda, en rekstur þeirra hefur verið laus í reipum, að ég hygg, vegna sinnuleysis löggjafans. Þetta rekstrarform er miklu æskilegra frá skattalegu sjónarmiði vegna hinnar beinu ábyrgðar eigendanna. Þetta vandamál er í raun og veru miklu stærra en menn gera sér almennt ljóst. Þessi glundroði og vöntun á löggjöf um ólík rekstrarform hefur birzt í setningu skattalaga s.l. áratug. Það er t.d. ákaflega fróðlegt að bera saman skattalögin frá 1965, skattalögin frá í vor og þau skattalög, sem nú liggja fyrir Alþ. til umr. Þar eru stundum felld niður ákvæði, sem aftur eru svo tekin seinna inn, og það er eins og þeir, sem semji skattafrv„ eigi við svo ramman reip að draga, að þeir geri sér ekki ljóst, hvernig þeir eigi að taka á þessum rekstrarformum, vegna þess hversu þau eru laus í reipunum. Þessi vandi birtist, eftir því sem ég fæ bezt séð, bæði í aths. við 2., 4. og 8. gr. þess frv., sem hér liggur fyrir.
Ég vil einnig bæta við, að þm. er vafalaust ljóst, að launþegar í landinu eru haldnir mikilli tortryggni, hvað skattaálögur snertir á atvinnureksturinn. Þetta er alvitað, og ég hygg, að það stafi einmitt að verulegu leyti af því, hversu ófullkomin löggjöfin er um þessi rekstrarform. Ég hygg, að það væri ákaflega mikilvægt til þess að auka skilning milli launþega annars vegar og hins vegar atvinnurekenda að koma þessum málum í fastara form en verið hefur, og mundi þá mikið vinnast. Það verður þannig í reynd, að skattlagning atvinnurekstrarins verður mjög erfið, og það vantar í raun og veru undirstöðu til þess að fá trausta álagningu, og þess vegna má segja, að lagasetningu, eins og nú háttar, á þeim grunni, sem fyrir er, megi líkja við það að reisa hús á sandi. Ég vil í sambandi við þetta beina því eindregið til fjmrh. og þeirra, sem standa að þessum málum, að jafnframt þeirri heildarendurskoðun, sem á sér stað á skattheimtu ríkissjóðs, þá verði af krafti tekið á þessum vandamálum, því að það fæst aldrei viðunandi löggjöf um skattheimtuna, fyrr en þau eru leyst.
Ég vil líka víkja örlítið að skatteftirlitinu. Það má segja, að það sé ekki beint hér til umr., en mér finnst full ástæða til að minnast örlítið á það, þar sem lagasetning skattamála er í heildarendurskoðun. Ég tel, að það þurfi að búa í haginn fyrir skatteftirlitið með ýmsum hliðaraðgerðum, t.d. hækkun viðurlaga við skattsvikum, endurskoðun laga um löggilta endurskoðendur og þjálfun starfsfólks innan skattkerfisins. Það má auðvitað segja, að hækkun viðurlaga við skattsvikum yrði tvíeggjað vopn, en það má þó fullyrða, að strangari og raunhæfari viðurlög leiði til betri skattframtala, þegar til lengdar lætur. A.m.k. hafa grannþjóðir okkar á Norðurlöndum og víðar farið þá leið. Ég hygg, að það séu nýmæli í löggjöf Norðurlandaþjóða að meta skattsvik, a.m.k. gróf, sem jafngildi þjófnaðar. Skattsvik eru, því miður, eins og allir vita, nokkurs konar íþrótt hér á landi, og það gengur mjög seint að bæta skattsiðferði. Það er kannske eðlilegt, vegna þess að sá maður, sem svíkur kannske vísvitandi undan 25 þús. kr., sleppur með að greiða 2 þús. í sekt, þannig að ekki er hættan ýkja mikil.
Ég minntist á endurskoðun laga um löggilta endurskoðendur, og það er brýnt nauðsynjamál til stuðnings skatteftirliti, og er þá ekki minnzt á almenning og fyrirtæki, sem greiða fyrir þjónustu þessara manna dýru verði. Ég skal nefna eitt dæmi til að sýna, hvernig ábyrgð endurskoðanda kemur eiginlega skattyfirvöldum fyrir sjónir. Með leyfi hæstv. forseta, kemur hér tilvitnun:
„Framanskráður rekstrar- og efnahagsreikningur, saminn eftir bókum félagsins, sem ég hef ekki endurskoðað, kostnaðarsundurliðun við gerðarbókhald félagsins og birgðir eru taldar og verðlagðar, en án minnar aðstoðar.“
Þetta er grg. endurskoðandans. Endurskoðendur eru löggiltir af ríkisvaldinu. Ríkið kostar menntun þeirra, en hefur þó í raun engin afskipti af námi þeirra, sem endurskoðendur sjálfir standa fyrir. Endurskoðendur halda tölu sjálfra sín niðri til að tryggja mikla atvinnu sér til handa og gífurleg laun. Störfin, sem þeir leysa af hendi, eru gerð af slíku ábyrgðarleysi sem að ofan greinir. Ég hygg, að það væri ráð að gera endurskoðendur að virtri og öruggri stétt hér á Íslandi, þannig að unnt sé fyrir aðila, sem eiga undir þá að sækja, að treysta á þá, ekki sízt sjálft skatteftirlitið. Ég vil minna á, að t.d. í Danmörku er löggiltum endurskoðendum bannað að annast önnur störf en endurskoðun, og þeir verða að leggja fram mikla tryggingu, um leið og þeir hefja slíkt starf. Á Íslandi eru hins vegar endurskoðendur ríkisfyrirtækja, þar sem jafnvel bókhaldsóreiða og skattsvik hafa komið í ljós, gerðir jafnvel að forstjórum hinna sömu fyrirtækja.
Þjálfun starfsfólksins innan skattkerfisins er auðvitað mjög mikilvæg forsenda, en ég skal ekki fara nánar út í það. Ég vil aðeins minna á þetta, af því ég vænti þess fastlega, að sú stjórn, sem nú situr að völdum, muni taka þessi mál rækilega til athugunar. Ef það er ekki gert, þá hefur í raun og veru lítið annað átt sér stað en að nýir menn hafa tekið við af hinum gömlu. Og það er engin ástæða til að mínu viti að flýta sér um of með endurskoðun skattalaga. Þetta er mikið verk, en hins vegar nauðsynjamál að leysa þetta af hinni mestu kostgæfni.
Um það mál, sem hér liggur fyrir í heild, vil ég aðeins segja örfá orð umfram það, sem þegar er sagt. Eftir mínu bezta viti fæ ég ekki séð annað en að hér sé stefnt í rétta átt. Hér eru ýmsar grundvallarbreytingar, eins og hæstv. fjmrh. hefur gert grein fyrir. Hér er um afnám nefskatta að ræða. Hér er a.m.k. eftir þeirri tölu, sem hæstv. forsrh. hefur gert grem fyrir stefnt í þá átt að draga úr skattbyrði hinna lægst launuðu og auka byrði þeirra, sem betur mega, og það hygg ég, að sé rétt stefna.
Ég hygg m.ö.o., að stefnt sé í rétta átt, en þetta er aðeins hálfnað verk, og ég vænti þess ákaflega af þessari ríkisstj., að hún taki á skattamálum á allt annan hátt en undanfarnar ríkisstj. hafa gert, allt frá stríðslokum. Að svo mæltu læt ég orðum mínum lokið.