09.03.1972
Efri deild: 53. fundur, 92. löggjafarþing.
Sjá dálk 1113 í B-deild Alþingistíðinda. (665)
133. mál, tekjustofnar sveitarfélaga
Geir Hallgrímsson:
Herra forseti. Ég vil fyrst víkja nokkrum orðum að ræðu hv. 1. þm. Vesturl. Í sambandi við afstöðu mína til fasteignaskatta og álagningu á brúttótekjur, sem hann vitnaði til, þá þurfti ekki að vitna í nein blaðaviðtöl, vegna þess að ég hafði nýlokið máli mínu, þegar hann sté í ræðustólinn, og lýst því yfir, að ég teldi fasteignaskatta eðlilegan tekjustofn fyrir sveitarfélögin, þar sem það væri gjald fyrir þjónustu sveitarfélaganna. En hóflega þyrfti að nýta þennan tekjustofn og að okkar áliti, sjálfstæðismanna, væri um það að ræða, að með álagsheimildum væri þessi skattur hækkaður umfram það, sem eðlilegt mætti teljast eða 51/2 faldaður og allt að sjöfaldaður. Þetta er þeim mun varhugaverðara, þegar á það er litið, að fasteignamatið er nýlega úr garði gert. Það hefur verið vanrækt í tvö ár að halda því við, og hæstv. ríkisstj. hefur ekki komið því í verk að bera hér fram á Alþ. frv. um viðhald og endurnýjun og framtíðarskipulag þeirra mála, er að fasteignamati lúta. Þess vegna er hér um mjög óvissan tekjustofn að ræða og mjög erfitt að byggja á því fasteignamati, sem í bókum liggur, nema það sé yfirfarið á ný, sem vanrækt hefur verið síðustu mánuði eða frá því að fasteignamatsnefndir almennt hættu störfum. Að því er lýtur að álagningu á brúttótekjur, þá er það út af fyrir sig ekkert óeðlilegur tekjustofn, ef um lágan skatt á brúttótekjur er að ræða. En í meðförum hefur brúttótekjuhugtakið tekið miklum breytingum, þannig að hafi það verið óljóst að vissu marki í upphafi, sem það var, þá er það nú mjög óvisst hugtak og skattstofninn liggur einhvers staðar á milli brúttótekna í raun og nettótekna. Þess vegna er verið að flækja skattkerfið umfram það, sem nauðsynlegt er, með því að leggja á tvo mismunandi skattstofna, annars vegar til sveitarfélaga og hins vegar til ríkisins, þegar búið er alla vega að gera þessar breytingar á brúttótekjuhugtakinu samkv. tekjustofnalögum sveitarfélaga. Það var annars athyglisvert hjá hv. 1. þm. Vesturl., að hann sagði að lokum: Það er ekkert víst nema þetta tekjustofnafrv. nægi sveitarfélögum og útvegi þeim nægilegar tekjur í sveitarsjóði. Við vitum það ekki fyrr en búið er að vinna úr tölum í skattframtölum. Og þetta er orð að sönnu. Ég hygg, að þetta upplýsi töluvert um vinnubrögð þeirrar nefndar, sem undirbjó þetta frv. og hv. 1. þm. Vesturl. var einn meðlimur í, að óvissan er svo mikil í huga nm., að þeir gera sér ekki grem fyrir því, hvort frv. nægir sveitarfélögunum, og treysta sér ekki til að svara þeirri spurningu, fyrr en búið er að vinna úr framtölum.
Nú sýnist jafnvel vera svo, ef marka má tölvu hv. 1. þm. Vesturl. og hæstv. félmrh., að þeir geri sér helzt þær vonir, að brúa megi það bil, sem óneitanlega er búið að sýna fram á, að er fyrir hendi, að því er snertir fjárvöntun sveitarfélaga samkv. þessu tekjustofnafrv., með því að framtölin leiði í ljós meiri tekjuaukningu gjaldþegna á milli ára en útreikningar Efnahagsstofnunarinnar hafa hingað til gengið út frá. Það er sem sagt þessi von, sem réttlætir það í huga þessara forvígismanna frv., að það gefi sveitarsjóðum fullnægjandi tekjur til þess að sinna verkefnum sveitarfélaga. Ég hygg, að fátt sýni betur, hve óvönduð vinnubrögð hafa verið viðhöfð við undirbúning þessa frv., en þetta hálmstrá þessara formælenda frv. Ég vona, að það verði svo, að tekjur manna hafi aukizt umfram það sem Efnahagsstofnunin hefur gengið út frá. Að einhverju leyti megi með þeim hætti brúa það bil, sem allar skýrslur sýna fram á, að er fyrir hendi í fjárvöntun sveitarfélaga, þegar litið er á verkefni þeirra hins vegar.
Hæstv. félmrh. hóf mál sitt með langri útskýringu á því, af hverju hann hefði ekki tekið til máls við 2. umr. frv. Ég saknaði þess að vísu þá, að hæstv. félmrh. tók ekki til máls, en ég sakna þess nú eiginlega ekki lengur, vegna þess að það var ákaflega lítið efnislega á ræðu hæstv. félmrh. að græða. Hann lét í raun og veru ósvarað þeirri gagnrýni, sem hér hefur verið borin fram vegna þessa frv., og talaði raunar eins og hann hefði ekki hlustað á umr. í d. um frv., þótt hann hafi setið hér. Þetta kom berlega í ljós, þegar hann ræddi um brtt. 1. minni hl. heilbr.- og félmn. og taldi þær mundu leiða til þess, að sveitarfélögin fengju minni tekjur, lægri tekjur í sinn hlut en samkv. frv. Nú gerði hv. frsm. skýra grein fyrir, hvernig þær tilfærslur yrðu í sambandi við þessar brtt., en ég skal gjarnan endurtaka það. Það er talið, að 5% tekjuskattur einstaklinga muni nema 455 millj. kr., sem er tekjuaukning í sveitarsjóði. Hér er gert ráð fyrir 9.1 millj. kr. skattgrunni.
Herra forseti. Ég mun gera hlé á máli mínu, þar sem félmrh. lýsti eftir þessum upplýsingum í sinni ræðu. (Gripið fram í.) Hann er í atkvgr. í Nd., svo það getur orðið nokkur bið. Nú, að þeim upplýsingum fengnum og með tilliti til þess, sem fram undan er, held ég máli mínu áfram.
Í öðru lagi er um það að ræða, að 20% tekjuskattur félaga reiknast af 990 millj. kr. skattgrunni og gefur þá 227,7 millj. kr. í sveitarsjóði. Hér er um tekjuaukningu fyrir sveitarsjóði að ræða, sem nemur 682 millj. kr. Til lækkunar á tekjum sveitarsjóða samkv. brtt. okkar sjálfstæðismanna eru auknir persónufrádrættir samkv. brtt., sem nema lauslega áætlað, en þó nokkuð áreiðanlega, fyrir hjón 120 millj„ — breytingin fyrir hjón er úr 7 þús. kr. í 10 þús. kr. og nemur í heild 120 millj. kr. Fyrir einstaklinga er breytingin úr 5 þús. í 7 þús. kr. og nemur í heild 114 millj. kr. og fyrir börn úr 1 þús. í í 500, nemur 34 millj. kr., eða samtals 268 millj. kr. Þá er sem sagt eftir 414 millj. kr. tekjuaukning fyrir sveitarsjóðl. Afnám álagsheimildar fasteignaskatta nemur 225 millj. kr. Þessa álagsheimild tel ég algjöra nauðvörn fyrir sveitarfélög að nýta, en ef út frá því er gengið, að þau mundu almennt nýta hana, þá nemur þessi tilfærsla, sem brtt. okkar sjálfstæðismanna hafa í för með sér, í heild tæplega 200 millj. kr. tekjuauka fyrir sveitarsjóði.
Þegar á þetta er litið, þá er ljóst, að það er heldur bót frá því sem verið hefur. Hæstv. ráðh. og ýmsir þeir, sem hér hafa talað, m.a. hv. 5. þm. Reykn., hafa vitnað í þau orð, að algjörlega forsvaranlega væri fyrir tekjuþörf sveitarfélaga séð. (Gripið fram í.) Mér þykir vænt um það, að hv. 5. þm. Reykn. grípur fram í og segist aðeins hafa vitnað í orð ráðh., því að sannleikurinn er sá, að samkv. þeim gögnum, sem hér hefur verið vitnað í við umr., og samkv. þeim gögnum, sem hæstv. ráðh. á fyrst og fremst að hafa undir höndum og hafa kynnt sér áður en frv. var lagt fyrir eða í það minnsta tekið til umr., þá segir Efnahagsstofnunin hreint út, að tekjulækkun sveitarfélaga á landinu í heild, miðað við hið gamla tekjustofnakerfi sveitarfélaga annars vegar og breytt frv. án heimildarákvæða hins vegar, tekjumissir sveitarfélaganna sé 1 108 millj. kr. Á móti þessu kemur útgjaldalækkun að upphæð 850 millj., þannig að í heild standa sveitarfélögin 260 millj. verr á grundvelli þessa tekjustofnafrv. en hins fyrra og til viðbótar má þess geta, að sveitarfélög í landinu hafa mismunandi tekjuþarfir í samræmi við þá mismunandi þjónustu, sem þau inna af höndum. Þetta gerir það að verkum, að samkv. gamla kerfinu hafa afslættir og álag verið í hinum mismunandi sveitarfélögum, sem að meðaltali nema 5.3% afslætti frá útsvarsstiga, sem nú gildir. Ef það er tekið til greina þá nemur þessi 5.3% afsláttur rúmum 160 millj. kr. og þá má segja, að sveitarfélögin í landinu standi 420 millj. kr. verr á grundvelli þessa frv. miðað við gamla kerfið. Þá eru í hvorugu tilvikinu tekin inn í myndina heimildarákvæði til hækkunar, þau eru samkv. gamla kerfinu yfir 1 000 millj., þau eru samkv. nýja kerfinu aðeins rétt rúmar 400 millj. kr. Þess vegna hygg ég, að það sé alveg ljóst, að sveitarfélögin standa mun verr. Það er merkilegt, að yfirmaður sveitarfélaganna í landinu, hæstv. félmrh., skuli ekki gera sér grein fyrir því, að vegna þess að sveitarfélögin hafa mismunandi verkefni og inna af höndum mismunandi þjónustu eðli málsins samkv., hvort um er að ræða strjálbýl sveitarfélög, kauptún, kaupstaði eða höfuðborgina, að hann skuli ekki gera sér grein fyrir því, að það skapar mismunandi fjárþörf, og að formælendur stjórnarinnar skuli ekki gera sér grein fyrir því, að þessi mismunandi fjárþörf kallar á mismunandi tekjustofna. Atvinnuhættir eru mismunandi í hinum ýmsu sveitarfélögum og það gerir einnig kröfu til þess, að nokkur sveigjanleiki sé í tekjustofnum sveitarfélaga. Þessi sveigjanleiki og þetta svigrúm, sem sveitarfélögin hafa samkv. núgildandi löggjöf, er ekki fyrir hendi í því tekjustofnafrv., sem núv. stjórn ætlar að leiða í lög. Þess vegna er um það að ræða, að nærri sveitarfélögunum er gengið og sjálfsákvörðunarréttur þeirra skertur.
Hæstv. ráðh. sagði, að við gagnrýnendur þessa frv. hefðum minna rætt um aukna skattbyrði samkv. þessu tekjustofnafrv., en eingöngu talað um fjárvöntun sveitarfélaganna. Þetta er engan veginn rétt. Það verður auðvitað að líta á tekjustofnafrv. og tekjuskattsfrv. sem eina heild. þegar rætt er um skattbyrðina og hvernig þessi skattalög koma fram gagnvart skattgreiðendum í landinu. Þótt tekjustofnafrv. hafi ekki í för með sér í heild aukningu á sköttum, sem til sveitarfélaga fara, miðað við fyrra frv., og það er augsýnilegt af þeim orðum, sem ég sagði hér áðan, þar sem tekjustofnar sveitarfélaga eru rýrðir, þá er það alvarlega í málinu, að tekjuskattsfrv. gera ekki eingöngu ráð fyrir því, að til ríkisins falli það, sem af sveitarfélögunum er tekið, heldur eru og til ríkisins teknar enn hærri upphæðir, sem leiða til þess, að skattbyrðar alls almennings í landinu eru stórlega þyngdar. Ef við lítum á tekjustofnafrv. eitt út af fyrir sig, þá hefur það líka í för með sér, eins og hv. 3. þm. Reykn. gerði skilmerkilega grein fyrir, þyngingu skattbyrða ýmissa hópa í sveitarfélögunum, þyngingu á skattbyrði þeirra hópa, sem sízt skyldi, eins og láglaunafólks.
Við skulum nú aðeins líta á það nokkru nánar, m.a. í framhaldi af fsp. hv. 1. landsk. þm. og orðræðum hans og 5. þm. Reykn., fsp. um áhrif þessa frv. og þessara frv. á hag þeirra, sem þiggja bætur almannatrygginga, hvaða áhrif hefur afnám nefskattanna svo kölluðu. Þegar skattbyrði er tekin til meðferðar og reynt að gera sér grein fyrir, hvernig henni er varið miðað við tvö mismunandi kerfi, þá hafa formælendur stjórnarinnar miðað gamla kerfið við skattvísitölu 6.5. Hv. 2. þm. Norðurl. e. gerði þeirri vísvitandi fölsun rækileg skil, svo að ég skal ekki fara nánar út í það, en í samanburðinum er einnig gert ráð fyrir því, að nefskattarnir kæmu með fullum þunga inn í gamla kerfið, þannig að væntanleg hækkun þeirra er tekin inn í dæmið og sagt t.d., að almannatryggingagjald og sjúkrasamlagsgjald hjóna mundu hafa orðið 22 þús. kr. á þessu ári með óbreyttu skattkerfi. Það er alls ekki rétt að taka þessi gjöld inn í þennan samanburð, þegar af þeim ástæðum, að þessi gjöld voru inni í vísitölunni og með hækkun þeirra mundi skattgreiðandinn fá hærri laun til þess að greiða hækkunina, þannig að skattbyrði hans mundi alls ekki hafa aukizt að einu eða neinu leyti. Það er talið, að nefskattar, sem felldir eru niður með ráðstöfunum ríkisstj., vegi í kaupgreiðsluvísitölunni 3.7 stig nettó, en 4.2 stig brúttó. Þegar reiknað er með þeirri hækkun nefskattanna, sem orðið hefði, ef þeim hefði verið haldið áfram, vegur fráhvarf nefskattanna í kaupgreiðsluvísitölunni 5.5 stig nettó en 6 stig brúttó. Það verður í launum, miðað við 6 stiga missi í kaupgreiðsluvísitölu, sem hér segir, ef mánaðarlaunin eru 25 þús. kr., þá tapar viðkomandi 1 500 kr. á mánuði eða 18 þús. kr. á ársgrundvelli. Ef mánaðarlaunin eru 30 þús. kr., þá er tap á mánuði 1 800 kr. og tap á ársgrundvelli 21 600 kr. Ef mánaðarlaunin eru 40 þús. kr., þá er tapið á mánuði 2 400 kr., en á ársgrundvelli 28 800 kr., þ.e. að vegna þess að þessir nefskattar eru afnumdir og launahækkanir vegna þeirra felldar úr gildi þá er það svo, að allir, sem hafa 30 þús. kr. mánaðarlaun, tapa í launahækkunum álíka upphæð og nefskattar hjóna mundu samanlagt hafa numið á þessu ári. Ekkert sýnir betur en þetta, að það er algjörlega óraunhæft og úr lausu lofti gripið að taka nefskattana inn í þennan samanburð, eins og hv. formælendur ríkisstj. hafa viljað vera láta. Á það hefur verið bent í þessum umr., að ef réttlátur samanburður er gerður, þó þannig, og ég segi það með þeim fyrirvara, að nefskattar séu líka í þeim samanburði, sem þeir eiga ekki að vera samkv. því, sem ég hef nú rakið, en ef miðað er við skattvísitölu 21.5 stig og gamla kerfið, þá þýðir heildarskattþyngingin 700 millj. kr., en til viðbótar má svo gera ráð fyrir því, að sveitarfélögin verði að fullnýta álagsheimildir sínar, þ.e.a.s. álag á fasteignaskatta og hækkun útsvara úr 10 upp í 11% og þá mundi það þýða 540 millj. til viðbótar. Þá erum við komin í 1 240 millj. kr. þyngingu skattbyrðar. Ef við síðan tökum nefskattana, sem talið er að muni hafa verið um 1 200 millj. kr., þá sjá allir, að hér getur verið um 2 400 millj. kr. að ræða, sem í raun og veru skattbyrði alls almennings í landinu þyngist um. Ég hygg, að það fari ekki á milli mála, að hver og einn skattgreiðandi dæmi fyrir sig, þegar hann fær skattreikninginn, og þá e.t.v. opnast augu formælenda stjórnarinnar og þeir sjá, inn á hvaða braut þeir hafa lagt með framlagningu þessara skattafrv.