10.10.1972
Sameinað þing: 1. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 3 í B-deild Alþingistíðinda. (2)

Minning látinna manna

Aldursforseti (Hannibal Valdimarsson):

Ég býð alla hv. alþm. velkomna til starfa, en áður en þingstörf hefjast, vil ég minnast þriggja manna, sem látizt hafa frá lokum síðasta þings. Þeir eru Vilhjálmur Þór fyrrverandi bankastjóri, sem andaðist í sjúkrahúsi í Reykjavík 12. júlí, 72 ára að aldri, Jón Sigurðsson bóndi á Reynistað, sem andaðist í sjúkrahúsinu á Sauðárkróki 5. ágúst, 84 ára að aldri, og Ásgeir Ásgeirsson fyrrverandi forseti Íslands, sem varð bráðkvaddur á heimili sínu í Reykjavík 15. september, 78 ára að aldri. Vilhjálmur Þór átti sæti á Alþingi sem ráðherra um tveggja ára skeið. Jón Sigurðsson og Ásgeir Ásgeirsson áttu sæti á Alþingi um áratugi.

Vilhjálmur Þór var fæddur 1. september 1899 á Æsustöðum í Eyjafirði. Foreldrar hans voru Þórarinn bóndi þar Jónasson barnakennara í Sigluvík á Svalbarðsströnd Jónssonar og kona hans, Ólöf Þorsteinsdóttir Thorlacius bónda á Öxnafelli í Eyjafirði Einarssonar. Fimm ára gamall fluttist hann með foreldrum sínum til Akureyrar. Hann var sendill hjá Kaupfélagi Eyfirðinga sumarið 1912, varð fastráðinn starfsmaður félagsins við verzlunarstörf 1913, fulltrúi 1918 og framkvæmdastjóri þess 1923. Á árunum 1938–1940 var hann aðalframkvæmdastjóri og fulltrúi Íslands við heimssýninguna í New York. Hann var verzlunarfulltrúi ríkisstjórnar Íslands í New York frá 1. september 1939 til 1. maí 1940 og aðalræðismaður Íslands í Bandarfkjunum um fjögurra mánaða skeið á árinu 1940. Haustið 1939 var hann skipaður bankastjóri Landsbanka Íslands, en tók ekki við því starfi fyrr en 1. október 1940. Hann var kvaddur til setu í utanþingsstjórn Björns Þórðarsonar og var utanríkisráðherra og atvinnumálaráðherra frá 16. des. 1942 til 21. október 1944. Tók hann þá aftur við bankastjórastörfum og gegndi þeim til ársloka 1945. Hann var forstjóri Sambands íslenzkra samvinnufélaga árin 1946-1954, bankastjóri Landsbanka Íslands 1955–1957 og aðalbankastjóri Seðlabanka Íslands 1957–1964. í október 1964 var hann kosinn til tveggja ára sem fulltrúi Norðurlanda í stjórn Alþjóðabankans í Washington og að því tímabili loknu skipaður aðstoðarfulltrúi Norðurlanda í bankastjórninni til tveggja ára. Síðustu æviárin var hann búsettur í Reykjavík og var þá meðal annars ráðgjafi um bankamál og efnahagsmál á Norðurlöndum fyrir banka í New York.

Auk framangreindra aðalstarfa voru Vilhjálmi Þór falin mörg önnur trúnaðarstörf, og verða nokkur þeirra talin hér. Hann átti sæti í bæjarstjórn Akureyrar frá 1934 og þar til hann fluttist frá Akureyri. Í stjórn Sambands íslenzkra samvinnufélaga var hann 1936–1945, í samninganefnd utanríkisviðskipta 1940–1944 og kosinn af Alþingi 1943 í skipulagsnefnd um byggingar við Lækjargötu. Hann var formaður stjórnar Samvinnutrygginga, Olíufélagsins og Líftryggingafélagsins Andvöku 1946–1954. Í stjórn Áburðarverksmiðjunnar var hann á árunum 1951–1964, um skeið stjórnarformaður, og í atvinnumálanefnd frá 1955–1964, formaður nefndarinnar frá 1956. Hann var einn af fulltrúum Íslands á Allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna 1953, 1954 og 1968.

Vilhjálmur Þór naut ekki annars skólanáms en fjögurra vetra í barnaskóla. Að því loknu hóf hann verzlunarstörf við Kaupfélag Eyfirðinga undir stjórn þjóðkunnra forvígismanna samvinnustefnunnar á Íslandi. Hann var ósérhlífinn og viljafastur og aflaði sér staðgóðrar menntunar af eigin rammleik. Forráðamenn kaupfélagsins sáu fljótt, hvað í honum bjó og hvers mátti vænta af honum, og 23 ára að aldri tók hann við forstöðu kaupfélagsins. Hann var stórhuga framkvæmdamaður, snjall fjármálamaður og gerði miklar kröfur til samstarfsmanna sinna jafnt og sjálfs sín, og honum tókst á þeim fimmtán árum, sem hann stjórnaði Kaupfélagi Eyfirðinga, að gera það að stórveldi í verzlun og iðnaði og lyftistöng í atvinnumálum héraðsins. Vilhjálmur Þór varð þjóðkunnur af þessum verkum sínum og var kvaddur til starfa á öðrum vettvangi. Honum var falin bankastjórn, forstaða Sambands íslenzkra samvinnufélaga, og til hans var leitað til að gegna vandasömum ráðherrastörfum í utanþingsstjórn. alls staðar sýndi hann sömu starfshæfni, stjórnvizku og forustu um framkvæmdir. Hann brast ekki stórhug, og hann framkvæmdi ætlunarverk sín af framsýni og viljafestu. Honum verður tvímælalaust skipað í raðir hinna stórbrotnustu athafnamanna á Íslandi.

Jón Sigurðsson var fæddur 13. marz 1888 á Reynistað í Skagafirði. Foreldrar hans voru Sigurður bóndi þar Jónsson prófasts í Glaumbæ í Skagafirði Hallssonar og kona hans, Sigriður Jónsdóttir bónda í Djúpadal í Skagafirði Jónssonar. Hann lauk gagafræðaprófi á Akureyri 1904, stundaði næsta vetur nám í búnaðarskólanum á Hólum og lauk þaðan prófi 1905. Veturinn 1901–1907 var hann við nám í lýðháskólanum í Askov í Danmörku og stundaði siðan búnaðarnám í Danmörku og Noregi 1907–1908. Hann var bústjóri á búi föður síns á Reynistað 1908 –1919, en árið 1919 tók hann við búinu og var síðan bóndi á Reynistað.

Jón Sigurðsson átti ættir að rekja til skagfirzkra góðbænda og gáfumanna. Hann var einbirni efnaðra foreldra og mun hafa átt kost á hverju því skólanámi, sem hugur hans stæði til. Hann kaus að miða skólanám sitt við það að taka við jörð og búi foreldra sinna, og hann rak langan aldur stórbú á Reynistað, síðustu árin í hluta jarðarinnar á móti syni sínum. Ýmis trúnaðarstörf voru honum falin innan héraðs og utan. Hann átti lengi sæti í hreppsnefnd og sýslunefnd og var hreppstjóri Staðarhrepps 1928 –1954. Hann hafði forgöngu um stofnun búnaðarsamtaka í Skagafirði árið 1931 og var síðan lengi í stjórn þeirra, og á búnaðarþingi átti hann sæti frá 1932–1965. Hann var forgöngumaður um stofnun Sögufélags Skagfirðinga 1936 og í stjórn þess frá stofnun til 1960 og var í útgáfunefnd skagfirzkra fræða frá 1936. Hann átti sæti í sauðfjársjúkdómanefnd 1938–1942, var í stjórn Stéttarsambands bænda frá stofnun þess 1945 til 1961 og í framleiðsluráði landbúnaðarins frá stofnun þess 1947 til 1961. Hann var í nýbýlastjórn á árunum 1947–1970, var kosinn af Alþingi í milliþinganefnd um brunatryggingar utan Reykjavíkur 1954 og í milliþinganefnd til að endurskoða ábúðarlög 1959. Hann var kosinn alþingismaður í fyrsta sinn 1919 og sat á þingi á árunum 1920–1931, 1933–1937 og 1942–1959, á 35 þingum alls.

Jón Sigurðsson var mikill áhugamaður og forgöngumaður um landbúnaðarmál. Hann bjó rausnarbúi á sögufrægu höfuðbóli. Hann var stjórnsamur og hjúasæll framkv.maður heima fyrir og glöggskyggn og tillögugóður um málefni landbúnaðarins á þeim fjöldamörgu fundum og þingum, sem hann sat um ævina. Hann var oft kvaddur af stjórnarvöldum og stéttarbræðrum sínum til að vinna að undirbúningi löggjafar um landbúnað. Á Alþingi beindist áhugi hans og starf um annað fram að þeim málum. Hann átti löngum sæti í landbúnaðarnefnd, og mátu andstæðingar hans jafnt sem samherjar í stjórnmálum jafnan mikils það, sem hann hafði þar til mála að leggja. Mikinn áhuga hafði hann á sögulegum fróðleik og varðveizlu þjóðlegra verðmæta. Hann hafði frumkvæði að lagasetningu um byggðasöfn og héraðsskjalasöfn og átti ríkan þátt í stofnun byggðasafns Skagfirðinga í Glaumbæ. í Sögufélagi Skagfirðinga vann hann ósleitilega að því að koma á framfæri sögulegum fróðleik og lagði sjálfur hönd að verki við ritstörf um búendur í Skagafirði og annan skagfirzkan fróðleik. Hann var vinsæll héraðshöfðingi og skilaði miklu ævistarfi.

Ásgeir Ásgeirsson var fæddur 13. maí 1894 í Kóranesi á Mýrum. Foreldrar hans voru Ásgeir kaupm. þar Eyþórsson kaupmanns í Rvík Felixsonar og kona hans, Jensína Björg Matthíasdóttir trésmiðs í Reykjavík Markússonar. Hann lauk stúdentsprófi í menntaskólanum í Reykjavík vorið 1912 og guðfræðiprófi í Háskóla Íslands 1915. Hann var biskupsskrifari 1915–1916, stundaði framhaldsnám í guðfræði og heimspeki við háskólana í Kaupmannahöfn og Uppsölum 1916–1917 og var bankaritari í Landsbankanum 1917–1918. Kennari við kennaraskólann var hann 1918–1927. Á árinu 1926 var hann settur fræðslumálastjóri og skipaður í það embætti ári síðar. Frá 20. ágúst 1931 til 3. júní 1932 var hann fjármálaráðherra, en tók þann dag forsæti í nýrri ríkisstjórn og var forsætisráðherra til 29. júli 1934. Tók hann þá aftur við embætti fræðslumálastjóra og gegndi því fram á árið 1938. Á árunum 1938–1952 var hann bankastjóri Útvegsbanka Íslands. Hinn 1. ágúst 1952 tók hann við embætti forseta Íslands og gegndi því fram á árið 1968, er hann kaus að draga sig í hlé fyrir aldurs sakir, þá kominn nokkuð á áttræðisaldur.

Mörg voru þau störf, sem Ásgeiri Ásgeirssyni voru falin jafnframt hinum föstu embættisstörfum, og skal nokkuð af þeim störfum talið hér. Hann var kjörinn alþingismaður 1923, tók sæti á Alþingi hið fyrsta sinn 1924 og var síðan óslitið þingmaður Vestur-Ísfirðinga fram til 1952, er hann var kjörinn forseti Íslands. Sat hann á 36 þingum alls. Forseti sameinaðs Alþingis var hann 1930–1931. Hann átti sæti í milliþinganefnd í bankamálum 1925–1927 og aftur 1937–1938, var í alþingishátíðarnefnd 1926–1930, formaður gengisnefndar 1927–1935 og formaður Stúdentagarðsnefndar 1937–1952. Í gjaldeyriskaupanefnd var hann 1941–1944, í samninganefnd utanríkisviðskipta 1942–1952 og í undirbúningsnefnd lýðveldishátíðar 1943–1944. Hann var fulltrúi á fjármálafundi Sameinuðu þjóðanna í Bretton Woods í Bandaríkjunum 1944, bankaráðsmaður alþjóðagjaldeyrissjóðsins 1946–1952 og í sendinefnd Íslands á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna 1947 og 1948.

Ásgeir Ásgeirsson valdi sér guðfræði að háskólanámi og varð síðar kunnur að frjálslyndi í trúmálum. Ungur vann hann bankastörf um eins árs skeið, og síðar varð bankastjórn aðalstarf hans árum saman. Margs konar önnur afskipti af fjármálum og efnahagsmálum hafði hann um ævina. Á Alþingi átti hann lengi sæti í fjárhagsnefnd og var um skeið fjármálaráðherra. Hátt á annan áratug var aðalstarf hans kennsla og fræðslumálastjórn, og beitti hann sér þá meðal annars fyrir nýrri lagasetningu um fræðslu barna. Hann átti sæti í utanríkismálanefnd Alþingis og var oft í samninganefndum um viðskipti Íslendinga við aðrar þjóðir. Hann sat á Alþingi tæpa þrjá áratugi við miklar vinsældir og traust af hálfu kjósenda sinna. Hann var forseti Alþingis á hátíð þess 1930 og skipaði þann sess með miklum sóma. Störf hans á svo mörgum sviðum sem hér hefur verið talið og leyst af hendi með sæmd eru augljóst vitni um það traust, sem hann naut, þá hæfileika, sem hann hafði hlotið í vöggugjöf, og þá fjölþættu menntun og lífsreynslu, sem hann aflaði sér um dagana.

Ásgeir Ásgeirsson var um langan aldur í hópi mestu áhrifamanna þjóðarinnar. Hann var hygginn málafylgjumaður, snjall samningamaður og átti gildan þátt í mörgum afdrifaríkum stjórnmálaákvörðunum, meðan hann átti sæti á Alþingi. Um slík mál er einatt deilt hart, og flast mannanna verk á því sviði orka tvímælis og skipa mönnum í andstæða flokka. Þess var ekki að vænta, að Ásgeir Ásgeirsson færi varhluta af gagnrýni og ádeilum fyrir árangursrík stjórnmálaafskipti sín. Slíkt er hlutskipti allra mikilla stjórnmálamanna.

Ásgeir Ásgeirsson var höfðinglegur á velli, virðulegur og alúðlegur í senn. Glöggur mannþekkjari var hann og fjölfróður um land og þjóð, sögu, bókmenntir og atvinnuhætti, og hann kunni þá viðræðulist, sem við átti á hverjum stað og hverri stundu. Hann hófst ungur til áhrifa og mannvirðinga og komst síðar til æðstu metorða á landi hér. Forsetinn Ásgeir Ásgeirsson naut mikillar hylli að verðleikum. Hann var gæddur beim mannkostum, sem öfluðu honum vinsælda í embætti forseta Íslands, og hann hafði öðlazt þá lífsreynslu, sem gerði hann færan um að leysa þar störf sín af hendi með ágætum.

Ég vil biðja þingheim að minnast Vilhjálms Þór, Jóns Sigurðssonar og Ásgeirs Ásgeirssonar með því að risa úr sætum. — [Þingmenn risu úr sætum].