30.11.1972
Sameinað þing: 23. fundur, 93. löggjafarþing.
Sjá dálk 969 í B-deild Alþingistíðinda. (659)
70. mál, öryggismál Íslands
Flm. (Benedikt Gröndal):
Herra forseti. Ég hygg, að það teljist til nokkurra nýmæla, að flutt er allveigamikil till. um varnarmál Íslands á Alþ. og fulltrúar fjögurra stærstu flokkanna virðast allir vera henni í grundvallaratriðum hlynntir. Það eru áreiðanlega mörg ár síðan slíkt hefur komið fyrir. Ég vil því fyrir hönd flm. þakka þrem síðustu ræðumönnum fyrir það, sem jákvætt var í máli þeirra. Ég vil þó taka fram vegna þess, sem tveir stjórnarsinnar sögðu, að tilkoma og flutningur þessarar till. er algerlega óviðkomandi þeim sviptingum um varnarmál. sem hafa verið innan ríkisstj., og við óskum ekki eftir, að það verði sett í beint samband hvort við annað, þótt það fjalli að nokkru leyti um sama efni og lýsi okkar hugmyndum um það. Mér þykir ánægjulegt að heyra, að við eigum atkv. hæstv. utanrrh. víst, og ég fagna þeim orðum hans, að ætlunin hafi verið að kanna leiðir sem þessar í endurskoðun varnarmálanna, hvort sem till. kæmi fram og fengi afgreiðslu eða ekki. Ég hygg þó, að það ætti ekki að skaða, að till. yrði afgreidd hér á Alþ.
Hv. 1. þm. Reykv. benti á það, sem hann taldi vera nokkra mótsögn í till. og röksemdum fyrir henni. Það er dálítið til í þessari skoðun þm. Sú mótsögn stafar af því, hvílík þverstæða það er, að annars vegar er um verulega þíðu að ræða í Evrópu, á meginlandinu, — þar hefur hver viðburðurinn rekið annan, sem bendir til vinsamlegri sambúðar, — en hins vegar hefur á sama tíma verið vaxandi vígbúnaðarkapphlaup á heimshöfunum. Vegna þess að við erum eyland úti í stóru hafi, kemur þetta vígbúnaðarkapphlaup á heimshöfunum að sjálfsögðu okkur við. Í þessu er víss mótsögn, og ég kom að því í framsöguræðu minni, að við yrðum að meta þetta tvennt, annars vegar það, sem er að gerast á hafinu í kringum okkur, og hins vegar hina meiri háttar þróun utanríkismálanna. Það getur vel farið svo, að þrátt fyrir vaxandi herskipasmiði og siglingar verði friðarþróunin á öðrum sviðum til þess að tryggja, að þetta vígbúnaðarkapphlaup stofni ekki friðnum í beina hættu, enda bendir allt til þess, að þessar auknu siglingar séu ekki sízt liður í almennu valdatafli, og mætti benda á ýmis svæði í heiminum þeirri skoðun til styrktar.
Hv. 1. þm. Reykv. ræddi einnig um, að erfitt væri að meta, hvort varnarhlutverk eða eftirlitshlutverk varnarliðsins á Íslandi væri þýðingarmeira. Í grg. með till. okkar bendum við á þá þróun, sem hefur orðið í skipan varnarliðsins sjálfs, og teljum það nokkra vísbendingu. Ég vil þó benda honum og öðrum á, að till. sjálf fjallar um rannsókn. Hún fjallar um athugun, svo að við viljum, enda þótt við færum fram röksemdir, sem við byggjum m.a. á því, hvernig þróun sjálfs varnarliðsins hefur verið, samt sem áður láta fram fara formlega og nákvæmlega athugun á þessu máli.
Hv. 4. þm. Norðurl. v. viðurkenndi þá breytingu, sem hefur orðið á hafinu í kringum okkur, og hann sagði, að það þyrfti ekki að koma neinum á óvart, þó að Sovétríkin byggðu upp voldugan flota. Ég tek algerlega undir þetta. Þetta er rétt mælt hjá honum. Það eina, sem kemur mönnum á óvart, er, að Sovétríkin skyldu ekki byrja þessa flotauppbyggingu mörgum árum fyrr. En það er annað mál. Hinu er ég ekki sammála í ræðu hans, að það, sem gerist í slíkum málum á hafinu í kringum okkur, komi okkur ekkert við. Hvort sem okkur þykir betur eða verr, skiptir slíkt okkur verulegu máli, og við verðum að hafa hliðsjón af því, þegar við tökum ákvarðanir fyrir Íslands hönd í varnarmálum. Enda þótt talað sé um uppbyggingu sovézka flotans á hafinu hér í kring og að hann sé nú óðum að nálgast styrk þeirra þjóða, sem hafa ráðið hafinu í margar aldir, vil ég taka það skýrt fram, að frá mínum bæjardyrum séð þýðir það ekki, að innrás í Ísland sé fyrir dyrum. Það getur verið um svo margt annað að ræða, áður en slíkar hættur birtast. Ég tel ekki, að það sé nú nein hætta á innrás í Ísland, og ástand heimsmála þyrfti að breytast mjög mikið frá því, sem nú er, til þess að slík hætta væri fyrir hendi, enda geta menn rétt ímyndað sér það, hvort Bandaríkin, sem hafa varnarlið hér á Íslandi, mundu láta sér nægja, að kokkar og skrifstofumenn hafi byssur heima hjá sér til landvarnar fyrir utan þær fáu flugvélar, sem eru vopnaðar hjá þeim, ef einhver slík hætta væri á næsta leiti. Hitt er annað mál, að ef snöggar og verulegar breytingar verða í friðarhorfum, má búast við, að allar þjóðir geri einhverjar ráðstafanir, hver eftir sínum eigin aðstæðum.
Ég vil að lokum benda á, að við flm. teljum ekki raunhæft að tala um þessi mál án samhengis við Atlantshafsbandalagið, meðan það starfar og meðan við erum í því. Hins vegar höfum við bent á þann möguleika, að Ísland verði í framtíðinni óvopnuð eftirlitsstöð Sameinuðu þjóðanna, sem eins konar draumsýn í dag, sem vonandi getur þó rætzt. Hernaðarbandalögin, sem nú móta öryggismál í Evrópu og á Atlantshafi, verða ekki eilíf. Við getum lært það af fenginni reynslu, að það er mjög erfitt að hugsa sér, að Ísland geti orðið algert tómarúm í þessum efnum. Við verðum því fyrr eða síðar að horfast í augu við þá spurningu, hvort við getum ekki leyst okkar öryggismál á einhvern hátt, sem okkur er aðgengilegur, og hvort við eigum þá ekki að fara að vinna að þeirri lausn frekar fyrr en síðar. Við höfum með þeim rökum, sem við höfum fært fram og gætu verið miklu fleiri, bent á þennan möguleika, sem okkur virðist nú vera fyrir hendi og rétt sé að athuga, að Keflavíkurstöðin gæti fljótlega orðið vopnlaus eftirlitsstöð, sem í fyrstu yrði að vera í samhengi við varnarbandalagakerfið, sem við enn búum við, en jafnframt væri hugsuð þannig, að það væri hægt að laga hana að breyttum aðstæðum, og þegar þar að kæmi, að Sameinuðu þjóðirnar hefðu komið á afvopnunarsamningum, værum við tilbúnir til þess að hafa hér eina af eftirlitsstöðvunum með þeirri afvopnun. En það er ekki raunhæft að tala um, að hér verði vopnlaus eftirlitsstöð á vegum Sameinuðu þjóðanna, fyrr en eitthvað í líkingu við almenna afvopnunarsamninga um allan heim hefði gerzt. Við vitum, að Sameinuðu þjóðirnar sjálfar eru í miklum fjárhagskröggum og vantar háar upphæðir til þess eins að greiða rekstrarkostnað. Það bendir ekki til þess, að þær hefðu ráð á því að setja upp slíkar stöðvar, nema þær væru í samhengi við aðra viðburði, sem hefðu gerzt á undan.
Ég vil benda á, að enda þótt till. bindi þessi mál við Atlantshafsbandalagið, á meðan við erum í því, horfir hún að vissu leyti lengra fram í tímann. Ég vil vænta þess, að þær vinsamlegu undirtektir, sem hún hefur fengið, verði til þess, að till. verði afgreidd og að sú athugun, sem hún fer fram á, — því að lengra gengur hún ekki, — verði látin fara fram. Hæstv. utanrrh. nefndi till., sem við fluttum um þetta leyti í fyrra. Hún og þessi till. hafa það sameiginlegt, að vera báðar um athugun á þessum málum og byggjast á þeirri hugsun, að fyrst fari fram ítarleg athugun, en síðan verði tekin afstaða til einstakra atriða.