11.02.1974
Efri deild: 55. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 2085 í B-deild Alþingistíðinda. (1868)

201. mál, kosningar til Alþingis

Forsrh. (Ólafur Jóhannesson):

Herra forseti. Frv. það, sem hér liggur fyrir um breyt. á 1. um kosningar til Alþingis, er flutt í framhaldi af þál. um endurskoðun 1. um kosningar til Alþingis, sem samþ. var á síðasta þingi, 27. mars fyrra ár. Var þál. svo hljóðandi:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að leggja fyrir næsta þing till, til breytinga á kosningal. með það fyrir augum að auðvelda utankjörstaðaatkvæðagreiðslu.“

Af grg. með þáltill. og einnig umr. um hana kom fram, að með till. var fyrst og fremst haft í huga að auðvelda þeim, sem erlendis dveljast, og var þá fyrst og fremst átt við íslenska námsmenn, að neyta kosningaréttar síns, en einnig að gera þeim, sem ekki geta vegna heilsubrests ferðast til kjörstjóra, kleift að neyta kosningarréttar.

Þær breytingar, sem í þessu frv. felast, miða að því að auðvelda þessum tveimur hópum manna að neyta kosningarréttar síns og það með þeim hætti, að heimilað er að fjölga kjörstöðum, þar sem kjósa má utan kjörfunda. Till. gera hins vegar ekki ráð fyrir, að nein breyting verði á sjálfri kosningaathöfninni.

Skv. 63. gr. 1. um kosningar til Alþingis, eins og hún er nú, getur utankjörfundaratkvgr. farið fram í skrifstofu sýslumanns eða bæjarfógeta (í Rvík. borgarfógeta), í skrifstofu sendiráðs eða útsends aðalræðismanns, útsends ræðismanns, eða vararæðismanns Íslands eða kjörræðismanns, sem er íslenskur ríkisborgari eða af íslensku þjóðerni og mælir á íslenska tungu, í skrifstofu eða á heimili hreppstjóra eða um borð í íslensku skipi í millilandasiglingum eða á fjarlægum miðum.

Svo sem fram kemur, er þeim, sem vill neyta kosningarréttar síns utan kjörfundar, ætlað að koma á fund kjörstjóra á tilteknum stað. Er þeim, sem ekki hafa tök á því að koma til fundar við kjörstjóra og ekki geta sótt kjörfund, því gert ómögulegt að neyta kosningarréttar síns. Þetta á fyrst og fremst við þá, sem vegna sjúkdóms, líkamlegrar bæklunar eða af öðrum ástæðum dvelja á sjúkrahúsum eða dvalarheimilum aldraðra, en að sjálfsögðu á það með sama hætti við þá, sem dvelja í heimahúsum, en eiga ekki heimangengt af sömu ástæðum.

Með frv. er lagt til, að heimilað verði að framkvæma utankjörfundarkosningu í sjúkrahúsum og dvalarheimilum aldraðra. Um skilgreiningu á því, hverjar stofnanir falla undir þessi heiti, vísast til l. um heilbrigðisþjónustu, nr. 56 1973, og l. um dvalarheimili aldraðra, nr. 28 1973, en skv. l. þessum má enginn setja á stofn eða reka slíkar stofnanir nema með leyfi ráðh. Eins og áður hefur komið fram, er gert ráð fyrir því, að í stofnunum þessum fari kosningaathöfnin að öllu leyti fram, með sama hætti og þegar kosningar fara fram í skrifstofum eða heimakjörstöðum. Gert er ráð fyrir því, að viðkomandi kjörstjóri: sýslumaður, bæjarfógeti, borgarfógeti eða hreppstjóri, ákveði í samráði við stjórn viðkomandi stofnunar, hvenær atkvgr. geti þar farið fram, en um þetta efni mundi dómsmrn. setja nánari reglur, þ. á m. um það, hvernig kunngera eigi kosningu í þessum stofnunum.

Það er ekki gert ráð fyrir því, að atkvgr. standi yfir í stofnunum þessum allan þann tíma, sem utankjörfundaratkvgr. almennt getur farið fram. Mundi sennilega að jafnaði ekki þörf á að halda kjörfund oftar en einu sinni í hverri stofnun. Skiptir það þó að sjálfsögðu máli, hversu stór stofnunin er, en um þetta mundi kjörstjóri hafa samráð við stjórn viðkomandi stofnunar.

Eins og ég drap á áðan, eru fleiri sjúkir eða eiga erfitt um ferð til kjörstjóra en þeir, sem dvelja í sjúkrahúsum eða dvalarheimilum aldraðra. Frv. gerir samt ekki ráð fyrir, að breytt verði ákvæðum um utankjörfundaratkvgr. þannig, að þeir, sem í heimahúsum dvelja af þessum ástæðum, geti neytt kosningarréttar síns þar. Miðað við hinar ströngu reglur um framkvæmd sjálfrar atkvgr. þykir ekki unnt að heimila utankjörfundaratkvgr. í heimahúsum. Slík heimild var að vísu sett í l. á sínum tíma, að því er varðaði atkvgr. um sambandsslit við Dani. Rétt er að taka fram í þessu sambandi, að í Noregi er að vísu heimilt að framkvæma utankjörfundaratkvgr. í heimahúsum. Hins vegar töldu Danir ekki fært að taka upp slíka heimild, er þeir fyrir nokkrum árum veittu heimild til atkvgr. í sjúkrahúsum og elliheimilum.

Íslendingum, sem dvelja erlendis við nám eða af öðrum ástæðum og eiga kosningarétt hér, hefur á undanförnum árum farið fjölgandi og verið mun dreifðari um lönd en áður var. Er þeim í mörgum tilvikum fyrirmunað að neyta kosningaréttar síns í reynd vegna mikillar fjarlægðar til næsta kjörstjóra, en miðað við gildandi lagaákvæði getur utankjörfundaratkvgr. nú farið fram á 19 stöðum erlendis, í 10 löndum. Það er í 9 íslenskum sendiráðum og hjá einum útsendum ræðismanni og að auki hjá 9 kjörræðismönnum, sem eru íslenskir ríkisborgarar eða af íslensku bergi brotnir og mæla á íslenska tungu.

Rétt er að taka fram, að vegna ákvæða svissneskrar löggjafar getur utankjörfundaratkvgr. ekki farið fram hjá fastafulltrúa Íslands hjá Fríverslunarsamtökum Evrópu í Genf.

Með þessu frv. er lagt til, að breytt verði ákvæðum um utankjörfundaratkvgr. hjá kjörræðismönnum. Er lagt til, að felld verði niður krafan um, að kjörræðismennirnir séu íslenskir ríkisborgarar eða af íslensku þjóðerni og mæli á íslenska tungu. í þess stað verði utanrrn. falið að ákveða, hverjir kjörræðismenn skuli vera kjörstjórar, og ákvörðun þar um mundi utanrrn. auglýsa hverju sinni. Ber að hafa í huga í sambandi við þessa útvíkkun, að kjörræðismenn Íslands eru ólaunaðir starfsmenn og þeir hafa ekki viðveruskyldu í skrifstofu sinni gagnvart íslenskum stjórnvöldum. Af þessum ástæðum eru annmarkar á því, að utankjörfundaratkvgr. geti farið fram hjá þeim með sama hætti og í sendiráðum, þar sem eigi er skylt og eigi er unnt að skylda kjörræðismennina til að vera við á skrifstofum sínum allan þann tíma, sem utan kjörfundaratkvgr. má annars fara fram. Er lagt til, að utanrrn. hafi samráð við viðkomandi kjörræðismenn, auglýsi, hvenær atkvæðagreiðsla geti farið fram hjá þeim, en væntanlega mundi best henta, að slík atkvgr. færi fram t.d. á síðasta hálfum mánuði fyrir kjördag, e.t.v. þó eitthvað mismunandi eftir fjarlægð frá Íslandi. Með því að ræðismenn þessir skilja flestir hvorki íslenska tungu né mæla, mundi verða að útbúa kosningaleiðbeiningar fyrir þá á a.m.k. einu erlendu tungumáli, auk þess sem þýðing á texta fylgibréfa með kjörseðlinum þyrfti að fylgja. En þess er að vænta, að með þessari fjölgun kjörstaða erlendis megi leysa þau vandamál, sem upp hafa komið á undanförnum árum vegna erfiðleika þeirra, sem erlendis dvelja, á því að komast á kjörstað og neyta kosningarréttar síns vegna þess, hve langt þeir þurfa að ferðast, og vegna kostnaðar, sem af því leiðir.

Eins og ég tók fram í upphafi, er efni þessa frv. breyting á ákvæðum utankjörfundaratkvgr., eins og fyrir var mælt í þál. síðasta Alþingis. Felur frv. ekki í sér önnur ákvæði, sem nýnæmi er í, ef frá er skilið ákvæði 2, gr. frv., þ.e. 3. mgr. 63. gr. kosningalaganna, en þar er lagt til, að kjörstjórar hérlendis auglýsi, hvenær utankjörfundaratkvgr. geti farið fram, og fari slík auglýsing fram með þeim hætti á hverjum stað, sem venja er um opinberar auglýsingar. Ætti slík kynning á því, hvenær atkvgr. geti farið fram, að vera til hagræðis.

Með þessu frv., er sem sagt stefnt að því að auðvelda mönnum að neyta kosningaréttar síns utan kjörfundar, en án þess að sé slakað á þeim annars ströngu kröfum, sem gerðar eru í sambandi við utankjörfundaratkvgr., þannig að ekki sé stofnað til neinnar hættu og misnotkunar í því sambandi. Það er einmitt vegna þessarar mögulegu hættu, sem ekki hefur þótt fært að hverfa að því ráði að leyfa almennt utankjörfundaratkvgr. í heimahúsum. Þyrftu sérstakar öryggisráðstafanir að vera fyrir hendi í sambandi við slíkt og gæti e.t.v. gefið tilefni til tortryggni, sem hæpið væri að vekja upp.

Herra forseti. Að umr. þessari lokinni, leyfi ég mér að óska þess, að þessu frv. verði vísað til 2. umr. og hv. allshn.