05.04.1974
Sameinað þing: 74. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 3569 í B-deild Alþingistíðinda. (3185)
Umræður utan dagskrár
Gylfi Þ. Gíslason:
Herra forseti. Enn hefur hæstv. ríkisstj. orðið á víxlspor, í þetta skipti mjög alvarlegt víxlspor, sem getur átt eftir að hafa víðtækar afleiðingar, ef ekki verður ráðin bót á. Staðfest var af hæstv. forsrh., sem nú gegnir störfum utanrrh., hér í Sþ, áðan það, sem hann hafði upplýst í utanrmn. nú fyrir hádegi, að ríkisstj. hafði fyrir þrem dögum veitt leyfi til þess, að hingað séu fluttar þrjár heilar skipshafnir á Austur-þýska verksmiðjutogara, — verksmiðjutogara, sem munu vera að stærð um 10 þús. tonn og því augljóslega af þeirri gerð fiskiskipa, sem hér á landi hafa verið nefnd ryksugur. Þessi leyfisveiting til austur-þýskra yfirvalda til að flytja hingað flugleiðis áhafnir þriggja austur-þýskra verksmiðjuskipa, sem stunda veiðar í Norðurhöfum, er tvímælalaust breyting á þeirri stefnu. sem fylgt hefur verið í meira en hálfa öld varðandi fyrirgreiðslu við erlend fiskiskip, sem stunda veiðar í námunda við íslenska landhelgi.
Svo sem kunnugt er. voru sett árið 1922 lög um rétt til fiskveiða í landhelgi og þá einnig fjallað um þá fyrirgreiðslu, sem megi veita erlendum skipum, sem stunda veiðar í námunda við Ísland, en þó utan landhelginnar að sjálfsögðu. Í 3. gr. þessara laga segir svo, með leyfi hæstv. forseta:
„Erlendir fiskimenn, er reka kynnu fiskveiðar utan landhelgi, mega leita skjóls við strendurnar til þess að bjarga sér undan stormi og óveðri. Annars er bannað útlendingum að hafast við við land eða í höfn til þess að reka þaðan fiskveiðar utan landhelgi.“
Þessi ákvæði hafa ávallt verið túlkuð mjög strangt í meira en hálfa öld. Það hefur að sjálfsögðu verið algjörlega bannað erlendum fiskiskipum að sigla til íslenskrar hafnar og selja þar einhvern hluta úr afla sínum, hvað þá aflann allan, jafnvel þótt svo stæði á, að það væri gagnkvæmur hagur, bæði íslenskra aðila og erlendra, að slík viðskipti ættu sér stað, t.d. að vantað hafi verkefni fyrir íslenska fiskvinnslustöð eða atvinnuskort í námunda við íslenska höfn. Tilgangur þessara ákvæða er alveg augljós eins og lagasetningarinnar í heild, þ.e. að marka þá stefnu, sem síðan hefur verið fylgt mjög gaumgæfilega og með mikilli nákvæmni, að auðvelda erlendum skipum með engu móti að stunda veiðar í námunda við íslenska landhelgi. Þvert á móti skuli þeim torveldað að stunda slíkar veiðar, að svo miklu leyti sem það er á valdi íslenskra aðila eða íslenskra yfirvalda, í því skyni, að þau skerði ekki þá fiskstofna, sem eru undirstaða undir íslensku atvinnulífi. Það er ekki eingöngu, að erlendum fiskiskipum hafi verið bönnuð öll viðskipti með afla við íslenska aðila, heldur hafa ákvæðin jafnvel verið túlkuð svo strangt, að réttur til að taka ís og olíu hér hefur ekki verið viðurkenndur nema sérstaklega sé gerð grein fyrir. Vatn hafa erlendir aðilar getað fengið, án þess að sérstaklega sé um það sótt eða sérstaklega grein fyrir því gerð, en leyfi til ístöku og olíukaupa hafa verið háð því skilyrði, að gerð sé sérstaklega grein fyrir nauðsyn á því, að slík kaup eigi sér stað. Hitt hefur auðvitað verið talið sjálfsagt, að erlend fiskiskip geti fengið fyrirgreiðslu fyrir sjúka menn og slasaða, og eins hefur þótt sjálfsagt, enda samræmist það öllum venjum, að erlendir menn getið komið hér í land, ef sérstakar ástæður eru fyrir hendi, eða gengið um borð í skip í einstökum tilvikum. Hins vegar hefur það ekki áður borið á góma eða orðið viðfangsefni íslenskra stjórnvalda, að sótt hafi verið um leyfi til þess að skipta um heilar áhafnir á skipum.
Það gefur auga leið, að ef erlend veiðiskip, sem stunda veiðar í Norðurhöfum, hafa almennan rétt til þess að skipta hér um áhafnir til að spara sér siglingu til heimahafnar, þá stóreykst geta þeirra til að stunda veiðar á þeim miðum, sem þau stunda veiðar á. Að hafa rétt til að skipta um áhöfn í heilu lagi jafngildir því að hafa rétt til þess að selja hluta af afla, t.d. úrgangsafla, í því skyni, að hægt væri að fylla það lestarpláss og það geymslupláss í skipinu, sem við það losnar, að úrgangsafli er seldur. M.ö.o.: ástæða hefur verið talin til að banna slík viðskipti, þó að hagkvæm væru, ekki bara fyrir hinn erlenda aðila, heldur einnig hinn íslenska aðila.
Tilgangurinn er auðsjáanlega sá, að það eigi undir engum kringumstæðum að auðvelda erlendum skipum að skerða þá fiskstofna í Norðurhöfum, sem er undirstaða íslenskra atvinnuvega. Þetta hefur verið yfirlýst og viðurkennd stefna í túlkun á fiskveiðilöggjöfinni frá 1922 nú í meira en hálfa öld. Stundum hefur komið fram gagnrýni á, að þessari grundvallarstefnu fiskveiðilöggjafarinnar frá 1922 hafi verið fylgt af of mikilli smásmygli af hálfu Íslendinga. Sú gagnrýni hefur komið erlendis frá og hefur einnig heyrst frá innlendum aðilum, en aldrei hefur samt sem áður verið talið rétt að hvika frá þessari mjög svo ströngu og mjög svo þröngu túlkun á l., sem ráðið hefur í meira en hálfa öld, — þangað til það gerist nú fyrir þremur dögum. Þá er austur-þýskum stjórnvöldum veitt sú fyrirgreiðsla að mega skipta um þrjár áhafnir í heilu lagi á þremur ryksuguveiðiskipum. Það er ekki óeðlilegt, þó að spurt væri í framhaldi af þessu: hvað meiningin sé að gera varðandi ryksuguskip frá öðrum þjóðum, sem um slíkt kynnu að sækja. Mundu breskir verksmiðjutogarar fá leyfi til þess að spara sér siglinguna til Bretlands og sigla til Reykjavíkur í staðinn og fá skipt um áhöfnina hérna?
Það er kunnara en frá þurfi að segja, að samningar við Vestur-Þjóðverja hafa strandað á því, að Íslendingum hefur með réttu verið mikill þyrnir í augum, að hér hafa verið vesturþýsk verksmiðjuskip á miðunum við Ísland. Á veru þeirra hér hafa samningar við Vestur-Þjóðverja beinlínis strandað. Þetta ber vott um, að mönnum er ljóst hér, að verksmiðjuskipin, — að ég tali nú ekki um ryksugurnar, eru stórhættuleg íslenskum fiskstofnum í Norður-Atlantshafi. Það hefur að vísu verið upplýst, að þau skip, sem Vestur-Þjóðverjar hafa á miðunum kringum Ísland, eru ekki verksmiðjuskip í þeim skilningi, sem við hér á Íslandi leggjum í það orð, heldur veiða þau með sams konar veiðarfærum og venjulegir síðutogarar gera. Hins vegar vinna þau aflann um borð. Þau skip, sem um er að ræða og deilt hefur verið um við Vestur-Þjóðverja, eru miklu minni skip en þau, sem hér eru um að ræða, eða 10 þús. tonna skip. Það er í þessu, sem hin nýja stefna er fólgin, að slíkum ryksugum er með þessu leyfi gert auðveldara að veiða meira magn, að hafa úthald sitt látlaust á fiskimiðum í Norðurhöfum. Það er hið nýja í þessu, að augljóslega þarf leyfi til þess, að þetta megi gera, — ekki leyfi sjútvrn., heldur leyfi utanrrn., þ.e.a.s. flugmálastjórnarinnar, sem í þessu tilfelli er í höndum utanrrn, vegna þess, að um Keflavíkurflugvöll er að ræða. Það gefur auga leið, að hið eina sjálfsagða fyrir íslenska stjórn hefði verið að segja nei og vitna til þeirrar grundvallarstefnu l. frá 1922, sem fylgt hefur verið á Íslandi af öllum ríkisstj. í meira en hálfa öld.
Mér fannst, — ég segi sem betur fer, — koma fram í ræðu hæstv. forsrh. hér áðan. að hann, a.m.k. eftir fundinn í utanrmn. í morgun, sé farinn að gera sér ljóst, að hér kynni að hafa verið stigið víxlspor, hér hafi e.t.v. ekki verið farið algjörlega rétt að, því að hann lagði sérstaka áherslu á það hér áðan, að um algjöra undantekningu væri að ræða og ekki mætti búast við, að slík leyfi yrðu veitt áfram. Ef þetta er hrein undantekning, þá er það auðvitað sagt í viðurkenningu þess, að hér sé um varhugaverða braut að ræða. Annars væri ástæðulaust, að hér væri eingöngu um undantekningu að ræða, þ.e. ef um algjörlega eðlilega ráðstöfun væri að ræða. Út af fyrir sig vil ég fagna þessari yfirlýsingu af hálfu hæstv. forsrh., og vil taka hana þannig, að hann geri sér ljóst, að hér er um hæpna ráðstöfun að ræða. Vil ég óska þess, að þegar verði tekin ákvörðun um stefnubreytingu í þessu efni.
Hvers vegna var undantekning nauðsynleg í þessu efni fyrst um undantekningu á að vera að ræða? Ég vona, að öllum sé það ljóst og best að gera það ljóst þegar í stað, og til þess eru þessar umr., að því verði slegið föstu, að slíkt eigi ekki að gerast aftur. Helst vildi ég, að þessi leyfi yrðu afturkölluð, þannig að engin undantekning hefði nokkru sinni verið gerð. Það næstbesta væri, að því verði lýst yfir, að slíkar undantekningar verði ekki gerðar framvegis, því að það gefur auga leið, að ekki kemur til nokkurra mála, að við Íslendingar verðum umskiptistöð fyrir erlend verksmiðjuskip, að við verðum einhver aðstoðarhöfn eða aðstoðarstöð til þess að hjálpa erlendum verksmiðjuskipum að ná sem mestum afla úr Norður-Atlantshafi.
Í þessu sambandi er rétt að vekja athygli á, að það var upplýst, — ég man ekki, hvort það kom fram hjá hæstv. forsrh, áðan, — það var upplýst í n. í morgun, og ég skoða það ekki sem neitt trúnaðarmál, að þessi austur-þýsku ryksuguskip stunda veiðar nær Kanada og nær Noregi en Íslandi, að þau stunda veiðar nær tveim nágrannaríkjum sitt hvorum megin við Atlantshaf. Hvernig stendur á því, að austurþýsku yfirvöldin sækja ekki til stjórnarinnar í Kanada og fá leyfi til að skipta um áhafnir þar eða til ríkisstj. í Osló um að mega nota norska höfn til skipta á áhöfnunum? — Ég skal láta við það eitt sitja að varpa þessari spurningu fram. En í öllu falli hljótum við að vera sammála um, að það er í hæsta máta óeðlilegt, að Ísland, samhliða baráttu sinni fyrir aukinni fiskveiðilögsögu, réttmætri baráttu sinni fyrri aukinni fiskveiðilögsögu og verndun fiskimiða umhverfis landið og í öllu Norður-Atlantshafi, skuli stiga fyrstu sporin á braut, sem auðvitað er að stoðarbraut við erlend ryksuguskip á Norður-Atlantshafi.
Ég geri mér ljóst, að það fylgir því viss vandi að framfylgja stefnu löggjafarinnar frá 1922 jafnstranglega og gert hefur verið í rúma hálfa öld. Því hefur fylgt vandi á hverjum einasta áratug. Jafnvel á hverju einasta ári hefur þurft að taka ákvarðanir, sem viss vandi fylgir. Það ber engan veginn að skilja þessi ummæli mín um þetta mál þannig, að ég telji rétt að takmarka með nokkrum hætti eðlilega umferð um Keflavíkurflugvöll. Keflavíkurflugvöllur er opinn alþjóðlegur flugvöllur, og að sjálfsögðu kemur ekki til nokkurra mála að leggja einhverjar almennar takmarkanir á almenna umferð um hann, og enn síður er nokkurt vit eða réttlæti í því að setja Austur-Þýskaland við eitthvert óæðra borð en aðrar þjóðir, sem við höfum stjórnmálasamband við. Það er ekki um þetta að ræða. Það er hvorki um það að ræða að takmarka umferð um opinn alþjóðlegan flugvöll, Keflavíkurflugvöll, né heldur hitt að setja Austur-Þýskaland, sem er góð viðskiptaþjóð okkar og vinaþjóð, við nokkurt annað borð en aðrar þjóðir, sem við eigum skipti við. Það er um hitt að ræða, að hér er framkvæmd ný og breytt stefna varðandi framkvæmd löggjafarinnar frá 1922. Við eigum ekki að verða til að stíga fyrstu sporin á braut, sem smám saman mundi leiða til skerðingar fiskstofna í Norður- Atlantshafi, með því að greiða fyrir veiðum verksmiðjuskipa, ryksuguskipa, á þessum slóðum.
Þessi skulu vera síðustu orð mín: að láta í ljós þá ósk, að ríkisstj. sjái sér fært að afturkalla þessa leyfisveitingu. Sjái hún sér það ekki fært, þá geri ég það að till. minni, að ríkisstj. lýsi því yfir, að hér hafi verið um algjöra undantekningu að ræða og að hliðstæð leyfi muni ekki verða veitt framvegis, hvorki Austur-Þjóðverjum né neinum öðrum.