15.11.1973
Neðri deild: 24. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 686 í B-deild Alþingistíðinda. (568)
102. mál, veiðar með botnvörðu, flotvörpu og dragnót í fiskveiðilandhelgi
Gils Guðmundsson:
Herra forseti. Ég skal gjarnan verða við þeim tilmælum hæstv. ráðh. að verða ekki langorður um málið að þessu sinni og get að ýmsu leyti skírskotað til þess, sem ég sagði um þetta frv. s. l. vor, þegar það var lagt hér fram á Alþ. Þó þykir mér hlýða nú þegar við 1. umr. málsins að taka fram nokkur atriði, bæði af hálfu þeirrar n., sem hefur undirbúið málið, og sömuleiðis vil ég — gjarnan, að fram komi skoðanir mínar á einstökum atriðum, sem sérstaklega hafa verið gagnrýnd, að því er varðar það frv., sem hér liggur nú fyrir.
Ég vil þá fyrst geta þess, að með bréfi sjútvrn. 18. sept. s. l. var n., sem undirbjó frv., sem lagt var fyrir síðasta Alþ., falið að endurskoða það frv. og athuga í fyrsta lagi þær aths., sem fram höfðu komið frá ýmsum aðilum við frv., og taka afstöðu til þeirra, í öðru lagi að ræða við alþm. hinna einstöku kjördæma um þær hugmyndir, sem þeir hefðu í sambandi við breytingar á frv., í þriðja lagi að ræða við Landssamband ísl. útvegsmanna og aðra þá aðila, sem þetta mál snertir sérstaklega, svo sem Hafrannsóknastofnunina, sem við töldum sjálfsagt að fjallaði enn um málið og segði álit sitt um það frv., sem lagt var fyrir s. l. vor. Þetta starf innti n. af höndum og árangur þeirrar endurskoðunar eru þær 12 brtt. við frv., sem nokkur grein er gerð fyrir á bls. 7 neðarlega og ofarlega á bls. 8 í þessu frv. Ég ætla ekki að fara að rekja þær brtt. lið fyrir lið, en vil aðeins á þær benda og geta þess, að ýmsar þeirra eru till., sem byggjast á því áliti, sem Hafrannsóknastofnunin eða fiskifræðingar hennar gáfu um málið, þegar þeir ræddu við n. nú í haust.
Ég tel rétt, að það komi fram nú, að Hafrannsóknastofnunin eða fiskifræðingar þeir, sem komu á fund n., höfðu ýmsar aðrar brtt. að gera við frv., sem n. sá sér ekki fært að taka upp sem sínar og var yfirleitt andvíg, að teknar yrðu upp í frv. Ég tel rétt, þar sem vitanlega verður að taka verulegt tillit til þess, sem fiskifræðingar okkar segja um þessi mál, að það liggi nokkuð ljóst fyrir, að í ýmsum allveigamiklum atriðum tók n. upp annaðhvort að öllu leyti till. fiskifræðinganna, eins og sést á bls. 7 og 8 í þessu frv., ellegar kom til móts við till. þeirra og óskir. Í nokkrum tilvikum var ekki um það að ræða, að n. sæi sér fært að gera þeirra till. að sínum, en í megindráttum má segja, að allar þeirra till. væru í átt til aukinnar friðunar. Þeir töldu, að ekki væri í vissum tilvikum nægilega langt gengið hjá n. að því er friðunaraðgerðir snertir, og það kemur raunar ekki á óvart, þar sem þeir höfðu á sínum tíma gert mjög róttækar till. um bann við togveiðum, þar sem þeir vildu banna allar togveiðar fyrir Norður- og Austurlandi innan 12 mílna, og fyrir Suður- og Vesturlandi höfðu þeir einnig mjög róttækar till. uppi, m. a. að banna þar allar togveiðar innan 6 mílna. Ég skal aðeins nefna helstu till. frá Hafrannsóknastofnuninni, sem n. taldi sér ekki fært að mæla með, að teknar yrðu upp í frv.
Það er í fyrsta lagi, að fiskifræðingar lögðu til. að landhelgi Kolbeinseyjar yrði breytt úr 3 í 9 sjómílur, en n. féllst á að mæla með, að sú breyt. yrði gerð, að landhelgi Kolbeinseyjar yrði færð úr 3 í 4 sjómílur.
Þá lögðu fiskifræðingar til að landhelgi Hvalbaks yrði breytt úr 3 í 12 sjómílur, en n. féllst aðeins á að mæla með breytingu úr 3 í 6 sjómílur, eins og kemur fram í frv.
Þá lögðu fiskifræðingar til, að togveiðar verði bannaðar innan 6 sjómílna frá fjörumarki Eldeyjar, en eftir nokkra athugun taldi n. ekki sérstaka ástæðu til að taka þessa brtt. upp, m. a. með hliðsjón af þeim ákvæðum, sem nú þegar eru í l. um það, að hægt sé að stöðva fyrirvaralaust veiðar, þar sem veruleg hætta er á ferðum í sambandi við seiða- eða smáfiskadráp. Það liggur fyrir, að óvíða, ef nokkurs staðar, er eins vel fylgst með veiðum og á þessu svæði og með tilliti til þessa taldi n. ekki þörf á að festa þetta ákvæði í lög, en leggur hins vegar áherslu á, að þarna eins og víðar þarf að fylgjast vel með og stöðva veiðar, ef hættuástand skapast.
Þá lögðu fiskifræðingar einnig til, að togveiðar verði bannaðar í júlímánuði innan 6 sjómílna frá Skarðsfjöruvita að Ingólfshöfða og í kringum Vestmannaeyjar, en innan 12 sjómílna frá Ingólfshöfða að Stokksnesi í þessum sama mánuði, júlímánuði. Rök fiskifræðinga eða Hafrannsóknastofnunar voru einkum þau, að á þessum svæðum væru blettir, þar sem væru mjög viðkvæmar hrygningarstöðvar síldar. N. þótti þó að athuguðu máli og eftir að hafa rætt þetta nánar við fiskifræðinga sem þessi hrygningarsvæði væru ekki nægilega skýrt tilgreind til þess að réttlæta að setja svo víðtækt bann á í sambandi við togveiðar sem þarna var gert ráð fyrir. Hins vegar vill n. leggja á það sérstaka áherslu, að strax og hægt yrði að afmarka þá hrygningarbletti nánar, sem þarna er um að ræða, beri að friða þá þann tíma, sem viðkvæmastir eru í sambandi við hrygningu síldar.
Annars vill n. yfirleitt í sambandi við friðunarmál ítreka og leggja sérstaka áherslu á þýðingu 5. og 6. gr. þessa frv., þar sem gert er ráð fyrir því, að hægt sé að stöðva veiðar á tilteknum stöðum um tiltekinn tíma, hvenær sem hættuástand hefur skapast, þ. e. a. s. þegar um er að ræða svo mikið seiða- eða smáfiskadráp, að veruleg hætta getur verið á ferðum. Þá er í þessum till. gr. rætt um setningu nýrra friðunarsvæða, sem einnig er ástæða til að vekja athygli á.
Eins og fram hefur komið í þessum orðum og þeim till., sem ég hef nú lýst og komu frá Hafrannsóknastofnun eða fiskifræðingum þeirrar stofnunar, telja þessir aðilar, að síst sé of langt gengið í friðunarátt í þessu frv., og hafa raunar lýst því bæði fyrr og síðar, að helst til skammt sé þar gengið, a. m. k. í vissum tilvikum. En af n. hálfu var það svo, að hún taldi hins vegar óhjákvæmilegt að taka þarna verulegt tillit til þess, hver röskun getur orðið hjá heilum byggðarlögum, ef róttækar friðunaraðgerðir eiga sér stað skyndilega og tekið er til að mynda fyrir allar togveiðar innan 6 mílna við alla suður- og vesturströnd landsins og innan 12 mílna við norður- og austurströndina. Þetta mundi að sjálfsögðu hafa í för með sér mjög verulega röskun veiða í ýmsum byggðarlögum, og segja má, að sé slíku banni skellt á skyndilega, þá sé grundvellinum kippt undan útgerð fjölmargra hinna smærri skipa og báta, sem stundað hafa þessar veiðar undanfarin ár. Þarna á að dómi n. að reyna að gera sem allra virkust ákvæðin, sem um ræðir í 5. og 6. gr., þ. e. a. s. um skyndilokun ákveðinna svæða tiltekna tíma. þegar hættuástand ríkir.
Það er svo rétt, að því aðeins er hægt að framkvæma slíka skyndilokun, að þeir aðilar, sem eftirlitið eiga að hafa með höndum, séu þannig í stakk búnir, að þeir geti framkvæmt þetta eftirlit, hafi þann skipakost og mannafla, sem til þarf, að hér verði um raunhæft eftirlit að ræða. Til þess að fyrirbyggja misskilning, sem mér virðist að hafi skotið upp kollinum á ákveðnum stöðum, vil ég láta þess getið, að þar sem talað er um í frv. þessu, að Hafrannsóknastofnuninni sé falið eftirlit með hinum og öðrum veiðum, þá er hér um að ræða hið fiskifræðilega eða vísindalega eftirlit með veiðunum, þ. e. a. s. að Hafrannsóknastofnuninni sé gert kleift að fylgjast með veiðunum og láta til sín taka, þegar hættuástand skapast á einum eða öðrum stað. Það er hins vegar alls ekki ætlun n., sem undirbjó þetta frv., að Hafrannsóknastofnunin taki að sér hina raunverulegu löggæslu í sambandi við fiskveiðar. Það hljóta aðrir aðilar og þá fyrst og fremst þeir, sem fara með hina almennu löggæslu á hafinu, að hafa með höndum, en ekki fiskifræðingar eða Hafrannsóknastofnunin. Þegar talað er um eftirlit af hennar hálfu, þá er eingöngu um að ræða hið fiskifræðilega eftirlit, en ekki löggæsluna, eins og ég hef áður tekið fram.
Í sambandi við þá endurskoðun frv., sem átti sér stað í haust, komu fram nokkrar ábendingar, þó tiltölulega fáar, frá þm. hinna einstöku kjördæma, og hefur verið leitast við að taka tillit til þeirra ábendinga eða taka upp rökstuddar till., sem þar hafa fram komið um breytingar.
Að því er varðar aðrar brtt. eða aðrar hugmyndir, sem ganga allverulega í aðra átt en þær, sem liggja til grundvallar þessu frv., vil ég aðeins með nokkrum orðum víkja að þeim till., sem fram hafa komið frá Fiskifélagi Íslands og deildir þess í einstökum landshlutum hafa allmjög tekið undir nú á þessu hausti.
Sú stefna, sem Fiskifélag Íslands hefur mótað í sambandi við löggjöf um fiskveiðar innan 50 mílnanna, er í stuttu máli sú, að þar eigi að vera um að ræða rammalög, sem hafi að geyma heimildarákvæði til ýmissa aðgerða, annaðhvort skyndiaðgerða eða aðgerða, sem vara um langan tíma, fremur en um fastar lögbundnar reglur eða ákveðin boð og bönn. Fiskifélagið leggur til. að í staðinn fyrir flest meginákvæði þessa frv. komi ákvæði um það, að skipa skuli n., sem í eigi sæti fulltrúar frá Fiskifélagi Íslands og sjútvrn., og þessi n. skuli hafa heimild til að setja mjög margvíslegar reglur um veiðar, gerð veiðarfæra o. s. frv. Þessi n. hefði einnig víðtækt vald til að ákveða eða takmarka sókn í sambandi við hinar ýmsu veiðar. Þessi n. eigi að geta ákveðið lokun svæða, skiptingu þeirra milli einstakra tegunda veiðarfæra og fleira þar fram eftir götunum. Fiskveiðilaganefndin, sem undirbjó þetta frv., tók þessar ábendingar og aths. vissulega til athugunar og umr., en komst að þeirri niðurstöðu, að ekki væri tímabært og ekki rétt, eins og nú standa sakir, að hafa þennan hátt á og fela slíkri n. jafnvíðtækt vald og hér er um að ræða, hvað sem síðar kynni að verða talið heppilegt og eðlilegt í þessum efnum. Fiskveiðilaganefndin leit svo á, að enn skortir mjög mikilvæg skilyrði, til þess að hægt væri að hafa þessi mál svo laus í reipunum eins og yrði, ef ein framkvæmdanefnd ætti að taka eins víðtækar ákvarðanir og Fiskifélagið leggur til, og skilyrðin hlytu að vera þau fyrst og fremst, að aðstaða til eftirlits með veiðunum, hið fiskifræðilega eða vísindalega eftirlit yrði stórbætt frá því, sem nú er, það yrði hægt með auknum skipakosti og mannafla að fylgjast miklu nákvæmar og betur með veiðunum, bæði fiskifræðilega og að því er til sjálfrar löggæslunnar tekur. Þegar þessi mál væru komin í annað og fullkomnara horf en þau eru nú í, gæti vissulega komið til mála að gera hér breytingar á, fækka hinum föstu ákvæðum í l., en hafa hreyfanlegra fyrirkomulag á þessum málum, og fela þá ákveðnum aðilum að framkvæma slík skyndibönn og slíkar ákvarðanir, sem tækju þá yfir takmarkað svæði um takmarkaðan tíma.
Af hálfu þeirra, sem telja, að í þessu frv. sé of langt gengið í friðunarátt, hafa komið fram ýmsar aths., sem ég skal ekki fara nákvæmar út í á þessu stigi málsins, en það kann að vera, að tækifæri og tilefni gefist til að ræða þau atriði við 2. umr. þessa máls. Eitt atriði, sem sérstaklega hefur verið gagnrýnt í þessu sambandi, vil ég þó nefna. Það hefur komið fram hjá þeim aðilum, sem standa að útgerð togara eða stórra togskipa, að ekki séu nægar ástæður fyrir því að skipta íslenskum togskipum í þrjá flokka, eins og gert er ráð fyrir, að enn verði skv. þessu frv., þ. e. a. s. þar er um að ræða stærðarmörk svo sem hér segir: Togskip, sem eru 105 smálestir og smærri hafa mest réttindi, þ. e. réttindi næst landi, síðan kemur millistærðin, skip, sem eru 106–350 smálestir, og loks skip yfir 350 smálestir. Ýmsir segja: Það eru engin fullnægjandi rök fyrir því að skipta togskipum á þennan hátt, öll togskip ættu að hafa sama rétt. — Því er til að svara, að ætti að fara út á þessa braut, virðist ljóst, miðað við þann skipakost, sem nú er fyrir hendi, að hagnýting fiskimiða okkar yrði með öðrum og lakari hætti en hægt er að viðhafa með þessari skiptingu, a. m. k. svo lengi sem fiskiskipaflotinn er jafnbreytilegur og skipastærðirnar eins mismunandi og þær eru nú. Ef sett væri í lög skyndilega, að öll togskip ættu að hafa sama rétt og mættu fiska, segjum til að mynda upp að 6 mílum, svo að við tækjum nokkurt meðaltal, þá tel ég, að kippt væri að verulegu leyti og í sumum tilvikum að öllu leyti fótum undan útgerð hinna minni togskipa, þau væru þá í rauninni þegar afskrifuð, þeirra tímabil væri liðið. Ég geri mér ljóst, að með þeim breytingum, sem nú eru að verða á skipakosti landsmanna, hinum myndarlegu skuttogurum af miðlungsstærð og stóru togurunum, koma upp vaxandi erfiðleikar og mikil vandamál fyrir hin smærri skip, sem stunda þessar veiðar. Þau munu eiga í verulegum erfiðleikum með að fá góða sjómenn og í ýmsum rekstrarerfiðleikum vafalaust. En jafnframt yrði tekin sú ákvörðun, að þau hefðu engan frekari rétt til togveiða en hin stærri skipin, þá held ég, að þeirra dagar væru þegar taldir. Ég býst við, að í þessu efni verði sú þróun, sem ekki verður við spornað, að skipin fari stækkandi og verði fullkomnari, enda er sú þróun að ýmsu leyti æskileg.
En ég efast um, að við höfum ráð á að flýta þeirri þróun allt of mikið með opinberum ráðstöfunum með því að kippa gersamlega fótunum undan ýmsum þeim hinum minni skipum, sem þó ættu enn um sinn að geta sótt verulegan feng í sjó, ef þau hefðu aðstöðu til. Ég er ekki meiri byltingarseggur, hvorki í þessum efnum né öðrum, en það, að ég tel að hér sé þróun betri en bylting.
Herra forseti. Ég skal ekki hafa þessi orð öllu fleiri nú við 1. umr. Eins og hæstv. sjútvrh. gerði grein fyrir, er þetta mál þegar nokkuð rætt. Í fyrsta lagi var það rætt á undirbúningsstigi, áður en frv. var lagt fyrir á síðasta Alþ. Það hefur einnig verið tækifæri til þess að ræða það síðan, bæði við hv. alþm. og aðra, sem þetta mál skiptir sérstaklega. Nú er vissulega orðið það á tímann liðið, þangað til ákvæðin um togveiðar falla úr gildi um næstu áramót, að ekki er aðeins æskilegt, heldur má telja nauðsynlegt, að hv. Alþ. taki nú afstöðu til þessa máls og afgreiði það í einhverri mynd, áður en þingið fer heim í jólaleyfi. Síðustu orð mín að þessu sinni skulu vera þessi: Við verðum að hafa það í huga, sem undirbúningsnefndin reyndi að gera að sínu markmiði, að fara hér meðalveginn, leggja til allverulega friðun, bæði með hliðsjón af því, hversu ýmsir helstu fiskstofnar okkar standa tæpt nú, og einnig með hliðsjón af þeirri nauðsyn, sem það er okkur á alþjóðavettvangi að geta sagt: Við erum friðunarmenn, við erum að færa út okkar fiskveiðilögsögu til þess að hafa vald á því, að fiskstofnarnir verði ekki ofnýttir. — Þetta hvort tveggja fer saman, þannig að það er nauðsyn að hafa þessi friðarsjónarmið í huga, en jafnframt ber vissulega að muna eftir því, að við lifum nú fyrst og fremst á fiskveiðum og hagnýtingarsjónarmiðið, að svo miklu leyti sem hægt er að samrýma það verndunarsjónarmiðunum, á vissulega rétt á sér. Það verður einnig að hafa í huga, að ekki sé með of róttækum ákvörðunum gerðar af opinberri hálfu ráðstafanir, sem kippa að meira eða minna leyti fótunum undan því, að einstök mikilvæg byggðarlög geti þróast með eðlilegum hætti og haft sitt uppihald af því að stunda sjóinn, að svo miklu leyti sem möguleikar eru á, án þess að fiskstofnunum sé stefnt í bráða hættu.