03.12.1973
Neðri deild: 33. fundur, 94. löggjafarþing.
Sjá dálk 981 í B-deild Alþingistíðinda. (874)
107. mál, lántökuheimild vegna framkvæmda- og fjáröflunaráætlunar 1973
Ingólfur Jónsson:
Herra forseti. Ég hafði kvatt mér hljóðs, síðast þegar þetta mál var hér til umr. Umræður hafa spunnist út af því, að hæstv. ríkisstj. hyggst fá heimild til þess að taka 7 millj. dollara lán og hnýta því saman við frv. til brbl., sem hér liggur fyrir. Og e. t. v. hafa umr. aðallega spunnist vegna þess, hversu seint þessi till. hæstv. ríkisstj. kom fram. Hv. nm. hafa kvartað undan því, að þeir hafi ekki haft nægilegan tíma til að átta sig á því. En nokkrar athugasemdir hafa einnig verið við það gerðar, að þessu 7 millj. kr. láni skuli varið til þriggja hafna á suðurströndinni.
Það er vitað mál, að trúnaðarmenn frá Alþjóðabankanum voru hér á ferð í fyrravetur og aftur í vor. Þeir ferðuðust um suðurströndina, meðan gosið var enn í Vestmannaeyjum. Þeir gerðu sér grein fyrir þeim vanda, sem við blasti. Og trúnaðarmenn Alþjóðabankans vildu leggja Íslendingum lið, hjálpa þeim í þeim erfiðleikum, sem af gosinu leiddi, og stuðla að því, að Vestmannaeyjar mættu byggjast aftur, ef mögulegt væri. Að vísu var það svo, að á meðan trúnaðarmenn Alþjóðabankans voru hér, var allt í óvissu um, hvort Vestmannaeyjar yrðu byggðar aftur, hvort höfninni yrði bjargað, hvort bæjarfélagið og kaupstaðurinn jafnvel allur færi undir ösku og hraun og höfnin lokaðist með öllu. Ef svo hefði farið, þá dugðu engar 600 millj. eða lán frá Alþjóðabankanum, til þess að endurbyggja í Vestmannaeyjum. En sem betur fer bjargaðist þetta allt saman betur en á horfðist, þó að tjónið sé vitanlega gífurlegt og seint séð, hvernig það verður að fullu bætt. Við getum verið þakklátir Alþjóðabankanum fyrir að vilja aðstoða við endurreisn Vestmannaeyja. Vestmanneyingar minnast þess, að þeim var tekið tveim höndum, hvar sem þeir komu með báta sína í fyrra, þótt aðstaðan væri slæm. Vestmannaeyjabátar voru á Stokkseyri og Eyrarbakka við slæm skilyrði. Þeir voru í Þorlákshöfn, þeir voru í Grindavík, og þeir voru í fleiri höfnum á Suðurnesjum. En hafnaraðstaðan var víða slæm. Grindavíkurhöfn fékk bráðabirgðalán úr Viðlagasjóði í fyrra, til þess að bæta aðstöðuna við höfnina, svo að hægt væri að taka á móti Vestmannaeyjabátunum. Ég tel, að það hafi verið eðlileg ráðstöfun, á meðan Vestmannaeyjabátar þurftu þar að vera.
Það kom í ljós, þegar sérfræðingar frá Alþjóðabankanum ferðuðust hér um Suðurströndina, að þeim leist ekki á hafnirnar. Þeir gerðu sér grein fyrir því, að nauðsynlegt er að bæta þær. En þeir tóku fram, að lánið, sem þeir ætluðu að veita, væri til styrktar Vestmanneyingum, það yrði veitt til þess að hjálpa Vestmanneyingum. Nú er það svo, að útlit er fyrir, að Vestmannaeyjabátar geti flestir verið heima á næstu vetrarvertíð, öfugt við það, sem búist var við, þegar trúnaðarmenn Alþjóðabankans voru hér á ferð. Þá var búist við, að Vestmannaeyjabátar þyrftu að hafa bækistöðvar í höfnum annars staðar, kannske næstu 3–5 ár. En meginhlutinn af Vestmannaeyjabátum mun leitast við að verða heima á næstu vetrarvertíð, enda þótt margt þurfi að gera við Vestmannaeyjahöfn, til þess að hún sé góð og til þess að hún geti tekið við sem flestum Eyjabátum. Það liggur fyrir, að það er margt, sem þarf að gera í Vestmannaeyjahöfn nú. En skv. frv. kemur það ekki fram, að Vestmannaeyjar sjálfar, Vestmannaeyjahöfn, eigi að fá hluta af þessum 7 millj. dollara láni. Það finnst mér nú nauðsynlegt að verði athugað að nýju. Ég er sannfærður um, að Alþjóðabankinn mundi fallast á, að Vestmannaeyjahöfn fengi eitthvað af þessu fjármagni, vegna þess að allt fjármagnið var ætlað Vestmanneyingum til styrktar.
Þorlákshöfn er tvímælalaust á hagsmunasvæði Vestmannaeyja. Hún liggur það nærri Vestmannaeyjum, og Vestmannaeyjaskip, sem væntanlega siglir, áður en mjög langur tími liður, daglega milli lands og eyja, mun fara til Þorlákshafnar. En það er alveg útilokað að hafa daglegar ferðir til Þorlákshafnar að vetri til, nema höfnin í Þorlákshöfn verði stórum bætt, og það er enginn vafi á því, að það fjármagn, sem Þorlákshöfn er ætlað, skv. samningnum við Alþjóðabankann, er ekki of mikið. Það má ábyggilega ekki vera minna, til þess að höfnin verði nothæf til þeirrar starfsemi, sem henni er ætlað.
Ég vil minna á það, að þegar rætt er um Þorlákshöfn, þá er hún ekki aðeins fyrir Suðurlandskjördæmið. Þorlákshöfn er landshöfn, og allt að helmingi þess afla, sem lagður er á land í Þorlákshöfn, hefur verið ekið til Suðurnesja, yfir Þrengslin og til Suðurnesja. Eðlilega vilja Faxaflóabátar leggja upp í Þorlákshöfn, þegar fiskast fyrir sunnan land, frekar en að flytja aflann í bátunum til Keflavíkur eða annarra hafna á Suðurnesjum. Þeir geta fengið helmingi fleiri róðra með því að stytta sér leið og leggja upp aflann í Þorlákshöfn. Það er þess vegna eðlilegt, að Þorlákshöfn sé landshöfn, og það eru margir, sem njóta góðs af því, að sú höfn verði gerð góð. En ég held, að allir séu sammála um það einnig, að Grindavíkurhöfn gegni mikilvægu hlutverki. En það munu fáir hafa búist við því, að Grindavíkurhöfn fengi hluta af því fjármagni, sem Alþjóðabankinn ætlaði til uppbyggingar í Vestmannaeyjum, eftir að Vestmannaeyjahátarnir eru farnir frá Grindavík, eftir að vitað er, að þeir koma þangað ekki aftur.
Það virðist vera einhver meiningamunur, sem komið hefur fram, eftir að gosið hætti, og það hefur ekki skv. frv. eða samningnum við Alþjóðabankann verið leiðrétt, ekki gerðar þær breytingar á samningnum, sem hefði átt að gera í samræmi við breytta staðhætti.
Ég fyrir mitt leyti fagna því, að þetta fjármagn er fengið í Alþjóðabankanum til uppbyggingar hafna á Suðurströndinni. Það veitir sannarlega ekki af. Og mér finnst, að hv. þm. ættu ekki að fara í meting út af því. Það er vitað mál, að þetta fjármagn er fengið vegna sérstakra kringumstæðna, vegna áfallanna, sem Vestmanneyingar urðu fyrir á s. l. vetri. Það er þáttur í því að bæta það tjón. Hér er talað um 1000 millj., 600 millj. erlent lán og 400 millj. innlent fjármagn. Þetta fé verður ekki notað á einu ári. Það verður notað á 2–3 árum, sennilega á þremur árum, þannig að hér er um að ræða rúmlega 300 millj. á ári til þeirra hafna, sem um er að ræða.
Á s. l. vetri ræddi ég við hæstv. fjmrh, nokkuð um Eyrarbakka og Stokkseyri, þar sem Vestmannaeyjabátar höfðu bækistöðvar á síðustu vertíð. Á öðrum staðnum voru 4 bátar og hinum 5 bátar. Mér fannst, að ég og hæstv. ráðh. værum sammála um, að það þyrfti að verja talsverðu fjármagni til Eyrarbakka og Stokkseyrar, einmitt vegna þess, hvernig þar var ástatt. Það var því fengin á síðasta þingi sérstök heimild til lántöku til að gera þetta mögulegt. Ég sakna þess, að Eyrarbakki og Stokkseyri hafa gleymst í þessu tilfelli.
Hæstv. fjmrh. talaði um, að það væri ekki ástæða til að rifja upp, hver eigi mesta sök í hafnamálunum, að hafnir víðs vegar í kringum land eru misjafnlega góðar og allt of margar slæmar. Já, hver á sök á því? Ætli það sé Alþingi Íslendinga, sem hefur veitt minna fjármagn til hafna á undanförnum áratugum heldur en eðlilegt var að gera? Ég geri ráð fyrir, að allir alþm. hafi viljað veita fé til hafna, og það hefur verið gert, eftir því sem fært þykir. En það hefur verið of lítið, vegna þess að fjármagnið sem fyrir hendi hefur verið til þess að skipta, hefur alltaf verið takmarkað, ekki aðeins í hafnir, heldur og í allar framkvæmdir, sem menn hafa viljað fá aukinn hraða á.
Mér finnst það dálítið hjákátlegt, þegar hæstv. fjmrh. var að tala um og vildi, held ég helst, fá rós í hnappagat síns eigin jakka eða frakka fyrir það, að ný hafnalög voru sett, eftir að núv. ríkisstjórn komst til valda. En hvernig eru þessi nýju hafnalög til komin? Þau eru til komin vegna þess, að ég skipaði n. í ársbyrjun 1970 til að semja ný hafnalög. Frv. til nýrra hafnalaga var komið á borðið hjá mér vorið 1971, tilbúið til flutnings. Eftir stjórnarskiptin flutti hæstv. hafnamálaráðherra þetta frv. óbreytt, og frv. var fagnað hér í hv. Alþingi, og það samþykktu, held ég, allir þm. Þess vegna búum við nú við ný hafnalög. Það eru lög, sem fyrrv. ríkisstjórn undirbjó, en endist ekki aldur til að lögfesta. En þessi hafnalög gera ráð fyrir auknu framlagi ríkisins til hafnamála. Í staðinn fyrir 40% af kostnaði við bryggjur og öll innri hafnarmannvirki, eins og áður var, er nú gert ráð fyrir að styrkja mannvirkin með 75% framlagi. Til þess að framkvæmdirnar dragist ekki saman, verður því að hækka framlög ríkisins til hafnamála, og þess vegna held ég að það sé alveg rétt, sem hv. 5. þm. Norðurl. e. sagði áðan, að það er síður en svo, að það fjármagn, sem er lagt til nú að veita á næsta ári til hafnamála, verði til þess að auka framkvæmdir í hafnamálum, vegna þess, hversu framkvæmdakostnaðurinn hefur hækkað, og vegna þess, að hlutur ríkisins í hafnaframkvæmdum hefur aukist samkv. nýju lögunum.
Ég held, að það sé óþarfi að vera að metast um annað eins og þetta. Það hæfir ekki hæstv. fjmrh. að reyna að hrósa sér af því, að ný hafnalög hafi verið sett. Mér hefur alltaf fundist það vera yfirleitt sameiginlegt með hv. þm., hvar í flokki sem þeir eru, að þeir vilja fá sem mest til verklegra framkvæmda. Flestar ríkisstj. hafa gert yfirleitt það, sem í þeirra valdi hefur staðið, til þess að það mætti verða, en núv. hæstv. ríkisstj. hefur ekki tekist vel í þessu efni, ekki vegna þess, að hún hafi ekki viljað fá miklar verklegar framkvæmdir og auka fjármagn til þeirra, heldur vegna stjórnleysis. Það er staðreynd, að framlög til verklegra framkvæmda hafa alls ekki aukist í samræmi við það, sem fjárlögin hafa hækkað síðustu 2–3 ár. Ef tekið er tillit til þess, hversu mikið hefur verið veitt til verklegra framkvæmda á undanförnum árum og hversu fjárlögin hafa hækkað, þá hefur hlutfall verklegra framkvæmda stórum lækkað frá því, sem var á fjárlögum 1971.
Það var verið að tala um þensluna í þjóðfélaginu hér áðan og miklar framkvæmdir hins opinbera. En þenslan er ekki fyrst og fremst til komin vegna framkvæmda hins opinbera, heldur vegna hinna almennu framkvæmda á vegum einstaklinga, ýmiss konar fyrirtækja og félaga. Menn keppast við að framkvæma, vegna þess að það er vitað mál, að alltaf hefur fengist minna fyrir krónuna í næsta mánuði heldur en í þeim mánuði, sem er að líða: Það er þess vegna, sem allir keppast við að framkvæma. Menn keppast við að byggja íbúðarhús, áður en það hækkar meira, menn keppast við að lagfæra fyrir sér fyrirtækin, eftir því sem tök eru á, áður en að það hækkar meira o. s. frv. Þess vegna er þenslan það er verðbólguástandið sem stjórnar því.
Ég skal ekki fara lengra út í það að þessu sinni, en ég taldi ástæðu til að láta skoðun mína í ljós í sambandi við þetta frv., og heimild til lántöku vegna hafnamála á Suðurlandi. Ég hef lýst því, að ég tel alveg nauðsynlegt að fá fjármagn til Þorlákshafnar, og ég tel, að það hljóti að hafa verið meining Alþjóðabankans, að það, sem ekki fer til Þorlákshafnar, ætti að fara til Vestmannaeyja, Stokkseyrar og Eyrarbakka til þess að gegna því hlutverki, sem Alþjóðabankinn ætlaðist til að yrði. Ég vil hins vegar taka undir það, sem sagt hefur verið hér, að Grindavíkurhöfn og Höfn í Hornafirði þurfa einnig á hafnarbótum að halda, en það tel ég, að eigi að koma með öðrum hætti.