28.07.1974
Sameinað þing: 4. fundur, 95. löggjafarþing.
Sjá dálk 26 í B-deild Alþingistíðinda. (34)
1. mál, landgræðslu- og gróðurverndaráætlun
Ragnar Arnalds:
Herra forseti. Góðir Íslendingar. Um flestar þjóðir gildir líkt og um einstaklinga. Fáir muna eftir sér á öðru eða þriðja ári, og enginn man til upphafs síns. Bernskuminningar þjóðanna leysast upp í sundurlausar svipmyndir og hverfa inn í myrkur fortíðarinnar.
En saga okkar Íslendinga sker sig úr. Þeir, sem gefa sér tíma til, eiga þess kost að kynnast fyrstu kynslóðinni, sem byggði þetta land. Í skráðum heimildum ganga landnámsmennirnir fram á leiksvið sögunnar, holdi klæddir einstaklingar hundruðum saman.
Á Íslandi var sagnfræði hafin til vegs og virðingar löngu fyrr en í öðrum germönskum löndum, og þessi mikla virðing Íslendinga fyrir sögunni varð þjóðinni ómetanlegur aflgjafi og varpaði jafnframt skímu langt inn í myrkvaða sögu nálægra þjóða.
Íslenska þjóðveldið, sem hér var stofnað, — á völlunum, þar sem vér nú stöndum, í bláum fjallahring, við ána, þar sem öxin týndist, einkenndist um margt af frjóum og ferskum nýmælum í löggjöf og stjórnskipun. Hið forna Alþingi er frægasta dæmið. En hins vegar er ekki síður vert að minnast, að samkvæmt áliti merkustu vísindamanna stóð löggjöf Íslendinga framar annarri löggjöf, ekki síst hvað varðar félagshyggju- og jafnréttismál, og má þar nefna einstæða löggjöf um tryggingar og málefni fátækra.
Þó fór svo, að þessi merka stjórnskipun reyndist bera með sér það mein, sem varð lýðveldinu að falli: Vald goðanna var ekki sótt til fólksins í landinu nema rétt í upphafi, Goðorðin gengu kaupum og sölum og að lokum söfnuðust þau á fárra hendur. Sú þróun gat ekki endað nema á einn veg.
Það er háttur sagnfræðinga að leita að hliðstæðum í sögu þjóðanna. Á Íslandi er auðvelt að finna hliðstæðu landnámsins. Það er sá tími, sem við nú lifum, hin nýja landnámsöld til sjávar og sveita.
Mannfjöldi á Íslandi var nokkurn veginn sá sami í byrjun þessarar aldar og hann hafði verið á tíma þjóðveldisins, rétt um 70 þúsund manns, en gróðurlendi landsins rýrnaði hins vegar á þessum 1000 árum um meira en helming. Gróðurlendið hefur að vísu ekki aukist aftur, fremur haldið áfram að rýrna. En íbúar landsins eru nú þrisvar sinnum fleiri en í byrjun aldarinnar, ræktað land er sexfalt meira en þá og varanleg mannvirki þúsundföld að vöxtum.
Íslendingar eru reynslunni ríkari, og þeir hljóta því að varast þá meinsemd, sem varð þjóðveldinu forna að fjörtjóni: samþjöppun valds og auðs á fárra manna hendur. Og það er trúa mín, að senn muni þjóðin taka af skarið og tryggja sér fullkomið sjálfstæði með því, að allur erlendur her verði á brott úr landinu. Lýðveldið unga er enn í mótun, og forlagahjólið er í höndum okkar sjálfra.
En jafnframt blasir það við, að þjóðin á ógoldna skuld við landið. Það er löngu kominn tími til, að reynt sé með skipulegu átaki að bæta þau spjöll á landinu, sem ellefu alda búseta hefur valdið. Vonandi lætur sér þó enginn til hugar koma, að við getum keypt samvisku okkar frið með þeim 1000 millj. kr., sem þáltill., sem hér er til umræðu, gerir ráð fyrir. Hér er aðeins fyrsta skrefið stigið, og það mun í mesta -lagi duga til að koma aftur á jafnvægi, stöðva undanhaldið.
Unga fólkið í landinu, sem á kyn sitt að rekja gegnum 33 ættliði til kynslóðar fyrstu landnámsmannanna og nú er að taka forustuna í hinu nýja landnámi Íslendinga, mun vafalaust ganga rösklega að þessu verki. Og þó getur enginn vænst þess, að ein kynslóð greiði þá skuld, sem 33 ættliðir hafa skilið að baki sér. En hennar hlutverk verður að snúa vörn í sókn.
Góðir Íslendingar. Ég gat þess áðan, að eitt af því, sem helst einkenndi þjóðveldið forna, var félagshyggja meiri en títt var á þeim tímum. Það er við hæfi, að í minningu landnámsins sameinumst við um félagslegt átak, sem leggur byrðar á okkur öll.
Mannkynið allt stendur nú frammi fyrir ískyggilegum háska. Auðlindir jarðar fara þverrandi, og ört vaxandi mengun ógnar lífi á jörðu. Þessum háska verður því aðeins afstýrt, að þjóðir heimsins taki höndum saman og spari ekkert til, jafnvel breyti lífsvenjum sínum. Til þess þarf félagslegt átak, þúsundfalt á við það að græða upp allt Ísland, og til þess þarf sterkan samstilltan vilja þjóðanna, sem enn lætur á sér standa.
Ákvörðun Alþingis í dag er vitnisburður um sameiginlegan vilja Íslendinga til að snúa þessari öfugþróun við, og hún er um leið áskorun okkar til annarra þjóða að taka höndum saman til varnar náttúru og lífi á jörðinni.