10.04.1975
Sameinað þing: 61. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 2835 í B-deild Alþingistíðinda. (2143)
57. mál, Áburðarverksmiðja ríkisins
Frsm. (Páll Pétursson):
Herra forseti, Atvmn. hefur haft til meðferðar till. til þál. á þskj. 60 um stækkun Áburðarverksmiðju ríkisins er hljóðar svo:
„Alþ. ályktar að fela ríkisstj. að láta nú þegar gera könnun á því hvort ekki sé tímabært að hefjast þegar handa um stækkun Áburðarverksmiðju ríkisins í Gufunesi, þannig að hún geti sem allra fyrst fullnægt þörf landsmanna fyrir framleiðsluvörur verksmiðjunnar. Enn fremur verði gerð könnun á því hvort ekki komi til greina stækkun verksmiðjunnar með útflutning áburðar fyrir augum. Ef könnun þessi leiðir það í ljós að stækkun verksmiðjunnar sé þjóðhagslega hagkvæm, felur Alþ. ríkisstj. að láta semja og leggja fram á Alþ. frv. um stækkun verksmiðjunnar. Könnun þessari verði hraðað svo sem frekast er kostur, þannig að niðurstöður hennar liggi fyrir áður en þeirri raforku, sem tiltæk verður í landinu í nánustu framtíð, er ráðstafað til annarra greina orkufreks iðnaðar.“
N. hefur lagt fram nál. á þskj. 281. Það er þannig:
„N. hefur athugað till. á fundum sínum og höfðu umsagnir um málið borist frá Búnaðarfélagi Íslands og Stéttarsambandi bænda. Báðir aðilar mæla með samþykkt till. N. mælir með því, að till. verði samþ. Fjarverandi afgreiðslu málsins voru Sverrir Hermannsson og Jón Baldvin Hannibalsson.“
Undir þetta skrifuðu 10. febr. Páll Pétursson form. og frsm., Jón G. Sólnes fundarskr., Steingrímur Hermannsson, Guðmundur H. Garðarsson og Gils Guðmundsson.
Ég ætla ekki að fara mörgum orðum um þann vanda sem steðjar að þjóðfélaginu og þó sérstaklega bændum vegna hinnar geigvænlegu hækkunar sem verður á áburðarverði í vor. Þess má geta að í verðlagsgrundvellinum frá 1. sept. 1973 var áætlað að vísitölubúið notaði áburð fyrir 150 þús. Í grundvellinum í fyrrahaust var reiknað af Hagstofunni 44.5% hækkun á áburðarliðnum, þannig að hann var 216 þús. í fyrrasumar. Ef ofan á þetta hefði bæst 153% hækkun á áburði nú í vor mundi það hafa gert næstum hálft sjötta hundrað þús. á meðalbú. Heildarhækkunin milli áranna 1974 og 1975 lætur nærri að sé 11/2 milljarður, þannig að heildarverðið í ár er 21/2 milljarður í stað tæplega 1 milljarðs árið í fyrra.
Ríkisstj. hefur góðu heilli, svo sem kunnugt er, ákveðið að greiða niður helming þessarar hækkunar og er þar komið til móts við till. áburðarnefndar þeirrar, sem hæstv. landbrh. skipaði á síðasta hausti. Hefði ríkisstj. ekki tekið þessa ákvörðun og hækkun áburðar allri verið hleypt út í verðlagið hefði búvöruverð hækkað um 13.1%. Nú hefur ákvörðun ríkisstj. haft það í för með sér að búvöruverðið hækkar einungis um 61/2%. Þessari hækkun mun verða skipt á 1. júní og 1. sept. og hefur Stéttarsamband bænda fallist á þá tilhögun, en hún er bundin því skilyrði að rekstrarlán til landbúnaðar verði hækkuð verulega, en þau eru engan veginn fullnægjandi miðað við núv. ástand, hvað þá þegar bændur þurfa að fara að leysa út áburðinn. Þrátt fyrir nýákveðna niðurgreiðslu þarf grundvallarbúið að svara út 165 þús. kr. hækkun vegna áburðar á þessu ári, og verður þessi eini rekstrarliður á meðalbúi 381 þús. kr. Rekstrarfjárstöðu fjölmargra bænda og verslunarfyrirtækja þeirra er þannig háttað að þetta veldur geigvænlegum vanda, — vanda sem verður að leysa með verulega auknum rekstrarlánum. Ég vænti þess mjög eindregið að hæstv. ríkisstj. beiti alvarlega áhrifum sínum við Seðlabankann þannig að hann hækki rekstrarlánin á viðunandi hátt.
Verðhækkunin í ár stafar að langmestu leyti af hækkun þess áburðar sem Áburðarverksmiðjan þarf að kaupa frá útlöndum. Það er um 1/3 af því magni sem við íslendingar notum árlega. Sem dæmi um þennan verðmun vil ég rif ja það upp að ammoníak framleitt í Gufunesi kostaði á síðasta hausti 177 dollara tonnið, en innflutta ammoníakið 450 dollara. Hið lága verð hér byggist þó að nokkru leyti á því að verksmiðjan er ekki þung í afskriftum og býr við mjög lágt orkuverð.
Ég vil nú með leyfi hæstv. forseta, vitna í ræðu sem Runólfur Þórðarson, tæknilegur framkvæmdastjóri Áburðarverksmiðjunnar, flutti á síðasta Búnaðarþingi. Fjallaði hún um möguleika á aukningu áburðarframleiðslu á Íslandi. Þar skýrir Runólfur í stuttu, en ljósu máli frá nokkrum atriðum er varða þetta mál sem hér er til afgreiðslu, og vík ég þá að ræðu Runólfs:
„Segja má að fyrsta skrefið til aukinnar áburðarframleiðslu hérlendis hafi verið stigið 1972 þegar hin nýja verksmiðja fyrir blandaðan áburð var tekin í notkun í Gufunesi. Hún er þannig hönnuð að hún á að geta annað eftirspurn eftir áburði um allmörg ókomin ár. En eins og er fæst ekki fullnýting hennar, fyrst og fremst vegna skorts á saltpéturssýru, en til saltpéturssýruframleiðslunnar þarf ammoníak. Það væri hægt að fá á tvo vegu, annað hvort með innflutningi þess í þar til gerðum tankskipum eða aukinni framleiðslu innanlands.
Næsta eðlilega skrefið í aukningu innlendrar áburðarframleiðslu væri bygging nýrrar saltpéturssýruverksmiðju í Gufunesi og byggja þá framleiðsluna á innfluttu ammoníaki. Slíkt væri að vísu ekki aukning á innlendri framleiðslu köfnunarefnis, en með því ynnist tvennt. Í fyrsta lagi væri köfnunarefni þá flutt til landsins í hagkvæmasta formi sem hægt er að fá það, þ. e. sem ammoníak. Á það er þó rétt að benda í þessu sambandi að verð á ammoníaki hefur verið mjög hátt undanfarin ár og í raun ekki í takt við verð áburðar almennt. Ýmislegt bendir hins vegar til þess að verð þess muni lækka eitthvað á næstunni og verða meira í samræmi við raunverulegt framleiðsluverð vegna minnkandi áhrifa olíukreppunnar og aukinnar framleiðslugetu í heiminum. Í öðru lagi ynnist það með byggingu nýrrar sýruverksmiðju að nýting verksmiðjunnar fyrir blandaðan áburð yrði betri, sem leiddi til þess að meira yrði framleitt af áburði í landinu, sem stuðlaði að lægri framleiðslukostnaði að öðru jöfnu. Áætlað er að ný sýruverksmiðja af hæfilegri stærð mundi kosta 770 millj. kr. með núv. gengi.“
Þá segir Runólfur nokkru síðar: „Ef byggð yrði lítil ammoníaksverksmiðja í Gufunesi þyrfti hún að geta framleitt um 60 tonn á dag af ammoníaki til viðbótar við núv. framleiðslu sem er um 27 tonn á dag. Ljóst er að varla tæki því að fara af stað með minni aukningu með tilliti til núv. innanlandsnotkunar, en framangreind aukning ætti að duga til þess að fullnægja innanlandsþörfinni um allmörg ókomin ár. Til viðbótar við framangreinda sýruverksmiðju þyrfti þá að reisa eftirtaldar verksmiðjur í Gufunesi: Vatnsefnisverksmiðju sem byggðist á rafgreiningu vatns, köfnunarefnisverksmiðju er ynni úr fljótandi andrúmslofti og ammoníaksverksmiðju. Þá þyrfti einnig tilheyrandi viðbót við raf- og vatnskerfi verksmiðjunnar. Aflþörf slíkrar viðbótar yrði um 35 mw., þannig að heildarafl notað í Gufunesi yrði þá um 35 mw.“
Nokkru seinna segir Runólfur: „Ekki liggja fyrir nýlegar tölur um stofnkostnað verksmiðju eins og þeirrar sem hér um ræðir og erfitt er að gera nákvæmar kostnaðarspár á þeim óvissu tímum sem nú eru í heiminum. Það er hins vegar ekki ólíklegt að ammoníaksverksmiðja ásamt tilheyrandi vatnsefnis- og köfnunarefnisverksmiðjum og öðrum búnaði mundi kosta 2–21/2 milljarð til viðbótar við þann kostnað sem leiddi af aukinni sýruframleiðslu og greint er frá hér að framan. Framleiðslukostnað ammoníaks úr þessari verksmiðju er ekki hægt að áætla enn sem komið er, til þess þarf m. a. nákvæmar stofnkostnaðaráætlanir og áætlað verð á raforku.“
Ég vil vekja sérstaka athygli á þessum kostnaðartölum. Verðhækkunin í ár er 11/2 milljarður, en þessi 11/2 milljarður hefði gert betur en greiða hálfa ammoníaksverksmiðju, e. t. v. nægt til þess að greiða langdrægt helming af öllum þeim verksmiðjukosti sem við þurfum að eignast til þess að verða sjálfum okkur nógir um köfnunarefnisáburð.
Runólfur ræðir síðar í erindi sínu um hugsanlega byggingu ammoníaksverksmiðju sem framleiddi ammoníak til útflutnings. Þar telur hann ekki staðarvalið sjálft gefið í Gufunesi. Sú verksmiðja yrði mjög fjárfrek framkvæmd og nefnir Runólfur þar kostnað upp á 15 milljarða og framleiddi þá verksmiðjan 800 tonn á dag, en það er talin lágmarksstærð hagkvæmra verksmiðja í útlöndum. Þetta yrði mjög raforkufrek verksmiðja og þyrfti a. m. k. 400 mw. við verksmiðjuvegg, þannig að Búrfellsvirkjun, sem er 240 mw. og Sigalda, sem verður 150 mw., mundu ekki nægja henni samtengdar.
Ég mun ekki fjölyrða öllu meira um þetta mál að sinni, en vil vísa til framsöguræðu minnar um þetta mál þegar þessi þáltill. var til umr. í haust. Ég vil geta þess að Búnaðarþing gerði ályktun um þetta mál og beindi því til landbrn. að það hefji nú þegar undirbúning að stækkun Áburðarverksmiðju ríkisins svo fljótt sem auðið er þannig að verksmiðjan verði fær um að framleiða allan þann áburð er landbúnaðurinn óskar eftir að kaupa. Þar sem svo vill til að auk þess að vera frsm. atvmn. er ég flm. þessarar þáltill., vil ég nota þetta tækifæri til að þakka ýmsum hv. þm. fyrir góðar undirtektir við till. og lýsi yfir þeirri von minni að samþykkt hennar leiði það í ljós að aukning áburðarframleiðslu á Íslandi verði möguleg hið fyrsta þannig að við verðum a. m. k. sjálfbjarga í þessu efni í framtíðinni.