16.04.1975
Neðri deild: 67. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 3003 í B-deild Alþingistíðinda. (2250)
130. mál, fóstureyðingar
Lárus Jónsson:
Herra forseti. Það er nú langt liðið á kvöld og ég skal ekki lengja þessar umr. úr hófi fram. En ég vil hefja þau fáu orð, sem ég hyggst segja um frv. sem er til umr., með því að vekja athygli á ályktun fundar kvenna sem haldinn var á Akureyri skömmu fyrir síðustu helgi. Á fundinn komu um 100 konur og létu þær fara frá sér ályktun um meginefni þess frv. sem hér er til umr. og mestum deilum hefur valdið. Á 2–3 dögum undirrituðu 500 konur á Akureyri að auki ályktun þessa fundar þannig að á ótrúlega skömmum tíma hlaut sú skoðun, sem í henni felst, fylgi 600 kvenna. Þetta hygg ég að sé vottur þess hversu almenn sú skoðun er meðal kvenna, sem fram kemur í ályktuninni, en hún hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Við undirritaðar fögnum þeim breytingum, sem gerðar hafa verið á fóstureyðingafrv. svonefnda, er fellt var niður ákvæðið um frjálsar fóstureyðingar að ósk konu, og treystum við því eindregið að hv. alþm. geri ekkert í þá átt að rýmka frv. að nýju. Hins vegar álítum við þörf á, að skýrar verði kveðið á um, hverjir og hvernig skuli leggja mat á félagslegar aðstæður þegar þær liggja að baki beiðni um fóstureyðingu.“
Ég tek undir þessa ályktun þessara 600 kvenna og tel að hún eigi miklu fylgi að fagna meðal íslenskra kvenna. (Gripið fram í.) Ályktunin liggur fyrir á lestrarsal ef hv. þm. vill kynna sér nöfnin, og athygli hv. heilbr.- og trn. beggja d. hefur verið vakin á þessari ályktun.
Efni þessa frv. greinist í marga þætti. Fram hefur komið í þessum umr. að menn eru yfirleitt sammála um að allir kaflar frv., þegar frá er talinn kaflinn um fóstureyðingar, séu til verulegra bóta frá núgildandi lögum. Hér er um mjög veigamikið mál að ræða, svo sem kaflann um ráðgjöf og fræðslu varðandi kynlíf og barneignir, og tek ég undir ummæli margra hv. þm. um hversu mikilvægir þessir kaflar frv. eru. Fyrir flestum eru þó, að ég hygg, örlagaríkust ákvæði þess kafla frv. sem fjallar um fóstureyðingar. Í honum felast, ef að lögum verður, ákvæði sjálfs löggjafans um eyðingu fósturs úr móðurkviði, hvenær slík aðgerð sé rétt og lögmæt. Einsýnt er að fóstureyðing er örþrifaráð sem grípa verður til, þegar líf móður er hætt vegna þungunar og barnsburðar eða þegar fóstri er hætt og líkur á að það verði verulega vanheilt sem barn og fullorðinn einstaklingur. Um þetta hygg ég að sé ekki um teljandi ágreining að ræða, hvorki hér á hv. Alþ. né meðal almennings. Í því sambandi verður þó að undirstrika að hér er skýlaust um að ræða örþrifaráð, eins konar neyðarrétt.
Öðru máli gegnir um fóstureyðingar sem ekki styðjast við þennan neyðarrétt. Í því sambandi vakna eðli málsins samkv. djúpstæðar siðferðilegar spurningar um rétt þess einstaklings, sem sannanlega verður að lifandi manni ef aðgerðin er ekki gerð, og að nokkru rétt barnsföðurins sem mér virðist að gefinn hafi verið minni gaumur en skyldi í þeim umr. sem fram hafa farið um þetta mál. Mín skoðun er sú að það þurfi að liggja til mjög afdráttarlaus og óyggjandi rök, sem líkja má við algera neyð, ef til svo alvarlegrar aðgerðar sem fóstureyðingar á að grípa í öðrum tilvikum en þegar heilsu móður er stefnt í tvísýnu eða hætta er á að barn verði vanheilt. M. ö. o.: ég tel að fóstureyðing vegna félagslegra ástæðna geti því aðeins átt rétt á sér að hún styðjist við eins konar neyðarrétt.
Löggjafinn getur að sjálfsögðu ekki synjað algerlega fyrir að þungun og tilkoma barns geti orðið konunni og hennar nánustu óbærileg vegna óviðráðanlegra félagslegra ástæðna, eins og að orði er komist í frv. sem hér er til umr. Af þeim ástæðum og þeirri staðreynd að séu slíkar óbærilegar aðstæður fyrir hendi, þá hlýtur að vera mikil freisting fyrir lækna að taka þá ákvörðun að framkvæma slíka aðgerð, þótt heimild skorti í raun til þess í lögum, get ég eftir umhugsun út af fyrir sig samþykkt þetta ákvæði eins og það er í frv. nú.
Ég tel á hinn bóginn að brtt. hv. heilbr.- og trn. í þessu tilviki sé nokkuð hæpin og get tekið undir orð hv. þm. Pálma Jónssonar í því efni. N. leggur til að í stað þess orðalags að fóstureyðing sé heimil vegna félagslegra ástæðna, þegar þungun og tilkoma barns sé konu og hennar nánustu óbærileg, komi orðin „of erfið“. Þetta orðalag tel ég of loðið og óákveðið þegar um svo alvarlegt siðferðilegt mat er að ræða sem fóstureyðing er og í því tilviki þegar ótvíræðar læknisfræðilegar ástæður liggja ekki til að gripið sé til þessarar alvarlegu aðgerðar. Því hefði ég helst kosið að frv. hefði verið að þessu leyti óbreytt.