10.05.1975
Efri deild: 84. fundur, 96. löggjafarþing.
Sjá dálk 3774 í B-deild Alþingistíðinda. (2905)

276. mál, virkjun Hvítár í Borgarfirði

Flm. (Jón Árnason) :

Herra forseti. Frv. til l. um virkjun Hvítár í Borgarfirði er flutt að beiðni stjórnar og eignaraðila Andakílsárvirkjunar, en þeir eru Akraneskaupstaður og Mýra-og Borgarfjarðarsýslur. Þá er, eins og ég mun síðar víkja að, almennur áhugi í öðrum byggðum á Vesturlandi, svo sem í Snæfellanessýslu og Dalasýslu, fyrir því að þeir verði aðilar að þessu væntanlega orkuveri, en þar með væri myndað eitt allsherjarorkuveitusvæði sem mundi ná yfir allt Vesturlandskjördæmi og yrði þá Vesturlandsveita.

Það hefur oft verið um það rætt að í framtíðarskipan orkumála í landinu beri að stefna að því að komið verði á landshlutaveitum, ýmist á vegum byggðarlaganna sjálfra með aðstoð ríkisins eða þá í sameign ríkis og sveitarfélaga. Þó hefur almennt verið gengið út frá því að meiri hl. stjórnar slíkra orkuveitna væri í höndum heimamanna.

Undirbúningur að virkjun Kláffoss í Hvítá var fyrst hafinn á árunum 1963 og 1964. Virkjunarmat, sem þá var gefið út, var unnið af þeim Rögnvaldi Þorlákssyni verkfræðingi og Ásgeiri Sæmundssyni tæknifræðingi. Umræddar virkjunarrannsóknir svo og allar þær virkjunarrannsóknir, sem síðan hafa átt sér stað varðandi væntanlega virkjun, hafa verið unnar að frumkvæði Andakílsárvirkjunar og á hennar kostnað.

Virkjunarmat það, sem út var gefið í aprílmánuði 1964, bar það með sér að virkjun Hvítár við Kláffoss væri hagstæð virkjun borin saman við aðra valkosti og með tilliti til þess öryggis, sem raforkuverið mundi veita Vesturlandi.

Eins og fram kemur í 1. gr. frv. er gert ráð fyrir að vatnsaflstöðin verði allt að 13.6 mw. Er sú stærð ákveðin með tilliti til þess að þá fer minna land undir vatn vegna stíflugerðar en ella ef raforkuverðið væri miðað við t. d. 15 mw. eins og möguleikar eru á með aukinni stíflugerð. Einn af aðalkostum Hvítár til orkuvinnslu er talinn vera sá hvað vatnsstreymið í ánni er jafnt. Eftir 22 ára rannsóknir og vatnsmælingar er orkuvinnslugetan talin vera um 88 gwst. í meðalári. Lægsta framrennsli á þessu 22 ára tímabili var árið 1963 og hefði orkuvinnslan það ár verið um 72 gwst. mælt við stöðvarvegg. Forgangsorka er hins vegar talin vera um 76 gwst.

Nýtt virkjunarmat á Kláffossvirkjun hefur nú verið framkvæmt og er virkjunarkostnaðurinn áætlaður eftir breytingu á skráðu gengi ísl. kr. í febr. s. l. 1156 millj. kr. Er þá ekki meðtalinn kostnaður við tengingu orkuversins við orkuflutningskerfið í Borgarfirði, ekki greiðslur fyrir land og vatnsréttindi og vextir á byggingartíma. Að þessu meðtöldu verður heildarstofnkostnaður talinn um 1 milljarður 450 millj. kr. Með tilliti til þessa verður kostnaðarverð forgangsorkunnar miðað við 40 ára annúitet og 8% reiknivexti ásamt 0.75% stofnkostnaði í rekstri 1.77 kr. kwst. Sé hins vegar reiknað með 10% vöxtum er kostnaðarverð forgangsorkunnar 2.12 kr. kwst. Eftir gildandi gjaldskrá kaupir Andakílsárvirkjun í dag raforku frá Rafmagnsveitum ríkisins á 2.58 kr. kwst. Væri orkan hins vegar keypt frá Landsvirkjun beint, milliliðalaust, yrði verðið 2.32 kr. kwst.

Á s. l. ári var komið á tengingu frá Andakílsárvirkjun til Snæfellsness með sérstakri stofnlínu, en með því eru kauptúnin á norðanverðu Snæfellsnesi komin í samband við orkuveitukerfið á Suðvesturlandi. Á þessu ári er síðan gert ráð fyrir að leggja nýja stofnlínu frá Stykkishólmi um Skógarströnd í Dali. Að lokinni þeirri framkvæmd er Vesturland allt frá Hvalfirði til Gilsfjarðar orðið eitt samveitusvæði sem hefur íbúatölu um 14 000 manns. Þar af eru um 9 600 manns í þéttbýli.

Afl orkuvera á þessu samveitusvæði var í árslok 1974 þannig að vatnsorkuverin tvö framleiddu 8 870 kwst., Andakíll 7 920 og Rjúkandavirkjun 950. Þar til viðbótar eru dísilrafstöðvar í Ólafsvík 1696 kw., Stykkishólmi 1200 kw. og í Búðardal 1 000 kw., eða samtals orka frá dísilstöðvum 3 895 kw. Samtals er því afl rafstöðva í dag á Vesturlandi 12 765 kw.

Á s. l. ári var raforkuöflun á Vesturlandi sem hér segir: Frá Andakílsárvirkjun 26.9 kw., frá Rjúkanda 8.1 kw. og keypt orka frá Landsvirkjun eða Rafmagnsveitum ríkisins 32.2 kw., eða samtals vatnaorka 67.2 gwst.

Raforka framleidd í dísilrafstöðvum var hins vegar þannig að dísilrafstöðin í Ólafsvík framleiddi 4.7 gwst., í Stykkishólmi 5.6 gwst. og í Búðardal 3 gwst., samtals raforka framleidd með dísilvélum því 15.3 gwst. Heildarraforkunotkun á Vesturlandi hefur þannig verið á s. l. ári um 80.5 gwst.

Á Vesturlandi, eins og annars staðar á landinu, má gera ráð fyrir verulegri aukningu á rafmagnsnotkun. Talið er að aukningin verði ekki undir 10% á ári, og mestur hluti þeirrar aukningar er aukin sala raforku til húshitunar. Þá er einnig talið sennilegt að raforka verði í auknum mæli tekin í notkun sem varmagjafi í atvinnurekstri, eftir því sem tækni þróast og verð raforku verður hagstæðara miðað við olíu eða aðra orkugjafa. Eftir því sem almenningur verður háðari raforkunotkuninni aukast að sjálfsögðu kröfurnar um aukið öryggi varðandi orkuafhendinguna. Húshitun með rafmagni gerir menn viðkvæmari fyrir truflunum en áður, en jafnframt verður mjög kostnaðarsamt að sjá fyrir varaorku með dísilvélum þó að alltaf verði eitthvað af slíkri orku að vera fyrir hendi. Dreifing vatnsaflsstöðvanna um landið verður þannig stöðugt þýðingarmeiri þáttur í uppbyggingu raforkukerfisins um land allt.

Með tilkomu nýrra orkuvera eykst að sjálfsögðu það heildarorkumagn, sem til ráðstöfunar verður. En þá er annar þáttur, sem skiptir miklu máli að leysist jafnhliða, en það eru dreifilínurnar. Þar er mikið verkefni framundan og gegnir einu máli hvar sem um er að ræða á landinu. Með virkjun Kláffoss rúmlega tvöfaldast afl orkuvera á Vesturlandi og vatnsorkuvinnslan þrefaldast. Kláffossvirkjun er staðsett í byggð, í miðju Borgarfjarðarhéraði, og eykur það mikið öryggi rafmagnsnotenda á svæðinu og minnkar um leið orkutap í flutningi.

Jafnhliða þeim rannsóknum, sem átt hafa sér stað varðandi orkuvinnslu með vatnsafli á Vesturlandi, hafa einnig átt sér stað rannsóknir og athuganir um hugsanlega hagnýtingu á þeim mikla jarðvarma sem fyrir hendi er á Vesturlandi og þá einkum í Borgarfirði. Gerðar hafa verið áætlanir um kostnað á hitaveitu fyrir Borgarnes, Hvanneyri og Akranes og er talið að fyrir þeim framkvæmdum sé fjárhagslegur grundvöllur. Hvort Akranes fær heitt vatn frá Leirá eða jarðhitasvæðinu í Reykholtsdal er ekki vitað enn þá. Meiri líkur eru taldar á að Leirársvæðið hafi nægjanlega mikið heitt vatn fyrir Akranes, en þar stendur nú yfir framkvæmd á 2 000 m djúpri holu sem gerð er í tilraunaskyni áður en endanleg ákvörðun verður tekin í því máli. Með hliðsjón af þessu má gera ráð fyrir að um helmingur íbúanna á Vesturlandi fái hitaveitur frá jarðvarma. Hinn helmingurinn eða um 7 þús. manns þarf því raforku til hitunar á öllu húsnæði, sem hita þarf til atvinnu og þjónustu og til íbúðar. Talið er að þessi þörf sé um 12 þús. kw. á íbúa á ári. Verður raforkuþörf til húshitunar því um 84 gwst. á ári. Nú þegar er fyrir hendi rafhitun á Vesturlandi um 12 gwst., þannig að viðbótarþörfin er 72 gwst. á ári miðað við fólksfjölda í árslok 1974.

Aðdragandi að flutningi á þessu frv. um Kláffossvirkjun hefur verið nokkur. Eftir að uppkast að frv. lá fyrir hafa sérfræðingar hjá Landsvirkjun og Orkustofnun haft málið til athugunar og skilað álitsgerð. Ég hef hér minnispunkta og aths. verkfræðings Landsvirkjunar um málið, en hann gerir samanburð á Kláffossvirkjun annars vegar og Sigöldu- og Hrauneyjarfossvirkjun hins vegar. Ég tel, að hér sé ekki um raunhæfan samanburð að ræða þar sem um er að ræða orkuver eins og Sigöldu, sem samið var um fyrir tveimur árum og mikil vinna og framkvæmd hefur þar átt sér stað þegar. Að vísu mun það vera svo að vissir þættir í kostnaði við væntanlega Hrauneyjarfossvirkjun eru tengdir þeim framkvæmdum sem búið er að stofna til þegar Sigölduvirkjun lýkur. Í lok þessa álits er þó viðurkennt að virkjun Kláffoss í Hvítá sé mjög hagstæð smávirkjun, en að það líti ekki út fyrir að framkvæmd sé tímabær um næstu framtíð eins og nú standa sakir.

Það er ekkert nýtt að skoðanir sérfræðinga í þessum málum sem og á öðrum sviðum falli ekki saman. Það hefur jafnan verið svo og við minnumst þess andbyrs sem átti sér stað frá vissum aðilum þegar í virkjun Andakílsár var ráðist. Þar var ekki um stórvirkjun að ræða, en þrátt fyrir það hefur þó sú framkvæmd skilað viðkomandi byggðarlögum ómetanlegum arði á því tæplega 30 ára tímabili sem orkuverið hefur verið starfrækt. Að sjálfsögðu ber að halda áfram með stórvirkjanir til að efla stóriðju og fullnægja aukinni eftirspurn eftir raforku í landinu til húshitunar og almenningsþarfa og leggja með því nýjar stoðir undir efnahagskerfi þjóðarinnar. En þrátt fyrir það ber einnig að hafa í huga að slík orkuver sem hér um ræðir eru þýðingarmikill þáttur í heildarkerfinu og skapa nauðsynlegt öryggi fyrir hin einstöku byggðarlög.

Svo sem kunnugt er eru eigendur Andakílsvirkjunar Akraneskaupstaður, Mýra- og Borgarfjarðarsýslur. Er þetta frv. flutt að beiðni stjórnar Andakílsárvirkjunar og fyrrnefndra eignaraðila, eins og ég hef áður tekið fram. En þess skal og getið að fyrir hendi er alger samstaða eigenda Andakílsárvirkjunar um að eignaraðild að fyrirhugaðri virkjun við Kláffoss verði aukin þannig að Snæfellsnes- og Hnappadalssýsla og Dalasýsla verði meðeigendur orkuversins og þannig að því stefnt að öll grunnorkuvinnsla á Vesturlandi verði sameign íbúanna sem sjálfstæð Vesturlandsveita.

Þá er þess að geta að á aðalfundi Samtaka sveitarfélaga á Suðvesturlandi, sem haldinn var á s. l. hausti, var allmikið rætt um orkumál Vesturlands og var þar gerð einróma samþykkt um að skora á Alþ. og ríkisstj. að greiða fyrir því að Kláffoss verði virkjaður og enn fremur áskorun til þeirra aðila, sem hér eiga hlut að máli, að þeir myndi sameign um orkuverið.

Af hendi stjórnar Andakílsárvirkjunar og bænda, sem land eiga að Hvítá þar sem landspjöll verða vegna fyrirhugaðrar virkjunar, hafa þegar farið fram viðræður milli aðila um væntanlegar bætur. Á þeim fundi var alger samstaða um málið og samkomulag um málsmeðferð ef til þess kemur að ekki náist samkomulag milli aðila án matsákvörðunar. Fylgir fundargerð þess fundar með frv. þessu sem fskj.

Skv. 2. gr. frv. er gert ráð fyrir því að annars vegar sé ríkisstj. heimilt að ábyrgjast fyrir Andakílsárvirkjun lán til framkvæmdanna og hins vegar sé ríkisstj. heimilt að taka lán fyrir hönd ríkissjóðs að hluta til eða að öllu leyti í stað ábyrgðarinnar og endurlána síðan Andakílsárvirkjun. Í hvoru tilfellinu sem um er að ræða skal ríkisstj. ákveða kjör og skilmála fyrir sjálfskuldarábyrgðinni eða endurláni.

Orkuverið við Andakílsárvirkjun hefur nú verið starfrækt um 30 ára tímabil. Það hefur alla tíð reynst hið besta fyrirtæki og stendur nú skuldlítið þrátt fyrir sérstaklega hagstætt verð á raforku til neytenda. Það er m. a. með tilliti til aukins öryggis fyrir fjárhagsgrundvelli á sameiginlegum rekstri þessara tveggja orkuvera að frv. þetta er flutt á þann hátt sem hér er gert. Ég vænti þess að hv. þm. taki vel þessu frv. og greiði fyrir samþykkt og afgreiðslu málsins. Mér er hins vegar ljóst að þar sem málið kemur svo seint til afgreiðslu á þessu þingi er lítil von til að það nái alla leið í gegnum báðar deildir. En vænt þætti mér um ef hv. iðnn. þessarar d. gæti tekið afstöðu til málsins áður en þingi lýkur. Í trausti þess lýk ég máli mínu og legg til herra forseti, að málinu verði vísað til iðnn. og 2. umr.