24.02.1977
Sameinað þing: 56. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 2285 í B-deild Alþingistíðinda. (1680)
162. mál, vegáætlun 1977-1980
Gunnlaugur Finnsson:
Herra forseti. Það er ekki að ósekju, þegar umr. fara nú fram um vegaáætlun, að þær verði með því yfirbragði, sem var í fyrradag, og því, yfirbragði, sem er og í dag. Og það eru e. t. v. fyrst og fremst tvær ástæður fyrir því: Önnur sú, að nú hefur vegalögum nýlega verið breytt og við erum að setja fyrstu þál. um vegáætlun eftir þá breytingu. Og í hinn stað, að svo óvenjulega stendur á að engin vegáætlun er raunar í gildi. Það er þess vegna ekki óeðlilegt að mönnum sé mikið niðrí fyrir þegar skipta skal tiltölulega litlu fjármagni í marga staði þar sem verkefnin eru yfirþyrmandi.
Það eru tvö atriði fyrst og fremst sem mig langaði til að koma að. Annað er varðandi þær umr., sem hafa spunnist hér um landshlutaáætlanirnar,, og hins vegar þær umr., sem áttu sér fyrst og fremst stað í fyrradag um fjármagnið til hringvegarins og ráðstöfun á happdrættisfé.
Ég verð að segja það, að ég hef talið bakgrunn breytinganna á vegalögunum í haust byggðan á allt öðrum forsendum en þeim, sem flestir þeir ræðumenn hafa túlkað sem hafa komið hingað upp það: sem af er þessari umr. Ég fór að athuga hver væri bakgrunnurinn að setningu laga um happdrættislán ríkissjóðs. Ég fór að athuga hvort það stæði einhvers staðar svart á hvítu, sem hefur verið haldið fram hér, að þetta fjármagn megi alls ekki skerða önnur framlög sem ætluð eru til viðkomandi vega, eins og hér hefur verið haldið fram, og að sjálfsögðu liggur það hvergi fyrir í lögunum. Hitt er rétt, að því fjármagni, sem þannig er aflað, skal varið til þessara vega og ekki til annars. Mig minnti að það hefðu farið fram ítarlegar umr. og settar fram hugmyndir um, að þessu fé yrði veitt alfarið í Vegasjóð og kæmi þar til úthlutunar, og um það kom fram brtt. Það kom líka fram brtt. í þá átt, að þessu fé yrði varið til hringvegarins og tengivega, eða þeirra vega sem tengja hann við aðra landshluta, eins og Vesturland og Vestfirði. Og það er hægt að finna það í ræðu eftir ræðu, að menn láta liggja að því sem fyrirvara um stuðning sinn við frv. að þetta sjónarmið verði uppi þegar farið verður að vinna eftir lögunum. Ég skal hins vegar viðurkenna að það kemur fram hjá hv. frsm. þegar málið er flutt í upphafi, þar sem reiknað er með 1200 millj. kr. happdrætti vegna Norðurvegar, og eins þegar hann flytur framsögu sína fyrir málinu eftir að það kemur úr n. og er þá orðið um fjáröflun í Norður- og Austurveg eftir þeim hlutföllum sem hv. 2. þm. Austurl. lýsti áðan, þá lætur hann í ljós í sinni ræðu að hann telji að þetta sé utan við skiptingu vegafjár á vegalögum. En hann segir líka — með leyfi forseta — í framhaldi af þessu: „Vera má eðlilegt við gerð vegáætlunar til næstu ára að taka sérstakt tillit til þess kafla hringvegarins, sem frv. þetta nær ekki til, t. d. aðalvegarins austur frá Akureyri og í vesturátt: frá Egilsstöðum, og á sama hátt til þess hluta hringvegarins meiri, sem um Vestfirði á að leggja, og tengingu þess landshluta við Norðurland og Vesturland.“ Þarna tel ég að hann túlki alveg réttilega þau sjónarmið, sem hafa e. t. v. komið fram í n., sem ég veit ekki um, en í þeim umr. sem áttu sér þarna stað. Ég held þess vegna, ef við lítum á þetta mál, á hringveginn annars vegar og þær umr., sem hafa farið hér fram um landshlutaáætlanirnar, hins vegar, að þessi forgangssjónarmið, sem hafa komið upp, hafi verið undirrótin m. a. að breyt. á vegalögunum.
Það er í raun og veru um að ræða fjórar samgönguáætlanir og þær hafa verið misjafnar að formi og tekið misjafnlega langan tíma í framkvæmd. Það var minnst hér af hv. síðasta ræðumanni áðan á Vestfjarðaáætlun, og það var alveg hárrétt hjá honum, að það voru margir sem spurðu eftir henni í eina tíð. Ég vil segja það í sambandi við hana, að hún kom til framkvæmda á árunum 1965 og 1966 og e. t. v. einhverjar eftirhreytur á árinu 1967 að því er snertir vegasamgöngur á landi. Þessum þætti var lokið þegar á þessum árum og síðan hefur ekki verið unnið skv. þeirri áætlun í landssamgöngum eða að vegabótum. Þær vegabætur, sem þá voru unnar, voru að sjálfsögðu mjög mikilsverðar. Þær leystu viss heiðavandamál hjá okkur þann tíma árs sem hægt var að komast yfir heiðar, en hins vegar var ekki haldið áfram í þá veru að gera vegi um byggðirnar sjálfar færa og við það búum við enn í dag. Og þar er nú svo komið, að það verður ekki undan því víkist að marka þar ákveðna stefnu ef ekki á illa að fara í byggðalegu tilliti varðandi framleiðsluvörur og flutninga bæði að og frá framleiðendum og neytendum.
Djúpáætlun er miklu síðara fyrirbrigði, og hún er önnur af tveim áætlunum og e. t. v. eina áætlunin sem hefur verið alveg sérstaklega aflað fjár til með happdrættisskuldabréfum, 80 millj., sem unnið var fyrir á árunum 1974 og 1975.
Norðurlandsáætlun og Austfjarðaáætlun, sem hér hefur margsinnis verið vitnað til, ég held að þær séu búnar að standa — a. m. k. Norðurlandsáætlun 7–8 ár, Austurlandsáætlun kannske eitthvað skemur. Ég er að vísu ekki kunnugur þessum áætlunum eða hvernig um hefur veríð samið, hvorki um tímalengd né fjármagn á ári. En það var vitnað hér áðan í 1. gr. vegalaga og vitnað þar í orðalag — ég er því miður ekki með þetta hér hjá mér — en það er vitnað þar í ákveðið orðalag sem hv. síðasti ræðumaður las upp og ég þarf ekki að endurtaka, og það er talað um það í sambandi við þessar áætlanir að þarna eigi að vera um sérstakan forgang að ræða.
Ég veit ekki til þess að til Norðurlandsáætlunar eða Austurlandsáætlunar hafi verið sérstaklega aflað fjár utan við það sem hefur verið lagt til þessara áætlana af ríkisfé almennt, fé til vegamála. Ég lít svo á að ef það væri gert eftir einhverri annarri leið, ef það væri gert með sérstöku happdrættisskuldabréfaláni, ef það væri gert með erlendri lántöku eða innlendri lántöku, þá væri sú fjáröflun að sjálfsögðu fyrst og fremst mörkuð og skylt að nota það fé til framkvæmdar þeirra áætlana, en að öðru leyti hafi þær ekki forgang.
Ég skildi það svo, þegar verið var að breyta vegalögunum, að þar væri verið að móta nýja stefnu, þar væri ætlast til að það yrði gerð ein samfelld áætlun um framkvæmdir vegamála í landinu. Og hvers vegna? Hvaða staða hefur komið upp? Það mátti heyra á hv. 2. þm. Norðurl. v. í gær, að Borgarfjarðarbrúin ætti að vera sérverkefni, hringvegurinn væri líka sérverkefni og af máli manna má ætla að svo séu landshlutaáætlanirnar líka sérverkefni. Við skulum athuga þessi sérverkefni. Við skulum hugsa okkur sem svo, að við tökum hringveginn sem sérverkefni. Við erum að tala um 850 millj. kr. í því skyni, e. t. v. meira, e. t. v. einn milljarð. A. m. k. er ekki sagt neitt til um það í lögunum, hvort þetta eigi að vera 500 millj. á einu ári í fjögur ár eða kannske meira á einu ári. Við skulum taka þessar 850 millj. og svo skulum við taka landshlutaáætlanirnar, og mér finnst menn, sem tala um forgang landshlutaáætlananna, tiltölulega hógværir að framreikna ekki töluna frá því sem hún var í fyrra. Af hverju á að miða við töluna í fyrra frekar en í hittið-fyrra? Af hverju framreikna þeir hana ekki? Við skulum hugsa okkur að við framreiknuðum hana um rúmar 400 millj. Og við skulum taka Borgarfjarðarbrúna líka upp á rúmar 400 millj. Hvað erum við komnir með mikið fjármagn þarna? Við erum komnir með rúmar 1700 millj. Það er hér um bil ekkert eftir af stofnbrautafénu. Ég er hv. þm. alveg sammála: Þetta dæmi gengur ekki upp. Ég er alveg sammála um það. En ég tel að breytingin á vegalögnunum með þeim skilningi, sem ég hef lagt í hana, hafi verið til þess að það sé hægt að taka á þessum málum utan við öll forgangsverkefni, þannig að við reynum að byggja á ákveðinni þróun og ákveðnu skipulagi í landinu öllu.
Hitt vil ég taka fram, að ég er sammála um, að landshlutaáætlanirnar eiga ekki að vera úr sögunni. Það á hver landshluti að hafa rétt til þess að móta sína stefnu og velja sin forgangsverkefni. Það hefur Fjórðungssamband vestfirðinga gert t. d., og mér skilst að á Vesturlandi séu líka til slíkar hugmyndir. Og það er alveg útilokað að halda því áfram, eins og málið stendur í dag, að sumir landshlutar séu með áætlanir um forgang, en aðrir landshlutar ekki.
Ég held að ég hafi ekki öllu meira um þetta að segja á þessu stigi. Ég vil bara endurtaka það, án þess að lengja hér umr., að það væri hægt að vitna til ummæla ýmissa þm. þegar lögin voru sett um happdrættisskuldabréfin. En ég vil segja að lokum að það er út af fyrir sig ánægjulegt ef stjórnarandstaða og stjórnarþm. eru sammála um að það þurfi að leysa vissa þætti. Ég fagna því alveg sérstaklega, að í þessum umr. hefur hvergi komið upp sá tónn sem við höfum heyrt og lesið um í fjölmiðlum hér á undanförnum mánuðum, þar sem talið er að fjármagnið til sameiginlegra þarfa og samneyslu sé að sliga þjóðfélagið. Ég lýsi sérstaklega ánægju minni yfir því að þessi tónn hefur ekki komið hingað inn. Og ég vil segja það, að að sjálfsögðu hljóta hin ýmsu viðfangsefni ríkisvaldsins að hafa mismunandi vægi. Þegar verið er að bera fram lög til samgöngumála nú saman við þau framlög, sem runnu til þessa þáttar fyrir orkukreppu, gleyma menn því kannske að orkumálunum var gefinn alveg sérstakur forgangur. Í þessu felst ekki það, að ég sé ekki sammála um að við þurfum að fá meira fjármagn til nýbyggingar vega og til viðhalds vega. En nú erum við fyrst og fremst að tala um nýbyggingar. Og ég fagna því, ef hægt væri að finna leið til þess nú, sem ekki var opin þegar fjárl. voru sett og enginn benti á þegar fjárl. voru sett, — ef það er hægt nú að finna þá leið sem leitt getur til þess að við getum leyst stærri verkefni á næsta ári eða innan ramma þeirrar áætlunar sem nú á í senn að setja.