03.03.1977
Sameinað þing: 59. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 2391 í B-deild Alþingistíðinda. (1788)
79. mál, nýsmíði skips til úthafsrækjuveiða
Flm. (Stefán Jónsson) :
Herra forseti. Till. þessi til þál. var borin fram fyrir jól þegar sýnt þótti að hið svonefnda bankakerfi, sem menn taka sér mjög í munn á landi hér, mundi koma í veg fyrir að Snorri Snorrason skipstjóri á Dalvík fengi að kaupa sér eða láta smíða handa sér nýtísku skuttogara til úthafsrækjuveiða.
Ríkisstj. hafði með bréfi 23. júní 1976 tilkynnt Snorra, að hún fyrir sitt leyti féllist á að gerð yrði undantekning að því leyti, að hann fengi heimild til lántöku erlendis með ríkisábyrgð sem næmi allt að 13% af kostnaði við smíði á bol skipsins erlendis og auk þess yrði honum veitt heimild til lántöku innanlands eða erlendis fyrir allt að 5% af innlendum kostnaði við smíði skipsins, með ríkisábyrgð ef nauðsyn krefði. Með þessum hætti veitti ríkisstj. Snorra Snorrasyni skipstjóra á Dalvík mjög sérstaka viðurkenningu á því brautryðjandastarfi sem hann hafði unnið í sambandi við leit að úthafsrækju og veiðar á úthafsrækju hér við land, jafnframt því sem ríkisstj. braut hér að vissu leyti blað í fullkomnu samræmi við það starf, sem unnið hafði verið að frumkvæði ríkisstj. að leit að djúprækjunni hér við land, og í samræmi við niðurstöðurnar af þeirri leit.
Í þessu sama bréfi henti ríkisstj. á að Fiskveiðasjóður þyrfti að taka sjálfstæða ákvörðun um að veita 67% lán af erlendum smíðakostnaði og 75% lán af innlendum smíðakostnaði, auk þess sem Byggðasjóður þyrfti að taka sjálfstæða ákvörðun um að veita 10% lán af smíðakostnaði innanlands.
Í þessu bréfi lagði ríkisstj. einnig áherslu á það, að með þessu væri ekki verið að móta almenna heimild til að þau kjör, sem að ofan greindi, væru veitt þeim sem hygðust smíða skip til úthafsrækjuveiða. Þvert á móti bæri að líta á afgreiðslu þessa máls á þann veg, að hér væri um að ræða undantekningu í tilraunaskyni, þ. e. a. s. ríkisstj. vildi að smíðað yrði fullkomið skip til þessara veiða og fengið í hendur skipstjóra sem sýnt hafði það í starfi sínu að hann hafði til að bera bæði þekkinguna og duginn til þess að nota slíkt skip á virkan hátt.
Tillgr. sjálf í þessari þáltill. hljóðar svo: „Alþingi ályktar að fela ríkisstj. að veita Snorra Snorrasyni skipstjóra á Dalvík þess háttar aðstoð í formi ábyrgðar, er geri honum kleift að kaupa rækjuveiðaskip það er ráð var fyrir gert með ríkisstjórnarsamþykkt á s. l. sumri samkv. bréfi sjútvrn. þar að lútandi frá 23. júní s. l., enda leggi hann fram eiginfjármagn og tryggingar í hlutfalli við það sem þar var ráð fyrir gert.“
Í grg. er sagt frá undirbúningi að smíði þessa skips og einnig greint frá sérstakri reynslu Snorra Snorrasonar í sambandi við úthafsrækjuveiðar. Þar segir:
„Snorri Snorrason hóf rækjuveiðar á djúpslóð norðanlands á 26 lesta bát árið 1969“ — á að standa þarna, ég vil leiðrétta þetta, í grg. stendur 1972, en á að standa 1969. Hann hóf sem sagt rækjuveiðar á djúpslóð norðanlands á 26 lesta bát árið 1969. „Er fleytan reyndist of smá til úthafsveiðanna lét hann smíða sér stærri bát, Sæþór, sem er um 50 lestir, og byrjaði rækjuveiðar á honum við Kolbeinsey haustið 1974. Óumdeilanlegt er að Snorri er frumkvöðull að djúprækjuveiðum hér við land, hefur sótt veiðar þessar af lofsverðri atorku og aflað sér reynslu við þann veiðiskap umfram aðra hérlenda menn. Árið 1975 veiddi Snorri Snorrason 259 lestir á Sæþór af þeim samtals 414 lestum af rækju sem öfluðust á úthafsmiðum norðanlands eða um 61% að heildaraflanum. Þessi afli fékkst á 1600 togtímum, eða að jafnaði 162 kg á klst.“
Síðan er í grg. rakið í meginatriðum efni bréfs þess, sem ég vitnaði til áðan. Síðan segir í grg.: „Þrátt fyrir þessa jákvæðu afstöðu ríkisstj., sem hefði vissulega átt að nægja til þess að öðru jöfnu að af framkvæmdum yrði, fór svo að málið mætti andstöðu í Fiskveiðasjóði og þar af leiðandi í Útvegsbankanum og Snorra Snorrasyni voru sett miklu strangari skilyrði varðandi eiginfjármagn og baktryggingar en almennt hafa tíðkast við nýsmíði skipa á liðnum árum, þannig að svo virðist nú sem ekki geti orðið af smíði rækjuveiðiskipsins nema til komi aukin fyrirgreiðsla af hálfu hins opinbera.
Upplýsingar þær, er fyrir liggja um aflaföng færeysku rækjuveiðaskipanna af framangreindri gerð,“ — þ. e. a. s. af sömu gerð og skip það sem Snorri var búinn að semja um smíði á, — „svo og upplýsingar um djúprækjumiðin fyrir Norðurlandi benda til þess að skip það, er Snorri Snorrason ætlar að láta smíða, mundi skila andvirði sínu í erlendum gjaldeyri eftir 8 mánaða úthald, og rekstraráætlanir, sem lagðar hafa verið fram — og viðurkennt er að telja megi mög varlega gerðar — benda til þess að hér yrði um trausta útgerð að ræða.
Í till. er gert ráð fyrir því að Snorri Snorrason veiti allar nauðsynlegar baktryggingar og að hagsmunir hins opinbera verði tryggðir til hins ítrasta. Það skal tekið fram að rækjuveiðiskip það, er hér um ræðir, mun kosta fullgert um 360 millj. kr. Þetta yrði rösklega 250 lesta skip af svonefndri Maritime-gerð jafnhæft til almennra togveiða, línu- og netaveiða, búið frystilest.
Líkur benda til þess að gera mætti út allmörg togskip á úthafsrækjuna fyrir Norðurlandi með góðum árangri, en slík útgerð gæti haft úrslitaþýðingu í því að halda hlífiskildi yfir botnfiskastofnum okkar vegna rányrkju undangenginna ára. Til úthafsrækjuveiðanna þarf góð skip, og fráleitt er að hefja tilraunaveiðarnar fyrir alvöru með úreltum skipum, sem ekki duga fyllilega til úthalds árið um kring á svo grimmum sjó.“ Þetta er niðurlag grg.
Svo að ég geri mjög langt mál stutt, þá skilaði sams konar skip og það, sem Snorri Snorrason hafði samið um smíði á og ríkisstj. raunar veitt honum atfylgi innan vissra takmarka til þess að fá smíðað, sams konar skip sem færeyingar gera út við Grænland, Suðurvarðinn, skilaði 1124 tonnum af stórri úthafsrækju árið sem leið, fiskaði fyrir 14 millj. danskra kr. eða því sem næst 500 millj. ísl. kr., og var þó helmingnum af aflanum, sem Suðurvarðinn fékk á Grænlandsmiðum, fleygt fyrir borð. Það var rækja af álíka stærð og hér þykir best, þykir ágætisrækja til hraðfrystingar hér á landi, en henni var hent fyrir borð vegna þess að hún hentaði ekki til frystingar í dýrasta verðflokki þeirrar rækju sem heilfryst er um borð í skipum. Allar athuganir benda til þess að fá mætti með fullkomnu, góðu rækjuveiðiskipi á djúpslóðinni við Ísland ekki minni afla árlega af stórri úthafsrækju í besta gæðaflokki, og mætti þá skila helmingnum, ef útkoman yrði svipuð, í land til hraðfrystingar og niðursuðu.
Ég vil ekki rekja það hér með hvaða hætti brugðið var fæti fyrir þessa framkvæmd Snorra Snorrasonar á síðustu stundu, eftir að hann hafði gengið frá samningum við breska skipasmiðastöð um að smíða bol skipsins og raunar sent litla bátinn sinn út til sölu upp í samninginn sem hann gerði við bretana. Til þessa liggja ýmsar ástæður. Ég hef fullkomna ástæðu til þess að ætla að bankastjórar Útvegsbankans sem slíkir hafi ekki komið fram í þessu máli í fyllsta samræmi við hagsmuni bankans. Ég hef einnig ástæðu til þess að ætla að þessi fyrirhugaða skipssmíð hafi mætt óeðlilegri tregðu af hálfu annarra enn þá háttsettari manna í bankakerfinu. Málið fór svo að Snorri Snorrason, sem taldi björninn unninn eftir að ríkisstj. hafði tekið svo vel og eðlilega í málaleitan hans, eftir að hann taldi sig hafa fengið þess háttar undirtektir hjá bankastjórum að þeir teldu að hann hefði til að bera nægilega fjármuni og eignir til að setja tryggingu, þá sendi hann sem fyrr segir Sæþór, 50 tonna bátinn sinn, út til Bretlands, en mátti gjöra svo vel að láta sækja hann þangað aftur, og fylgdu honum þá skaðabótakröfur frá Bretlandi upp á rösklega 15 þús. sterlingspund.
En því er ekki að neita, að menn vildu samt að keypt yrði stórt skip til úthafsrækjuveiða og að notast yrði við reynslu Snorra Snorrasonar, þannig að hann ætti aðild að slíku skipi. Það var brugðið á það ráð að hvetja aðstandendur fyrirtækisins á Dalvík, sem Snorri Snorrason hefur lagt upp rækjuna sína hjá, til þess að kaupa heldur gamlan ítalskan togara, skuttogara, sem smíðaður var fyrir veiðar við Vestur-Afríku og fékkst ótrúlega ódýrt. Mér skilst að þetta skip, sem samið hefur verið um kaup á, liti vel út og menn séu að gera sér vonir um að þetta sé gott skip þótt svona ódýrt sé, og vissulega óska ég þess að svo reynist, þó að ég sé allajafna nokkuð tortrygginn þegar ég heyri um lágt verð á notuðu skipi, fyrst og fremst vegna þeirrar reynslu, þeirrar gömlu reynslu, að sjaldgæft er að fá góð skip fyrir mjög lágt verð. En eins og ég segi, þá vona ég sannarlega að þetta skip reynist vel. Hitt er ljóst mál, að það er ekki sérsmíðað til úthalds á vetri í grimmum sjó í Norðaustur-Atlantshafi. Mér segja sérfræðingar, sem skoðað hafa skipið, að byrðingur sé t. d. ekki nema um það bil helmingur á þykkt á við það, sem færeyingar nota í togarana sína á norðurslóð, og að skipið sé ekki heldur bent til siglingar í ís. En á öllu þessu má vitaskuld ráða bót. Spurningin er bara um þetta, hvað skipið muni kosta þegar búið sé að styrkja það þannig að það henti til veiða í ís, og enn fremur þetta, hvað þess háttar skip muni kosta þegar búið sé að koma því í álíka horf og nýju færeysku skipin sem þróuð hafa verið til þess háttar veiða á Norðaustur-Atlantshafi á síðustu 8 árum, smíðað skip eftir skip þar sem ágallar hafa verið lagfærðir og hvert nýtt skip gert enn þá hæfara og betra til að leggja í þessar veiðar.
Nú skal það tekið fram strax, að Suðurvarðinn, sem orðið skyldi hafa systurskip þessarar fleytu sem Snorri Snorrason vildi fá til rækjuveiðanna fyrir Norðurlandi, er skip sem gert er til togveiða, línu- og netaveiða af þessari svokölluðu Maritime-gerð, tvídekka skip með leiðslur allar lagðar út í síður, þannig að ekki er keising á miðdekki eða reisn á miðdekki, heldur stórt vinnupláss sem hentar til fyllstu afkasta, hvort heldur sem er á togveiðum, netaveiðum eða línuveiðum, og þessi skip hafa reynst afburðavel hjá færeyingunum.
Í viku iðnaðarins, sem haldin var á Akureyri sællar minningar nú í haust, þar sem við komum, þm. Norðurl. e., okkur til mikillar ánægju og skoðuðum iðnfyrirtæki á Akureyri, þá vorum við m. a. leiddir í Niðursuðuverksmiðju Kristjáns Jónssonar í fylgd með forustumanni Sölustofnunar lagmetisiðnaðarins, hv. þm. Lárusi Jónssyni, sem tók þátt í því að fræða okkur um ýmislegt varðandi niðursuðuiðnaðinn þennan dag. Eitt af því, sem hann fræddi okkur um í Niðursuðuverksmiðju Kristjáns Jónssonar, voru vandkvæðin á því að fá rækju hér á landi til niðursuðu. Hann greindi okkur frá þeim tormerkjum sem þessi skortur veldur nú á sölu annarra niðurlagðra sjávarafurða og torveldað hefur starfsemi þessarar stofnunar mjög svo bagalega. Næst áður en við komum í Niðursuðuverksmiðju Kristjáns Jónssonar höfðum við skoðað Slippstöðina á Akureyri sem átti einmitt að fullsmíða þetta skip fyrir Snorra Snorrason, en skorti þá verkefni til nýsmíða.
Ég vil undirstrika það, sem ég sagði í upphafi máls míns, að hér stóð ekki á ríkisstj. Ég mun finna mér önnur mál en þetta til þess að liggja henni á hálsi fyrir, ef einu er sleppt: þeim dugnaðarskorti, að ég segi ekki því dáðleysi, sem kemur fram í því að hæstv. ríkisstj., sem vissi sig gera rétt í því að reyna að greiða fyrir Snorra Snorrasyni skipstjóra á Dalvík um útvegun á fullkomnu skipi til þess að hefja tilraunaveiðar á rækju, að sú ríkisstj. skyldi láta embættismenn bregða fæti fyrir málið. Og síðan vil ég liggja henni á hálsi fyrir ístöðuleysið sem kemur fram í því hjá hæstv. ríkisstj. að hún skuli láta þessa sömu embættismenn, háttsettu embættismenn, blekkja sig til þess að stofna til annars konar fyrirtækja heldur en útgerðar á góðum skipum á fengsæl mið, annars konar fyrirtækja sem fyrirsjáanlegt er að muni leiða til stórkostlegs taps og enn meiri bölvunar fyrir þetta samfélag okkar.
Enda þótt Snorri Snorrason skipstjóri muni nú tæpast treysta sér til, eftir að vera búinn að fá til Dalvíkur frá Danmörku skip sem verið er að gera við þar núna, ítalska skuttogarann nú í vor til fyrirtækis sem hann mun eiga 40% í, — hann muni tæpast treysta sér til þess að leggja út í kaup á öðru skipi eftir þá reynslu sem hann hefur fengið af vilyrðum opinberra aðila um stuðning í svona máli, þá vil ég mælast til þess, að till. þessi til þál. verði færð til þess vegar í n. að ríkisstj. verði falið að beita sér fyrir smíði á þess háttar rækjuveiðaskipi sem Snorri hafði látið undirbúa smíði á og sjái um í einu eða öðru formi útgerð á þess háttar skipi, fullkomnu skipi í tilraunaskyni á djúphafsrækjuslóðinni hér við land. Ég fer ekki dult með það, að ég hefði verið þess fýsandi að ríkisstj. hefði látið gera þetta strax í upphafi, látið smíða þess háttar skip og fengið það Snorra Snorrasyni í hendur, annaðhvort greitt fyrir því, að hann gæti gert það, eða ráðið hann á skipið til þess að annast þessar tilraunaveiðar fyrir Norðurlandi og annars staðar á djúpslóð í kringum landið þar sem við eigum von á djúprækju.
Svo ég víki aftur að horfunum sem á því eru að hægt sé að finna fleiri og enn þá betri djúphafsrækjumið við landið heldur en fundist hafa, þá vil ég vitna til þess að fiskifræðingar hafa sagt mér að það svæði, sem leitað hefur verið á fyrir Norður- og Norðausturlandi, sé svo lítið að við höfum fullkomna ástæðu til þess að ætla að utar og norðar finnist miklu arðgæfari mið heldur en miðin við Kolbeinsey. Að vísu hefur stóra rækjan, sem veiðist við Kolbeinsey, ekki reynst jafnþétt og úthafsrækjan á Grænlandsmiðunum, þar sem Suðurvarðinn var gerður út s. l. ár, en þar voru gerðir út 70 erlendir skuttogarar á rækjuveiðarnar. Heildaraflinn, sem fékkst á þeim slóðum, vestur af Stóru-Hrafnsey, var um 72 þús. tonn. Meðalhásetahlutur á færeysku skuttogurunum, sem gerðir voru út á þessum slóðum, 12 að tölu, meðalhásetahlutur á þeim var um 4 millj. ísl. kr. fyrir 200 daga úthald. Og enda þótt ég fengi ekki fiskifræðingana okkar til þess að skrifa undir þess háttar plagg, þá hef ég fyrir því munnlegt álit þeirra, að ekki sé fjarri lagi að ætla að a. m. k. 10 skuttogarar geti náð 10 þús. tonna afla af úthafsrækju á þessum slóðum fyrir Norðurlandi árlega án þess að gengið sé of nærri stofninum, og er þá enn eftir að tíunda þann hluta aflans sem hægt væri að leggja í land til pillunar og frystingar í landi.
En ég legg á það áherslu, að það væri mjög þýðingarmikið, ef aðrir fást ekki til þess, að hv. alþm. fengjust nú til þess að leggjast á eitt um að tjá það fyrir háttsettum embættismönnum í hagfræðingalíki í bankakerfi landsins, að það sé alls ekki sama hvers konar skip eru notuð á fiskislóðinni hjá okkur, síst af öllu þarna fyrir norðan, innan um ísinn, þar sem ætlunin er að gera skipin út 300 daga á ári.