08.03.1977
Sameinað þing: 61. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 2465 í B-deild Alþingistíðinda. (1857)
170. mál, stóriðja á Norðurlandi og Austurlandi
Lúðvík Jósepsson:
Herra forseti. Mér þykir þessi till., sem hér liggur fyrir, nokkuð einkennileg. Hún fjallar um það að ríkisstj. láti gera athugun á heppilegu staðarvali á Norðurlandi og Austurlandi fyrir stóriðju. Að því leyti til gerir till. ráð fyrir að eitthvað slíkt liggi beinlínis fyrir. Hér er verið að taka eins og fyrstu ákvörðun um það, að í slíka stóriðju skuli ráðast. Mér er ekki kunnugt um það t. d. varðandi Austurland, að þaðan hafi komið samþykktir frá nokkrum opinberum aðilum um að þeir óski eftir því að komið verði upp stóriðjufyrirtæki í þeim fjórðungi. Mér finnst það heldur einkennilegt að gerð sé hér samþykkt á Alþ. um að fara að athuga um staðarval fyrir eitthvað slíkt, sem t. d. heimamenn hafa ekki á neinn hátt hugsað sér að efnt yrði til.
Þá virðist einnig í þessari till. vera algjörlega hnýtt saman stóriðjuframkvæmdum og stórvirkjunum og varla sé um annað að ræða. Varðandi Austurland liggja hins vegar fyrir margar samþykktir frá fjöldamörgum opinberum aðilum og þeim samtökum þar um slóðir, sem tala fyrir fjórðunginn sem heild, þar sem lögð er á það mikil áhersla að það verði virkjað í fjórðungnum meira en þegar hefur verið gert til þess að leysa þau aðkallandi raforkuvandamál sem fyrir liggja. Alþ. hefur meira að segja gengið það langt, að það hefur gefið vissar heimildir til nýrra virkjunarframkvæmda á Austurlandi, en enn hefur ekki orðið þar neitt úr framkvæmdum, þó að þar sé tilfinnanlegur raforkuskortur sem jafnvel ógni að verulegu leyti mjög þýðingarmikilli fiskvinnslu, eins og komið hefur fram á þessum vetri. Ég vil því segja í tilefni af þessari till., að ég hygg að það sé almennt þannig meðal Austfirðinga að þeim finnist vera ástæða til þess að reyna að leysa þetta aðkallandi vandamál, sem snýr að almennri raforkuþörf í fjórðungnum, á þann heppilegasta hátt sem mögulegt er að gera, áður en farið er að tala um stóriðjuframkvæmdir og gera einhverjar athuganir um það, hvar sé heppilegast að velja þeim stað.
Það vekur einnig nokkra athygli mína í sambandi við þessa till., að flm. hennar láta beinlínis að því liggja að þeir hefðu talið eðlilegra að ákveðnar hefðu verið aðrar virkjanir á undan Hrauneyjafossvirkjun, svo það virðist vera að ákvörðun hafi verið tekin um þá virkjun. En um þá ákvörðun hafa staðið hér nokkrar deilur, án þess a. m. k. að allir stuðningsmenn ríkisstj. stæðu að baki þeirri ákvörðun. Það eru auðvitað upplýsingar út af fyrir sig, hvort það er þannig, að ákvörðun um þá virkjun hafi verið tekin af ríkisstj. einni án þess að um það hafi verið gerð formleg samþykkt í flokkum ríkisstj.
Ég er algjörlega andvígur þessari till. Ég tel að það sé allt annað, sem knýr á hjá okkur um nauðsynlegar aðgerðir í atvinnumálum þjóðarinnar, að huga að staðarvali væntanlegra stóriðjufyrirtækja. Það er skoðun mín að þau stóriðjufyrirtæki, sem rætt hefur verið um aðallega til þessa hér á landi og sumpart eru komin hér upp, hafi síður en svo reynst íslensku efnahagslífi og atvinnulífi á þann veg að við ættum að halda lengra áfram á þeirri braut. Við höfum hins vegar fjöldamörg verkefni sem við vitum að við getum snúið okkur að og gætu bæði leyst nýja verkefnamöguleika í miklu ríkari mæli en stóriðja mundi gera og mundu verða þjóðarheildinni miklu notadrýgri efnahagslega en stóriðja mundi verða. Það er því auðvitað ekki hægt að ræða um þessa till. án þess að ræða um það stóra mál, hvort stefnt skuli að því að halda lengra áfram á stóriðjubrautinni, hvort við eigum að leggja fjármuni okkar áfram í það, á beinan og óbeinan hátt, að koma hér upp stóriðjurekstri, hvort við eigum að leggja fjármuni okkar í virkjanir sem eru að verulegu leyti hugsaðar til þess að þjóna stóriðjurekstri, og hvort við eigum sjálf að leggja fram fjármuni okkar í slíkan rekstur eða hvort við eigum að sinna öðrum verkefnum.
Sé meiri hluti á Alþ. t. d. á þeirri skoðun, eins og ég er, að við ættum að leggja stóriðjuna til hliðar og snúa okkur að öðrum verkefnum, þá er vitanlega samþykkt á tillögu eins og þeirri, sem hér liggur fyrir, alveg út í bláinn. Því er það að samþykkt þessarar till. er að vissu leyti stefnumörkun um það, hvort Alþ. lítur svo á að rétt sé að halda áfram á þessari braut.
Ég kannast við það frá umr. um þetta mál áður, að þeir menn voru til sem héldu því fram að við ættum að hverfa að stóriðju, m. a. til þess að koma í verð þeirri auðlind sem við óneitanlega eigum í allríkum mæli, orkunni í fallvötnum okkar. En ég held að þeir séu fáir í dag sem reyni að halda því fram að reynsla okkar til þessa af stóriðjurekstri sé sú, að við höfum fengið einhverja verulega fjármuni út úr þessari auðlind með því að selja hana á þann hátt sem við höfum gert til stóriðjurekstrarins. Þegar rætt hefur t. d. verið í þessum efnum um álverið í Straumsvík, þá sýnist mér að þeir, sem þar tala hæst í hópi stóriðjumanna, komist það lengst að halda því fram, að það muni ekki hafa verið beinn hallarekstur á þeim viðskiptum, þ. e. a. s. orkusölu okkar til þeirrar stóriðju. En hinir eru ábyggilega miklu fleiri í þessu landi, sem nú telja fullsannað að þar höfum við fengið minna en ekkert fyrir okkar snúð þegar allt er gert upp.
Það er engin tilviljun að einmitt á því svæði landsins, þar sem aðstaða er langsamlega best til raforkuöflunar og raforkudreifingar, m. a. vegna þéttbýlisins í landinu, skuli staðan vera sú eftir þessa stóriðjuþátttöku, að heildsöluverð á rafmagni á því svæði, sem tvímælalaust ætti að hafa besta stöðu, skuli þó vera hærra en á öðrum svæðum í landinu, eins og bæði hjá Laxárvirkjun og Andakílsárvirkjun. Þrátt fyrir það að þetta hagstæðasta svæði hér, sem hefur getað selt svo mikið af raforku sem kunnugt er til álversins, hafi átt stærstu og bestu virkjanir landsins komnar í höfn svo til alveg skuldlausar, eins og Sogsvirkjanirnar, þá er eigi að síður útkoman þessi eftir 7 ára viðskipti við álverið, að Landsvirkjun, sem starfar á þessu svæði, verður að selja orkuna í heildsölu á hærra verði en aðrar virkjanir í landinu sem búa við miklu lakari aðstöðu.
Ég ætla ekki við þessa umr. að fara út í mjög almennar umr. um þessi mál. Það gefst eflaust betra tækifæri til þess við þá umr. sem væntanlega fer fram hér innan skamms um eitt stóriðjufyrirtækið enn, þ. e. a. s. járnblendiverksmiðjuna í Hvalfirði. En ég held mér við það, að um það þurfi í rauninni ekki að deila, að þessi röksemdaþáttur, sem sneri að því að við værum í gegnum stóriðjuna að breyta í fjármuni fyrir okkur okkar orkumöguleikum, sú röksemd stenst ekki.
Þegar aftur á móti eru athugaðar aðrar röksemdir sem fram voru færðar fyrir stóriðjustefnunni, sem sagt þær, að við þyrftum hér á fjölbreyttara atvinnulífi að halda en við höfðum og að nýjar verksmiðjur af þessari gerð, stóriðjuverksmiðjur, gætu á þennan hátt styrkt efnahagslífið, þá held ég að reynsla okkar sé nú þegar orðin slík af þessu máli á þessu sviði, að þeir séu miklu færri nú en áður sem reyna að halda því fram að reynslan sé sú, að stóriðjan hafi á þennan hátt bjargað einhverju í okkar almenna efnahagslífi og varðandi atvinnumöguleika. Það fer auðvitað ekkert á milli mála, að við höfum möguleika til þess á ótalmörgum sviðum að skapa ný atvinnutækifæri í miklu ríkara mæli með því að halda áfram þeim störfum sem við höfum byrjað á, bæði á sviði iðnaðar á vegum landsmanna sjálfra og á sviði sjávarútvegs. Svo við tökum aðeins þessar tvær atvinnugreinar, þá höfum við þar miklu meiri möguleika til þess að skapa ný atvinnutækifæri en við höfum eftir stóriðjuleiðinni. Ég er því á þeirri skoðun að samþykkt um það, að ríkisstj. sé falið að fara að leita fyrir sér um staðarval fyrir ný stóriðjufyrirtæki, sé stefnumörkun sem sé í rauninni alveg röng.
Ég vil líka segja það, að auk þess sem má segja almennt um stóriðjuna, sem hefur marga hættulega fylgifiska, — fylgifiska sem ég hygg að margir íslendingar hafi gert sér grein fyrir að er ekkert þægilegt að eiga við, — þá er það svo, að það er líka mjög varhugavert að halda lengra á þeirri braut en gert hefur verið að ráðstafa langt fram í tímann okkar hagstæðustu virkjunarmöguleikum, binda þá með samningum við stóriðju til langs tíma. En það er einmitt eðli stóriðjurekstrarins að hann krefst samninga um orkusölu til mjög langs tíma. Ég tel að með því séum við hreinlega að stórspilla fyrir öðrum atvinnugreinum okkar. Við erum alltaf að færast nær og nær því að eiga það eftir af okkar virkjunarmöguleikum, sem er lakara, handa öðrum atvinnugreinum. Og það er vitanlega mjög alvarlegt þegar horft er eitthvað fram í tímann.
Ég skal ekki ræða frekar um þessa till. að þessu sinni, en aðeins lýsa því yfir, að ég er alveg mótfallinn þessari till., tel rangt að samþykkja hana og í rauninni fráleitt að fara að leita eftir staðsetningu fyrir stóriðjurekstur í landsfjórðungum eins og Norðurlandi og Austurlandi, á meðan ekki liggja fyrir neinar óskir, sem mark er á takandi, frá aðilum úr þessum umdæmum.
Þó að það finnist hér á Alþ. enn þá nokkrir þm. sem lifa í þessum stóriðjudraumum, þá held ég að þeir verði einhvern veginn að finna sér útrás á annan hátt en þann, að gera till. um slíkar atvinnuframkvæmdir í landshlutum sem hafa ekki borið fram neinar óskir um þær. Ég tel það mjög að fara aftan að hlutunum. Ég sem sagt lýsi yfir fullri andstöðu minni við þessa tillögu.