14.04.1977
Efri deild: 56. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 3092 í B-deild Alþingistíðinda. (2257)
213. mál, Skálholtsskóli
Menntmrh. (Vilhjálmur Hjálmarsson):
Herra forseti. Það var nú með vilja gert að ég hafði framsöguræðu í stysta lagi. Þetta eru annadagar á Alþ. En með því að dagskrá Ed. er ekki löng núna og þolinmæði forseta hér áreiðanlega ekki minni en annarra forseta þingsins, þá held ég að ég verði aðeins að svara nokkrum orðum því sem hv. síðasti ræðumaður hefur til mín beint, hv. 5. þm. Norðurl. e.
Ég vil, áður en ég geri það, í framhaldi af því, sem ég sagði áðan um frv. um framhaldsskólann, bæta því við, að ég bað um að hringja fyrir mig í prentsmiðjuna og það er von á því að frv. komi úr prentun á þriðjudag og ætti þá að vera hægt að leggja það fram á miðvikudag. Það kannske skiptir ekki öllu máli um daga úr því sem komið er, af því að þarna verður fyrst og fremst um kynningu að ræða.
Hv 5. þm. Norðurl. e. ræddi þetta mál nokkuð vítt og breitt. Menn auðvitað velta fyrir sér ýmsum fleiri atriðum heldur en lýðháskóla í Skálholti þegar þetta ber á góma, fræðslu fullorðinna yfirleitt t. d., og við höfum verið hér með frv. á Alþ. um fræðslu fullorðinna. Það hefur ekki þótt fært að afgreiða það. Það er nokkuð stórt í sniðum, gerir ráð fyrir nokkuð stórri yfirbyggingu og mundi hafa í för með sér nokkuð mikinn kostnað o. s. frv. Í annan stað, ja, nefnum dæmi, með öldungadeildunum og með ýmiss konar ákvæðum, sem menn munu sjá í hinu væntlega frv. um samræmdan framhaldsskóla er gert ráð fyrir miklu meiri sveigjanleika í skólakerfinu, það verður opnara en áður, aðgengilegra fyrir fullorðið fólk að hefja þar nám á tilteknum takmörkuðum sviðum. Og kannske með tilliti til þess alls hefði þótt eðlilegt að leita eftir samræmi á milli skipulegrar og formbundinnar fullorðinsfræðslu, sjálfstæðrar, eins og hugmyndin er í frv. því sem legið hefur fyrir, og svo aftur þeirrar fullorðinsfræðslu sem kemur til með að rúmast innan nýrrar löggjafar um samræmdan framhaldsskóla. En þar verður stefnt að meiri sveigjanleika, meiri opnun, fleiri námsbrautum og auknu valfrelsi. Hins vegar er starfsemi lýðháskólans í Skálholti nokkuð mikið sér á parti.
Hv. þm. virtist vera mjög uggandi út af of sterkum áhrifum frá erlendum skólakerfum á okkar skólamál yfirleitt og telur sig sakna þess að ekki nái að þróast íslenskari skólastefna og íslenskara skólakerfi. Ég vil þá spyrja í sambandi við þetta frv., sem hér liggur fyrir. Er það ekki einmitt það, sem menn eru hér að reyna, að fikra sig áfram, í staðinn fyrir að setja heildarlöggjöf um „lýðháskóla“, væntanlega þá sniðna eftir norrænni fyrirmynd að einhverju leyti a. m. k.? Það höfum við alltaf gert til þessa, og það eru ekki miklar líkur til þess að við allt í einu tökum að horfa bara niður fyrir tærnar á okkur og á okkar allra nánasta umhverfi, en lítum ekkert á reynslu annarra. Það eru engar líkur til þess að það verði gert. En er það þá ekki einmitt í meira samræmi við hugsun þessa hv. þm. að leyfa þessum skóla að sýna sig, veita honum þennan stuðning án þess að þrengja að honum, þannig að hann geti starfað frjáls eftir sem áður, en veita honum þennan ákveðna stuðning og leyfa honum að þróast, fikra okkur þá áfram með fleiri slíka þegar tímar líða fram, fremur en byrja nú á því að setja upp stóra löggjöf um þetta? Mér sýnist þetta einmitt — að fara í þetta svona hægt — falla betur að skoðunum hv. þm.
Annars fer alltaf svolítið í taugarnar á mér þessi ótti hv. þm. — þetta hefur komið hér fram áður — við erlend áhrif á okkar mál, eins og t. d. í menningarmálum, að það sé einhver háski búinn af því að hafa hliðsjón af því sem aðrir eru að gera. Í fyrsta lagi er það svo, að í gegnum þau ár og áratugi sem liðnir eru síðan íslendingar fóru að skipuleggja sín fræðslumál, sín skólamál, þá hafa auðvitað allir þeir menn, sem að því hafa unnið, reynt eftir fremstu getu að tileinka okkur það besta úr reynslu nágrannaþjóðanna og sía hitt frá. Það er alveg út í bláinn að berja það síðan blákalt fram, að menn hafi gleypt allt hrátt frá útlöndum. Það gerir enginn maður. Menn reyna þetta. Hitt er annað mál, að það kann að mega leiða rök að því að það hafi mistekist. En þetta er algerlega út í bláinn, álít ég, að halda að við getum byggt upp okkar skólamál án nokkurs tillits til þess sem fram fer í umheiminum. Það gefur auga leið, að við hljótum að gefa því gætur og reyna að leita samræmis við þau kerfi sem eru í nálægum löndum, m. a. út af því að ekki kannske alveg helmingur, en mjög stór hluti af þeim íslendingum, sem stunda háskólanám, stundar það í öðrum löndum, mjög stór hluti, og við verðum þess vegna að gæta nokkurs samræmis, þó að við áfram eins og hingað til gerum allt sem við getum til þess að vinsa úr gallana, en nýta okkur aftur það jákvæða í reynslu annarra þjóða. Þetta var nú almennt út af ummælum hv. þm. um þetta efni.
Hann fór nokkrum orðum um það hér, hv. þm., að lýðháskólinn hefði komið eins og af tilviljun inn í uppbyggingu Skálholtsstaðar. Nú ætla ég ekkert að fara að rekja þá sögu. En ég vil bara benda hv. þm. á það, að þegar menn taka sér fyrir hendur eitthvert ákveðið verkefni, t. d. það að byggja upp Skálholtsstað, þá er þess engin von að þá stökkvi fram úr höfði manna í byrjuninni alskapaðar hugmyndir um það hversu vinna skuli. Menn setja fram ýmsar hugmyndir, síðan þróast þær, þá kemur reynslan og segir sitt, þá koma aðrar hugmyndir og ábendingar annars staðar frá. Ég sé ekki að það sé nokkuð athugavert við það þegar menn standa á auðum stað eins og var í Skálholti og reyna að leggja niður fyrir sér hvernig byggja skuli upp þann stað í samræmi við sögu hans, þó að þá eigi sér stað þróun og menn endurskoði ákvarðanir og leiti þeirra leiða sem hagstæðastar þykja til að gera staðnum til góða og gæða hann lífi.
Hv. þm. beindi því til mín í ræðu sinni, að ég gerði nánari grein fyrir því, hvert væri stefnt með stofnun þessa skóla. Ég gæti ósköp vel lesið 4. gr. frv. um starfsemi skólans, hvernig hún sé uppbyggð, því að í henni er gerð full grein fyrir því, að hverju var og er stefnt, því að þetta er alveg eins og það var í upphafi. En ég held að af því að allir hv. þm. hafa frv. á borðinu hjá sér, þá láti ég nægja að vísa til þessarar gr. um þetta atriði. Ég vil aðeins minna á það, að í 5. gr. segir að skilyrði fyrir skólavist er að nemendur verði 18 ára á skólaárinu, nema eldri séu, og hafi lokið skyldunámi. En þessi grein bendir til þess og gefur það ákveðið til kynna, að skólanum er ætlað að veita nokkuð þroskuðum ungmennum og svo fullorðnu fólki kost á að starfa á þeim grundvelli sem lagður er í 4. gr. frv., og þá fyrst og fremst fólki sem af ýmsum ástæðum hentar ekki að ganga beint inn í hinn formbundna og sem mörgum finnst nokkrum viðjum reyrða skóla.
En svo spurði hann einnig um það og vildi fá það örlítið nánar fram sett sem ég var að segja um stuðning við skólann og hins vegar um þann árangur sem þar hefur orðið. Upplýsingar mínar um það hef ég eins og hann af viðtölum við hlutaðeigendur, við þá, sem þarna hafa numið, og aðstandendur. En það, sem ég þó marka kannske mest, eru viðtöl við nokkra skólamenn sem hafa fylgst með ungmennum sem hafa verið í skóla hjá þeim, hætt þar og síðan tekið til við þennan skóla. Þeir hafa tjáð mér að að þeirra mati hafi áhrifin verið mjög góð og jákvæð. Maður getur ekki byggt þetta á öðru en svona upplýsingum. Það eru ekki próf þarna, enda segja þau ekki endilega til um uppeldisleg áhrif o. s. frv. Sem sagt, ég álít að þarna hafi margir fengið tækifæri til þess að taka upp fjölbreytt nám og störf, líkt og greint er í 4. gr., sem þeir hefðu ekki haft eins greiðan aðgang að í almenna skólakerfinu, fengið tækifæri til að vinna við þetta, fundið sjálfa sig og áttað sig á því, hvaða stefnu þeir mundu taka í sínu námi og starfi.
Hv. þm. misskilur þegar ég tala um stuðning almennings og Alþ. við skólann. Það kalla ég stuðning almennings að sýna það í verki að menn vilja nota skólann. Svo gat ég um fjárveitingarnar, og það kalla ég að Alþ. hafi stutt skólann, að veita honum fé. Það er þetta sem ég átti við.
Það er oft svo, að ýmiss konar einkaframtak kemur af stað góðum hlutum, leitar síðan til ríkisins um framhaldið. Varðandi uppbyggingu þarna, stofnkostnað við þennan skóla, þá er þetta svona, að þegar ákveðið er að byggja skólann, þá er heildarkostnaður áætlaður um 20 millj. kr., og norrænir vinir Skálholts munu hafa lagt fram um 10 millj. kr. eða um helminginn af því sem þá var áætlað. En svo, eins og oftar vill verða með byggingar hér á landi, þá dregst þetta í tíma, e. t. v. hefur verið byggt stærra, en fyrst og fremst út af drætti þá sem sagt hækkar þessi kostnaður upp í nálægt 50 millj. kr. Í þessu tilfelli er það þetta sem veldur erfiðleikum við stofnkostnaðinn. Í öðrum tilvikum mörgum sem við þekkjum, þar sem framtak félaga og einstaklinga hefur komið af stað góðum hlutum og síðan leitað til ríkisins, þá eru það önnur atriði sem valda.
Ég skal svo ekki orðlengja þetta frekar. Ég vil fyrir mitt leyti þakka fyrir þessar umr. Þetta verður allt til þess að skýra málið, og mig undrar það ekkert þó að menn hafi ýmsar skoðanir á einstökum atriðum í sambandi við þetta mál. En mér heyrist allt sem fram hefur komið, vera fremur jákvætt heldur en hitt.