27.04.1977
Efri deild: 66. fundur, 98. löggjafarþing.
Sjá dálk 3790 í B-deild Alþingistíðinda. (2729)
233. mál, ráðstafanir til að draga úr tóbaksreykingum
Jón G. Sólnes:
Herra forseti. Frv. það, sem hér er til umr. um ráðstafanir til að draga úr tóbaksreykingum, er sjálfsagt byggt á mjög góðum vilja til þess að draga úr þeim hættum og slæmum afleiðingum sem allir viðurkenna að óneitanlega geti fylgt miklum tóbaksreykingum. En ég er nú einhvern veginn þannig skapi farinn, að mér er farið að finnast yfirþyrmandi þessi ósköp sem dynja yfir af till., frv. um alls konar boð og bönn og fyrirskipanir um það, hvernig þegnar þjóðfélagsins eigi að haga sér og hvernig jafnvel þeirra neysluvenjur skuli vera. Ég er að vísu ekki gamall í hettunni sem þm., en ósköp finnst mér bera mikið innan sala þessarar virðulegu stofnunar á vilja til að segja þjóðinni og þegnunum fyrir verkum.
Ég efast ekki um það, að allt er þetta gert af góðum hug. En þó kemur þá upp í huga minn, hvort mikið af því pappírsflóði, sem hér rignir yfir, öllum þeim miklu og löngu grg. og skýrslum og þeim tíma, sem varið er til þess að fjalla um þau margvíslegu mál sem snerta slík boð og bönn, er ekki oft algjörlega varið til einskis og unnið fyrir gýg. Svo lengi sem ég man eftir mér hefur tóbak og meðferð þess verið einhvers staðar í nálægð minni. Ég minnist þess, að í æsku höfðum við krakkarnir gaman af því að safna ýmsum skemmtilegum auglýsingum sem voru tengdar tóbaki. Það þótti t. a. m. gaman að eiga togaraseríuna frægu sem fylgdi Teofanisígarettunum, — ég tek það fram, að við söfnuðum þessum seríum löngu áður en ég byrjaði að reykja, — að ég tali ekki um seríuna af fallegu stúlkunum sem við hrifumst svo mjög af. Jú, við urðum okkur úti um þessar myndir, og ég held að þær hafi ekkert spillt hugafari okkar þannig að það hafi aukist svo sérstaklega löngun okkar í tóbak. En það hefur kannske opnað augu okkar fyrr fyrir ýmsum öðrum unaðssemdum lífsins.
Þegar maður lítur yfir þetta frv. og grg. þess, þá er eins og svo oft þegar eitthvað er verið að banna eða taka upp einhverjar nýjungar. Fyrirmyndin er sótt til nágrannaþjóða okkar, frændþjóðanna, þeirra sem standa næst okkur, norðmanna. Við fyllumst alltaf hlýhug þegar við minnumst á norðmennina, þeir eru forfeður okkar flestra og fyrstu landnemarnir, að ég tali ekki um svía og finna. Persónulega tel ég þessar ágætu þjóðir alls góðs maklegar og ekki nema gott eitt um frændsemina og vináttuna við þær að segja. En ég vil aðeins benda á það, að þrátt fyrir að norðmenn séu að mörgu leyti merkileg og gagnleg og ágæt þjóð, þá virðist einhvern veginn svo vera, að þeir séu ákaflega tilfinninganæmir og það sé stutt hjá þeim í tilfinningahita, trúarhita og jafnvel ofstæki. Í því sambandi má benda á geysilegar deilur sem hafa verið í mörg ár ríkjandi hjá þeim, t. a. m. í trúmálum. Þær voru á tímabili slíkar, að það voru miklar múgæsingar, sem sköpuðust í kringum þessi mál. Það var alls ekki frítt við að það kæmi einhver alda í sambandi við þessi heittrúarmál hingað út á eyðiskerið Ísland. Hver man ekki Hallesby-hreyfinguna? Allir vitum við um hinar miklu deilur sem eru ríkjandi hjá norðmönnum um málnotkunina. Það er vegist þar á með mikilli hörku, hvort eigi að tala landsmál, ríkismál eða annað. Eins er það, að okkur er kunnugt um að þeir hafi verið ákaflega losaralegir í sambandi við meðferð sína á áfengismálum. Þeir hafa verið með eilíf boð og bönn og það hefur gengið á ýmsa vegu hjá þeim.
Í grg. þessa frv., sem hér er til meðferðar, er að sjálfsögðu einnig vísað til reynslu svíanna og finnanna. Okkur er einhvern veginn svo tamt að vísa til reynslu Norðurlandaþjóðanna, sem við öll að vísu viljum hafa náið samband við um þau atriði sem þeim hefur gengið best að framkvæma. En það er um þessar þrjár þjóðir að segja, norðmenn, svía og finna, að þær hafa átt langsamlega erfiðast, næst okkur íslendingum, að umgangast t. a. m. almenna neysluvöru eins og áfengi á manneskjulegan og sómasamlegan hátt. Og því er það að mínu mati mjög mikill galli, að það hefur alltaf þótt sjálfsagt að apa eftir þessum ágætu þjóðum alla þá vitleysu sem þær hafa getað fundið upp á í sambandi við framkvæmd þessara mála, og nú þykir sjálfsagt að gera það líka í sambandi við tóbaksreykingar. (StJ: Finnar fara miklu verr með brennivín heldur en við.) Hvers vegna? Ég þakka hv. þm. fyrir þessa athugasemd. Það styður mál mitt, að það er ekki til finna að leita til fyrirmyndar um meðferð jafnvandmeðfarins máls og neyslu tóbaks og áfengis, svo við ættum að strika þá út sem ráðgefandi á því sviði.
Ég vil taka það skýrt fram, að ég er ekki á móti baráttu gegn reykingum, síður en svo. Ég er þess fyllilega meðvitandi, að ofnautn tóbaks getur fylgt viss hætta og viss veikindi. En það er bara ekki tóbakið eitt sem er með þessum ágalla. Það er svo um ýmsar aðrar neysluvörur, almennar neysluvörur í þjóðfélaginu, að ofneysla getur valdið vanheilsu og ýmsum slæmum eftirköstum. En ég get ekki að því gert, að mér finnst að Alþ., sem ég ber mikla virðingu fyrir, hafi allt annað með tíma sinn að gera heldur en að vera að skipta sér af málum eins og þessu. Ég held að við eigum að láta almenning, þegnana sjálfa, um það að leysa þessi vandamál á þann hátt sem þeir telja að besta lausnin verði fundin.
Ég vil t. a. m. í þessu sambandi benda á sem lofsvert framtak í sambandi við ofneyslu tóbaks það virðingarverða átak og þá virðingarverðu hreyfingu sem hefur komið frá ungmennunum sjálfum í framhaldsskólum. Þar eru öfl að verki sem eru líkleg til að vinna svo að málum að það beri góðan árangur, og ég er ekki í nokkrum vafa um það, að þau samtök, sem vinna að slíkum málum eins og þessum og spretta upp úr slíkum jarðvegi, eru miklum mun líklegri til góðs árangurs heldur en þó að hv. Alþ. samþ. frv. sem inniheldur nokkrar lagagreinar um slíkt efni. Ég ber miklu meiri tiltrú til þess starfs sem unnið er af æskunni sjálfri í forustu.
Ég veit ekki hvort þetta frv. er einn liður í þeirri áróðursherferð sem nú gengur yfir. Það er eins og það sé tískuatriði núna, að allir ætla að hætta að reykja. Ég held að þjóðin ætli öll að hætta að reykja í dag eða á morgun eða í næstu viku. Guð hjálpi fjmrh. Ég er ekki farinn að sjá það að hann láti 25 millj. á fjárl. næst, ef svo hörmulega færi fyrir honum að ekki yrði keypt ein einasta sígaretta og enginn vindilstúfur það sem eftir er ársins. En ég get nú ekki að því gert, mér finnst allt sjónvarpsbrölt og dinglumdangl, sem er í sambandi við þetta, hafa á sér sýndarmennsku og yfirskin. Ég minnist þess, að einu sinni var hér ráðh. sem gaf út fyrirmæli um að það mætti ekki minnast á dans eða dansleiki í auglýsingum í útvarpi. Við urðum að sætta okkur við það. En einhvern veginn var samt sem áður hægt í gegnum útvarpið að koma því til skila, að menn ætluðu að hittast og það mundi vera hljómsveit á staðnum. (Gripið fram í.) Ég vil benda hv. þm. á það, að það sýnir víðfeðmi og frjálslyndi Sjálfstfl., að auðvitað hlýtur hann að geta haft innan sinna vébanda slíka menn. Þar rúmast allar skoðanir.
1. gr. þessa frv. hljóðar svo: „Hvers konar auglýsingar á tóbaki og tóbaksvarningi eru bannaðar hér á landi.“ Það er nú það. Við erum víst búin að búa við það alllengi, að tóbaksauglýsingar og áfengisauglýsingar eru bannaðar í fjölmiðlum og víst blöðum líka. En ég vil þá bara leyfa mér að spyrja: Ber að skilja þessa grein þannig, að hér eftir eigi t. a. m. að banna innflutning á erlendum tímaritum sem eru löðrandi í auglýsingum um tóbak, — við skulum halda okkur við orðið tóbak núna, því þetta frv. snertir ekki annað, — því að þetta er prentmál sem selst hér í þúsundum eintaka á hverri viku. Ef það er einlægur vilji sem liggur hér á bak við, að slíkt skuli ekki koma fyrir augu þeirrar þjóðar sem byggir þetta land, þá held ég að það verði að fylgja þessu rækilega eftir.
Svo segir í 3. gr.: „Ráðh. er heimilt að leggja bann við tóbaksreykingum í húsakynnum sem eru til almenningsnota.“ Hvað er til almenningsnota? Ég veit ekki hvernig háttar með það virðulega hús sem við erum hér í og höldum okkar fundi. Ég hef staðið í þeirri meiningu, að hér réðu forsetar Alþingis öllu. Það er nú eins og ég sæi andlitið á einhverjum hér, ef forsetar Alþingis einn góðan veðurdag tilkynntu: Tóbaksreykingar verða ekki leyfðar innan veggja þessa húss. — Ég held að það yrði einhver þm. dálítið skrýtinn.
Nei, ég held að það sé kominn tími til að við lítum svolítið á þessi mál af raunsæi, hættum að gera þau að svona miklu tilfinningamáli og sleppum því að vera með einhverja draumóra um að við getum með einföldum reglugerðum, sem felast í lagaboðum og bönnum, numið burt þau óþægindi og þjáningar sem ofnautn slíks varnings eins og tóbaks getur e. t. v. orsakað.
Ég er a. m. k. þannig gerður, að mér er ákaflega til efs að frv. eins og það, sem hér er til umr., geri nokkurt gagn. Og ef ég er þeirrar skoðunar að svo sé um frv. sem er til umr., þá tel ég mig samvisku minnar vegna knúinn til að lýsa andúð minni við að slíkt frv. nái fram að ganga, og því er það, herra forseti, að ég hef kvatt mér hljóðs til að lýsa þessum skoðunum mínum á þessu máli.
Ég vil beina þeim tilmælum til þeirrar hv. n., sem fær þetta frv. til athugunar, að hún athugi þetta mál vel og taki til alvarlegrar athugunar hvort ekki er hægt að hjálpa til við þá vissulega heilbrigðu framkvæmd sem er í því að vinna á móti ofnautn tóbaks, en gæti kannske unnist á heillavænlegri og áhrifabetri og árangursríkari hátt en með samþykkt frv. eins og hér er lagt fram.