06.02.1978
Neðri deild: 50. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 1960 í B-deild Alþingistíðinda. (1621)
125. mál, virkjun Blöndu
Sighvatur Björgvinsson:
Virðulegi forseti. Þegar umr. um þetta frv. var frestað á síðasta fundi hv. d. hafði hv. þm. Þórarinn Þórarinsson nýlokið að flytja mjög athyglisverða ræðu. Ýmislegt af því, sem hann sagði í ræðu sinni, var mjög áþekkt því sem ég hugðist segja, þannig að ég get tekið strax undir ýmislegt af því, sem hv. þm. Þórarinn Þórarinsson sagði, og stytt ræðu mína sem því nemur.
Ég vil þá aðeins byrja ræðu mína á því að höggva nokkuð ítarlega í spurningu þá sem hv. þm. varpaði til hæstv. ráðh. um orkuspá þá sem liggur hér til grundvallar. Hv. þm. spurði hæstv. ráðh. hvort orkuspá sú, sem rætt var um í sambandi við virkjun Hrauneyjafoss, gerði ráð fyrir því, að orka sú, sem Hrauneyjafossvirkjun væri ætlað að framleiða, yrði seld til erlendrar stóriðju með einhverjum hætti. Ég vildi gjarnan fylgja þessari spurningu eilítið lengra eftir og fá að vita hvort sú orkuspá, sem hv. þm. Þórarinn Þórarinsson spurði um í ræðu sinni, sé sama orkuspá og sú sem birt er sem fylgiskjal á bls. 9 með frv. þessu og gerð er af orkuspárnefnd, að mér skilst, eða hvort það er orkuspá Landsvirkjunar sem hér um ræðir. Staðreyndin er nefnilega sú, að því er manni virðist, að þessar orkuspár eru orðnar svipaðar og stjörnuspárnar í blöðunum. Orkuspá orkuspárnefndar frá febr. 1977 er í augum leikmanns eins og mín allt önnur orkuspá heldur en orkuspá sem Landsvirkjun birtir sem viðmiðun fyrir rökstuðningi sánum fyrir Hrauneyjafossvirkjun. Til dæmis að taka langar mig til þess að benda á að í orkuspá Landsvirkjunar er ekki gert ráð fyrir því, að Kröfluvirkjun taki til starfa. Nú langar mig því til þess að spyrja hvort orkuspá sú, sem hv. þm. Þórarinn Þórarinsson spurði um á síðasta fundi og hæstv. ráðh. svaraði, sé orkuspá orkuspárnefndar frá febrúar 1977, sem gerir ráð fyrir því að Krafla taki til starfa, eða orkuspá Landsvirkjunar frá svipuðum tíma, sem gerir ráð fyrir því að Krafla taki ekki til starfa. Þessar orkuspár eru, eins og ég sagði áðan, orðnar eins og stjörnuspárnar í dagblöðunum. Eins og þeir vita, sem trúa á slíkar spár, sem ég tek fram að ég geri ekki, þá getur verið talsverður munur á því, hvort um er að ræða stjörnuspána í Vísi, stjörnuspána í Morgunblaðinu, stjörnuspána í Dagblaðinu, — ég held að það sé nú engin stjörnuspá í Þjóðviljanum. En ég vil sem sé gjarnan fá að vita hvort hér er um að ræða stjörnuorkuspá orkuspárnefndar eða stjörnuorkuspá Landsvirkjunar.
Annað var mjög athyglisvert í ræðu hv. þm. Þórarins Þórarinssonar, og þar sem hann er búinn að kveðja sér hljóðs nú þegar aftur, þá hef ég ákveðna spurningu að gera bæði til hans og hæstv. ráðh.
Frv. það um virkjun Blöndu, sem hér er til umr., er flutt sem stjórnarfrv., þ.e.a.s. hæstv. ráðh. leggur frv. fram í nafni ríkisstj. Það hefur verið vani um öll mál, sem flutt eru sem stjórnarfrv., að þau séu kynnt í þingflokkunum og um þau fjallað þar og slík mál séu ekki flutt nema viðkomandi þingflokkar ríkisstj. fallist á, að þau verði flutt sem slík, og lýsi því yfir, að þeir muni styðja þessi mál.
Nú leikur mér hugur á að vita eftir ræður tveggja þm. Framsfl. og þ. á m. ræðu hv. þm. Þórarins Þórarinssonar, sem er formaður þingflokks Framsfl., hvort slíkt hafi ekki verið gert við þetta mál. Hefur ekki verið staðið að flutningi frv. til l. um virkjun Blöndu með sama hætti og vani er um önnur slík stjórnarfrv., að frv. hafi verið sýnt og um það hafi verið fjallað á þingflokksfundum beggja stjórnarflokkanna og þar hafi væntanlega verið tekin sú ákvörðun, að stjórnarflokkarnir báðir skyldu standa að flutningi frv., og þar með heimilað hæstv. iðnrh. að flytja það. Ég vil gjarnan fá að vita hvort ekki hefur verið farið svona með þetta mál, það hafi verið flutt sem stjórnarfrv. á sama hátt og önnur stjórnarfrv. eru flutt. og ef svo er, hvort hér sé um að ræða afstöðubreytingu hjá formanni þingflokks Framsfl. og kannske þm. Framsfl. öllum, frá því að um málið var fjallað á fundi þingflokks Framsfl, og afstaða tekin í málinu og þar til nú. Ég vænti þess að fá þessum fyrirspurnum mínum svarað bæði af hálfu hæstv. ráðh. og hv. þm. Þórarins Þórarinssonar, sem þegar hefur kvatt sér hljóðs.
Vissulega væri ástæða til þess nú að ræða stefnuna í virkjunarmálum okkar Íslendinga. Hér er tvímælalaust um að ræða einhver þýðingarmestu mál þjóðarinnar. Hér er um að ræða nýtingu á mestu náttúruauðlindum sem Ísland hefur yfir að ráða og enn eru ónýttar. Hvernig sú nýting ræðst skiptir að sjálfsögðu algjörum sköpum um afkomu þjóðarinnar. En það skiptir ekki aðeins sköpum um afkomu þjóðarinnar, heldur einnig um búsetu í landinu, vegna þess að búseta getur ekki verið með svipuðum hætti og hún er nú ef það ástand ríkir til frambúðar, að það eitt að búsetja sig á ákveðnu landshorni hefur það í för með sér að orkukaup manna þar þurfi að vera fjórfalt eða fimmfalt dýrari heldur en sambærileg orkukaup á öðru horni landsins. Á ég hér að sjálfsögðu við orkukaup til húshitunar, sem eru margfalt dýrari á olíukyndingarsvæðum heldur en á hitaveitusvæðum, sérstaklega hér í Reykjavík. Þess vegna skiptir það miklu máli, ekki aðeins fyrir landið í heild, heldur fyrir einstök landssvæði, hvernig búið er að orkumálunum og hvaða stefna er þar upp tekin. Ég þekki ekki dæmi til þess, að ráðist sé í nýtingu á jafnþýðingarmikilli þjóðarauðlind, jafnþýðingarmikilli náttúruauðlind og hin innlenda orka er okkur Íslendingum, án þess að reynt sé að skipuleggja talsvert fram í tímann á grundvelli áætlunarbúskapar og hagkvæmnisathugana hvernig það sé gert. Slíkt hefur ekki tíðkast hér á Íslandi fram til þessa. En ég held að öllum þm. sé Ljóst, að svo getur ekki öllu lengur gengið.
Hins vegar ætla ég ekki við þetta tækifæri að fara öllu lengra út í þá sálma að ræða stefnumótunina í orkumálum almennt. Til þess gefst tækifæri síðar á þessu þingi, m.a. í sambandi við skýrslu sem hæstv. iðnrh. mun væntanlega flytja Alþ. á næstu dögum samkvæmt kröfu þm. um virkjunarframkvæmdirnar við Kröflu. Sú skýrsla var raunar beðið um að flutt yrði fyrir jól. Ég skil ósköp vel að það hafi ekki tekist, vegna þess að sjálfsagt þarf að vanda allan undirbúning að skýrslugerðinni. En væntanlega kemur skýrslan á dagskrá Alþingis á næstunni, þannig að þá gefist tækifæri til þess að ræða a. m. k, þann mikilsverða þátt í mótun orkustefnu á Íslandi sem Kröfluframkvæmdin hefur verið.
Þá er einnig til meðferðar hér á hinu háa Alþ. tillaga um orkustefnu frá þm. Framsfl., sem er að mínu viti beinlínis krafa frá öðrum ríkisstjórnarflokknum um að mótuð verði framtíðarstefna í orkumálum á aðra lund en hæstv. ríkisstj. hefur gert til þessa. Það, að annar stjórnarflokkurinn af tveimur skuli flytja slíka till., sýnir aðeins og sannar hversu alvarlegt ástand er í orkumálum þjóðarinnar, þegar annar stjórnarflokkurinn telur sig í raun réttri knúinn til þess að gera uppreisn gegn stefnu hæstv. orkumálaráðh. og ríkisstj. í heild. Ég lít á þennan tillöguflutning Framsfl. um stefnumótun í orkumálum sem uppreisn af hans hálfu gegn stefnu hæstv. ráðh. Ég held að öllum alþm. og þ. á m. hæstv. ráðh. sjálfum sé þetta fullkomlega ljóst. En undir þeim hatti og í þeim umr. er sem sé hægt að fara öllu lengra út í þá sálma að ræða stefnuna í orkumálum almennt heldur en ástæða er e.t.v. til að gera við umr. um þetta frv.
Það var út af fyrir sig alveg rétt hjá hæstv. iðnrh. þegar hann svaraði hv. þm. Þórarni Þórarinssyni á síðasta fundi þessarar hv. d. og sagði m.a., að hér væri ekki um að ræða frv. sem flutt væri með öðrum hætti um þessi mál en tíðkast hefði allt fram til þessa, hér væri ekki um það að ræða að hann sem málsvari ríkisstj. og ríkisstjórnarflokkanna í orkumálum, því það er hæstv. ráðh. tvímælalaust enn þá, hvað sem verður, væri að taka upp neina nýja starfshætti í sambandi við frv.-flutning þennan. Hér er um að ræða frv. um virkjunarmál sem er flutt í anda frv. sem áður hafa verið flutt og samþ. hér á hinu háa Alþ. En það sem veldur því, að ég er einn af þeim sem telja að þessi frv.-flutningur eigi ekki erindi lengur, er sú reynsla sem við alþm. höfum fengið af því að slík frv. séu flutt og afgreidd með þessum hætti, sem heimildarlög til ríkisstj. frá Alþ. til þess að ráðast í stórar framkvæmdir án þess að Alþ. hafi nema algera lágmarksvitneskju um hvaða framkvæmd sé að ræða og raunar afsali sér frá og með þeim tíma, þegar heimildarfrv. er samþ., öllum ítökum og áhrifum í málinu.
Ég tel að það hafi komið í Ljós t.d. í sambandi við Kröfluvirkjun, að hér er um ráðstöfun að ræða sem ekki er aðeins heimskuleg, heldur stórhættuleg. Ég vil aðeins í því sambandi biðja hv. alþm. að kynna sér umr. sem urðu hér á hinu háa Alþ. þegar frv. um Kröfluvirkjun var upphaflega flutt. Hæstv. þáv. iðnrh. gerði í framsögu sinni grein fyrir því, hvernig hann hugsaði sér að standa að þeirri framkvæmd, og ég efast ekkert um að hæstv. þáv. iðnrh. ætlaði sér í raun réttri að standa þannig að því eins og hann skýrði Alþ. frá. Þar var m.a. gert ráð fyrir því, ef minni mitt brestur ekki, því það er nokkuð síðan ég kynnti mér allar þessar umr., að þessi framkvæmd færi mjög hægt og varlega af stað, og var m.a. gert ráð fyrir því, ef ég man rétt, að það væri ekki fyrr en á árinn 1978 eða 1979 sem fyrstu tilraunir á vélabúnaði virkjunarinnar gætu átt sér stað og þá aðeins á broti á því afli sem frv. gerði ráð fyrir að heimila ríkisstj. að koma á við Kröflu. Og hæstv. iðnrh. tók það sérstaklega fram, að kostir jarðgufuvirkjana væru einmitt þeir, að það væri hægt að byggja þær öðruvísi en vatnsaflsvirkjanir, með þeim hætti, að í vatnsaflsvirkjun þarf að stífla alla ána, það er ekki hægt að stífla hana í smáhlutum eða áföngum, en kosturinn við jarðgufuvirkjun er einmitt sá, að það er hægt að reka hana lengi vel sem tilraunavirkjun með litlu afli, með því að hafa tiltölulega fá „unit“ í gangi, eins og mig minnir að hæstv. ráðh. hafi sagt, og bæta síðan við vélaorku smátt og smátt.
En það var einn hv. þm. sem lýsti því yfir í þeim umr., að hafa ætti þá aðferð í málinu sem síðar var upp tekin. Sá þm. var hv. þm. Jón Sólnes, formaður Kröflunefndar. Hann lýsti því yfir í þessum umr„ að það væri algjörlega ástæðulaust að vera neitt að bíða eftir frekari rannsóknum eða tillögum sérfræðinga, heldur sjálfsagt að fara strax út í að panta vélar og efni til virkjunarinnar, áður en frekari rannsóknir væru framkvæmdar eða tillögur lægju fyrir, þannig að þær athuganir þyrftu út af fyrir sig ekki að tefja framgang málsins.
Þarna rákust á tvær framkvæmdaaðferðir: framkvæmdaaðferð hæstv. þáv. iðnrh. og framkvæmdaaðferð hv. þm. Jóns Sólness, sem síðar varð formaður Kröflunefndar. Ég þarf ekki að skýra það fyrir alþm., hvor hátturinn var uppi hafður, hvort sjónarmiðið það var sem réð. Ég vil aðeins benda hv. alþm. á að með þeim hætti, sem frv. um Kröfluvirkjun var afgreitt, hafði Alþ. afsalað sér öllum ítökum til áhrifa á það mál, en hélt ábyrgðinni eftir í sínum höndum. Jafnvel kynning hæstv. þáv. iðnrh. á málinu, upplýsingar hans til Alþ. um hvernig ætti að því máli að vinna, nægðu ekki, vegna þess að sá ráðh., sem síðar tók við, eða þeir aðilar, sem siðar tóku við framkvæmdinni, framkvæmdu hana með öðrum hætti en hæstv. þáv. iðnrh. hafði lýst fyrir Alþ.
Jafnvel yfirlýsingar iðnrh. í þessu sambandi eru engin trygging fyrir Alþ. eða alþm. Þetta hlýtur að færa okkur heim sanninn um það, þessi dýrkeypta reynsla, að Alþ. getur ekki og má ekki með slíkum hætti algjörlega afsala sér öllum áhrifum á framkvæmd slíks stórmáls eins og virkjanir eru, jafnframt því sem Alþ. er frá upphafi látið taka á sig ábyrgðina. Því ég vil minna hv. alþm. á að þegar þeir, sem bera ábyrgð á virkjunarframkvæmdum í þessu landi, eins og þeir sem staðið hafa að virkjunarframkvæmdunum við Kröflu, eru teknir í gegn og gagnrýndir fyrir þátt sinn í því máli, þá velta þeir ábyrgðinni beina leið yfir á Alþ., yfir á okkur, sem hér sitjum, og segja að það hafi verið Alþ. sem tók ákvörðunina um þetta, það sé Alþingi sem beri ábyrgðina.
Ég er hræddur um að það kæmi svipur á alþm. ef t.d. hæstv. menntmrh. flytti um það frv. hér á Alþ., að Alþ. samþ. að heimila honum að ráðstafa til framkvæmda í menntamálum samkvæmt A-hluta fjárlaga upphæð sem næmi 19 milljörðum röskum, samkvæmt nánari ákvörðunum menntmrh„ sem síðan ætti að sjá um framkvæmd málsins. Blönduvirkjun kostar á verðlagi í haust milli 19 og 20 milljarða kr. það er sama upphæð og fjárlög fyrir árið 1978 gera ráð fyrir að renni til menntamála undir lið 02 í A-hluta fjárlaganna til allra þeirra stofnana og einstakra framkvæmda sem þar eru taldar upp. Þessi afgreiðsla, að gefa einum ráðh. eða ríkisstj. heimild til að vinna að framkvæmd í landinu upp á 19 000 millj. kr. án þess að Alþ. hafi neitt þar um að segja annað en að fela handhöfum framkvæmdavalds að vinna slíkt verkefni væri það sama eins og ef við samþ. að till. menntmrh. að láta hann eða hans rn. hafa til ráðstöfunar 19–20 þús, millj. kr. til framkvæmda í menntamálum samkv. A-hluta fjárlaga eftir nánari á kvörðum ráðh. Ég er ansi hræddur um að það kæmi svipar á hv. alþm. ef slíkt frv. væri flutt. En þannig er staðið að hví frv., sem hér er flutt til laga um virkjun Blöndu. og þannig hefur verið staðið að öllum frv. um virkjunarmál, sem flutt hafa verið og samþ. á hinu háa Alþ. Þannig að það er út af fyrir sig alveg rétt hjá hæstv. iðnrh., að með þessum frv: flutningi hefur hann ekki breytt út af hefðinni. Hér er um að ræða nákvæmlega sams konar málatilbúnað og Alþ. þekkir. En eins og ég sagði áðan, þá hefur Alþ. reynslu af slíkum framkvæmdum sem er ógnvekjandi, reynslu sem er þannig, að virkjunarframkvæmdirnar við Kröflu hafa gert meira en að kosta þjóðina 10 þús. millj. kr, sem hún fær ekkert fyrir. Virkjunarframkvæmdirnar hafa kostað að Alþingi Íslendinga verður árlega að verja 1 500–1 900 millj. kr. eingöngu til þess að standa undir kostnaði við framkvæmd, sem unnin hefur verið fyrir 10 þús. millj. kr. og engum arði getur skilað. Hér er um að ræða byrði af heimskulegri framkvæmd, sem er áþekk um það bil 1/3 af byrðinni sem þjóðin varð að bera vegna náttúruhamfaranna í Vestmannaeyjum. Mistökin við Kröflu kosta okkur árlega a.m.k. sem samsvarar 1/3 af því áfalli sem við urðum fyrir vegna náttúruhamfaranna í Vestmannaeyjum, fyrir utan það, að þær 10 þús. millj. kr., sem þarna er um að ræða, hefðum við allt eins getað tekið og kastað í sjóinn. Svo eru menn að furða sig á því, að íslensk alþýða skuli ekki hafa álíka afkomumöguleika og álíka mikinn kaupmátt fyrir sín laun eins og fólk í nálægum löndum. Hvað haldið þið, hv. alþm., að hægt hefði verið að gera við það fé, sem nú liggur bundið engum til gagns norður við Kröflu, til þess að bæta hag íslensks launafólks með einum eða öðrum hætti?
Ég tel að frv. eins og það, sem hér er flutt, sé þess eðlis að Alþ. geti ekki lengur afgreitt slík mál frá sér. Með þessu er ég ekki að taka afstöðu á móti því, að Blanda verði virkjuð. Það getur vel verið að það sé nauðsynlegt. Það getur vel verið að það sé eðlilegt og réttlátt. En ég hef bara ekki í höndum, hvorki í þessu frv. og fskj. né í neinu því, sem fram hefur komið, neinn rökstuðning sem ég get fallist á að sé þess eðlis, að ég geti gert mér grein fyrir hvort tímabært sé að ráðast í þessa framkvæmd. Á meðan ég verð ekki sannfærður um að það sé rétt og tímabært að eyða 20 milljörðum af fé þjóðarinnar til ákveðinnar framkvæmdar, þá mun ég greiða atkv. gegn því. Ég mun ekki sitja hjá, ég mun greiða atkv. gegn því.
Við skulum átta okkur á því, hvað fylgir þessu frv. af rökstuðningi fyrir framkvæmdinni. Það fylgja nokkur landakort sem sjálfsagt eru gagnleg fyrir þá sem vilja kynna sér betur staðhætti í nágrenni virkjunarsvæðisins. Ekki kvarta ég yfir því, að landafræðiþekking þm. sé aukin, en fyrir það borga ég ekki 20 þús. millj. kr, af almannafé. Þá eru á bls. 6 nokkrar helstu einkennistölur á fskj. í og á bls. 7 nokkrar kostnaðartölur á fskj II. Þar kemur m.a. fram að heildarkostnaður vinnsluvirkja er áætlaður 14.8 milljarðar kr. Hv. þm. Páll Pétursson hefur bent á að hér sé um að ræða sömu kostnaðaráætlun endurprentaða eins og lögð var fyrir hv. Alþ. í fyrra, fyrir einu ári, þegar þetta sama mál var rætt. Við lifum í þjóðfélagi með milli 30 og 40% verðbólgu sem kemur auðvitað misjafnt niður á einstaka framkvæmdaþætti. Samt sem áður er Alþ. ekki einu sinni sýnd sú virðing þegar það á að samþ. framkvæmd upp á 20 þús. millj. kr., að það sé lálið vita um endurskoðaða kostnaðaráætlun frá því sem sýnt var í fyrra.
Þegar afgreidd eru fjárlög fá ýmsir kostnaðarþættir fjárlaga, jafnvel kostnaðarþættir upp á fáar millj. kr., endurskoðun frá því að fjárlagafrv. er lagt fram í októbermánuði og þangað til þau eru afgreidd í lok desember. Þessi endurskoðun er gerð ekki einu sinni, heldur tvisvar eða þrisvar, við suma framkvæmdaþætti á þessum tíma. En þegar á að biðja Alþ. að samþ. heimild til ríkisstj. um virkjun upp á kannske 19 þús. millj. kr., 20–21 þús. millj. — guð má vita hvað, þá er þinginu ekki einu sinni sýnd sú virðing, að það sé látið sjá endurskoðaðar kostnaðaráætlanir sem eru orðnar meira en eins árs gamlar, sennilega eins og hálfs árs gamlar, í verðbólgu sem á ársgrundvelli er a.m.k. 35%.
Ef við lítum aðeins betur á þessa kostnaðaráætlun, þá eru okkur gefnar upplýsingar um framleiðslukostnað á kwst., 2.43 kr., og okkur er sagt: Þetta er niðurstaðan um hagkvæmni virkjunarinnar. Kostnaðurinn á kwst. af rafmagni, sem hún framleiðir, verður 2.43 kr. Hér er um að ræða tölur, eins og margoft hefur verið bent á, sem verkfræðingar nota til þess að velja á milli ákveðinna virkjunarkosta. Þessar tölur segja ekki nokkurn skapaðan hlut um kostnaðarverð á kwst. frá virkjun miðað við markaðsaðstæður á hverjum tíma. Hér er aðeins um að ræða kostnaðartölur, mjög grófar áætlanir, fyrir verkfræðinga til að segja til um hvort að þeirra áliti sé hagkvæmara að virkja á stað A heldur en á stað B. Við skulum setja þetta upp með svolítið öðru dæmi, svo að menn átti sig betur á hvað hér er um að ræða.
Við skulum segja sem svo, að hæstv. ríkisstj. leggi fyrir Alþ. að ríkissjóður taki þátt í því að reisa skóverksmiðju á Íslandi, sennilega um leið og skipaútgerð ríkisins og Landsmiðjan og önnur slík þjóðþrifafyrirtæki yrðu lögð niður. Við skulum segja sem svo, að látin hafi verið fara fram athugun á því, hver yrði framleiðslukostnaður á eitt par af skóm miðað við það, að þarna væri um að ræða verksmiðju sem framleiddi 10 þús. pör af skóm í öllum stærðum, frá númeri 36 upp í númer 45, ef það væri kostur A, og hver yrði framleiðslukostnaður á eitt par af skóm miðað við það, að verksmiðjan framleiddi 10 þús. pör af hægri fótar skóm í stærðinni 45. Að sjálfsögðu yrði kostnaður við það að framleiða 10 þús. pör af hægri fótar skóm í stærðinni 45, framleiðslukostnaður á skó, miklu, miklu minni heldur en framleiðslukostnaður á skó við að framleiða 10 þús. pör af skóm í öllum stærðum, frá stærðinni 36 í stærðina 45. Við skulum segja sem svo, að við alþm. samþ. síðan í kjölfar þessarar athugunar frv. þar sem ákveðið væri að reisa skóverksmiðju til þess að framleiða 10 þús. pör af hægri fótar skóm í stærðinni 45. Skyldi nú ekki koma svipur á okkur þegar fara ætti að selja þennan skófatnað? Hver skyldi vilja kaupa 10 þús, hægrifótarskó í stærðinni 45?
Það er nákvæmlega það sama sem verðið er að gera hér. Þarna er verið að sýna okkur kostnaðartölur til þess að velja á milli einstakra kostnaðarþátta, t.d. stórrar virkjunar við Blöndu eða smárrar virkjunar í Villinganesi, og það er sagt hvað framleiðslukostnaðurinn yrði á einingu, miðað við að allt væri selt, en það er bara ekki allt selt. Við þurfum að fá að sjá hver á að kaupa alla þá orku sem Blanda á að framleiða, þannig að hægt sé að selja orkuna á 2.43 kr. Hvað haldið þið að kostnaðarverðið á framleidda kwst. yrði ef Blönduvirkjun væri risin og aðeins væri hægt að selja sem samsvaraði 10% af mögulegri framleiðslugetu virkjunarinnar? Láta menn sér þá detta í hug að kostnaðarverðið á kwst. yrði 2.43 kr.? Nei, auðvitað ekki.
Það verð, sem Kröfluvirkjun þarf að fá fyrir þá orku sem sú virkjun getur selt í dag, miðað við þær þarfir sem eru fyrir þá orku, er yfir 40 kr. á kwst., þó að framleiðslukostnaður virkjunarinnar hafi verið reiknaður eitthvað undir 2 kr. á kwst., ef ég man rétt.
Þetta er náttúrlega alveg fráleitt og fáheyrður barnaskapur af alþm., ef þeir taka við því að samþ. framkvæmd eins og hér um ræðir, samþ. fyrirtæki sem kostar í uppbyggingu 20 milljarða kr., án þess að einu sinni sé reynt að spá um hvernig þetta fyrirtæki eigi að losna við framleiðslu sína. Hvað mundu menn segja, ef þinginu hefði á sínum tíma verið sýnt frv. um málmbræðsluna á Grundartanga án þess að nokkuð hefði fylgt um það, hvernig ætti að selja framleiðsluvöru fyrirtækisins? (Gripið fram í.) Já, það er á dagskrá hér. Ég hélt að hv. þm. Jónas Árnason vissi það allra manna best, því ég held hann hafi ekki gert annað s.l. tvö ár en að stúdera það mál. En gott og vel. Ég er ansi hræddur um að það kæmi svipur á menn, ef þeim væri undir eðlilegum kringumstæðum sýnd áætlun um gerð fyrirtækis er kostaði 20 þús. millj. kr. án þess að fylgdi svo mikið sem stafur um hvernig þetta fyrirtæki ætti að selja sína framleiðsluvöru, hver vilji kaupa og hversu mikið sé hægt að selja. Ég tek það fram strax til þess að fara ekkert að orðlengja miklu meira þar um, að ég mun aldrei samþ. heimild til einnar eða neinnar ríkisstj. um eina eða neina virkjun án þess að ég fái að sjá slíkar tölur, án þess að ég fái að sjá spár um hvernig eigi að reka virkjunina á a.m.k. fyrstu árunum, hver ætli að kaupa, hver nauðsynin sé, hver þörfin sé á slíkri framkvæmd og hvernig hún komi út rekstrarlega. Ég bað um, þegar ég tók til máls um þetta sama mál í fyrra, að slíkt yrði sýnt. Nú er málið endurflutt og ekkert af því fylgir.
Ég sem sé dreg ekki í efa að svo stöddu hagkvæmni virkjunar Blöndu. Ég dreg heldur ekki í efa, að það geti vel verið að nauðsynlegt sé að ráðast í þessa framkvæmd. Ég einfaldlega treysti mér ekki til þess að meta neitt af því vegna þess, að ég finn ekkert í þessu frv. sem sýni mér það svart á hvítu, þannig að ég geti sannfærst um það sjálfur. Um þetta vantar allar upplýsingar, og mér finnst það hreint glapræði af mér sem alþm. að ætla að taka ábyrgð á framkvæmd eins og þessari án þess að hafa nokkrar upplýsingar þar að lútandi. Ég veit að þetta hefur verið gert. Ég veit að alþm. hafa tekið á sig slíka ábyrgð. En hún hefur heldur betur komið þeim í koll. Ég hélt að menn vissu það, að við Íslendingar höfum nóg við peningana að gera. Ég hélt að menn væru búnir að gera sér grein fyrir því, að það eru ekki algild sannindi og langt í frá, að það sé gott að byggja eina virkjun, betra að byggja tvær virkjanir, best að byggja þrjár virkjanir. Auðvitað er gott að eiga þrjár, fjórar, fimm virkjanir ónotaðar uppi í erminni til þess að hlaupa upp á kringum árið 2001 eða eitthvað slíkt. En slíkt getur ekki neinn leyft sér nema sá sem hefur það mikið af fjármunum úr að spila, að hann á við peningana að gera. Mér finnst að áður en veit ekki hvað hann á við peningana að gera. Mér finnst að áður en við vitum hvernig við eigum að leiða til lykta framkvæmd í orkumálum sem kostaði okkur 10 þús. millj. kr. og hefur engu skilað okkur enn og mun engu skila okkur á næstu árum nema tapi, þá sé ábyrgðarhluti af okkur að ráðstafa tvöfaldri þeirri upphæð í aðra virkjun sem ég fæ ekki séð að nauðsyn sé á.
Ég vil aðeins að lokum benda mönnum á þá einföldu staðreynd, að í stjörnuorkuspánum, sem við höfum fengið, m.a. orkuspánni frá orkuspárnefnd frá febr. 1977, er framkvæmd spá — ekki um orkunotkun, heldur um orkuþörf, af þeirri einföldu ástæðu að þar eru settar fram í tölum upplýsingar um þarfir íslensku þjóðarinnar fyrir raforku. Þetta er ekki spá um orkunotkun, vegna þess einfaldlega að það er langt frá því að hægt sé að uppfylla þær þarfir, jafnvel þó okkur skorti ekki fé til virkjana, einfaldlega af sömu ástæðu og Alþ. hefur verið sett upp að vegg gagnvart virkjuninni við Sigöldu og framkvæmd málmblendiverksmiðjunnar á Grundartanga. Við vitum að það er skortur á raforku til húsahitunar, t.d. vestur á fjörðum og norður í landi. Við vitum að við höfum hér á suðvesturhorninu, á Landsvirkjunarsvæðinu, meira en nóg af ódýrri raforku, ódýrustu orku sem við eigum til í okkar landi, og þá er ekki furða að fólk spyrji: Hvernig stendur þá á því, að Alþ. er neytt til þess að selja þá raforku erlendu stóriðjufyrirtæki en ver ekki orkunni heldur til þess að kynda upp húsnæði fólks norður eða vestur á landi? Svarið er að sjálfsögðu ákaflega einfalt. Svarið er svo einfalt, að raforka verður ekki flutt með skipum eða flugvélum. Hún verður ekki send í bögglapósti, hversu duglegir sem menn eru að pakka bögglum inn. Raforka verður að flytjast eftir þeim leiðum sem raforka er flutt, og við hreinlega getum ekki komið hinni ódýru orku af suðvesturhorninu til fólksins sem býr við orkuskortinn á Norður- og Vesturlandi, vegna þess að bæði skortir línurnar, sem eiga að flytja þessa raforku, og dreifikerfið í bæjum og byggðarlögum á þessum stöðum. Þetta er hið stóra gat í orkuspá stjörnuspámannanna sem hæstv. ráðh. styðst við. Þetta er hið stóra gat. Það er alveg rétt metin þörfin á raforku sem kemur fram í orkuspánni. En það hefur bara algjörlega gleymst að geta þess hjá orkuspánefnd, að það er ekki hægt að fullnægja þessari þörf þó að raforka sé fyrir hendi, einfaldlega vegna þess að það eru ekki til flutningsleiðir fyrir hana. Þar vantar bæði stofnlínur, dreifilínur og endurbyggingu alls raflínukerfis í kaupstöðum.
Ég hef spurt að því, hvað þetta mundi kosta og hvað það mundi taka mörg ár að koma þessari forsendu í lag svo að orkuspáin frá febrúar 1977 sé marktækari heldur en stjörnuspár Dagblaðsins, Vísis og Morgunblaðsins, og mér hefur verið skýrt frá því, að það sé enginn maður í landinu sem hafi yfir þeim upplýsingum að búa, að hann treysti sér til að áætla kostnaðinn. Að vísu getur rafmagnsveitustjóri ríkisins áætlað kostnaðinn við gerð dreifilína, en hann hefur engar upplýsingar til þess að áætla kostnað við endurbyggingu dreifikerfisins, t.d. í kaupstöðum og öðrum þéttbýlisstöðum, svo að hægt sé vegna dreifikerfisins að taka upp rafhitun húsa. En hann hefur sagt það í mín eyru og fleiri manna, að jafnvel þó að nægir peningar væru til til þess að vinna þetta, sem ekki eru og ekki hafa verið útvegaðir, þá væri ekki nægilega mikið til af sérhæfðu vinnuafli í landinu til þess að vinna þetta verk á skemmri tíma en 10 árum. M.ö.o.: gatið í orkuspá orkuspárnefndar frá árinu 1977, sem hæstv. ríkisstj. reisir öll sín framkvæmdaáform á, það er svo stórt að í það verður ekki stoppað á skemmri tíma en 10 árum og á meðan hripar allt niður.
Þetta vildi ég biðja fólk að hafa í huga. Orkuspá orkuspárnefndar frá árinu 1977 er með þeim stóra galla, að jafnvel þó að þörfinni sé þar rétt lýst er þar ekki spáð um notkunarmöguleika, vegna þess að þar vantar það sem við á að éta. Það vantar í hana frásögn og áætlun, frásögn af því, hvernig dreifikerfið er, og áætlun um hvernig eigi að endurbæta það.
Að lokum þetta: Mér finnst sjálfsagt og mun styðja að því fyrir mitt leyti, að Alþ. verji fé til þess að rannsaka hugsanlega virkjunarkosti. Í fskj. VI með frv. því sem hér er flutt, umsögn Jakobs Björnssonar orkumálastjóra um frv., segir m.a., með leyfi forseta:
„Talið er, að nauðsynlegar rannsóknir við Blöndu, þar til unnt er að taka lokaákvörðun um framkvæmd hennar, taki 2–3 ár og kosti hátt í 200 millj. kr.“
Orkumálastjóri segir sem sé að það sé í fyrsta lagi ekki hægt að taka lokaákvörðun um framkvæmd Blönduvirkjunar fyrr en eftir 2–3 ár, og þá leyfi ég mér að spyrja: Hvað er þetta frv. þá að gera hér? Í annan stað upplýsir orkumálastjóri að það taki 2–3 ár að ljúka nauðsynlegum rannsóknum áður en hægt sé að taka þessa ákvörðun og þetta verkefni kosti 200 millj. kr. Ég er reiðubúinn til að samþ. með einum eða öðrum hætti frv. eða þáltill. um að varið verði 200 millj. kr. í því skyni að ljúka þessum rannsóknum við Blönduvirkjun. Ég er fús til að bæta við nokkrum millj. til þess að unnt sé að gera áætlun fyrir okkur alþm. og hæstv. ríkisstj. og hæstv. ráðh. um rekstrarafkomu slíks fyrirtækis. En ég samþ. hvorki þetta frv. né annað fyrr en slíkt liggur fyrir.