07.02.1978
Sameinað þing: 45. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 2000 í B-deild Alþingistíðinda. (1640)
48. mál, þjóðaratkvæði um prestkosningar
Jónas Árnason:
Herra forseti. Ég vil ekki láta hjá líða að þakka hv. síðasta ræðumanni fyrir þau orð sem hann lét falla áðan, þær aths. sem hann gerði við málflutning æðsta manns þjóðkirkjunnar að því er varðar þessa stofnun, Alþingi, æðstu stofnun íslensku þjóðarinnar. Mér þótti honum mælast svo vel, að ég fyrirgef honum fúslega misskilning varðandi ýmislegt sem ég sagði þegar þessi umr. hófst fyrir nokkrum dögum.
Eitt var það, að ég vitnaði í grg. með þáltill. þeirra forsetanna. Ég er nú ekki með hana hér í ræðustól, en það er rétt sem hv. þm. sagði, að það, sem ég tilgreindi þar, var innan gæsalappa, og ég hélt að það skildist, að ég var ekki að vitna þar í orð flm. till., heldur ályktun frá Kirkjuþingi. Og þegar ég vakti athygli á stíl þessarar ályktunar eða þessarar tilvitnunar, að hún væri vel stíluð, það væri enginn skussi sem héldi á pennanum, þá átti ég við vissan mann sem ekki á sæti á Alþingi.
Ég vil taka það fram til að fyrirbyggja allan misskilning, að ég skil vel ástæðuna fyrir því, að hæstv. forsetar Alþ. sameinast um að flytja þessa till. Þeir vilja leysa vanda sem upp er kominn. Og ég er sammála hv. síðasta ræðumanni um það, að niðurstaða þjóðaratkvgr. um þetta hlýtur auðvitað að verða sú, eins og hv. þm. Helgi Seljan sagði líka um daginn þegar umr. hófst, að þjóðin vill halda því skipulagi sem hún hefur notið í þessum málum síðan 1915, hún vill fá að kjósa presta, eins og hún hefur hingað til gert, það er ekki nokkurt vafamál. En ég og ýmsir fleiri teljum að tilefnið til þess að fara nú að leggja mál undir þjóðaratkv., undir dóm þjóðarinnar, veita henni tækifæri til þess að neyta þessa réttar sem felst í ákvæðinu um þjóðaratkv. í stjórnarskránni, — þetta tilefni sé allt of lítilfjörlegt til slíks. Ég er algerlega andvígur því að vera að bera mál eins og þetta undir þjóðaratkv. Mér finnst það vera allt of lítið mál til þess. Og þá skilur hv. þm. Jón Sólnes að ég styð ekki heldur till. hans um að fara að bera bjórinn undir dóm þjóðarinnar á þennan hátt. Bjórinn er enn þá minna mál en þetta og enn minni ástæða til þess að hefja slíkt tilstand út af honum sem þjóðaratkv. er.
M.ö.o.: við erum sammála varðandi afstöðu æðsta manns þjóðkirkjunnar í þessum efnum og óviðurkvæmilegt orðbragð hans, ég og hv. þm. Þorvaldur Garðar. Og það var sannarlega ekki vanþörf á að þessi embættismaður fengi ádrepu af því tagi sem hann fékk áðan frá hæstv. forseta Ed. Alþingis. Þökk sé forseta Ed. Alþingis fyrir þetta.
Ég held því fram, að í staðinn fyrir að draga úr lýðræði innan þjóðkirkjunnar ætti að auka það. Það ætti að auka það með því að biskup væri aðeins kosinn til 4–5 ára eins og forseti lýðveldisins. Ef frambjóðandi kæmi á móti honum eftir 4–5 ár yrði hann að fara út í kosningaslag um þetta embætti. Og ég er meira að segja á því, að það sé athugandi að þetta gildi líka um presta, að söfnuðir fái tækifæri til þess að tefla manni á móti þeim ef þeim líkar ekki við þá, svo að þeir verði ekki fríaðir við það að fara í einar kosningar í upphafi embættisferils síns eða einhverjar kannske seinna, ef þeir vilja skipta um söfnuð, heldur verði þeim uppálagt að verja embætti sitt á 4–5 ára fresti í kosningum ef söfnuðurinn telur ástæðu til þess. Þetta ætti líka að mínum dómi að gilda um fleiri embættismenn, t.d. sýslumenn og marga, marga fleiri.
Ég vitna til þess, sem ég sagði um þjóðkirkjuna hér um daginn, umhyggju mína fyrir því, að Íslendingar búi við sæmilega heilbrigt trúarlíf. Sú umhyggja sprettur ekki af því, að ég hafi neinn sérstakan áhuga á trúmálum, heldur af hinu, að mér er ljóst að trúarþörf manna er það mikil, að það er ómögulegt að horfa fram hjá þessu. Þess vegna vil ég viðhalda því skipulagi sem við búum við í dag, þar sem er þjóðkirkjan íslenska með allt sitt ágæta frjálslyndi, fyrirmyndar trúarstofnun, eins og ég sagði, — hv. þm. Þorvaldur Garðar vitnaði í það áðan, — „þegar hún væri borin saman við ýmsar aðrar trúarstofnanir,“ hvað sem ég ætti við með því. É'g á við það sem ég sagði, að þetta sé fyrirmyndar trúarstofnun. Trúarstofnun sýnist mér að við verðum að hafa. Og þá er það aðalatriðið fyrir mér, tiltölulega trúlausum manni, að trúarstofnunin geri gott, geri mannssálunum gott, en ekki illt. Ég tel að þegar á allt er litið geri þjóðkirkjan íslenska gott. Hún bægir frá okkur trúarofstæki, sem herjar víða. Ég nefndi í því sambandi nágranna okkar, t.a.m. Norðmenn. Og ég verð að segja því miður, vinir mínir Færeyingar hafa æðioft orðið hart leiknir af völdum trúarofstækis, heimatrúboðsvitleysunnar allrar og þess helvítisboðskapar sem postular þeirra trúarhreyfinga hafa uppi og leiðir oft til sálartruflana.
Ég vil aftur víkja að þessu endalausa tali um það, að ekki sé sæmandi fyrir presta að taka þátt í kosningum, vegna þess að þeim fylgi svo miklar mannskemmdir. Allt er þetta komið frá prestunum sjálfum, þessar kröfur um að aflétta þessum kosningum, hætta þessum kosningum. Kröfurnar um þetta koma frá þeim mönnum sem þola ekki þessar kosningar, að því er virðist. Ég efast reyndar um að allir klerkar taki undir sjónarmið biskups í þessu efni. Þeim hefur að vísu fjölgað sem hafa formlega gert það og greitt atkv. með ályktunum hans á Kirkjuþingi. Ég veit ekki um ástæður til þess. En ég verð að segja að prestar hækka ekki sérlega mikið í áliti hjá mér við það að sú staðreynd blasir við, að þeir fylkja sér æ fastar um þessar ályktanir, þessar ólýðræðislegu kröfur um það, að þeir þurfi ekki að standa í kosningum.
Maður gæti haldið, þegar maður fréttir af því, hver vinnubrögðin eru í slíkum kosningum, þá gæti maður lagt það þannig út, að eitthvað alvarlegt amaði að þjóðkirkjunni íslensku. Ég endurtek það sem ég sagði um daginn, að svo er ekki að mínum dómi. Það er eitthvað að því fólki sem stendur í þessum kosningum. Og ég vil bæta því við, af því að ég nefndi um daginn prófkosningar í þessu sambandi, að ég tel að það sé alveg út í bláinn, það sé fásinna að dæma stjórnmálaflokka, eðli þeirra, eftir þeim skuggahliðum manneðlisins sem birtast í sambandi við prófkjörin innan þessara flokka: níði og rógi og mannskemmdum. Ég vil ekki dæma stjórnmálaflokka eflir þeim. Þetta sprettur af einstaklingunum sem taka þátt í þessu. Við drögum stórlega í efa, dreifbýlismenn, að þetta sé einkenni á prestskosningum. Og ég endurtek það sem ég sagði um daginn, að ég hef ekki orðið var við þetta á Vesturlandi eða yfirleitt að menn kveinkuðu sér undan prestskosningum. Ég leyfi mér að segja að mönnum þyki þetta heldur svona dægrastytting, þeim sem eru þá ekki þeim mun meiri ofstækismenn, fyrir utan það að menn vilja hreint og beint fá að ráða því hver presturinn er, hvaða maður skuli vera þeirra sálusorgari.
Hugmyndir um það, að biskup skuli ekki kosinn nema til ákveðins tíma, þessar hugmyndir, ég sé einn um þær. Ýmsir fleiri hafa sett þær fram. Í síðasta hefti Kirkjuritsins segir í viðtali við dr. theol. Sigurð Pálsson vígslubiskup m.a., með leyfi forseta:
„Ég vildi hafa biskupana þrjá í landinu. Auk þess vildi ég innleiða það, að biskupar sitji ekki á stóli nema ákveðið árabil. Enn fremur vildi ég að biskup yrði jafnan kosinn árinu áður en hann á að taka við embætti. Þá gæfist honum tóm til að búa sig undir starfið og kynna sér það sem hann þekkir ekki til embættisrekstrarins.“
Síðan segir séra Sigurður Pálsson:
„Þegar biskup situr ótakmarkaðan tíma eða ævilangt er óumflýjanlegt að því fylgi stöðnun á ýmsa lund. Þar að auki er þetta allt of mikið verk fyrir einn mann, eins og Sigurgeir biskup sagði. Og einu vildi ég við þetta bæta,“ segir séra Sigurður: „Það gengur náttúrlega ekki að biskup hafi algert einveldi, meira að segja í öllum smámunum. Það verður að dreifa verkefnunum, ekki aðeins til þess að þau verði fljótar af hendi leyst, heldur til þess að virkja fólkið og fá því ábyrgð á því sem gerist í kirkjunni. Auk þess held ég að gersamlega sé vonlaust að ætla að reka kirkjuna með einum saman prestum. Við höfum hér sóknarnefndir, sem aldrei hafa orðið svo virkar sem til var ætlast. Þær gætu orðið að liði. Við þurfum einnig að hafa eitthvað þeim líkt í kringum biskupinn eða biskupana, réttara sagt, til þess að taka ákvarðanir með þeim. Með því móti yrði kirkjan alltaf samferða nútíðinni, og það þarf hún að vera, því að þótt stöku sinnum geti komið fram biskup sem er alhliða og eldist ekki,“ segir séra Sigurður Pálsson, „þá er það alger undantekning.“
Og lýkur hér tilvitnuninni, og þar með læt ég lokið ræðuhöldum mínum um prestskosningar að sinni.