06.04.1978
Efri deild: 75. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 3221 í B-deild Alþingistíðinda. (2386)
103. mál, gjaldþrotalög
Dómsmrh. (Ólafur Jóhannesson) :
Herra forseti. Frv. það til gjaldþrotalaga, sem hér liggur fyrir, hefur sætt meðferð í hv. Nd. og verið samþ. þar með talsverðum breytingum, þ. e. a. s. að breytingar voru nokkuð margar að tölunni til, en hins vegar ekki svo verulegar að þær högguðu við efni frv. að neinu ráði. Mér hefur skilist, að allshn. beggja d. hafi að einhverju leyti unnið saman við athugun á frv. Vona ég að það komi til góða við afgreiðslu þess hér.
Um alllangt skeið hefur borið brýna nauðsyn til þess að löggjöf um gjaldþrotaskipti væri endurskoðuð, og gjaldþrotameðferð hefur sætt nokkurri gagnrýni. Sú gagnrýni hefur að mínum dómi átt nokkurn rétt á sér, þar sem meðferð á einstökum þrotabúum hefur oft og tíðum dregist úr hófi fram, en það hefur aftur á móki haft í för með sér, að eignir búsins, hafi þær þá verið nokkrar, hafa að sjálfsögðu rýrnað með ári hverju. Ég hef látið kanna, hvort unnt væri að breyta framkvæmd núgildandi laga um gjaldþrotaskipti án þess að gera jafnframt breytingu á lögunum. Niðurstaða þeirrar könnunar varð í stuttu máli sú, að ekki þótti unnt að gera æskilegar breytingar á framkvæmdinni nema lögunum væri áður breytt.
Lög um gjaldþrotaskipti voru fyrst sett hér á landi 1894. Lög þessi voru byggð á dönskum lögum frá árinu 1872. Árið 1929 voru svo sett hér á landi lög um þetta efni. Þau lög byggðu í grundvallaratriðum á reglum hinna eldri laga, en þó var breytt einstökum atriðum er ágreiningi höfðu valdið í lögunum frá 1894. Það er álit ýmissa, sem til þekkja, að með því að breyta fyrstu lögunum um gjaldþrotaskipti, eins og gert var árið 1929, hafi verið stigið spor aftur á bak. Núgildandi lög hafa nefnilega frá upphafi verið haldin ýmsum ágöllum sem þó er ekki ástæða til að rekja hér.
Þessi gjaldþrotalög frá 1929 hafa staðið svo til óbreytt fram á þennan dag. Árið 1972 voru að vísu gerðar breyt. á lögunum í því skyni að greiða fyrir rannsóknum á gjaldþrotamálum. Breyt. þessar hafa þrátt fyrir góðan vilja þeirra, sem að þeim stóðu, ekki náð tilætluðum árangri. Árið 1972 var Þór Vilhjálmssyni, nú hæstaréttardómara, falið að endurskoða löggjöf um skipti, þá fyrst og fremst gjaldþrotaskipti. Þór skilaði fyrst frv. til breyt. á lögum um skuldaröð og var það frv. síðan samþ. sem lög nr. 32 frá 1974. S. l. haust skilaði hann svo því frv. sem hér liggur fyrir til umr.
Ég lét gera tvær smábreyt. á frv. eins og það kom frá hendi höfundar. Fyrri breyt. laut að því, að skiptaráðandi skyldi jafnan krefja lánardrottinn um tryggingu vegna kostnaðar eða bóta áður en gjaldþrotaúrskurður væri kveðinn upp. Þessu ákvæði var aftur breytt í hv. Nd. þannig, að nú er aðeins um að ræða heimild fyrir dómara að krefja. Síðari breyt. miðaði að því, að sá, sem krefst gjaldþrotaskipta, beri ábyrgð á greiðslu skiptakostnaðar, ef eignir búsins hrökkva ekki fyrir skiptakostnaði.
Það má segja í stuttu máli, að tveir megingallar hafi verið á framkvæmd gjaldþrotaskipta hér á landi síðustu ár. Í fyrsta lagi fá kröfuhafar sjaldnast nokkuð upp í kröfur sínar, og í öðru lagi taka skiptin of langan tíma. Þessi atriði eru að sjálfsögðu samtvinnuð þar sem dráttur á því að ljúka skiptum hefur að sjálfsögðu það í för með sér, að minni eignir koma til skipta en ella væri. Í frv. þessu er reynt að ráða bót á þessum tveimur meginágöllum, en jafnframt er leitast við að færa reglur um sjálfa skiptameðferðina í nútímalegra horf, einkanlega þannig, að horfið verði frá því, eins og nú er, að skiptaráðendur þurfi að fara með alla búsmeðferðina, og lagt er til að í stað þess verði tekinn upp sá háttur, sem tíðkast í nágrannalöndunum, að heimilt sé að fá sérstaka skiptastjóra eða bústjóra og þeir fari að mestu leyti með skiptameðferðina eftir að gjaldþrotaúrskurður hefur verið kveðinn upp. Þannig er gert ráð fyrir að meginreglan verði sú, að sérstakur skiptastjóri fari með önnur þrotabú en þau þar sem um tiltölulega lágar fjárhæðir er að tefla og meðferðin með öðrum hætti er einföld. Skiptaráðanda er líka veitt heimild til þess að ráða bústjóra til bráðabirgða þar til hinn eiginlegi skiptastjóri hefur verið útnefndur. Þetta ætti hvort tveggja í senn að greiða fyrir því, að skipti gengju hraðar en nú er, og létta störfum af skiptaráðanda og verða haganlegri meðferð á skiptunum. Þessi skipan er í samræmi við till. sem Lögmannafélag Íslands gerði á sínum tíma varðandi þetta efni.
Enn fremur er stefnt með þessu frv. að því að fækka gjaldþrotabeiðnum með vissum ráðstöfunum sem felast í frv., en segja má að krafa um gjaldþrotameðferð hafi hér verið notuð sem eins konar innheimtuaðgerð. T. d. berast borgarfógetaembættinu í Reykjavík á hverju ári hundruð gjaldþrotabeiðna á einstaklinga sem fyrirsjáanlega eru algjörlega eignalausir. Fer þannig mikið af dýrmætum tíma skiptaráðanda í að afgreiða slíkar beiðnir, að sjálfsögðu með litlum eða engum árangri. Ákvæðin um ábyrgð á greiðslu kostnaðar og ákvæðin um heimild til þess að krefjast tryggingar fyrir greiðslu kostnaðar ásamt öðrum ákvæðum eiga að koma í veg fyrir það sem kalla má misnotkun af þessu tagi.
Í þessu frv. eru viss nýmæli tekin upp eftir erlendri fyrirmynd, eins og t. d. ákvæðin um greiðslustöðvun, sem ég skal nú ekki fara nánar út i, en vísa til frv. og aths. við það.
Mér skilst, herra forseti, að fundartíminn sé nokkuð afmarkaður. Þess vegna ætla ég ekki að lengja framsöguræðu mína um þetta mál, en vísa til ítarlegrar grg. eða aths., sem frv. fylgja, og vil endurtaka það, að ég tel mjög mikla þörf á því, að þetta frv. verði að lögum á þessu þingi. Í því er að finna margar breyt., sem tvímælalaust eru til bóta. Auðvitað þarf framkvæmdin að fylgja á eftir, en einmitt á þessu sviði dómsmálakerfisins er alveg sérstök þörf á endurbótum. Ég leyfi mér því að vonast til þess, og líka með hliðsjón af því að nokkur samvinna mun hafa verið um athugun á frv. við meðferð þess í Nd., að þetta frv. fái skjótan framgang.
Ég leyfi mér að leggja til, að frv. verði nú að lokinni þessari umr. vísað til 2. umr. og hv. allshn.