27.04.1978
Sameinað þing: 73. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 4096 í B-deild Alþingistíðinda. (3329)
Almennar stjórnmálaumræður
Utanrrh. (Einar Ágústsson):
Herra forseti. Háttvirtu áheyrendur. Senn líður að lokum þessa kjörtímabils og er því eðlilegt að ríkisstj. geri grein fyrir störfum sínum áður en dagar hennar eru allir. Tímans vegna verður þó að stikla á stóru og mun ég hér aðeins drepa á örfá atriði.
Í því rn., sem ég hef starfað, er eitt mál sem borið hefur ægishjálm yfir öll önnur þann tíma sem ég hef verið þar — landhelgismálið að sjálfsögðu. Til þess að gera langa sögu stutta finnst mér skýrast til mats á því, hvað áunnist hefur, að bera saman, hvernig umhorfs var í fiskveiðilögsögumálum Íslendinga árið 1971 annars vegar og ástand þeirra mála nú hins vegar.
Árið 1971. þegar ég fór fyrst til samningaviðræðna við Breta og Vestur-Þjóðverja, voru aflatölur þessara þjóða á Íslandsmiðum sem hér segir: Bretland 210 þús. tonn, Vestur-Þýskaland 125 þús. tonn, en auk þess höfðu fiskað á Íslandsmiðum aðrar erlendar þjóðir og mun afli þeirra hafa numið samtals 56 þús. tonnum. Alls er þarna því um að ræða 391 þúsund tonn.
Leiðsögn Haag-dómstólsins var hafnað af stjórn Ólafs Jóhannessonar, ekki bara Alþb., eins og hv. þm. Karl Sigurbergsson virðist halda, fremur en það voru Alþb.-menn sem einir beittu sér fyrir útfærslu í 50 mílur. Menn verða að fara rétt með þó að nokkur hrollur sé í þeim. En í Haag létu menn málið engu að síður til sín aka og dæmdist þeim rétt vera, að Bretum skyldi heimilaður 170 þús. tonna ársafli, en Þjóðverjum 119 þúsund. Þessar tölur voru miðaðar við meðaltal 5 undanfarinna ára, en það sýnir að ekki var um einstakt aflaár að ræða fyrir útlendinga 1970, þótt í góðu meðallagi væri.
Afli útlendinganna hefur farið minnkandi stig af stigi eftir því sem sigrarnir hafa unnist. Nú eru aðeins í gildi þrír samningar er veita samtals á yfirstandandi ári veiðileyfi fyrir um það bil 27 þús. tonnum, þar af aðeins 8 þús. tonnum af þorski. Auk þessa er í gildi samningur við Færeyinga um gagnkvæm réttindi til veiða annars vegar á loðnu og hins vegar á kolmunna.
Þegar þessar tölur eru athugaðar hljóta allir að sjá hversu gífurlegum árangri hefur verið náð á umgetnu tímabili. Árið 1971 var afli útlendinga 391 þús. tonn, nú verður hann 27 þús. tonn. Árið 1971 var fiskveiðilögsagan 12 sjómílur, nú er hún 200 sjómílur. Árið 1971 var Ísland bundið af úrskurði erlends dómstóls um útfærslu fiskveiðilögsögunnar, nú erum við ótvírætt okkar eigin húsbændur.
Þessi árangur hefur ekki náðst fyrirhafnarlaust og margir hafa þar lagt hönd að verki, ríkisstjórnir, Alþingi, sérfræðingar, Landhelgisgæsla, svo að ég nefni nokkra. En fyrst og fremst er það þó samstaða þjóðarinnar allrar sem úrslitum hefur ráðið, auk þess sem þróun alþjóðamála hefur verið okkur hagstæð.
Engum þarf á óvart að koma, þótt óvættur sú, er haldið hefur erlendum togurum uppi að ofveiða á fiskimiðum Íslendinga um aldir, yrði ekki bráðkvödd, heldur þyrfti snarpa orrustu til að leggja hana að velli. Þá orrustu höfum við nú unnið og getum því sagt eins og Atli á Bergþórshvoli, er hann var spurður hvort hann hefði vegið Kol frá Hlíðarenda: „Svo mun Hallgerði sýnast, að hann hafi eigi sjálfdauður orðið.“
Landhelgin er nú okkar eign án skilyrða, og vona ég að þau Landráðabrigsl, sem ég og félagar mínir urðum stundum að þola þegar talað var um svikasamninga, launráð og annað í þeim dúr, hafi orðið sér svo rækilega til skammar að óþarfi sé að hnykkja þar á, en það verður gert ef með þarf. Hitt er svo annað mál, að stundum kann að vera fullt svo erfitt að gæta fengins fjár og að afla þess. Vona ég að íslenska þjóðin beri gæfu til þess að standa vörð um auðæfi hafsins, því að hvort tveggja er, að undirstaða íslensks efnahagslífs hygg ég að enn um langan aldur verði fiskveiðar og fiskvinnsla, og svo hitt, að friðun fiskimiðanna á ekki að vera fyrir okkur Íslendinga eina, heldur jafnframt til sköpunar fæðuforðabúrs fyrir aðra. Offramleiðsla matvæla er orð, sem aldrei ætti að heyrast meðan nokkur maður sveltir, hvað þá hálfur heimur eins og nú.
Um varnarmálin er vert að geta þess, að ákvæði þau, er samþykkt voru haustið 1974 í sambandi við endurskoðun varnarsamningsins þá, hafa flest þegar verið ýmist framkvæmd eða þá að unnið er að þeim um þessar mundir. Þessar breytingar eru fyrst og fremst til þess gerðar að koma á aðskilnaði hernaðarumsvifa og annarrar starfsemi á Keflavíkurflugvelli. Ég tel verulegan ávinning að slíkum aðskilnaði fyrir okkur og að ýmislegt af þeim erfiðleikum og óþægindum, sem af sambúðinni leiðir, muni minnka og jafnvel hverfa þegar hann er kominn í kring að fullu.
Ég hygg að ósk flestra Íslendinga sé að hér þurfi ekki að vera erlendur her þótt menn greini enn á um það, hvort slíkar aðstæður séu nú fyrir hendi. Ég ítreka enn þá von mína, að sá dagur sé ekki langt undan, að sólin renni á ný upp yfir herlaust Ísland. Með þetta í huga voru skilyrðin um að taka bæri tillit til sérstöðu Íslands, að Íslendingar mundu ekki taka þátt í hernaði, að það væri algerlega á valdi okkar sjálfra hvenær herinn hyrfi á braut og að hér skyldi ekki vera erlendur her á friðartímum sett fram af Íslands hálfu við gerð samningsins frá 1951. Og þau eru enn í fullu gildi. Engum fyrirvara hefur verið afsalað.
Framsfl. hefur á nýafstöðnu flokksþingi mótað afstöðu sína til þessara mála á þann veg, að Ísland verði að óbreyttum aðstæðum aðill að samsökum vestrænna þjóða, en vill, með vísan til þess er áðan sagði, vinna að því, að varnarliðið hverfi úr landi. Um utanríkismál að öðru leyti leyfi ég mér að vísa til skýrslu er ég flutti Alþ. nú fyrir skemmstu.
Ég geri ráð fyrir því, og hef reyndar heyrt það hér í kvöld, að um þessar mundir snúist hugsanir manna mest um efnahagsmál, og er það mjög að vonum eins og ástatt er á þeim vettvangi, ekki síst þegar þess er gætt, að á ýmsum stöðum á landinu ríkir nú útflutningsbann á afurðum okkar. Þykir mörgum sem alvarlega horfi þegar nokkur hópur Íslendinga tekur sér vald til þess að stöðva blóðrás útflutningsviðskiptalífsins. Verður að ætla að þeir menn, er fyrir slíku standa, telji sig hafa gildar ástæður fyrir gerðum sínum. Vil ég nú freista að athuga þetta nokkru nánar.
Það er alkunna, að í mörgum löndum Evrópu og raunar víðar hafa veruleg efnahagsleg vandamál orðið afleiðingar olíukreppu og mikillar verðbólgu, einkum á árunum 1973 og 1974. Hefur víða sóst erfiðlega róðurinn til úrbóta. Þurfum við ekki annað en líta til grannlanda okkar til að fá staðfestingu á því. Öll vitum við að Danir, Finnar og Svíar búa nú við gífurlegt atvinnuleysi og erfiðleika í fjármálum, og sama er að segja frá Kanada. Norðmönnum hefur á hinn bóginn tekist til þessa að halda uppi fullri atvinnu, en hafa gripið til þess ráðs að banna svo til allar kauphækkanir næstu tvö árin. Það ætti því engum á óvart að koma þótt Íslendingar eigi einnig við talsverðan vanda að glíma, þar eð við búum við einhæfa atvinnuvegi og máttum þola talsverða efnahagsörðugleika á sama tíma og aðrir.
Enda þótt verðlag á útflutningsvörum okkar sé nú hátt, ber að hafa í huga að aflinn er takmarkaður og gæta verður hófs í veiðum vegna þess hve seint var hafist handa um útfærslu fiskveiðilögsögunnar og þá friðun fiskstofnanna sem hún gerir kleifa. Hv. þm. Gylfi Þ. Gíslason benti réttilega á það áðan, að enn vofði hætta yfir fiskstofnunum. Já, þeir hefðu betur áttað sig á því fyrr — mennirnir sem fram til ársins 1970 töldu það siðleysi að færa út landhelgina.
En þrátt fyrir þetta, sem ég áðan sagði, tókst hér á landi frá því á miðju ári 1975 og fram á mitt síðasta ár að gera hvort tveggja: draga verulega úr viðskiptahalla við útlönd og hægja á verðbólguhraðanum án þess að til atvinnuleysis kæmi. Síðan hefur verðbólgan þrammað áfram þungum skrefum, og um s. l. áramót var svo komið að við stöðvun lá í mörgum atvinnugreinum og öllum var ljóst að eitthvað þurfti að gera. Var þá gripið til þess gamalkunna ráðs að fella gengi krónunnar, nú um 13%, sem raunar þykir ekki stórfelld gengisfelling á íslenskan mælikvarða þegar borið er saman við ýmsa byrði, svo sem þá sem viðreisnarstjórnin sæla framkvæmdi á sínum tíma og nam einhvers staðar á milli 60 og 70%, ef ég man það rétt. Engu að síður er 13% gengisfelling án bóta umtalsverð kjararýrnun fyrir launþega. Þess vegna var ákveðið að bæta þessa lækkun að hálfu hjá öllum og meira hjá þeim, sem lægri hafa launin, í formi láglaunabóta. Auk þessa voru eftirtaldar ráðstafanir gerðar: Niðurgreiðslur auknar um 1300 millj. kr., sem koma fram í lækkuðu vöruverði og þar með auknum kaupmætti launa. Vörugjald lækkaði um 2% sem væntanlega þýðir aukningu kaupmáttar hjá þeim sem bótanna njóta. Þannig var með samverkandi aðgerðum dregið verulega úr kjaraskerðingu gengisfellingarinnar, og reiknuðu sérfróðir menn að af 10 hundraðshlutum fengjust allt að 8 uppi bornir.
Þegar nú eru hafðar í huga ýmsar ráðstafanir fyrri ára, geta menn þá í alvöru haldið því fram, að hér sé um eina harkalegustu árás að ræða sem gerð hafi verið nokkru sinni á launakjör fólksins í landinu? Þeir menn, sem þannig tala, eru sannarlega fljótir að gleyma, svo að ekki sé meira sagt.
Sannleikurinn er sá, að hér er vægilegar í sakir farið en í mörgum öðrum tilvikum svipaðrar tegundar. Auðvitað væri æskilegt að Íslendingar gætu við ríkjandi aðstæður einir nágrannaþjóða siglt hraðbyri til vaxandi velmegnunar, á sama tíma og hinir herða sultarólina, ganga atvinnulausir þúsundum saman, lifa á því að sækja atvinnuleysisstyrkinn á kontórinn, fella gengið til að geta greitt þann styrk og safna erlendum skuldum eða ganga á varasjóði ef til eru. En getur nokkur í alvöru gert sér vonir um að við einir allra séum svona lánsamir? Því miður finnst mér það harla ólíklegt.
Ríkisstj. hefur lagt á það áherslu, að allir hefðu fulla atvinnu, Í sumum tilfeilum kostar þetta það, að verðbólgan hefur vaxið. Ég er sannfærður um að það á betur við Íslendinga að vinna fyrir kaupinu sínu heldur en að lifa á styrkjum, þótt auðveldara kunni að vera og minna skóslit því samfara. Þess vegna segi ég það hér enn, að ég tel að lögin, sem samþykkt voru í s. l. febrúar, leggi ekki þær kvaðir á launþega er þeir geti með engu móti búið við um takmarkaðan tíma. Valið stendur á milli þess að hægja ferðina í bili eða búa við atvinnuleysi. Svo svarar því hver fyrir sig, hvað hann vill. Ég fyrir mitt leyti kýs að fólk haldi atvinnunni, enda hætt við að rauntekjur verði harla lágar hjá þeim sem enga eða stopula vinnu hafa.
Mér finnst raunalegt til þess að vita, að láglaunafólkið í Verkamannasambandinu skuli láta beita sér fyrir þann vagn sem á að tryggja þeim, sem háu launin hafa innan ASÍ og BSRB, því að þeir eru margir, á ný fullar vísitölubætur svo að þeir þurfi nú ekki að missa af Mallorkaferðinni. Hitt er svo skylt að viðurkenna, að þegar til framkvæmda kom virðast hinir skynsamari menn hafa ráðið þar ferðinni og er það vel, enda þótt hv. þm. Rannar Arnalds teldi sig þurfa að afsaka það hér áðan. Nær hefði verið að beina kröftunum að því að koma hér á raunverulegri launajöfnunarstefnu. Lítils háttar tilraun var gerð í þá átt með fyrrgreindum lögum. Skyldu stjórnarandstæðingar á Alþ., sem flestir eru sjálfskipaðir talsmenn launafólksins, ekki hafa tekið þeim ákvæðum vel og talið þau, þótt ónóg kynnu að vera, a. m. k. spor í rétta átt? Ónei, ekki var nú því að heilsa. Þeir fundu þeim allt til foráttu og virtust telja það hina mestu goðgá að vera eitthvað að bisa við að jafna launin. Ég segi það alveg eins og er, að ég skil ekki svona vinnubrögð og það frá mönnum sem sumir hverjir, ekki kannske allir, en sumir hverjir eru einlægir baráttumenn fyrir fátæka fólkið. Af hverju beita þessir menn sér ekki fyrst og fremst fyrir því að fá lægstu launin hækkuð?
Það er því miður enginn vafi á því, að enn þá er hér á Íslandi til fólk sem ekki hefur mannsæmandi laun, þótt ég telji að sem betur fer fari því fækkandi. En ár eftir ár semja launþegasamtökin um sömu sultarlaunin handa sömu starfsstéttunum um leið og þau semja um háu launin hinna. Síðan verða allir að fá sama vísitöluhundraðshlutann ofan á kaupið sitt til þess að það sé alveg tryggt, að 10% vísitölubætur þýði 13 þús. kr. fyrir þann lægsta og 100 þús. kr. fyrir þann hæsta, alveg eins og hv. þm. Karvel Pálmason var að hrópa hér áðan til Vestfjarða.
Ég viðurkenni að sjálfsögðu að lögin frá því í febr. þýða nokkra kjaraskerðingu, enda sett af illri nauðsyn. En þau vísa þó jafnframt veginn í átt til réttlátari launaskiptingar en um var samið með því að skerða minna lág laun en há og jafna þannig bilið. Væri okkur ekki sæmst að slíðra nú vopnin, taka höndum saman og leita nýs og réttlátara fyrirkomulags á hlutaskiptum þjóðarskútunnar? Jafnframt því ættum við að taka upp sameiginlega baráttu gegn verðbólgudraugnum og læra þannig af samstöðu okkar í landhelgismálinu er færði okkur sigurinn heim, því að þann dag hygg ég seint munu upp renna að Hallgerði þyki Glámur sá sjálfdauður orðið hafa.
Talsmenn stjórnarandstöðuflokkanna þykjast allir standa báðum fótum í jötu og telja sér trú um mikla kosningasigra í vor: Alþb., Alþfl., SF og Karvel. Framsóknarmenn ganga óbundnir til kosninganna. Við erum vanir því að þoka okkur því þéttar saman, þeim mun harkalegar sem að okkur er sótt, og mér kæmi það ekki á óvart, að þetta ættu hv. stjórnarandstæðingar enn eftir að reyna.
Herra forseti. Ég lýk máli mínu með baráttukveðju til þeirra sem aðhyllast frjálsa, framsýna og öfgalausa stefnu Framsfl. Ég þakka þeim sem hlýddu og býð góða nótt.