13.12.1977
Sameinað þing: 30. fundur, 99. löggjafarþing.
Sjá dálk 1162 í B-deild Alþingistíðinda. (793)

1. mál, fjárlög 1978

Eyjólfur K. Jónsson:

Herra forseti. Ég kveð mér hljóðs til þess að andmæla fullyrðingu sem kom fram hjá einum hv. þm. fyrr á þessum fundi, hv. þm. Sighvati Björgvinssyni. Hann gat um till. til þál., sem ég flyt ásamt hv. þm. Pétri Sigurðs syni, um sparnað í fjármálakerfinu og staðhæfði, eins og hann sagði held ég orðrétt, að þar væru flm. að mótmæla harðlega stefnu ríkisstj, við afgreiðslu þessara fjárl. Þetta er auðvitað hin mesta fjarstæða, og skal ég færa að því nokkur rök.

Eins og hv. alþm. vita fjallar þessi till. um það að koma við sparnaði í fjármálakerfinu, þ.e.a.s. í bankakerfi og sjóðakerfi, og þ. á m. að skorður séu reistar við óhóflegum byggingum bankanna og um fækkun afgreiðslustöðva og fækkun starfsfólks. Ég fullyrði að þetta er einmitt. í samræmi við þá stefnu sem ríkisstj. hefur markað við afgreiðslu þessara fjárl. Ég fullyrði að aldrei, a.m.k. á síðari árum, hefur verið tekist á við jafnmikinn vanda í ríkisfjármálum af jafnmiklum kjarki, ábyrgðartilfinningu og hyggindum og núv. ríkisstj. einmitt hefur gert þessu sinni. Hér er um að ræða traustari og varfærnari aðgerðir, en um leið auðvitað erfiðari en þær sem venjulega hefur verið gripið til þegar um svipaðan vanda hefur verið að ræða. Venjan hefur verið að bæta við nýjum sköttum, sem kynnt hafa undir verðbólgu, fella gengið og annað í þeim dúrnum. En nú er um ekkert slíkt að ræða: Ég held jafnvel að skýringin á því, að minni hl. fjvn. hafa ekki lagt fram neitt nál.. sé einmitt sú, að þeir hafi búist við því, að aðgerðir ríkisstj. yrðu með allt öðrum hætti en þeir hafa komist á snoðir um síðustu daga, þeir hafi verið búnir að búa sig undir stórárás á ríkisstj. fyrir það, að hún ætlaði — við skulum segja að halda áfram þeirri stefnu, sem fylgt hefur verið meira og minna síðan vinstri stjórnin illu heilli komst hér til valda, þ.e.a.s. að gera ekki nægilega róttækar ráðstafanir til að stemma stigu við verðbólguþróun. En þegar svo kom á daginn, að nú voru einmitt gerðar þær ráðstafanir, sem líklegastar eru til að skapa grundvöll fyrir því, að unnt reynist að hægja á verðbólgu og koma á traustara stjórnarfari, væntanlega í samvinnu og með samstarfi við aðila vinnumarkaðarins — þegar það kemur í ljós, að þessar aðgerðir eru þessa eðlis, þá fer allur vindur úr hv. stjórnarandstæðingum og þeir eru ekki búnir að átta sig á því, hvernig bregðast eigi við slíkum tíðindum, þess vegna hafi þeir kosið að vinna sér frest með því að skila alls ekki nál. við 2. umr. Mér finnst líklegast að þetta sé skýringin.

En ég sagðist skyldu rökstyðja það, að till. okkar hv. þm. Péturs Sigurðssonar væri í samræmi við stefnu ríkisstj. Hún miðar að því að banka- og sjóðakerfi verði tekið sömu eða svipuðum tökum og ýmsar aðrar ríkisstofnanir hafa verið teknar og eru nú teknar. Það hefur verið eitt meginverkefni fjvn., hagsýslunnar og fjmrn. á undangengnum árum að fylgjast með þróun ríkisstofnana — að reyna að stemma stigu við því að starfsmannafjöldi ykist úr hófi og útgjöld. Þetta hefur fyrst og fremst átt við um rekstrargjöldin. T.d. má nefna heilbrigðisstofnanir; menntastofnanir og rn. sjálf. Fjvn. hefur nákvæmlega fylgst með því, hvort þar væri um aukningu á starfsmannahaldi að ræða, og hæstv. núv. fjmrh. hefur tekið upp þann hátt að birta skrá yfir alla opinbera starfsmenn, þannig að vel mætti með því fylgjast, hvort um aukningu væri að ræða eða ekki.

Það kom fram hér í ræðu hv. frsm. meiri hl. fjvn., að á árinu 1976 hefði fjölgun opinberra starfsmanna einungis verið 94, en á almennum vinnumarkaði hefði þá fjölgað um 1800 manns, Fjölgun hjá hinu opinbera var 0.76%, en í heild var fjölgun á vinnumarkaði 1.9%. Þarna er stefnt í rétta átt. Það er minni aukning hjá hinu opinbera en á vinnumarkaði almennt — og því ber vissulega að fagna. Þessu er allt öðruvísi varið í bankakerfinu, og þar þarf þess vegna vissulega að koma við einhvers konar aðhaldi.

Fjvn. t.d. fylgist, eins og ég sagði áðan, nokkuð náið með rekstrargjöldum fjölmargra opinberra stofnana og starfsmannahaldi. Hún fylgist að vissu leyti líka með því hjá stofnunum sem hafa með miklar framkvæmdir að gera, eins og t.d. Vita- og hafnamálastofnun, Orkustofnun, Rafmagnsveitum ríkisins, Vegagerðinni og slíkum stofnunum, en þó auðvitað ekki nándar nærri með sama hætti eins og hjá þeim stofnunum þar sem fyrst og fremst er um rekstrargjöld að ræða. Ég held að einhver árangur hafi orðið af þessum aðgerðum hv. fjvn., hagsýslunnar og fjmrn., þó að vissulega sé víða pottur brotinn í þeim stofnunum, sem með verklegar framkvæmdir hafa að gera, og þyrfti sjálfsagt að skoða það ekki síður eða samhliða því sem gáð er að sparnaði í fjármálakerfinu. En það er einmitt fjármálakerfið, bankarnir og opinberar stofnanir, sem hvergi utan að fá neitt aðhald.

Fjvn. gerir enga tilraun til þess að fylgjast með fjölgun starfsmanna hjá bönkunum né heldur opinberum sjóðum, einfaldlega vegna þess að þar er kostnaðurinn greiddur af fé þessara sjóða sjálfra, að sumu leyti af fjármagni sem veitt er á fjárl. af Alþ. að vísu. En samt sem áður hafa þessar stofnanir verið látnar sjálfar sjá um sinn kostnað og enginn spurt þær um það. hvernig þessum kostnaðarauka væri háttað og hvað um það fé yrði, hvort því væri byggilega varið, hvort sparnaði væri við komið o.s.frv.

Það er mannlegt, ég skal játa það, það er mannlegt þegar ekkert aðhald er, að menn hlífast við því að sýna ýtrasta sparnað. Menn vilja gjarnan kannske búa betur að sér og sínum, kannske fjölga starfsmönnum, og allir þekkja Parkinsonslögmálið. Það er alþjóðlegt vandamál. Kerfið hleður á sig, ríkiskerfið. Raunar á þetta við líka að vissu marki í stórum einkafyrirtækjum, en þar kemur þó það til, að þar er aðhald frá hendi eigenda fyrirtækjanna. Það er aðhald frá t.d. hluthöfum í stórum félögum, og þar er líka samkeppnin, sem veitir aðhald, og sú nauðsyn fyrir stjórnendurna að geta skilað hagnaði. En þessu er hins vegar ekki til að dreifa í bankakerfinu. Þess vegna er að því vikið í þessari þáltill. og grg, með henni, að meginverkefni Alþingis eigi einmitt að vera að veita þetta aðhald, og þar segir einmitt, með leyfi hæstv. forseta:

„Alþjóð er ljóst, að nú er þörf aðhaldsaðgerða í fjármálum. Sú kaldhæðnislega staðreynd blasir þó við, að fjármálastofnanir hafa þanist einna mest út allra ríkisfyrirtækja á sama tíma sem sparifjármyndun minnkar. Leiðir hér sem oftar óstjórn af ofstjórn. Við þetta verður ekki unað.“

Ég hygg að flestir hv. alþm. muni vera sammála mér um það, þegar þeir skoða það, og langflestir Íslendingar, að það getur ekki gengið, að á örfáum árum fjölgi starfsmönnum í bankakerfinu um 45.1%, eins og kom fram þegar hæstv. viðskrh. svaraði spurningu frá hv. þm. Lúðvík Jósepssyni fyrir skömmu um starfsmannahald bankanna. Það getur ekki gengið. Og það getur ekki heldur gengið, að bankarnir keppi með þessum hætti um að ná til sín fleiri krónum í sparifé, séu í stríði hver við annan og kosti þar til gífurlegum fjármunum og fjölgi starfsmönnum án þess að spyrja kóng eða prest.

Ég skal ekki tefja tímann lengi með því að fara lengra út í þetta. Mér gefst væntanlega kostur á að ræða efnislega um þessa till. og hv. þm. öðrum hér næstu daga, þegar hún kemur á dagskrá. En ég gat ekki látið ómótmælt þeirri fullyrðingu, að þessi till. væri í andstöðu við aðhaldsstefnu núv. hæstv. ríkisstj., sem er einmitt að koma í ljós núna. Kannske hefur stefnan ekki verið nægilega traust og góð áður, og það er út af fyrir sig kannske eitthvað til í því, sem hv. þm. Lúðvík Jósepsson sagði rétt áðan, að ríkisstj. og stjórnmálaflokkarnir væru nú að fara í bindindi. Hann orðaði það svo. Við munum það öll, að þegar vinstri stjórnin tók við völdum, þá var öllum lofað öllu og allt losnaði úr reipunum. Þessi athöfn þeirra gekk undir kjörorðinu: „Góða veislu gera skal.“ Og það fór vissulega allt á leik. Við erum að súpa af því seyðið enn þá. Kannske hefur bindindið ekki verið tekið nægilega alvarlega fyrr en nú. Við skulum þá vona að það verði bindindi héðan í frá.

Ég minnist þess nú, að hv. þm. Magnús Kjartansson sagði, þegar vinstri stjórnin hafði verið við völd einungis í eitt og hálft ár, þá sagði hann hér úr þessum ræðustól í tilefni af því, að samráðh. hans, einkum Hannibal Valdimarsson, börðust fyrir smávægilegri gengisfellingu, þá sagði hann að það versta væri ekki að fjármálalíf „brogaðist“, heldur sá siðferðisbrestur sem fylgdi því þegar stöðug verðbólga væri og sívaxandi. Ég hlustaði á þessa ræðu og það er ein af bestu ræðum sem ég hef heyrt flutta héðan úr þessum stól á seinni árum, og boðskapurinn reyndist orð að sönnu. Við höfum verið að súpa seyðið af óstjórn og sukki í fjármálum frá tímum vinstri stjórnarinnar.

Okkur hefur orðið talsvert ágengt á síðustu þremur árum, vissulega. En engu að síður stefndi nú að undanförnu í óefni, og ég get ósköp vel skilið, að þeim hafi verið vorkunn, fjvn: mönnum minnihlutaflokkanna, að hafa ekki tilbúið sitt nál., af því að þeir hafi hugsað sem svo, að allt aðrar aðgerðir yrði að gera en þær sem nú er verið að gera af hálfu ríkisstj. Ég hélt það sjálfur í haust, að við mundum lenda í enn há meiri erfiðleikum við að leysa þennan vanda en raun hefur á orðið. Það hefur tekist eingöngu fyrir það, að stjórnarflokkarnir hafa staðið þétt saman og allir hafa slegið af og slegið miklu meira af heldur en maður þorði að vona. Þess vegna eru núna líkur til þess að takist að rétta nokkuð við.

En með leyfi forseta vil ég aðeins geta um þær tölur, sem hæstv. viðskrh. upplýsti um fjölgunina í bankakerfinu, sem sýnir hver nauðsyn er að snúast til varnar einmitt þar í samræmi við markaða stefnu hæstv. ríkisstj. og stjórnarflokkanna nú ú þessum dögum. En þar segir:

„Eftir upplýsingum Seðlabankans hafa starfsmenn verið sem hér segir: Seðlabankinn: 1970 99, í okt. 1977 117. Viðskiptabankar: Menn við bankastörf árið 1970 991, í okt. 1977 1438. Við húsvörslu, bifreiðastjórn o.fl. árið 1970 36, í okt. 1977 56. Tíu stærstu sparisjóðir: Árið 1970 60, í okt. 1977 110. Samtals gerir þetta 31. des. 1970 1186, en í okt, 1977 1721. Fjölgun starfsmanna frá 1970 er því 535 eða 45.1%.“

Í ofangreindum tölum segir síðar, að ekki séu taldir með starfsmenn fjárfestingarlánasjóða, eins og veðdeildar Landsbankans, Stofnlánadeildar landbúnaðarins, Iðnþróunarsjóðs o.s.frv. En síðan er bætt við:

„Reiknistofa bankanna tók til starfa í ársbyrjun 1974 og starfa þar nú 30 menn.“

Þetta er til viðbótar þessari fjölgun. Reiknistofa bankanna er geysilega dýr, Þau tæki, sem þar eru, kosta áreiðanlega stórfé, hvort sem þau hafa verið keypt eða eru leigð. Það er enginn vafi á því, að þarna þarf samræmdar aðgerðir og átak til þess að bæta um, og vona ég að þegar þar að kemur muni þm. — helst allir — sýna það með stuðningi við þessa þáltill., sem gerð var hér að umræðuefni, ekki upphaflega af mér heldur af öðrum þm., annaðhvort beint með því að samþykkja hana eða þá það sem æskilegast væri, að ríkisstj., án þess að nokkuð kæmi til samþykktar eða miklar umr. yrðu um till., tæki þennan þátt sömu tökum og fjvn. hefur verið að leitast við að taka aðra þætti ríkisfjármálanna. Og síðan eru, eins og ég gat um áðan, auðvitað fleiri þættir sem einnig þarf að taka þessum tökum, og þá mun vel fara.