stjórn fiskveiða, 1. umræða.
[17:25]Útbýting:
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum nr. 116 10. ágúst 2006, um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum.
Þessar breytingar eru í raun tvenns konar. Annars vegar eru breytingar á ákvæði til bráðabirgða IV við lögin þar sem gert er ráð fyrir því að ákvæðið sem nú er í gildi, og felur það í sér að ekki er innheimt veiðigjald vegna úthafsrækju og rækju sem veidd er á Flæmingjagrunni, — þessi innheimta sem féll niður með lögum og átti að gilda út yfirstandandi fiskveiðiár — nái líka til fiskveiðiáranna 2008/2009. Við vitum að rökin fyrir því að afnema þetta veiðigjald af rækjunni voru skýr. Miklir erfiðleikar hafa verið í rækjuveiðum og -vinnslu og efnahagslegar forsendur til þess að stunda rækjuveiðar hafa varla verið til staðar þó að rækjuveiðin hafi verið aðeins skárri á yfirstandandi ári og síðasta fiskveiðiári en áður og vonandi er það til marks um að rækjuveiðar geti hafist af meiri krafti.
Í annan stað hefur verð á rækju á mörkuðum verið lágt og þess vegna hafa ekki verið fjárhagslegar eða efnahagslegar forsendur til þess að stunda rækjuveiðarnar. Það var ankannalegt að menn voru að greiða veiðigjald af rækjukvóta sem þeir ekki gátu nýtt sér, urðu með öðrum orðum fyrir tvöföldu böli, höfðu annars vegar verið með fjárhagslegar skuldbindingar vegna rækjukvótans og urðu síðan að borga veiðigjald af afla sem aldrei var veiddur. Það er sem sagt lagt til að þetta ákvæði, sem felur í sér að ekki sé greitt veiðigjald af rækjunni, nái líka til fiskveiðiársins 2008/2009.
Að auki er lagt til að næstu tvö fiskveiðiár, þ.e. yfirstandandi fiskveiðiár og næsta fiskveiðiár, verði ekki heldur innheimt veiðigjald í þorski. Við vitum hverjar forsendurnar eru fyrir því. Ákvörðun okkar um að skerða aflaheimildir í þorski niður um þriðjung hefur í för með sér mikinn tekjumissi fyrir útgerðir í landinu. Það er þess vegna ásetningur stjórnvalda að reyna að finna leiðir til þess að draga úr kostnaði í útgerðinni. Það verður ekki bara til hagsbóta fyrir útgerðarfyrirtækin heldur ekki síður fyrir starfsfólkið, hvort sem það er til sjós eða lands, að við lækkum kostnað í þessum greinum. Kostnaðarauki í greininni veltur með einum eða öðrum hætti yfir á annaðhvort kaupendur að afurðunum eða þá sem eru starfandi í greininni. Það er því sameiginlegt hagsmunamál bæði útgerðarmanna og sjómanna að lækka þetta gjald við þessar aðstæður. Ég hef líka tekið eftir því að fulltrúar ýmissa hagsmunasamtaka launþegamegin í sjávarútvegi hafa fagnað því að þetta sé gert vegna þess að þeir hafa talið að veiðigjaldið hefði neikvæð áhrif á afkomu þeirra.
Veiðigjaldið er þannig útreiknað að miðað er við tiltekið tímabil þar sem framlegðin, það sem menn hafa upp í fjármagnsliðina, er skoðuð og síðan er úthlutun aflaheimilda líka skoðuð. Út frá því er veiðigjaldið reiknað út með tilteknum hætti, sem gerð er grein fyrir í lögunum. Það þýddi að á síðasta fiskveiðiári var veiðigjaldið tiltölulega lágt, hafði lækkað talsvert frá árunum á undan vegna þess að afkoman í greininni hafði verið léleg, gengið var allt of sterkt árið 2005. Nú er það hins vegar þannig að árið 2006, sem vigtar mest inn í þetta, var gengið eins og hjá fólki, var veikara, og það hefur þau áhrif að veiðigjaldið hækkar auk þess sem í lögunum er gert ráð fyrir því að veiðigjaldið fari stighækkandi eftir prósentum ár fyrir ár, verði endanlega komið í það horf sem því er ætlað að vera á næsta fiskveiðiári.
Þetta hafði það í för með sér að veiðigjaldið verður á þessu fiskveiðiári að öllu óbreyttu um það bil milljarður kr. en var helmingi lægra og rúmlega það á síðasta fiskveiðiári. Niðurstaða ríkisstjórnarinnar var sú að til þess að koma til móts við fyrirtækin og þar með starfsfólk þeirra væri skynsamlegt að fella niður veiðigjald af þorskhlutanum. Þetta má segja að hafi verið svipuð grunnprinsipp og við notuðum varðandi rækjuna. Við erum að taka þá fyrir og afmarka þann stofn þar sem heimildirnar eru sérstaklega að dragast saman og það má segja sem svo að þessi aðferð, að innheimta ekki veiðigjald í þorski, komi þá hlutfallslega best út fyrir þá sem eru með mestar aflaheimildir í þorski. Þetta leiðir til þess að veiðigjaldið lækkar um 275 millj. kr. á yfirstandandi fiskveiðiári.
Þetta kallar vitaskuld á lagabreytingu og þess vegna er þetta frumvarp flutt. Lögin eða reglurnar eru hins vegar þannig að innheimt er að 1/3 veiðigjaldið í upphafi fiskveiðiárs, næsti þriðjungur við áramót og svo að lokum síðar á næsta ári. Það þýðir að nú þegar hafa menn greitt hluta af sínu veiðigjaldi og það er gert ráð fyrir að það geti gerst þannig að við næstu innheimtu verði innheimt sem þessu nemur lægri tala eða ef menn eru í þeirri stöðu að hafa greitt meira en sem svarar veiðigjaldinu þegar búið er að draga þorskinn frá fá menn vitaskuld endurgreitt. Hér er að mínu mati um að ræða ágæta aðferð til þess að koma til móts við útgerðirnar sem munu búa við minnkandi tekjur. Þetta er gert til þess að reyna að koma í veg fyrir að fyrirtæki gefist upp við þann mótbyr sem stafar af því að við erum að draga saman seglin í útgefnum veiðiheimildum sem veldur því að tekjurnar minnka og erfiðara verður að láta enda ná saman.
Virðulegi forseti. Ég legg til að að lokinni þessari umræðu verði þessu máli vísað til 2. umr. og hv. sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar.
Herra forseti. Já, við ætlum að fella 275 millj. niður af handhöfum veiðiheimilda, útgefins aflamarks í þorski. Nú vill svo til að þetta er innan við 2 kr. á kíló sem þeir þurfa að borga fyrir veiðiheimildina, fyrir kílóið af þorski borga þeir innan við 2 kr. En þeir mega leigja þetta öðrum útgerðarmönnum. Eins og staðan er í dag er leigan verðlögð á 220–240 kr. kílóið og lítið sem ekkert framboð, hæstv. ráðherra. Það er dálítil skondin staða að við skulum þurfa að gera þetta í besta fiskveiðistjórnarkerfi í heimi, að staðan í þessari atvinnugrein skuli vera orðin svoleiðis að við þurfum að skera niður veiðileyfagjald þrátt fyrir að þeir geti leigt veiðiheimildir á þessu brjálæðislega verði. Þetta er bara eitt af mörgum dæmum sem er sjálfsagt að benda á og sýnir fáránleika þessa kerfis sem við búum við.
Virðulegi forseti. Á síðasta þingi breyttum við lögum um Verðlagsstofu skiptaverðs til að reyna að tryggja að það kæmi ekki fyrir að sjómenn væru látnir taka þátt í kvótakaupum. Sú umræða hafði verið mjög hávær að hluti af þessu háa leiguverði sem hv. þingmaður vísaði til stafaði m.a. af því að sjómenn væru bakdyramegin og með ýmsum aðferðum látnir taka þátt í kvótakaupum. Ég get ekki fullyrt neitt um það en við styrktum lagagrundvöll Verðlagsstofu skiptaverðs sem var stofnun sem var komið á laggirnar í kjölfar sjómannadeilu um árið.
Ég trúi því að það geti haft veruleg áhrif og eigi þess vegna að auka öryggi sjómanna í þessum efnum. Ég get út af fyrir sig tekið undir með hv. þingmanni. Mér finnst mjög óskiljanlegt þetta háa leiguverð. Menn vísa til þess að vísu að fiskverð hafi hækkað mjög mikið, fiskverð á erlendum mörkuðum hafi hækkað, fiskverð á innlendum mörkuðum sömuleiðis, og ef við skoðum þetta t.d. í tveggja ára samhengi er alveg ljóst mál ef við tökum bara þorskinn að hann hefur hækkað gríðarlega mikið í verði. Síðan er auðvitað Verðlagsstofu skiptaverðs ætlað að elta þessa verðhækkun uppi.
Hv. þingmaður tók til máls í andsvörum um þessi efni og vakti athygli á því. Ég gat hins vegar ekki skilið af andsvari hans hvort hann væri á móti því yfir höfuð að fella niður þetta veiðigjald í þorskinum, hvort hann teldi að það væri eðlilegast að viðhalda því — eða er hann þeirrar skoðunar eins og við í ríkisstjórnarflokkunum að það sé eðlilegt við þessar aðstæður að fella niður veiðigjaldið í þorskinum?
Herra forseti. Já, ég sé ekki ástæðu til að fella niður veiðigjald upp á þau býti sem við erum að tala um, þeir þurfa að borga raunverulega fyrir þessar veiðiheimildir 1–2 kr. en geta leigt á 220–240. Það er óeðlilegt. Og það væri ekki óeðlilegt að gera einhverjar kröfur á fyrirtækin til þess að þau fengju niðurfellingu á veiðigjaldi, m.a. eins og það að vinna aflann í landi og ýmislegt annað sem hægt væri að hugsa sér. Það er auðvitað önnur útfærsla en það er ekki eðlilegt að gera þetta svona. Ég get bara sagt enn og aftur að ég er á móti því að fella niður þetta veiðileyfagjald án þess að það séu þá einhver skilyrði fyrir því með hvaða hætti aflinn er unninn, hvað er gert við hann og annað þess háttar. Ef þetta á að vera einhvers konar partur af mótvægisaðgerðunum sem eru skrautlegar kemur þetta ekki til þeirra sem þurfa á því að halda eins og svo margt í þeim aðgerðum sem því miður eru fyrir allt aðra en þá sem á því þurfa að halda.
Við erum búin að tala dálítið um þessar mótvægisaðgerðir síðustu daga í þinginu, afleiðingar af þeim og fyrir hverja þær eru þannig að ég þarf ekki að endurtaka það. Ég get hins vegar sagt enn og aftur að ég er ósáttur við þessa aðferðafræði og tel að miklu nær hefði verið að brjóta þetta kerfi upp.
Hæstv. forseti. Ég hef svo oft tekið umræðu um útfærsluna á veiðigjaldinu, þ.e. að grunnurinn er fundinn fyrir fram og síðan er gjaldið innheimt árið á eftir, og bent á að þetta er svona svipaður galli og þegar við vorum með tekjuskattskerfið og fengum skattinn eftir á. Við vissum ekki hvaða tekjur við hefðum árið á eftir þegar við áttum að greiða tekjuskattinn af árinu á undan. Væntanlega tókum við þess vegna upp staðgreiðslukerfi sem ég held að þjóðin mundi í flestum tilfellum ekki vilja losna við í dag.
Kannski er megingallinn á þessari útfærslu sá að við erum að reikna okkur verðmæti frá maí út apríl og síðan er fundinn út tekjugrunnurinn þar, þ.e. heildaraflaverðmætið, teknir frá aflahluta olía og annar rekstrarkostnaður. Út á þorskígildisfjöldann finnum við svo afkomuna og greiðum stærstan hluta gjaldsins á þessu fiskveiðiári miðað við tekjustofninn eins og hann var á síðasta fiskveiðiári. Þetta er bara staðreynd máls og það er náttúrlega í grunninn gallað að kerfið skuli vera með þessum hætti.
Það var þó á tímabili annað kerfi uppi vegna þess að það var enginn kvótaútreikningur á sóknardagabátana og þá greiddu þeir veiðigjald af afla ársins miðað við landaðan afla. Það form held ég að ætti að vera á þessu, þ.e. að menn greiddu veiðigjaldið miðað við raunverulegan stofn og greiðslugetu landaðs afla, aflaverðmæti sem menn fá í hverjum mánuði og síðan þyrftu menn kannski að hafa mánaðargreiðslufrest til að skila gjaldinu eða eitthvað svoleiðis eða skila því á þriggja mánaða fresti miðað við raunverulegt aflaverðmæti í mánuðunum á undan. Ég held að það væri skárri útfærsla og endurtek ábendingar mínar til hæstv. sjávarútvegsráðherra í þá veru eins og ég hef reyndar oft gert áður þegar við höfum rætt útfærslu á veiðigjaldinu.
Það er hins vegar rétt að benda á það að það frumvarp sem við erum að ræða er tvenns konar, annars vegar um niðurfellingu á veiðileyfagjaldi á rækju, djúphafsrækju og rækju á Flæmingjagrunni, og hins vegar um niðurfellingu á veiðigjaldinu af því sem nemur af þorskígildisverðmætunum. Við erum þar af leiðandi að lækka veiðigjaldið um u.þ.b. 275 millj. á hverju ári, a.m.k. á þessu fiskveiðiári og sennilega næsta ef svo heldur fram sem horfir en samt er rétt að vekja athygli á því, hæstv. forseti, að þó að þetta sé gert er veiðigjaldið á þessu fiskveiðiári sem útgerðin greiðir tæplega helmingi hærra en það var á fiskveiðiárinu í fyrra, yfir 800 millj. á móti 429 millj. eins og það var, sýnist mér, miðað við þá töflu sem ég er með fyrir framan mig. En nóg um það, hæstv. forseti.
Ég hef hins vegar talið að eins og staðan hefur verið í rækjuveiðunum á undanförnum árum væri orðið meira en tímabært hjá hæstv. sjávarútvegsráðherra að taka úthafsrækjuna út úr kvóta. Ég sé engin skynsamleg rök fyrir því að hafa hana inni í kvóta og að menn leigi sem sagt hverjir öðrum aflaheimildir af fisktegund sem hefur ekki veiðst upp í kvóta árum saman. Það eru engin rök fyrir því og ég held reyndar að hæstv. sjávarútvegsráðherra sé á mjög hæpnum lagagrundvelli að gera þetta svona. (Gripið fram í.) Grunnurinn fyrir því að takmarka atvinnufrelsið eins og því hefur verið haldið fram almennt í fiskveiðistjórnarlögunum er að menn þurfi að vernda og stýra fiskveiðunum til að halda því innan einhverra ákveðinna marka sem menn hafa viljað stefna að. Við höfum á undanförnum árum í úthafsrækjunni verið langt innan þeirra marka sem við höfum stefnt að að veiða og lagt hefur verið til í veiðar og hafa þær þó ekki verið miklar. Reyndar hefur Hafrannsóknastofnun sagt í skýrslu sinni sem er á borðinu mínu frá því í vor að veiðar á rækju séu ekki ráðandi um stærð rækjustofnsins, þorskgengdin á miðunum sé ráðandi um stærð rækjustofnsins. Það vekur auðvitað athygli mína, af því að ég hef gaman af því að lesa svona skýrslur frá Hafró, að sjá að þorskgengdin á rækjumiðunum hefur vaxið mikið öll síðustu ár, mjög mikið, það er mjög vaxandi þorskgengd á rækjumiðunum. En auðvitað gera fiskifræðingarnir ekkert með það, enda hafa þeir tekið þá trú að þorskstofninn sé að hrynja. Þeir hafa haldið þeirri trú núna í 35 ár og hafa á 5–7 ára fresti komið með spár um að stofninn væri að hrynja. Þess á milli hafa þeir svo bætt við heimildum. Þetta veit ég að hæstv. ráðherra veit mætavel, alveg jafn vel og ég, þetta er bara saga staðreynda um það hvernig Hafrannsóknastofnun hefur lagt til niðurskurð annað slagið og nánast hrætt þjóðina upp úr skónum á 5–7 ára fresti með sögum um að allt væri að fara fjandans til, nú síðast með þessari 130 þús. tonna tillögu sem aldrei skyldi verið hafa.
Ég beini því til hæstv. sjávarútvegsráðherra þar sem við erum hér að tala um rækjukvótann að það verði hreinlega sett í það vinna í ráðuneytinu að skoða hvort það standist lengur að hafa takmörkun á atvinnufrelsi manna við að veiða rækju, hvort það beri ekki að gefa þær veiðar bara frjálsar. Ég held að það sé miklu nær, hæstv. ráðherra, en að hafa þetta eins og þetta er í dag enda lét hæstv. ráðherra þess getið hér í umræðu um fyrra mál að hann hefði til þess völd. Hann hefur staðið fyrir því að vera með steinbítinn inni í kvóta eða utan kvóta og sett hann svo aftur inn í kvóta eins og við vitum báðir og hann nefndi sérstaklega í ræðustól áðan. Það eru reglugerðarheimildir sem stjórna því hvort fisktegund sé kvótabundin. En það er rétt að vekja enn einu sinni athygli á því að þeirri virðulegu fisktegund sem fékk að flakka inn og út úr kvóta, steinbítnum, hefur aldrei vegnað betur en í þessu flakki inn og út, það hefur ekkert komið fyrir hana. Hún er bara í þessu fína lagi eins og hún hefur alltaf verið og veit ekkert af því hvort hún er inni í kvóta eða utan kvóta þannig að … (Gripið fram í.) Nei, það virðist ekki hafa haft nein sérstök áhrif. Að vísu hafa menn borið gæfu til þess, og ber að hæla ráðherranum fyrir það, að loka ákveðnum veiðisvæðum þar sem steinbíturinn hrygnir og það þarf vafalaust að fara að gera það á fleiri stöðum, takmörkuðum blettum. Það er vitað að steinbíturinn hrygnir á fleiri stöðum en á Látragrunni eða þeirri frægu slóð sem menn kalla ofan við A-götu. Ég ætla ekki að fara að rekja þá sögu hér hvers vegna miðið heitir það en mér er sagt að það hafi fæðst á götuhorni úti í Berlín í Þýskalandi fyrir mörgum árum. Það er önnur saga.
Ég beini því hins vegar til hæstv. ráðherra að hann fari að skoða í alvöru hvort ekki sé rétt að auðvelda mönnum veiðarnar með því að fækka kvótabundnum fisktegundum, auðvelda mönnum að komast að og ég ítreka einnig það sem ég sagði fyrr í dag að ég tel að það þurfi að skoða veiðisvæðin, sérstaklega að því er varðar ýsuna, upp á nýtt og heimildir manna til að veiða ýsu. Samt verða menn að fara varlega í því. Ég er ekki þar með að mæla fyrir því sérstaklega að menn opni inn á alla flóa og firði fyrir snurvoð eða togveiðar en það eru nokkur góð ýsusvæði verulega fjarri landinu sem nánast eingöngu eru nýtt af togveiðiskipum. Ég held að menn ættu að skoða það í alvöru að það er ekki ástæða til að halda veiðisvæðum þar sem má veiða góðan ýsuafla eins og á svæðinu kringum Hornbankann lokuðum árum saman vegna trúarbragða, trúarbragða um að þetta sé eitthvert sérstakt svæði sem ævinlega þurfi að vera lokað.
Ég beini því til hæstv. ráðherra að það verði skoðað. Við ætlum væntanlega að reyna að ná upp þessum mikla afla af ýsu sem við stefnum að og það er þáttur í því að útgerðin komist af, ekki bara það að draga úr veiðigjaldinu heldur líka það að útgerðin nái að veiða þessar heimildir og sjómenn geti framkvæmt veiðarnar skynsamlega og eðlilega. Nógu erfitt verður samt, hæstv. ráðherra, að umgangast veiðislóðina þannig að mönnum líki vel. Það er ömurlegt að vera sjómaður og þurfa að umgangast veiðislóðina með þeim hætti vegna reglna um að mönnum líki ekki vinnan sín en það er akkúrat hættan sem við erum að bjóða mönnum upp á. Þess vegna ber hæstv. ráðherra að gera allt sem hann getur til að auðvelda það að stunda fiskveiðarnar með eðlilegum hætti og það er þess vegna sem við höfum í velvilja í Frjálslynda flokknum lagt til að auka þorskveiðarnar um 40 þús. tonn þannig að það megi komast út úr þeirri krísu sem við erum í. Það er vel meint, hæstv. ráðherra, alveg sérstaklega gagnvart byggðunum í landinu.
Við fáum vonandi að fara yfir það síðar í dag þegar við ræðum það mál og þau fjöldamörgu rök sem við bendum á í því sambandi en ég ætla ekki að ræða það sérstaklega hér. Hér er verið að ræða um veiðigjaldið á næsta ári og ég hef að venju bent á galla þess hvernig það er uppbyggt. Ég benti á það strax í upphafi þegar þetta var búið til, þessa eftiráinnheimtu miðað við tekjur ársins á undan sem ekkert endilega fara saman. Núna þegar við erum að horfa á tekjur frá fyrra ári upp á 85 milljarða á viðmiðunartímabilinu en skerum svo þorskinn niður um 63–64 þús. tonn er alls ekki víst þó að fiskverð sé hátt um þessar mundir að tekjugrunnur útgerðarinnar dugi til að greiða það veiðigjald sem hér er. Það er áætlað 2,42 pr. kg en var 0,91 í fyrra. Þrátt fyrir að menn dragi það niður um 275 millj. sýnist mér að veiðigjaldið verði samt 813 millj. á þessu ári í staðinn fyrir 429 millj. á árinu sem var að líða.
Virðulegi forseti. Hv. þingmaður hefur oft farið yfir að hann telji forsendur veiðigjaldsins ekki eins og þær ættu að vera og vísar sérstaklega til þess að það er að hluta til reiknað út frá framlegð sem nær bara til aprílloka á yfirstandandi almanaksári. En það sem hv. þingmaður lagði mesta áherslu á í lokin var að þetta veiðigjald væri mjög íþyngjandi fyrir útgerðirnar. Einmitt þess vegna er verið að flytja þetta frumvarp. Það er verið að reyna að létta á gjöldum af útgerðinni til að auðvelda henni að komast í gegnum þennan skafl, sem sannarlega er fram undan, vegna minni aflaheimilda.
Ég gat ekki skilið hv. þingmann öðruvísi en svo að hann væri í raun að hvetja til að ganga lengra í þessum efnum. Eins og hv. þingmaður nefndi var framlegðin góð á árinu 2006 og það náði fram á árið 2007. Síðan hefur hún versnað, bæði vegna minni aflaheimilda í þorski og eins vitum við að gengi krónunnar hefur verið að styrkjast. Var hv. þingmaður að hvetja til þess að við gengjum lengra, að við tækjum meira tillit til þess að aðstæðurnar yrðu erfiðari á komandi mánuðum? Ég gat ekki skilið hv. þingmann öðruvísi. Hann talaði um að veiðigjaldið væri íþyngjandi og vísar til þess að á kíló hafi það hækkað talsvert, sem er alveg rétt hjá hv. þingmanni. En ég gat ekki skilið hv. þingmann öðruvísi en svo að hann væri að hvetja til að við lækkuðum þetta gjald enn frekar.
Út af fyrir sig kæmi það sjónarmið mér ekki á óvart. Ég man ekki betur en við hv. þingmaður höfum verið samstiga þegar Alþingi ákvað breytingar á þessu gjaldi hvað varðar rækjuna. Þá vorum við sammála um að fella þetta gjald algjörlega niður. Ég held að það hafi verið skynsamlegt. Ég man ekki betur en við höfum verið samstiga um það. Þess vegna leikur mér forvitni á að vita hvort hv. þingmaður hafi í raun hvatt okkur til að ganga lengra heldur en gert er með lækkun veiðigjaldsins.
Hæstv. forseti. Það er rétt munað hjá hæstv. ráðherra að ég studdi að fella niður veiðigjaldið af rækjukvótanum á sínum tíma enda sá ég ekki grundvöllinn fyrir því að íþyngja mönnum með veiðigjaldi af veiðiheimildum sem þeir gátu ekki nýtt vegna þess að aðstæður buðu ekki upp á það, hvorki út frá sjónarhóli útgerðarinnar né afkomunnar í rækjuvinnslunni.
Ég hvet ráðherrann fyrst og fremst til að fækka kvótabundnum fisktegundum. Ég tel að honum beri að afnema kvótaúthlutun á rækju. Fyrir því eru engar forsendur og það er ekki stutt nokkrum rökum að hefta skuli atvinnufrelsi manna við rækjuveiðar meðan ekki veiðist upp í aflaheimildir.
Ég vil líka vekja athygli á því, hæstv. ráðherra, að við veiddum heldur ekki upp í aflaheimildir okkar á ýsu á síðasta ári og munum kannski ekki gera það á þessu fiskveiðiári. Ég hef lengi verið talsmaður þess að menn reyndu að einfalda þetta kerfi með því að hafa færri fisktegundir kvótabundnar. Við höfum margoft talað fyrir því svo það kemur örugglega hæstv. ráðherra ekki á óvart.
Ég er talsmaður þess að færri fisktegundir verði kvótabundnar en verið hafa og menn reyni eftir fremsta megni að fara að vinna sig út úr þessu kerfi en ekki á bólakaf í það.
Virðulegi forseti. Ég tók vel eftir því að hv. þingmaður hvatti mig til að fækka kvótabundnum tegundum og það skildi ég mjög vel. Ég var ekki að heyra það í fyrsta skipti af hans vörum og hef meðtekið þann boðskap. Ég er ekki í neinum vafa um hvernig ég eigi að skilja orð hv. þingmanns að því leyti.
Það sem mér var hins vegar ekki alveg ljóst, og þess vegna kom ég upp í andsvar, var hver afstaða hv. þingmanns er til frumvarpsins. Við leggjum til að lækka veiðigjaldið með því að afnema veiðigjaldið í þorski. Hv. þingmaður vísaði til þess að fyrirkomulag veiðigjaldsins væri núna þannig að við tækjum tillit til framlegðarinnar á tímabili sem lauk seinast í apríl. Síðan hafa aðstæður versnað. Það er alveg rétt. Gengið hefur orðið útflutningsatvinnuvegunum óhagstæðara og fram undan eru minni aflaheimildir í þorski. Ég gat ekki skilið hv. þingmann öðruvísi en svo að hann hefði áhyggjur af því að þetta veiðigjald, jafnvel þó að frumvarpið yrði samþykkt, væri of íþyngjandi. Það var ekki hægt að skilja hv. þingmann öðruvísi.
Hann vísaði til þess að veiðigjaldið hefði hækkað talsvert á hvert kíló milli fiskveiðiára, sem er alveg rétt hjá hv. þingmanni. Þess vegna vildi ég, til að glöggva mig betur á umræðunni og átta mig á afstöðu hv. þingmanns til frumvarpsins, að hann svaraði mér því hvort hann hefði mótað sér afstöðu til málsins. Mun hann styðja það að ganga til móts við útgerðina með hagsmuni sjómanna og fiskverkafólks að leiðarljósi með því að afnema veiðigjaldið á þorski? Það leiðir til þess að útgjöld útgerðarinnar minnka sem því nemur. Það hefur auðvitað áhrif á kjör sjómanna. (Gripið fram í.)
Skilur hv. þingmaður sem kallar fram í ekki að ef við leggjum aukin útgjöld á atvinnulífið, hvort sem það er á útgerð eða annað, þá hefur það áhrif, t.d. á hvað hægt er að greiða í laun.
Hæstv. forseti. Svo að það sé alveg ljóst þá er ég ekki að leggjast gegn því að aflétta veiðigjaldi af útgerðinni sem nemur þessum 275 millj. kr. vegna niðurskurðar þorskveiða. Ég held að það geti komið sjávarútvegsbyggðunum til góða.
Ég hvet hins vegar hæstv. ráðherra til að horfa í fleiri áttir varðandi hagsmuni útgerða og sjómanna landsbyggðarinnar, sjávarbyggðanna, fiskvinnslufólksins, en bara til þessa þáttar, sem snýr reyndar beint að útgerðinni.
Eins og við höfum oft bent á þarf ýmislegt að koma til — það var rætt sérstaklega í dag í umræðu um kjör sjómanna — og þarf að horfa sérstaklega til þess hvernig sjómenn fara út úr þessu, sérstaklega sá floti sem er háður botnfisksveiðum. Það liggur fyrir að sá floti sem er háður botnfisksveiðunum, hefur stundað botnfisksveiðarnar, verður fyrir sérstaklega mikilli tekjuskerðingu vegna þessara aðgerða. Þetta bitnar með allt öðrum hætti á uppsjávarveiðiskipunum.
Herra forseti. Ég ætla að víkja sérstaklega að því atriði í frumvarpinu sem hér er til umræðu og lýtur að veiðigjaldi á veiðiheimildir í þorskafla.
Það er því miður held ég varlega sagt að skuggi vofir yfir mörgum sjávarbyggðum landsins á næstu missirum í kjölfar þeirra skerðinga sem hafa verið ákveðnar af hálfu stjórnvalda í þorskafla. Það bætir um betur þegar það er ljóst að með 130 þús. tonna aflamarki í þorski er ekki hægt að veiða aðrar tegundir sem eru þó áætlaðar og fram boðnar, svo sem ýsu. Það er ekki hægt, það vita allir. Það vita allir hvað þarf að gera til að það megi ganga fram og þá var betur heima setið en af stað farið.
Þessi skerðing hefur gríðarleg áhrif í flestum sjávarbyggðum landsins. Gott dæmi er Grindavík og Suðurnes þar sem skerðingin er 9 þús. tonn. Það er ámóta skerðing og allur afli sem er veiddur í þorski á Vestfjörðum þannig að höggið er feiknarlega mikið. Það er oft talað um að þessi vandi liggi ekki annars staðar og það er því miður lenska í því sambandi hjá mörgum í þjóðfélagi okkar að þessi vandi liggi aðeins á Vestfjörðum. Það er bara ekki þannig og það ætti að vera markmið sjávarútvegsráðherra að kynna það hvað þessi vandi liggur víða. Það vantar að hæstv. sjávarútvegsráðherra geri það. Þessi vandi er um allt land og alveg sama hvort við tökum dæmi eins og Grindavík með 6 þús. tonna skerðingu, Vestmannaeyjar með 4 þús. tonna skerðingu, Hornafjörð með yfir 2 þús. tonn eða Garðinn með 1.500, þetta mun þýða verulega fækkun starfa í þessum sjávarplássum og þess vegna skýtur skökku við að ganga ekki til fullnustu í það að taka veiðileyfagjaldið úr sambandi í öllum tegundum. Það eru engin rök fyrir veiðileyfagjaldinu, ekki nokkur. Veiðileyfagjaldið er í raun geðþóttaákvörðun, pólitísk ákvörðun sem er aldrei byggð á neinum rökum vegna þess að það er ekkert samræmi í veiðileyfagjaldinu gagnvart annarri skattheimtu í landinu. Því hefur aldrei verið fylgt eftir að skilgreina auðlindaskatt á aðrar greinar í landinu og þess vegna á að taka þetta úr sambandi. Eða er einhver sérstakur skattur á þá sem véla um verðbréf og eru í bankastarfsemi á Íslandi? Nei, þar er enginn skattur. Þeir hafa meira að segja aðstöðu til að leggja sjálfir á skatt sem ekkert er gert við og hirða hann eins og þeim sýnist. Þetta eru hlutir sem við verðum að horfast í augu við því að þarna gætir ójöfnuðar og ósamræmis.
Það er áætlað að veiðileyfagjaldið á næsta ári verði 1.100 millj. Þorskurinn er metinn 275 millj., þ.e. til fjórðungs. Skerðing með þessu móti sem gerð er — það er ekki að mínu mati bara skerðing í þorskinum, það er líka skerðing í tekjumöguleikum útgerðanna vegna þess að þær eru á röngum forsendum — þýðir að fyrirtæki víða um land, sjávarútvegsfyrirtækin, útgerðir og fiskvinnslufyrirtæki þar sem þetta spinnst saman hafa mun lakari stöðu til að bregðast við þessari gríðarlegu skerðingu og verða mun verr í stakk búin til þess að tryggja fólkinu í þessum byggðarlögum meiri vinnu og frambærileg kjör. Þessar aðgerðir eru alveg þvert á það sem annars er vilji ríkisstjórnarinnar, að koma til móts við byggðarlögin í þessum efnum. Því miður er ekki hægt að kalla þessa uppsetningu eins og hún er annað en hálfkák. Það er ekki vel spúlað dekk fram undan í þessum efnum með þessari aðgerð.
Að mínu mati er full ástæða til þess að fella veiðileyfagjaldið niður meðan þessi óáran gengur yfir, vonandi, í þrjú ár og taka þá nýja ákvörðun í málinu. Ég stefni að því að flytja við 2. umr. breytingartillögu er þetta varðar.
Það segir nokkuð mikið þegar vitnað er einfaldlega í orð þeirra sem við vandann eiga að glíma. Tökum dæmi af bréfi og ályktun Útvegsmannafélags Suðurnesja, með leyfi forseta:
„Þessa dagana eru útvegsmenn um allt land að leita leiða til þess að mæta niðurskurði á aflamarki í þorski. Ómögulegt verður að mæta 33% samdrætti veiðiheimilda án þess að það komi niður á starfsemi fyrirtækjanna í greininni og þeim sem hafa viðurværi sitt af því að þjónusta þá sem starfa í sjávarútvegi, fyrirtæki, sveitarfélög og einstaklinga. Það er allur pakkinn undir. Vegna niðurskurðarins mun þorskafli á Suðurnesjum verða tæplega 9 þúsund tonnum minni á yfirstandandi fiskveiðiári, en í engu einu sveitarfélagi er niðurskurðurinn jafnmikill og í Grindavík þar sem hann nemur um 6 þúsund tonnum. Til viðbótar þeirri tímabundnu skerðingu sem útvegsmenn á Suðurnesjum standa nú frammi fyrir hafa margir þeirra þegar verið skertir umtalsvert og varanlega með tilfærslu aflaheimilda í nafni byggðastefnu. En þær aðgerðir hafa komið sérlega illa niður á útgerðarfyrirtækjum á Suðurnesjum.
Útgerðarmenn hafa ekki farið fram á sérstakan stuðning frá stjórnvöldum vegna þessarar skerðingar. Útvegsmannafélag Suðurnesja skorar aftur á móti á alþingismenn í kjördæminu að þeir beiti sér fyrir almennum aðgerðum og skapi greininni þannig aðstæður sem geri henni kleift að dafna þrátt fyrir umrædda skerðingu.
Nokkur atriði eru mikilvægust og það eru einmitt atriðin sem víða brenna á, að mismunun í sjávarútvegi verði hætt, línumismununin verði felld niður strax og slægingarstuðlar leiðréttir. Byggðakvóti verði felldur niður í áföngum á þremur árum og þar sem tekið verður af aflamarki vegna aflabrests og vegna byggðakvóta verði þá tekið af öllum útgerðum með aflahlutdeild. Flestar þessar aðgerðir eiga það sammerkt að með þeim er verið að færa veiðiheimildir frá einni sjávarbyggð til annarrar eða jafnvel milli útgerðaraðila innan sömu byggðar.
Annað atriði er að stjórnvöld afnemi sérstakar álögur og gjöld sem sjávarútvegsfyrirtæki þurfa að axla umfram aðra atvinnuvegi í landinu,“ — ég endurtek, umfram aðra atvinnuvegi í landinu — „og er þar sérstaklega nefnt hið svokallaða veiðigjald sem í rauninni er skattur er leggst þyngst á landsbyggðina því þar er stærstur hluti þeirra fyrirtækja sem eru í sjávarútvegi og hafa sérstöðu miðað við Reykjavík í þeim efnum.“
Aðeins skerðingin á Suðurnesjum og í Suðurkjördæmi þýðir það sama og að höfuðborgarsvæðið yrði fyrir um 300 millj. kr. skerðingu. Það eru nærri 2 millj. á mann og þess vegna verða menn að horfast í augu við þetta með þeim hætti. Það mundi eitthvað hvína í ef þessi skerðing ætti að ganga yfir okkar ágæta höfuðborgarsvæði sem hefur forskot í svo mörgu í þjóðfélaginu, í félagslegu tilliti, menningarlegu, heilbrigðisgæslu og ýmsum öðrum þáttum.
Hitt fólkið í landinu — ég segi hitt fólkið sem er úti á landsbyggðinni — á að njóta þess að það er þar að afla verðmæta sem hafa safnast saman jafnt og þétt, hægt og sígandi yfir langt tímabil. Þetta er það sem blasir við og skiptir miklu máli að menn loki ekki augunum fyrir því.
Það er lykilatriði í þeim aðgerðum sem nú hafa verið ákveðnar og vonandi ganga ekki fram jafnlengi og stefnt hefur verið að að þeir sem verða fyrir skerðingunum njóti þá réttarins á ný þegar úr raknar.
Grímsey er ágætt dæmi. (Gripið fram í.) Grímseyingar urðu fyrir missi mikils kvóta fyrir nokkrum missirum og þeir brugðust við eins og þeirra var von og vísa með miklu áræði og mikilli djörfung. Þeir keyptu kvóta fyrir 800 millj. kr. Við skerðinguna fuku 730 millj. til baka. Við því var ekkert að gera, en sú er staðreyndin. Það er þetta sem sjávarútvegsbyggðirnar glíma við alls staðar í kringum land, gríðarlegt áfall í annars öflugu og sterku góðæri íslensku þjóðarinnar þar sem margt mætti kalla fordekrun. Ég held að menn hafi því miður ekki einbeitt sér að því að horfa fram á veginn í þessu, til nánustu framtíðar, vegna þess að ef þessir hlutir ganga eftir sem ætla má mun höggið koma í mars/apríl. Höggið mun koma þegar kvóti bátaflotans verður uppurinn og flotinn bundinn við bryggjur allvíða þótt menn muni ugglaust reyna að spila úr þessu eins og hægt er. Það er líka ljóst að með þessari þrengingu mun þrengja enn meira að þeim sem þó hafa gert út og skilað atvinnu og möguleikum víða um land með svokölluðum leigukvóta. Þeim mun ganga verr að sinna þeim þætti sem þeir hafa þó gert og hefur skipt verulega miklu máli í mörgum byggðum. Þetta mun koma sérstaklega illa við ýmsar verstöðvar. Þetta mun til að mynda koma mjög illa við Þorlákshöfn og mætti nefna marga fleiri staði.
Það er kannski ekki ástæða til þess í umræðunni núna að fjalla mikið um hvað það var skynsamlegt að fara niður í 130 þús. tonnin. Ég mótmæli því ekki að það halli á en það vantar gjörsamlega í þessar rannsóknir Hafrannsóknastofnunar samstarf við aðra vísindamenn utan stofnunarinnar og ekki síst samstarf við starfandi sjómenn víða um land.
Ég hef reyndar í mörg ár haldið því fram að það væri rík ástæða til þess að kalla til reyndustu skipstjórnarmenn í ýmsum greinum víða um land og fá þá til að leggja sína fiskifræði á borðið. Skipstjórnarmenn á Íslandi í dag eru ekki bara veiðimenn, þeir eru líka fiskifræðingar vegna þess mikla og vandaða tækjabúnaðar sem er í svo mörgum íslenskum fiskiskipum. Auðvitað á að nota þessa þekkingu. Auðvitað á að kalla þá til. Þeir eru kannski bestu gæslumennirnir á þeim miðum sem þeir þurfa síðan að sækja og afla sér lífsviðurværis á. Þeir þekkja túnið í hafinu eins og bóndinn þekkir túnið sitt á landinu. Bóndinn kann best að rækta sitt tún og ugglaust eru skipstjórnarmennirnir sjálfir best færir um að rækta bleyðurnar í hafinu.
Þetta er erfitt mál. Það skiptir miklu að menn hafi trú á hlutunum þegar þeir ganga fram. Því miður eru mjög margir sem hafa ekki trú á rannsóknarlíkani Hafrannsóknastofnunar. Ég er einn af þeim. Ég tel það götótta flík sem þarf að bæta á margan hátt og ég hefði talið miklu hyggilegra að halda sjó í kannski 2–3 ár, fara að tillögu útvegsmanna um að aflinn yrði 160 þús. tonn en ekki 130 þús. og byggja upp nýjan rannsóknarferil, styðjast við þann gamla en byggja upp nýjan með nýjum mönnum, nýrri aðkomu og taka til greina ýmsa gagnrýni sem hefur legið í loftinu um árabil, svo sem slóðir togararallsins sem mjög mikið hefur verið gagnrýnt. — Það væri æskilegt að hv. þingmenn og hæstv. ráðherrar mundu fylgjast með þessari umræðu því hún er í fullri alvöru. (Gripið fram í.) Fullri alvöru.
Auðvitað efast ég ekki um að hæstv. sjávarútvegsráðherra færir hlutina fram best og öruggast að mati sínu. Ég þekki hæstv. sjávarútvegsráðherra ekki að neinu öðru, en það er skoðanaágreiningur um þessi mál og þetta er svo alvarlegt mál fyrir byggðirnar í landinu, það eru svo miklir hagsmunaárekstrar innifaldir í umfjöllun þessa máls og ákvörðunum að það hlýtur að vera erfitt að ná alhliða samstöðu um það. Það er því óskandi að hæstv. sjávarútvegsráðherra taki upp þann þráð að skipuleggja markvisst ný vinnubrögð í rannsóknastefnu, ný vinnubrögð hjá Hafrannsóknastofnun sem ná lengra en gerst hefur í þessum þrönga ramma, þessum fámenna hópi, ekki segja sérfræðinga heldur manna sem vinna hjá Hafrannsóknastofnun. Það eru víðar sérfræðingar en í stofnunum. (Gripið fram í: Á þingi.) Það er ekki alltaf nóg að kunna að babla á bók til að hafa reynslu og þekkingu á hlutunum. Reynslan er drjúg og við eigum að nota hana eins og við getum.
Það er grundvallaratriði til að ná sátt um þessi mál í framtíðinni að kalla til vísindamenn frá öðrum stofnunum og, ég ítreka, skipstjórnarmenn víða um land, leita álits þeirra og láta þá leggja á ráðin. Það er mikilvægast að við getum siglt þessu áfram, komist út úr þessu dæmi með eins mikilli sátt og hægt er.
Herra forseti. Mig langar að benda hv. þingmanni á að hæstv. sjávarútvegsráðherra hefur þegar gefið út yfirlýsingu um að efla eigi starf Hafrannsóknastofnunar og þar með hafrannsóknir. Ég sé ekki að neitt bendi til þess að við getum ekki treyst því og bind miklar vonir við það.
Það er alveg ljóst að Hafró hefur sætt mikilli gagnrýni og það er ekkert óeðlilegt þegar jafnmikil hagsmunamál eiga í hlut. Hæstv. sjávarútvegsráðherra hefur ákveðið að skera niður þessar veiðar vegna fiskverndarsjónarmiða sem lögð hafa verið til. En jafnframt leggur hann til að farið verði að vinna frekar í hafrannsóknum, m.a. í togararallinu sem endalaust er verið að tala um.
Niðurskurður á þorski bitnar gríðarlega hart á samfélaginu en margoft hefur komið fram að grípa á til svokallaðra mótvægisaðgerða. Það er gert með miklum aðgerðum, bæði í sambandi við að láta fjármagn beint út í sjávarútvegsfyrirtæki og annað.
Veiðigjaldið er ákveðin niðurstaða samkomulags. Veiðigjaldið er tákn þess að fiskstofnarnir í kringum Íslandsstrendur séu sameign íslensku þjóðarinnar. Í raun og veru má segja að þeir sem veiða fiskinn greiði veiðigjald vegna þess að þeir fái leyfi til þess frá íslensku þjóðinni. Það verður því ekki afnumið.
Virðulegi forseti. Veiðigjaldið í fiskveiðum er ekkert annað en valdbeiting gagnvart einni atvinnugrein. Hægt er að standa á því af fullri festu vegna þess að engir aðrir í landinu eru rukkaðir um neitt samsvarandi gjald, skattlagðir svo gríðarlega. Það var ágætt að heyra í hv. síðasta ræðumanni en allt sem hann sagði er morgunljóst úr Litlu gulu hænunni, svona grundvallaratriði.
Það hefur lengi verið sagt á Íslandi að það þurfi að efla rannsóknir. Það er af hinu góða. Það hefur hins vegar gerst mjög hægt og mjög seint. Engin viðbrögð hafa t.d. komið frá hæstv. sjávarútvegsráðherra í þá veru að kalla til og leita eftir reynslu skipstjórnarmanna. (Gripið fram í.) Ef það er rangt biðst ég afsökunar á því. En ef það er inni í myndinni í nærliggjandi ferli þá er það mjög vel og af hinu góða. Það þarf að vinna þessa hluti í eins heilum pakka og hægt er, eins og ég gat um áðan.
Frú forseti. Það er nú gott að það kemur hér fram að mikið verður lagt í auknar rannsóknir. Ég minni hv. þingmann á samveru okkar á Grænlandi á þingi Vestnorræna ráðsins þar sem samþykkt var ályktun um að auka samstarf í rannsóknum á milli Íslands, Færeyja og Grænlands. Ráðherra hefur verið tjáð um þá tillögu og fann ég ekki betur en að hann brygðist vel við henni. Hún mun verða lögð hér fram síðar.
Ýmsu má velta fyrir sér í sambandi við alls konar gjöld og skatta. Ákveðið hefur verið að koma til móts við fiskvinnslurnar með því að nota Atvinnuleysistryggingasjóð til að fjölga greiðsludögum vegna hráefnisskorts. Ég vona að þegar hráefnisskortur er í fiskvinnslustöðvunum verði hægt að nýta krafta fólks með öðrum hætti, t.d. við viðhald og lagfæringar og annað. Í þetta verður sett stóraukið fjármagn. Þetta skiptir allt mjög miklu máli. Það sama gildir fyrir útgerðina þegar veiðileyfagjaldið er lækkað, verið er að koma til móts við útgerðina vegna niðurskurðarins.
Það er að minni hyggju alls ekki inni í myndinni að fella veiðileyfagjaldið niður. Það kemur til vegna ákveðins samkomulags og er niðurstaða mikillar vinnu. Þótt menn hafi ekki endilega verið sáttir við þá niðurstöðu var hún þó ákveðið (Forseti hringir.) samkomulag sem menn gerðu.
Útgangspunkturinn, virðulegi forseti, er að veiðileyfagjaldið er fyrst og fremst þungur skattur á landsbyggðina. Það er mjög undarlegt að heyra landsbyggðarþingmann mæla því bót að ekki sé í fullri alvöru tekið tillit til þess að mikið vandatímabil er fram undan. Það er mjög furðulegt að heyra slíkt. Þótt einhver hafi komist að samkomulagi um annað við póleruð skrifborð í Reykjavík þá er raunveruleikinn allt annar úti á landsbyggðinni þar sem vandinn blasir við.
Ef við ætlum að koma sjávarbyggðunum út úr þeim brimgarði sem þær munu illu heilli lenda í á næstu missirum verður að taka af fullri alvöru í taumana og ekki gefa tommu eftir. Eitt af því sem á að gera er að hnika til sköttum sem eiga sér enga fyrirmynd gagnvart öðrum í atvinnurekstri á Íslandi.
Virðulegi forseti. Það var nú margt áhugavert sem kom fram í ræðu hv. þingmanns og sumu af því er ég ágætlega sammála. En hins vegar brást þingmaðurinn því ekki að vera talsmaður stórútgerðarinnar sem helst vill fénýta auðlindina í eigin þágu og á kostnað margra annarra.
Hann sagði að veiðigjaldið, sem er 2 kr. og 42 aurar á hvert kíló af þorski, væri þungur skattur á landsbyggðina. Ég get tekið undir það að þeir sem veiða sinn fisk og þurfa að borga veiðigjald verða fyrir útgjöldum sem þeir voru án áður en veiðigjaldið var sett á. En þungur skattur getur það ekki verið því miðað við meðalverð á þorski, sem menn fá í dag, eru það kannski á milli 1–2% af aflaverðmæti sem menn greiða í veiðigjald af veiddum fiski.
Síðan eru það þeir sem ekki nota veiðiheimildir til þess að veiða heldur til þess að fá aðra til að veiða fyrir sig gegn gjaldi. Það eru þeir sem leigja til sín veiðiheimildirnar sem eru að borga þungan skatt, virðulegi forseti. Þeir eru að borga frá 150–180 fyrir hvert kíló af heimild sem þeir taka á leigu.
Miðað við upplýsingar Fiskistofu voru liðlega 55 þús. tonn af aflamarki í þorski flutt á milli skipa í eigu óskyldra aðila á síðasta fiskveiðiári. Miðað við 150 kr. í leiguverð þá skilar það þeim sem hefur kvótann undir höndum 8,2 milljörðum kr. í tekjur. Þeir greiða hins vegar aðeins um 130 millj. kr. í veiðigjald þannig að þeir hafa af þessu gríðarlegan hagnað. Það eru þeir sem framleigja kvótann sem eru að leggja þungan skatt á ýmsar útgerðir í landinu.
Forseti. Hér er til umræðu frumvarp til laga um breytingu á lögum um stjórn fiskveiða til að koma til móts við þær útgerðir sem orðið hafa fyrir skerðingu veiðiheimilda með niðurskurði aflamarks í þorski. Ráðherra fór ágætlega yfir frumvarpið og þá hugsun sem að baki því býr. Hann útskýrði m.a. hvernig veiðigjaldið hefur verið reiknað út og í raun líkist það æðimikið útreikningum á launaseðli sjómanna. Þetta er hálfgert hlutaskiptakerfi. Menn reikna áætlað aflaverðmæti á flotann, fyrir árið í ár eru það 85 milljarðar kr. Síðan er dregin frá því olía og annar rekstrarkostnaður rétt eins og hjá sjómönnum áður en launin þeirra eru reiknuð út. Þá er fundið út veiðigjald sem var áætlað í ár rétt tæpar 1.100 millj. kr. eða um 2,42 kr. á hvert kíló.
Sú upphæð sem til stendur að fella niður snýr eingöngu að þorski en ekki bara að þessari 30% skerðingu heldur af öllum heimildum, ólíkt því sem gert er í mótvægisaðgerðum annars staðar. Þær aðgerðir voru t.d. raktar í ræðum í dag. Aðrar mótvægisaðgerðir snúa að því að reyna að bæta þessa 30% skerðingu með einhverju móti en í þessu tilfelli er aflagjald af þorski fellt niður í heild sinni, ekki eingöngu þar sem skerðing verður. En upphæðin er ekki há, 275 millj. kr. í þessu samhengi eru kannski rétt um einn þriðji af aflaverðmæti eins togara hér á landi á ári. Því er ekki um neinar gríðarlegar upphæðir hvað það varðar. Ég efast um að þær muni, þegar búið er að deila því niður á þær útgerðir sem skerðast í þorskinum, verða til að þær annaðhvort sökkvi eða fljóti.
Þegar álagning á veiðigjald er skoðuð frekar sést að veiðigjald er líka lagt á aflaheimildir utan lögsögu, þ.e. ekki eingöngu á þorsk í landhelgi og aðrar tegundir heldur líka á þorsk sem veiddur er utan lögsögu, t.d. í norskri lögsögu eða rússneskri. Þar verður ekki sambærileg skerðing að neinu leyti við það sem rætt er um innan lögsögunnar. Þar halda menn heimildum sínum þrátt fyrir það sem gerist á Íslandsmiðum. Þetta er að mörgu leyti dálítið einkennilegt gjald.
Það má nefna að t.d. úthafskarfi er flokkaður niður í fjórar gjaldtegundir, þ.e. úthafskarfa á Reykjanesi innan lögsögu, í öðru lagi úthafskarfa á Reykjaneshrygg utan lögsögu, í þriðja lagi úthafskarfa innan landhelgi og í fjórða lagi úthafskarfa utan landhelgi. Við erum samt sem áður alltaf að tala um sama fiskstofninn. Bæta má við veiðigjaldi á karfa innan íslenskrar lögsögu, sem sagt djúpkarfa, sem er enn og aftur sami fiskurinn. Menn taka þennan stofn og búta niður í mismunandi gjaldflokka eftir því hvar hann veiðist burt séð frá því hvaða kostnaður er þar að baki eða hvert verðmætið er. Hið eina sem aðskilur þessa stofna, þ.e. þessar tegundir, er að það skiptir máli hvar hann er veiddur upp á afurðaverðið að gera. (GMJ: Úthafskarfinn í Smugunni.) Já, þar fyrir utan. Hann er sennilega eitthvað „innviklaður“ í þetta að auki. En þarna fyrir utan er reiknað veiðigjald á fiskstofna utan landhelgi í rússneskri og norskri lögsögu og sömuleiðis veiðigjald á rækju sem veidd er á Flæmingjagrunni o.s.frv.
Þetta útskýrir að hluta til tilgang veiðigjaldsins, sem er ekki sá sem hv. þm. Karl Matthíasson sagði áðan að væri sáttargjörð á milli þjóðar og útgerðar, um sameign þjóðarinnar. Svo er alls ekki. Þvert á móti undirstrikar gjaldið eignarhaldið sem útgerðarmenn krefjast á þessum veiðiheimildum. Eftir að gjaldið var tekið upp á sínum tíma og eftir að það hefur verið í gildi í nokkuð mörg ár þá fara menn að líta á það sem sína eign, sem þeir hafi borgað fyrir. Þetta gengur þvert á þau markmið sem hv. þm. Karl Matthíasson taldi að veiðigjald ætti að snúast um. Það gerir það bara alls ekki. Þetta var þrautalending á sínum tíma til að koma á gjaldi, m.a. til að standa undir ýmsum kostnaði varðandi sjávarútveginn, rannsóknir, veiðistýringu og annað í þeim dúr, hvað sem okkur finnst um það.
Ég bendi á, líkt og ég gerði í ræðu fyrr í dag, að fleira er að gerast í sjávarútveginum en eingöngu samdráttur í útgerð vegna niðurskurðar á þorski. Sjómenn og fiskverkafólk verður fyrir mikilli tekjuskerðingu eins og komið hefur fram við þessa umræðu, mikilli tekjuskerðingu. Lausnin þar felst í, eins og ég sagði áðan, að reyna að bæta upp þá 30% skerðingu en ekki meira. Menn hafa viðurkennt það og að sjálfsögðu gengist við því enda ekki annað hægt enda erfitt ef ekki ómögulegt að bæta það. Gagnvart útgerðinni á að bæta þetta allt frá upphafi til enda hvað þorskinn varðar. Þarna skarast auðvitað aðgerðir, annars vegar gagnvart útgerð og hins vegar gagnvart sjómönnum og fiskverkafólki.
Samningar eru lausir víða í samfélaginu í dag, kjarasamningar hjá launafólki sem er að brýna hnífana og ætlar að krefjast launahækkana, mikilla kjarabóta. Fólk flýr úr ákveðnum stéttum. Við þurfum ekki að ræða mikið um það en fólk flýr úr umönnunarstéttum, kennarastétt og öðrum stéttum. Getum við ímyndað okkur hvað gerðist í stéttarfélögum þessa fólks, hvers konar línu þau legðu fyrir kjarabaráttu sína, ef félagsmenn þeirra hefðu kannski misst 20 eða 25% af launum sínum með beinum hætti vegna stjórnvaldsaðgerða? Ætli það fólk væri í vinnu í dag? Hefðu menn ekki hreinlega látið sig hverfa? En þetta blasir við okkur í dag í sjávarútveginum. Það er tómt mál fyrir okkur að tala um að fá það til baka með einhverju móti.
Það eru fleiri gjöld sem tengjast ríki og útgerð. Ég hef haldið því fram, stundum í gamni en stundum af meiri alvöru, að sjávarútvegur eða útgerð á Íslandi sé sennilega mest ríkisstyrkti atvinnuvegur á landinu. Hvers vegna segi ég það? Í fyrsta lagi: Í upphafi var veiðiheimildum útdeilt samkvæmt reglum sem þá voru ákveðnar án nokkurrar gjaldtöku, án nokkurs gjalds. Menn fengu afhentan aðgang að auðlindinni með kvótasetningu og þurftu ekki að greiða krónu fyrir það. Þeir fengu kvótann til sín og gátu ráðstafað að eigin vild og hafa gert það síðan. Það er enginn smástyrkur, enginn smástuðningur og það voru bara örfáir aðilar í sjávarútvegi sem fengu hann. (Gripið fram í.) Síðan að auki — ég veit að það er viðkvæmt mál í minni stétt — hefur útgerðin verið styrkt til að greiða niður laun sjómanna um langan tíma í formi sjómannaafsláttar. Það var á sínum tíma samkomulag á milli sjómanna og útgerðarmanna ríkisins um að sjómenn ættu rétt á launabótum, sem útgerðin treysti sér ekki til að greiða og ríkið tók að sér að gera. Það er auðvitað ekkert nema niðurgreiðsla á launum sem sléttar kannski út leigugjaldið að hluta þótt við sitjum með það óbætt sjómennirnir. Það eru víða gjöld sem fara til sjávarútvegsins á milli ríkis og útgerðar.
Ég tel að áhrif af lækkun veiðigjalds, gjalds sem ýtir undir kröfur þeirra sem hafa yfir veiðiheimildum að ráða um að það sé þeirra eign, veiðigjaldið eykur þá kröfu, hvetji til áframhaldandi framsals á veiðiheimildum og leigu án þess að snerta nokkurn tíma þá sem menn hafa rætt um, t.d. bæta kjör sjómanna og fiskverkafólks. Því fólki kemur ekki til góðs að sköttum verði aflétt af útgerðinni. Það hef ég aldrei upplifað nokkurn tíma. Ég hef aldrei upplifað það eða notið góðs af því að gjöld hafi verið færð af útgerð. Þetta mun hins vegar hafa áhrif á leiguverð á þorski og framsal á þorski. Menn fá þá kvótann fyrir annan pening, ef svo má segja, eftir að gjaldið hefur verið fellt niður, heldur en áður. En það mun ekki skila sér í vasa sjómanna.
Leigubraskið og framsalið eru að mínu mati langvanmetnasti áhrifavaldurinn varðandi fiskstofnana. Fyrir viku eða svo var endanlega staðfest, sem margir sjómenn hafa viljað halda fram um langan tíma, að fleiri en einn fiskstofn væru við landið, þ.e. þorskstofnar. Það var staðfest af vísindamanni fyrir skemmstu, þ.e. að það er einn hægvaxta stofn fyrir norðan land og tveir hraðvaxta stofnar út af Suðurlandi, einn á grunnslóð og einn á djúpslóð. Þeir eru erfðafræðilega aðskildir. Framsalið hefur haft þau áhrif, t.d. á netabátaútgerð sem var mjög öflug og sterk við Suðurlandið — menn veiddu þar stóran fisk, kannski 180 eða 120 fiska í tonni og öfluðu sér veiðiheimilda með slíkum veiðiskap — að sú útgerð hefur nánast lagst af. Netaútgerð hefur nánast lagt af. Þær veiðiheimildir hafa síðan verið fluttar frá Suðurlandi úr formi netafisks jafnvel norður í land, jafnvel norður í Húnaflóa eða í Eyjafjörð þar sem sömu heimildir eru fylltar af fiski sem þarf kannski 500–600 stykki í tonnið á móti 100 áður og að auki úr öðrum stofni. Það þarf ekki að ræða ítarlega um hvaða áhrif það hefur á þann stofn ef hann hugsanlega hefur enga burði til að bera þá veiði. Þetta er nánast sambærilegt við að ætla sér að skera niður veiði í laxveiðiá á Suðurlandi um helming en auka hana um helming á Norðurlandi, fá jafnmarga laxa á land, bara úr öðrum stofni. Þetta mun hafa gríðarleg áhrif á viðgang þorskstofnsins, sem er reyndar orðið viðurkennt. Reyndar snerist umrædd rannsókn ekki beint að veiðinni en vísbendingarnar eru mjög sterkar hvað þessi áhrif varðar.
Talsvert hefur verið rætt um Hafrannsóknastofnun varðandi fiskveiðiráðgjöfina og einnig veiðigjaldið, þ.e. áhrif fiskveiðiráðgjafarinnar á veiðigjaldið. Þess vegna ræðum við um þetta hér. Ég vil ekki gera lítið úr vísindamönnum Hafrannsóknastofnunar. Það geri ég ekki. Ég þekki þá að góðu einu. Þeir vinna sína vinnu og þeir leggja fram tillögur um veiðar og stöðu fiskstofna eftir bestu vitund. Ég hef átt við þá ágætissamstarf í gegnum árin.
Það er ekki deilt um það meðal sjómanna hvort færri fiskar eru í sjónum í dag en voru fyrir 30 árum eða 20 árum eða 50 árum. Það þarf ekki að deila um það. Við vitum að það eru færri fiskar í sjónum en voru fyrir daga fiskveiðistjórnarkerfisins. Það eru kannski örfáar hræður sem mótmæla því en það eru ekki góð rök á bak við þau mótmæli. Spurningin er hins vegar: Hvers vegna eru færri fiskar í sjónum í dag en voru áður en við fórum að stýra veiðunum? Hvernig stendur á því að þegar við gripum í taumana, þegar við þóttumst sjá að allt væri að fara til fjandans, hefur ástandinu farið aftur, þrátt fyrir það að við höfum fylgt niðurstöðum og ráðleggingum Hafrannsóknastofnunar í öllum veiðiheimildum, öllum fiskikvótum, hvort sem við tölum um ýsu, þorsk, ufsa, karfa, loðnu eða grálúðu. Þrátt fyrir að hafa fylgt því eftir til hins ýtrasta, öllum ráðleggingum, þá er staðan svona. Það er rangt sem hefur komið fram, sem orðræðan hefur snúist um, að við séum að ofveiða þorsk ár eftir ár. Það er beinlínis rangt. Tölur Hafrannsóknastofnunar sýna annað.
Þegar við veiðum um og innan við 1% af veiðistofninum umfram ráðleggingarnar, langt innan þeirra skekkjumarka sem Hafrannsóknastofnun sjálf setur, þá er það ekki ofveiði. Á undanförnum 11 árum hefur einu sinni verið veitt meira en 3% umfram af veiðistofni en Hafrannsóknastofnun hefur ráðlagt. Það er ekki ofveiði. Þessi 3% fóru ofan í smábátana sem misstu sig eitthvað eitt árið. Við höfum fylgt eftir ráðgjöf um loðnu nánast upp á kíló. Við höfum fylgt eftir ráðleggingunum, yfir milljón tonn upp í 1,6 millj. tonn held ég þegar það var mest. Við erum komin niður í 300 þús. tonn í ár og erum í basli með að ná því. Við höfum fylgt eftir ráðleggingum í grálúðu alveg þar til síðustu árin vegna þess að við höfum ekki getað fylgt þeim eftir. Við náum ekki grálúðunni. Það er alltaf gefinn út sami kvótinn burt séð frá veiðinni og við erum langt frá því að ná henni. Sama sagan er í ýsu. Það er reyndar eini fiskstofninn sem við höfum ekki veitt eftir ráðleggingum Hafrannsóknastofnunar. Við höfum árum saman veitt þriðjungi meira en ráðleggingarnar kveða á um og jafnvel 50% meira. Fyrir 5 árum veiddum við 50% meira af ýsu heldur en okkur var ráðlagt að gera og frá þeim degi hafa ráðleggingar ráðherra og Hafrannsóknastofnunar um ráðlagðan ársskammt í ýsu aukist um 250%.
Ég er ekki að segja þetta til að gera lítið úr vísindum Hafrannsóknastofnunar, langt frá því, heldur til að vekja athygli á því á því að þetta er ekki svart/hvít mynd. Það eru margir þættir sem stjórna því hvernig fiskstofnarnir standa.
Mér heyrist ekki vera vilji til þess núna á Alþingi frekar en áður, að takast á við þennan vanda, kjarna málsins, um hvernig við stjórnum veiðunum, hvernig við ætlum að byggja upp fiskstofnana. Það er ekki vilji til þess að horfa til reynslunnar og nota reynslu okkar bæði við fiskveiðar og stjórnina til að snúa við af þeirri braut sem við höfum fylgt. Það væri hins vegar besta mótvægisaðgerð sem við gætum tekið upp. Það hlýtur að fara að renna upp fyrir flestum að við höfum verið að gera eitthvað rangt fyrst við náum aldrei árangri og ef markmið laga við stjórn fiskveiða eru svo gersamlega á röngunni að þau eru farin að vinna í þveröfuga átt við það sem þeim er ætlað, að byggja upp fiskstofna, efla atvinnu, auka hagkvæmni o.s.frv. Ekkert af þessu hefur gengið upp. Við þurfum að víkja af þeirri leið.
Það er líka rétt sem kom fram áðan hjá hv. þm. Árna Johnsen að vandinn í sjávarútvegi er víðar en á Vestfjörðum án þess að ég ætli að gera lítið úr honum þar. En ég tel rétt að vekja athygli á því að þetta er vandi sem er um allt land. Sem betur fer eru augu manna að opnast fyrir því við hvað er að kljást í þessu samhengi og mig langar að ljúka máli mínu á að vitna, með leyfi forseta, í orð sem sögð voru í 17. júní-ræðu vestur á Fjörðum:
„Áform okkar um að byggja upp fiskstofnana með kvótakerfinu sem stjórnkerfi fiskveiða virðist hafa mistekist. Sú staða kallar á allsherjaruppstokkun á fiskveiðistjórnarkerfinu ef marka má niðurstöðu Hafrannsóknastofnunar.“
Þetta eru orð sem núverandi forseti Alþingis, Sturla Böðvarsson, lét falla á 17. júní í sumar.
Virðulegi forseti. Það eru aðeins tvö, þrjú atriði sem mig langar að nefna hérna. Í fyrsta lagi að vandinn sé víðar en á Vestfjörðum. Það er öllum ljóst að vandinn er víðar en á Vestfjörðum. Í fyrra setti ég af stað vinnu af hálfu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands sem ég kynnti rækilega áður en hún fór af stað, m.a. af tilefni sem gefið var í skýrslu Hafrannsóknastofnunar þá. Ætlunin var að reyna að átta sig á hver áhrifin yrðu af mismunandi aflareglu, m.a. á byggðirnar, á einstaka skipaflokka o.s.frv. Þessi skýrsla kom út um það leyti sem skýrsla Hafrannsóknastofnunar kom út. Þá kom glögglega fram hver áhrifin yrðu fyrir hvert sveitarfélag, annars vegar í tonnum og hins vegar hlutfallslega. Þarna kom greinilega fram hvar aflaheimildir eru mestar fyrir í þorski og því er auðvitað ljóst að þar verða menn fyrir mestu tapinu þegar við skerum niður aflann í þorskinum en við sjáum líka að hlutfallslegt vægi þorsksins í heildaraflamarki einstakra verstöðva er líka mjög mismunandi. Það verða menn að hafa í huga jafnframt því að við vitum að aðstæður til nýrrar atvinnusköpunar eru mismunandi milli svæða. Allt þetta kemur fram í þessari skýrslu.
Í öðru lagi hef ég líka sett af stað vinnu við það að varpa betra ljósi á fiskveiðiráðgjöf okkar. Það er gert ráð fyrir því í fjáraukalagafrumvarpinu sem var verið að ræða í dag og það kemur fram í fjárlagafrumvarpinu líka að lagðar eru fram 50 millj. til að styrkja grundvöll togararallsins. Til þess verks verða vitaskuld kallaðir skipstjórnarmenn, sjómenn og aðrir sem þekkja þarna best til.
Í þriðja lagi er verið að efla annars konar vinnu utan Hafrannsóknastofnunar með því að setja á laggirnar samkeppnissjóð sem bara í þessari viku auglýsti eftir umsóknum til að geta kallað eftir fleiri viðhorfum en eru inni í Hafrannsóknastofnun. Og undir forustu prófessors í fiskifræði við Háskóla Íslands fer líka fram sérstök athugun þar sem (Forseti hringir.) sérfræðingar úr öðrum háskólum, öðrum rannsóknastofnunum koma að. Ég held því að segja megi með sanni að verið sé að reyna að varpa margvíslegu ljósi á þetta mikla viðfangsefni.
Forseti. Umræðan hefur nú farið víðar en um sjálft frumvarpið sem hér er til umræðu en allt snertir það auðvitað málið sem sjávarútvegsráðherra er að leggja hér fram.
Það kom fram hjá hv. þm. Guðjóni A. Kristjánssyni áðan að lækkun eða niðurfelling veiðileyfagjalds er í raun og veru hækkun þegar upp er staðið því að reiknistuðlarnir eru einfaldlega þannig að þegar búið er að leggja saman og draga frá þá lítur út fyrir að veiðigjaldið hækki umtalsvert á milli ára, líklega um hærri upphæð en þá sem sögð er vera lækkunin.
Eins og ég sagði áðan í ræðu minni hef ég ekki verið svo hlynntur veiðigjaldi frá upphafi vegna þeirrar ástæðu að ég óttaðist það strax í upphafi, sem reyndar er að verða raunin núna, að veiðigjald mundi ýta undir þá kröfu þeirra sem væru að leigja að þeir eignuðust það sem þeir væru að leigja með tímanum, það myndaðist eignarréttur. Það vil ég ekki sjá. Ég vil að 1. gr. laga um stjórn fiskveiða verði gild og að við getum ævinlega gengið að því sem vísu að auðlind sjávar sé sameign þjóðarinnar en ekki séreign þeirra sem hafa peninga til að kaupa hana eða hafa einhvern tímann fengið hana afhenta.
Ég held að í sjálfu sér sé ágætissamkomulag, a.m.k. svona opinberlega, um eignarhaldið á auðlindinni en leigugjaldið og lögin hvetja til annars. Því hef ég gert athugasemdir við þetta veiðigjald á þeim rökum. Ég set mig ekki upp á móti þessari aðgerð, að lækka veiðigjaldið, komi það útgerðinni til bjargar. Það ætla ég ekki að gera.
Virðulegi forseti. Ég fagna síðustu yfirlýsingu hv. þingmanns sem felur í sér afdráttarlausan stuðning hans við þetta frumvarp og það er auðvitað mjög af hinu góða. Hv. þingmaður sagði að hann væri þeirrar skoðunar, það kom fram í ræðu hans áðan, að það að leggja á veiðigjald væri til þess fallið að styrkja eignarhald útgerðar á aflaheimildum. Ég er út af fyrir sig ekki sammála því en væntanlega lítur hann svo á að þessi ákvörðun núna, að taka burt veiðigjaldið í þorskinum, veiki eða afnemi með sama hætti væntanlega meint eignarhald útgerðar á þorskinum.
Þess vegna er þetta mjög mikilvæg yfirlýsing sem hér kom fram. Það liggur þá fyrir í þessari umræðu stuðningur bæði formanns Frjálslynda flokksins og talsmanns Vinstri grænna, stuðningur þeirra beggja við það frumvarp sem hér hefur verið lagt fram, þannig að ég vænti þess að það hljóti góða meðhöndlun og um það megi nást mjög víðtækt pólitískt samkomulag.
Forseti. Það er réttur skilningur sem ráðherra lagði í orð mín áðan að ég mun ekki leggjast gegn því að fella niður veiðigjald á þeirri forsendu eins og ég margítrekaði áðan að ég tel það styrkja eignarhaldið á heimildunum í sessi. Mér finnst slæmt þegar menn eru farnir að líta svo á að úr því að þeir séu búnir að leigja slíkar heimildir í mörg ár geti þeir litið á þær sem sína eign. Það vil ég ekki.
Ég vil undirstrika það líka að þessi lækkun er ekki til frambúðar. Það kemur hér fram að þetta sé ætlað fyrir fiskveiðiárið 2007/2008 og fiskveiðiárið 2008/2009. Það er því ekki ætlunin í sjálfu sér að draga úr ferðinni hvað þetta varðar og líklega verður þetta lagt á að nýju á fiskveiðiárinu 2009/2010 svo framarlega sem menn telja ástæðu til að gera það vegna ástands fiskstofnsins.
Frú forseti. Mig langar bara til að árétta þann skilning að veiðigjaldið er í raun og veru staðfesting á því að fiskurinn sem syndir í sjónum og nytjastofnar sjávar eru eign íslensku þjóðarinnar, sameign þjóðarinnar. Þess vegna er gjaldið. Það er verið að greiða þetta gjald sem nokkurs konar veiðigjald, veiðileyfi. Þeir sem veiða fiskinn fá leyfi hjá þjóðinni til að veiða hann. Þess vegna var þetta gjald sett á og það er skilningurinn.
Ef einhver veiðir fisk í vatni gegn því að borga fyrir það og gerir það árum saman þýðir það ekki að hann muni eignast allan rétt til að veiða fiskinn í vatninu. Það er ekki þannig, það vildi ég taka fram hér.
Forseti. Ég vil endurtaka það sem ég sagði áðan um þetta álit hv. þm. Karls V. Matthíassonar um veiðigjaldið og tilurð þess að það er auðvitað ekki staðfesting eða einhvers konar samkomulag á milli þjóðar og útgerðar um eignarhaldið á auðlindinni. Það er langt í frá að veiðigjaldið hafi verið sett á sem einhvers konar samkomulag milli útgerðarmanna og þjóðarinnar, að með því bara að greiða gjald fyrir auðlindina staðfestu þeir þar með eignarhald þjóðarinnar á auðlindum sjávar. Þetta kom til vegna þess að það var orðið afar umdeilt í þjóðfélaginu og þar á meðal í þinginu að útgerð gæti valsað um, eins og hún hafði gert fram að því, með þessa þjóðarauðlind eins og hún vildi án þess að spyrja einn eða neinn á meðan þjóðin bæri af því ákveðinn kostnað að auki. Þá var engin staðfesting á því að þjóðin ætti auðlindina en ekki útgerðin. Það hafði ekkert samkomulag verið gert um það, þetta á ekkert skylt við það. Þetta var auðvitað sett á í þeim tilgangi að því fylgir ákveðinn kostnaður að halda utan um þessa eign, þessa þjóðarauðlind. Þannig var þetta sett á.
Hins vegar hafa útgerðarmenn og þeir sem hafa ráðið yfir veiðiheimildum og greitt fyrir þær litið á þetta gjald sem viðurkenningu á rétti á sínum á auðlindinni, sem kemur fram í því að þeir framselja veiðiheimildir og þær heimildir sem þeir hafa fengið og greitt þetta gjald fyrir eins og þeir vilja. Þeir fara með þessa eign eins og þeir vilja og þeir veðsetja hana og selja eins og þeir vilja. Það bendir ekki til þess að gert hafi verið samkomulag milli þjóðarinnar og útgerðarinnar um að þetta sé sameign þegar menn geta hagað sér þannig með þær heimildir sem þeir hafa.
Frú forseti. Veiðileyfagjaldið var í raun og veru ekki niðurstaða einhvers samkomulags á milli útgerðar og — ja ég veit ekki hverra. Þetta var niðurstaða auðlindanefndar sem skipuð var af ríkisstjórn á sínum tíma. Sumir voru mjög ósáttir við þá niðurstöðu af því að þeim fannst hún ekki vera nógu afmarkandi og skýr um þetta eða koma nóg inn á auðlindir almennt og umræðu um auðlindir í samfélaginu.
En ég get aldrei skilið að veiðigjald sem verið er að greiða til þjóðarinnar tákni það að sá sem greiði það eigi orðið fiskinn í sjónum, þann fisk sem hann er að veiða eða þann stofn sem hann er að veiða úr. Ég næ því alls ekki, frú forseti.
Forseti. Þar deilum við skoðunum, ég og hv. þm. Karl V. Matthíasson, ég sætti mig ekki heldur við að menn líti á það sem ávísun á eign að fá að leigja hana eða fá að greiða gjald fyrir hana. Ég skil ekki heldur að menn geti notað það ákvæði til þess að kasta eign sinni á það sem verið er að greiða fyrir. En það gera menn nú samt. (Gripið fram í.) Það er ekki misskilningur frekar en það að þeir fara með þessa heimild eins og sína eign. Það er ekki hægt að innkalla hana. Það er ekki hægt að breyta henni. Það getur varðað við eignarrétt stjórnarskrár að hrófla við henni. Þannig er málum komið eftir meira en 20 ára stjórn fiskveiða með þessum hætti.
Og þetta er viðurkennt í þjóðfélaginu, viðurkennt af bankastofnunum, lánastofnunum og öðrum þeim sem taka veð í veiðiheimildunum og lána út á þær fé. Það er viðurkennt að það gera menn vegna þess að þeir líta á þetta sem sína eign og til eigin ráðstöfunar eingöngu.
Frú forseti. Það er um margt merkileg umræða sem farið hefur fram um þetta ágæta frumvarp. Hv. 4. þm. Norðaust. varpar því fram að augljóslega sé það staðreynd að fiskur hefur minnkað í sjónum. Um það geta allir verið sammála, enginn deilir um það. Við vitum hins vegar ekki orsakir þess, hvort um er að ræða ofveiði af einhverjum orsökum, breytingar í náttúrunni, minnkað fæðuframboð o.s.frv.
En það er alveg ljóst að ef við lítum til annarra landa hvað varðar þorskveiðar, og sérstaklega hér við norðanvert Atlantshaf, þá hefur þorskurinn alls staðar hopað. Fyrst í Norðursjónum, svo í kringum Bretland, Noreg, Nýfundnaland o.s.frv. Hver er orsökin? Um það er líka deilt en reynslan í kringum heimsstyrjaldirnar sýndi okkur að þegar veiðin datt niður kom fiskurinn upp aftur.
Ég hef mestar áhyggjur af því að niðurskurður á þorskaflaheimildum dugi ekki til að byggja upp okkar ágætu stofna. Við vitum ekki hvað þarf til en ljóst er að við þurfum að grípa til verndaraðgerða. Hins vegar hefur þjóðarbúið oft séð það svartara. Við höfum gengið í gegnum hrun á mörkuðum kringum saltfisk, síldin hvarf og ég trúi því að við fáum tækifæri. Við eigum að nota þetta tækifæri til að byggja upp aðra atvinnuvegi.
Forseti. Það er rétt, sem kemur fram hjá hv. þm. Þorvaldi Ingvarssyni, að fiskunum hefur fækkað í sjónum. Það er alveg hárrétt og það er það sem við eigum að ræða um í þessu máli. Við verðum að horfast í augu við þá staðreynd að fiskunum hefur fækkað, fiskstofnarnir hafa gefið eftir og við eigum að velta því fyrir okkur hvers vegna í ósköpunum það hefur gerst, þegar við höfum farið vel og nákvæmlega eftir þeim ráðum sem lögð hafa verið til.
Af hverju er niðurstaðan jafnslæm og hún er hjá okkur í dag? Eru vísindin ekki öflugri en þetta? Búum við ekki yfir nægilega mikilli þekkingu á náttúru sjávar, fiskstofnum, auðlindum sjávar og lífinu í sjónum, til að geta tekið ákvarðanir um þetta? Veiðarnar eru það eina sem við getum stjórnað að stærstum hluta til. Veiðiráðgjöfin hefur í áranna rás beinst að því fyrst og fremst að vernda smáfisk með öllum tiltækum ráðum og gripið hefur verið til ótal ráða við hönnun veiðarfæra, svæðalokana o.s.frv. til að reyna að vernda smáfisk. Það hefur verið útgangspunkturinn í allri ráðgjöf og menn hafa tekið því nokkuð þegjandi.
En það eru samt ýmsar efasemdir um þessa leið. Nú er sjávarútvegsráðherra að leggja til, síðast í þessari viku, að auka veiðar á smáfiski, að auka veiðar á smáýsu með reglugerðarbreytingum eða fella niður reglugerðir um að nota smáfiskaskilju á ýsuslóð og opna að nýju svæði uppi á grunnslóð til smáýsuveiða. Þannig að margt stangast á í þessum fræðum hjá okkur. Ég vil undirstrika að varðandi fiskifræðina og fiskstofnana er ekkert svart/hvítt. Þar spila margir hlutir saman.
Frú forseti. Við verðum að fara vel með fjöregg þjóðarinnar. Við getum horft til reynslu annarra þjóða við norðanvert Atlantshaf í þeim tilgangi. Það er ekkert sem bendir til annars en að ofveiði og kannski breytingar í náttúrunni hafi t.d. valdið hruni á þorskstofninum í Nýfundnalandi. Fræðin eru ekki óskeikul en við hljótum að geta litið til reynslu annarra þjóða í þessu efni.
Forseti. Ég er sammála því sem kom fram í andsvari hv. þm. Þorvalds Ingvarssonar, við verðum að fara vel með það sem hann kallar fjöregg þjóðarinnar sem eru fiskstofnarnir og þá sérstaklega þorskstofninn og þeir stofnar sem við nytjum. Um það snýst þetta mál. Enginn veit það sennilega betur en þeir sem starfa í sjávarútvegi hversu mikilvægt það er að varðveita fiskstofnana.
Þess vegna spyrjum við: Hvar hefur okkur mistekist? Hvernig stendur á því að markmið sem sett voru fyrir meira en 20 árum með stjórn fiskveiða, um að efla fiskstofna, um að auka atvinnu og um að auka hagkvæmni í útgerð, hafa ekki náðst? Við stefnum í þveröfuga átt. Að þessu þurfum við að spyrja okkur gagnrýnislaust. Við eigum hvorki að vanmeta ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar hvað það varðar eða annarra sem koma að sjávarútvegi.
[19:08]Útbýting:
Virðulegi forseti. Við förum um víðan völl í umræðu um skerðingu á veiðileyfagjaldi. Á sínum tíma, þegar gjaldið var sett á, var um það mikill ágreiningur og sýndist sitt hverjum eins og fram hefur komið í ræðum manna. Menn nálguðust málið með misjöfnum hætti. Mörgum finnst þetta vera skattlagning á ákveðna atvinnugrein sem ekki þekkist á aðrar atvinnugreinar sem þó nýta náttúruauðlindir með einum eða öðrum hætti. Fram hefur komið að einhverjum hv. þingmönnum finnst þetta geta verið festing á eignarhaldi. Öðrum finnst þetta vera leiga til þjóðarinnar, leiga sem skal greidd sem veiðileyfi, veiðileyfagjald, og þannig var þetta hugsað.
Þrátt fyrir þennan ágreining náðu menn samkomulagi um þessa leið og hún er niðurstaðan. Við höfum lög um veiðileyfagjaldið sem hefur verið stigvaxandi. Á yfirstandandi fiskveiðiári er það, samkvæmt þeim tölum sem fyrir liggja, rétt rúmur milljarður og nær því en þeim 1.100 millj. sem hér voru nefndar fyrr í dag. Það er athyglisvert þegar rætt er um þetta gjald að á sínum tíma voru sjómenn og útgerðarmenn og þeir sem að greininni komu sammála um að veiðileyfagjaldið væri ekki af hinu góða og lögðust gegn því.
Skerðing á þorskkvóta á yfirstandandi fiskveiðiári hefur mikil áhrif. Hún hefur eðlilega hvað mest áhrif á sjávarbyggðirnar, hinar dreifðu byggðir sem byggja afkomu sína á fiskveiðum, útgerð og fiskvinnslu. Ég get þó ekki verið sammála vini mínum, hv. þm. Árna Johnsen, þegar hann ber þetta saman við það hvernig slík skerðing kæmi við höfuðborgarsvæðið. Ég vil biðja hv. þingmann um að fara ekki með málið í þann farveg. Við eigum ekki að gera þetta að einhverju ágreiningsmáli eða samanburðarmáli milli höfuðborgar og landsbyggðar. Þetta er mál sem hefur það víðtæk áhrif í samfélaginu að það snertir alla. Það hefur líka bæði bein og óbein áhrif á höfuðborgarsvæðinu. Það er á ábyrgð okkar þingmanna að komast að einhverri niðurstöðu í þessum málum og koma að sem víðtækustum stuðningi á meðan þetta tímabil gengur yfir. Við trúum því öll, eða flest skulum við segja, að við séum að breyta rétt. Við trúum því að við séum að fara í gegnum tímabundið ástand og að við munum sjá árangur skerðingarinnar að einhverjum tíma liðnum.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að bregðast við með því að fara í svokallaðar mótvægisaðgerðir og engin ástæða er til að ætla annað en að farið sé í þær aðgerðir af heilum hug. Sennilega hefur aldrei verið efnt til annarra eins aðgerða til að koma til hjálpar og bregðast við erfiðum aðstæðum eins og nú, enda er staða okkar þannig að við getum gert hluti af meiri myndarskap en oft áður.
Markmiðið með mótvægisaðgerðunum er að skapa fleiri atvinnutækifæri og efla annað atvinnulíf á meðan við förum í gegnum þessar þrengingar. Þær taka til mjög margra þátta í samfélaginu. Þær taka til flestra grunnstoða samfélagsins eins og samgangna, fjarskipta og skólamála og einnig eru sjóðir, sem eru hugsaðir til frekari aðstoðar, eins og Atvinnuleysistryggingasjóður og Byggðastofnun, efldir svo um munar svo að hægt sé að standa við bakið á þeim sem erfiðast eiga með fjárhagslegum stuðningi.
Það hefur líka komið fram að hluti aðgerðanna felst í auknum hafrannsóknum, menn eru að skoða hið margumtalaða togararall, rannsóknir á Grænlandsgöngum og á staðbundnum stofnum. Það er alveg rétt, sem fram kom hjá hv. þm. Birni Val Gíslasyni, að Hafrannsóknastofnun hefur staðfest að það eru fleiri en einn þorskstofn við landið, það eru nokkrir stofnar. En Hafrannsóknastofnun hefur líka sagt að hlutdeild þessara staðbundnu stofna í heildarveiði sé mjög lítil. Þarna þurfum við frekari rannsókna við eins og á svo mörgum öðrum sviðum. Það er markmiðið að fara í þær núna.
Við ræðum um veiðigjald sem á að vera, samkvæmt þeim tölum sem áætlaðar eru fyrir yfirstandandi fiskveiðiár, rúmlega milljarður. Við ræðum tillögu hæstv. sjávarútvegsráðherra um að lækka eða fella niður veiðigjaldið af þorskveiðum á yfirstandandi ári sem mun gera um 275 millj. kr. Það mun, virðulegi forseti, þýða að gjaldið mun hækka um 275 millj. kr. á milli fiskveiðiára, úr 450 millj. kr. á síðasta fiskveiðiári í 725 millj. kr.
Það er þarna sem ég stoppa við. Ég vil ekki nálgast málið út frá ágreiningi um veiðigjaldið sem slíkt og tilverurétt þess. Við munum ábyggilega halda áfram að takast á um veiðigjaldið í framtíðinni. Við höfum mismunandi skoðanir á því hvort það er skattur, hvort það er veiðileyfagjald eða hvort það festi eignarhald útgerðarfyrirtækjanna eða þeirra sem hafa kvótann í sessi.
Ég vil nálgast þetta með öðrum hætti. Við erum að tala um atvinnugrein sem er að fara í gegnum einhverja dýpstu lægð sem hún hefur farið í gegnum með tilheyrandi áhrifum á allt samfélagið. Það er ákveðin mótsögn í því þegar við tökum okkur til og setjum milljarða króna í svokallaðar mótvægisaðgerðir sem eru ætlaðar til þess að hjálpa þessum sömu fyrirtækjum ásamt öðrum til að þau geti dregið eins mikið úr uppsögnum starfsfólks og frekast er unnt. Auka svigrúm þeirra til að takast á við þennan vanda. En á sama tíma erum við með veiðileyfagjaldinu að auka álögur á milli fiskveiðiára um 275 millj.
Ég vil skora á hv. þingmenn að hugsa þetta út frá þessari hlið málsins og vil hvetja til þess að í meðförum þingsins verði þetta mál skoðað með það í huga að þessi gjaldtaka verði lækkuð enn frekar og helst felld niður, að minnsta kosti tímabundið á meðan við erum að komast yfir þennan erfiða tíma. Við getum áætlað það í einhver tvö, þrjú ár. Við höfum sýnt það í gegnum tíðina að þegar eitthvað bjátar á þá sýnum við samstöðu og það eru vissulega erfiðir tímar. Við erum með atvinnugrein sem er veik fyrir og við eigum ekki að mæta því, virðulegi forseti, með auknum álögum.
Frumvarpið gengur til 2. umr.
Frumvarpið gengur til sjútv.- og landbn.