Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um séreignarsparnað og ráðstöfun hans til greiðslu húsnæðislána og séreignarsparnaðar. Frumvarp þetta er, eins og kunnugt er, hluti af aðgerðaáætlun ríkisstjórnarinnar um höfuðstólslækkun húsnæðislána. Það felur í sér tillögur að breytingum á lögum nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, lögum nr. 90/2003, um tekjuskatt, og lögum nr. 44/1998, um húsnæðismál.
Efni frumvarpsins felst í grófum dráttum í tveimur úrræðum sem ég mun nú gera grein fyrir. Hið fyrra felst í því að lagðar eru til nauðsynlegar breytingar á lögum svo unnt verði að heimila fólki að nýta séreignarsparnað til greiðslu inn á húsnæðislán sem tryggð eru með veði í íbúðarhúsnæði án þess að til skattgreiðslu komi. Lagt er til að heimildin taki til iðgjalda sem greidd eru á þremur árum, á tímabilinu frá 1. júlí nk. til 30. júní 2017. Miðað er við 500 þús. kr. á ári sem hámarksfjárhæð og miðast hún við heimilið óháð því hvort þar býr einn eða fleiri. Alls getur því hvert heimili lækkað lán sín um 1,5 milljónir á þremur árum gegnum þetta úrræði enda séu tekjur heimilisins slíkar að 6% launanna nái þessu viðmiði. Eigi tveir einstaklingar sem ekki eru í hjónabandi eða sambúð íbúðarhúsnæði saman gilda sömu viðmið fyrir þá.
Það skilyrði er lagt til að heimildin takmarkist við 4% hámarksiðgjald launþega og 2% mótframlag launagreiðenda. Með því móti næst ákveðið jafnræði við beitingu úrræðisins enda er talsvert mismunandi hvert mótframlag launagreiðenda er. Þá er einnig lagt er til að heimildin takmarkist við greiðslur inn á þau húsnæðislán sem veita rétt til vaxtabóta. Úrræðið takmarkast því við öflun á íbúðarhúsnæði til eigin nota.
Í öðru lagi er í frumvarpinu lagt til nýtt húsnæðissparnaðarúrræði. Í því felst að heimilt verður að nýta þann séreignarsparnað sem safnast hefur á tímabilinu frá 1. júlí 2014 til 30. júní 2017 til öflunar á íbúðarhúsnæði skattfrjálst. Með orðalaginu öflun á íbúðarhúsnæði er átt við hvort heldur sem er kaup eða byggingu á íbúðarhúsnæði. Skilyrði er að viðkomandi hafi ekki átt íbúðarhúsnæði á áðurnefndu tímabili eða allt þar til heimildin er nýtt. Lögð eru til sömu viðmið í þessu úrræði og hinu fyrra hvað það varðar að hámarksfjárhæðir og hámarksiðgjöld launþega og launagreiðenda eru hin sömu. Hér er þó lagt til að heimilt verði að nýta séreignarsparnað skattfrjálst til húsnæðisöflunar allt til 30. júní 2019, þ.e. í fimm ár. Sparnaður sem safnast upp á áðurnefndu þriggja ára tímabili er til ráðstöfunar í þessum tilgangi í fimm ár frá 1. júlí nk.
Við undirbúning lagafrumvarpsins var stefnt að því fyrir bæði þessi úrræði að útbúið yrði einfalt og notendavænt umsóknar- og afgreiðslukerfi. Niðurstaðan varð sú að leggja til að embætti ríkisskattstjóra muni halda utan um rafrænt kerfi sem gildir fyrir hvort tveggja enda er embætti ríkisskattstjóra mjög framarlega í rafrænum samskiptum og komin mjög góð reynsla og þekking hjá því embætti á slíkum samskiptum við fólk.
Í tilviki greiðslu inn á húsnæðislán verður ferillinn á þann veg að umsækjendur sækja um á sérstökum vef. Þeim verður boðið upp á að velja úr þeim vörsluaðilum séreignarsparnaðar og þeim lánum sem tilgreind voru á síðasta skattframtali. Hafi orðið breytingar þar á, eða ef hjúskaparstaða hefur breyst, verður með einföldum hætti unnt að skrá inn breyttar forsendur.
Ríkisskattstjóri mun svo miðla upplýsingum úr umsókn til viðkomandi vörsluaðila og lánveitenda til staðfestingar. Lagt er til að ríkisskattstjóri haldi rafræna skrá með nauðsynlegum upplýsingum vegna þessara umsókna og að vörsluaðilar muni hafa aðgang að henni hvað sína samningsaðila varðar.
Vörsluaðilum séreignarsparnaðar er ætlað það hlutverk að greiða iðgjöld samkvæmt umsóknum inn á safnreikning hjá viðkomandi lánveitendum. Skal það gert eigi sjaldnar en fjórum sinnum á ári. Miðað er við að iðgjöldin gangi að jafnaði inn á höfuðstól lána en séu þau í vanskilum ber að láta greiðslur fara eftir hefðbundinni greiðsluröð samkvæmt lánaskilmálum. Lánveitendur hafa það hlutverk að ráðstafa iðgjöldunum af safnreikningi og inn á lánin í samræmi við þetta.
Umsækjendur geta svo auðvitað valið þann kost að hætta að nýta sér að greiða séreignarsparnað inn á húsnæðislánin sín. Umsókn um slíkt fer sömu leið og hin fyrri, í gegnum vef ríkisskattstjóra. Slík beiðni getur þó ekki haft afturvirk áhrif varðandi þegar greidd iðgjöld inn á lán. Hvað húsnæðissparnaðinn varðar þarf ekki að sækja um nýtingu hans sérstaklega fyrr en þegar að því kemur að taka hann út. Í því felst að ekki verður um að ræða að þessum iðgjaldagreiðslum verði haldið aðgreindum sérstaklega.
Sá sem hyggst halda áfram að leggja til hliðar eða hefja söfnun séreignarsparnaðar í séreignarsparnaðarkerfinu þarf í samræmi við þetta ekki að gera neinar sérstakar ráðstafanir, ekki að gera viðvart um það að viðkomandi hyggist nýta sparnaðinn til ráðstöfunar í þessum tilgangi heldur gerist það, eins og áður segir, fyrst þegar að því kemur að hann er tekinn út. Til þess gefst þá þetta svigrúm í fimm ár. Það kann að vera svo hjá einstaka fjölskyldum eða einstaklingum að viðkomandi muni hefja þetta þriggja ára tímabil sem fasteignareigandi en selja eignina á tímabilinu og þá er opið fyrir það að frá og með þeim tíma sem fasteignin er seld safnist sparnaðurinn upp í þeim tilgangi að honum verði síðar varið til íbúðarkaupa. Þetta virkar líka í hina áttina, ef fjölskylda eða einstaklingur kemur inn í þetta tímabil án þess að eiga húsnæði safnast upp fyrir þann tíma réttur til að taka út síðar í þeim tilgangi að kaupa fasteign. Ef þau kaup eiga sér stað innan þriggja ára tímabilsins breytist rétturinn yfir í það að frá og með þeim tíma sem viðkomandi er orðinn eigandi að fasteign getur hann óskað eftir að séreignarsparnaðurinn gangi til greiðslu á láni sem hvílir á viðkomandi fasteign. Það sem þá hafði þegar safnast upp getur gengið til greiðslu á kaupverði eignarinnar.
Eins og áður segir gildir það fyrir þá sem hyggjast nýta séreignarsparnaðinn í þeim tilgangi að kaupa eign að það er á þeim tímapunkti sem einstaklingur eða fjölskylda hyggst nýta sér húsnæðissparnaðarúrræðið sem þarf að sækja um á vef ríkisskattstjóra. Þá munu þurfa að fylgja gögn sem sýna fram á að skilyrði úrræðisins séu uppfyllt. Í frumvarpinu er ekki talið upp með tæmandi hætti hvaða gögn getur þar verið um að ræða en að jafnaði yrði þinglýstur kaupsamningur eða afsal tekið gilt vegna kaupa á íbúðarhúsnæði.
Ríkisskattstjóri miðlar svo upplýsingum úr umsókn til viðkomandi vörsluaðila og ber að staðfesta greiðslusögu iðgjalda ásamt því að greiða iðgjöldin út til umsækjanda.
Í 3. gr. frumvarpsins er lagt til að nýju bráðabirgðaákvæði verði bætt við lög um húsnæðismál. Í því felst nánar tiltekið að heimilt verður af hálfu Íbúðalánasjóðs að falla frá innheimtu uppgreiðslugjalds í þeim tilvikum sem einstaklingar nýta sér að greiða séreignarsparnað inn á húsnæðislán.
Virðulegi forseti. Að þessu sögðu mælist ég til þess að frumvarpinu verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og til hv. efnahags- og viðskiptanefndar. Ég ætla að ljúka máli mínu á því að láta þess getið að í forsendum með þessu frumvarpi er út frá því gengið annars vegar að mjög hátt hlutfall þeirra sem í dag leggja fyrir í séreignarsparnað muni nýta sér úrræðið til greiðslu á húsnæðislánum. Jafnframt er gengið út frá því að það kunni að verða með þessu frumvarpi sérstakur hvati fyrir þá sem ekki eru í dag að nýta sér úrræðin til að hefja séreignarsparnaðarsöfnun. Það hefur áhrif þegar metin eru fjárhagsleg áhrif af þessum lagabreytingum fyrir ríkissjóð en það hefur líka áhrif þegar metið er heildarumfang aðgerðarinnar en talið er að með þessum hætti geti runnið allt að 70 milljarðar til uppgreiðslu á húsnæðislánum eða eftir atvikum til kaupa á fasteignum sem hlýtur að teljast verulegt umfang. Það eru skýrir hvatar í málinu til að nýta úrræðið og þess vegna er það mjög mikilvægur liður í þeim aðgerðum sem stjórnvöld hafa nú þegar kynnt.
Virðulegi forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra fyrir framsöguna. Mig langar að nýta tækifærið og spyrja hann um tvennt. Hvað segir hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra við þeirri gagnrýni sem heyrst hefur á þá leið að hún gagnist þeim mun betur sem hafa hærri tekjur en hinum sem hafa lægri tekjur, hreinlega vegna þess að þeir sem hafa lægri tekjur spara að sjálfsögðu lægri fjárhæðir í ljósi þess að þetta er hlutfallslegur sparnaður?
Eins og kemur síðan fram leggja auðvitað ekki allir fyrir í séreignarsparnað. Við getum velt fyrir okkur ástæðunni fyrir því, en maður gæti dregið þá ályktun án þess að fyrir liggi gögn að það séu þá þeir sem telji sig hreinlega ekki aflögufæra til að leggja í séreignarsparnað. Mig langar sem sagt að fá mat hæstv. ráðherra á þeirri gagnrýni að þetta gagnist í raun þeim tekjuhærri.
Hins vegar langar mig að inna hæstv. ráðherra um þann tekjumissi sem er verið að horfa á til lengri tíma því að skattfrelsið hefur það í för með sér að tekjur munu ekki skila sér til ríkis og sveitarfélaga. Þetta var gagnrýnt nokkuð af sveitarfélögunum þegar þessar hugmyndir voru fyrst kynntar og kvartað undan samráðsskorti. Mér sýnist á greinargerð að það sé erfitt að leggja mat á þennan tekjumissi af því að það er óvíst hversu margir nýta sér þetta. Er þetta eitthvað sem hæstv. ráðherra hefur áhyggjur af? Hefur verið rætt í framhaldinu við sveitarfélögin um þennan fyrirséða tekjumissi? Telur hæstv. ráðherra ástæðu til að skoða einhverjar leiðir til þess að bregðast sérstaklega við honum til lengri tíma?
Herra forseti. Í fyrsta lagi varðandi það að úrræðið gagnist betur þeim sem hærri hafa tekjurnar er á það að líta að rétturinn til að nýta séreignarsparnaðinn til uppgreiðslu á húsnæðisláni er hlutfallslegur af launum. 500 þús. kr. viðmiðið setur því mörk hversu há launin geta verið. Þess vegna má segja að eftir því sem launin verða hærri, þegar þau eru farin upp fyrir 700 þús. kr., koma skerðingar. Þetta er fyrir heimilin.
Meðaltekjur í landinu eru rétt um 400 þús. kr. þannig að rétturinn er fullnýttur þegar hjón með meðaltekjur hafa nýtt sér hann. Þeir sem eru með hærri tekjur lenda í skerðingum. Aðrir fá að nýta réttinn að fullu, geta tekið þessi 4% og 2% af launum sínum til ráðstöfunar á húsnæðisláninu.
Hvernig bregst maður þá við hinni spurningunni, að það kunni að vera lægri fjárhæð? Svarið við því er einfaldlega að gera má ráð fyrir því að þeir sem eru með lægri tekjurnar séu með eitthvað lægri lán og greiðslubyrði þeirra í einhverju samræmi við heildartekjur heimilisins. Það er meginregla þegar við skoðum skuldastöðu heimilanna að lánin haldast í ákveðnu samhengi við heildartekjur heimilanna.
Bent hefur verið á að ekki séu allir að spara. Það er gild ábending, en þetta er þó verulega almennt úrræði, þ.e. það er vinsælt, það hefur verið mikið nýtt og mikill meiri hluti landsmanna nýtir sér úrræðið. Þess vegna hef ég ekki sérstakar áhyggjur af því, en maður ætti kannski frekar að spyrja hver staðan sé og þörfin hjá þeim sem ekki sjá sér fært að leggja til hliðar í þessum tilgangi í séreignarsparnaðarkerfið. Við eigum enn eftir að fá svar við því hvort skattafslátturinn sem hér er um að ræða verði það sem ríður baggamuninn og verði sá (Forseti hringir.) hvati sem upp á vantar til þess að viðkomandi (Forseti hringir.) fari einmitt að spara.
Virðulegi forseti. Ég þakka hæstv. ráðherra svarið. Það sem kemur fram er að þó að margir leggi fyrir í séreignarsparnað höfum við í raun ekki upplýsingar um ástæður þess af hverju fólk gerir það ekki. Eins og ég sagði áðan liggur þá nánast beint við að draga þá ályktun að fólk telji sig ekki aflögufært til að spara. Því hefur verið haldið fram af forsvarsmönnum ríkisstjórnarinnar að þetta sé sá hluti aðgerðanna sem gagnist til að mynda leigjendum en miðað við verð á leigumarkaði, til að mynda á höfuðborgarsvæðinu, og aðstæður margra þeirra sem þar eru dreg ég þá ályktun að það sé einmitt sá hópur sem síst er aflögufær.
Ég spurði hæstv. ráðherra líka áðan um fyrirséðan tekjumissi í framtíðinni, bæði hvað varðar ríki og sveitarfélög, og hvaða samráð hefði verið haft til að mynda við sveitarfélögin eftir að þessar tillögur voru kynntar. Þau kvörtuðu undan samráðsskorti fyrir þær tillögur sem voru kynntar í nóvember. Það væri gott ef hæstv. ráðherra gæti farið yfir það.
Herra forseti. Ég vek athygli á því að þeir sem vilja nýta þetta úrræði þurfa ekki fyrst að hafa staðið að fullu í skilum með mánaðarlega afborgun. Ef við gefum okkur að viðkomandi sé í erfiðleikum með að standa í skilum með sína mánaðarlegu afborgun er hérna kominn hvati gegnum skattkerfið til þess að fá stuðning með að standa í skilum með þá mánaðarlegu afborgun. Það er beinlínis hvati til að hefja töku séreignarsparnaðar í gegnum þessa leið vegna þess að skattfrelsið mun létta viðkomandi að standa í skilum miðað við það sem er að óbreyttu.
Það er rétt með leigjendur enda er úrræðið ekki hugsað sérstaklega fyrir þá sem ekki skulda verðtryggð lán vegna kaupa á fasteign til að búa í. Við höfum rætt þetta nokkuð áður í þinginu.
Varðandi sveitarfélögin finnst mér mikilvægt að skoða fjárhagsleg samskipti ríkis og sveitarfélaga í stærra samhenginu, í þessu efni mætti alveg velta fyrir sér (Forseti hringir.) hversu háar tekjur sveitarfélögin hafa fengið vegna fyrirframtöku (Forseti hringir.) séreignarsparnaðar á undanförnum árum. (Forseti hringir.) Það mun losa 10 milljarða sem (Forseti hringir.) sveitarfélögin hafa fengið fyrr og (Forseti hringir.) bankaskatturinn mun líka skila sveitarfélögunum auknum tekjum, (Forseti hringir.) um 500 milljónum á ári, (Forseti hringir.) þannig að það er margt sem hefur stutt við fjárhag sveitarfélaganna af (Forseti hringir.) þeim úrræðum sem hafa verið notuð.
Virðulegur forseti. Þetta er réttlæti á haus. Þeir tekjuhærri fá meiri skattafslátt en hinir tekjulægri. Velferðarsamfélagið snýst um hið gagnstæða, að þeir sem hafa lægri tekjurnar fái meiri skattafslátt en hinir sem hafa hærri tekjur. Alþingismaður með 700 þús. kr. á mánuði getur fullnýtt þessa heimild. Hann fær út úr því 600 þús. kr. skattafslátt.
Það er rétt hjá hæstv. fjármálaráðherra, meðaltekjur í landinu eru um 400 þús. kr. Einstætt foreldri eða einhleypingur sem hefur slíkar tekjur fær aðeins 300 þús. kr. skattafslátt samkvæmt þessu frumvarpi. Alþingismaðurinn með miklu hærra kaup fær helmingi meiri skattafslátt í krónum talið en manneskja með miklu lægra kaup. Þetta er náttúrlega, hæstv. ráðherra, alveg fáránlega ósanngjarnt.
Ég spyr hvort ekki sé sanngjarnara að útfæra málið með þeim hætti að hvert og eitt heimili eigi rétt til ákveðinnar krónutölu í skattafslætti. Síðan getur það tekið heimilin eitt ár að leggja fyrir sparnað sem mætir þeim skattafslætti eða þrjú ár eða fimm ár eða sjö ár eftir því hversu miklar tekjur það hefur og svigrúm, en þannig að allir fái að minnsta kosti sömu krónutölu af skattafslætti, en ekki að hinir tekjuhærri fái fleiri krónur. Í raun og veru ættu hinir tekjulægri að vera með meiri skattafslátt en við hin sem erum með hærri tekjur.
Er ekki að lágmarki sanngirniskrafa að allir fái sömu krónutölu, bæði lágtekjufólkið og hinir sem eru með hærri tekjurnar, en ekki að réttlætinu sé snúið á haus?
Herra forseti. Það er margt hægt að segja um ræðu um að hér sé réttlætinu snúið á haus. Borga ekki allir nákvæmlega sömu skatta í prósentum? Ég hélt það. Ég hélt að þeir sem væru tekjuhærri greiddu hærra hlutfall af heildartekjum sínum í skatta. Ég hélt að það væri þannig.
Er ekki rétturinn bara nákvæmlega sá sami? Hann er 4% plús 2% af tekjunum. Það er rétturinn sem við höfum til þess að leggja í séreignarsparnað og svo borgum við skatta af því eða ekki. Maður veltir fyrir sér hvort hv. þingmaður væri hrifinn af því ef festa ætti krónutöluna að við festum skattana líka í krónutölu, að allir borguðu sömu krónutölu í skatta, og ef það ætti að fella niður skatta fengju líka allir sömu krónutölu í afslátt.
Nei, ég efast um að hv. þingmaður væri hrifinn af því. Þetta er ósköp einfalt. Þeir sem eru með meira en 700 þús. kr. í tekjur fá ekki að nýta að fullu 4% plús 2%. Þau heimili sem eru með tekjur undir því viðmiði geta hins vegar nýtt úrræðið að fullu. Þegar við horfum til þess að aðgerðin er öll miðuð að því að styðja við fólk sem skuldar húsnæðislán — og við vitum að húsnæðislánin haldast mjög í hendur við tekjur heimilanna — er ekkert óeðlilegt við það að upp að ákveðnu marki haldist rétturinn til þess að nýta séreignarsparnað í hendur við tekjurnar vegna þess að skuldirnar eru líka í ákveðnu hlutfalli við tekjurnar. Okkur finnst rétt að setja hámark á það, það er rétt um 700 þús. kr. Upp að 700 þús. kr. hjá hjónum mundi það vera undir meðaltekjum í landinu og þá viljum við að rétturinn sé að fullu til staðar en eftir það skerðist hann. Þá eru menn búnir að ná fullum rétti.
Ég hafna því algerlega að réttlætinu sé snúið á hvolf í þessu máli. Þvert á móti eru það þeir sem eru undir 700 þús. kr. sem fá að nýta réttinn að fullu og það er eðlilegt þegar horft er til þess hvernig skuldir heimilanna eru almennt í (Forseti hringir.) samhengi við tekjur.
Virðulegur forseti. Í næsta dagskrármáli leggur hæstv. fjármálaráðherra til að greiddir verði peningar úr ríkissjóði algerlega án tillits til tekna og eigna fólks. (Gripið fram í: Það er alveg hárrétt.) Fólk sem greiðir auðlegðarskatt á hundruð milljóna í hreinni eign getur þar fengið framlög úr ríkissjóði þannig að málflutningurinn hangir ekki alveg saman frá einu dagskrármáli til annars hjá hæstv. ráðherra.
Þetta er ástæðan fyrir því að við erum í pólitík. Bjarna Benediktssyni finnst sanngjarnt að sá sem hefur 700 þús. kr. fái núna aukalega 600 þús. kr. skattafslátt en fólk á meðaltekjum, um 400 þús. kr., fái ekki nema liðlega 300 þús. kr. í skattafslátt frá ríkissjóði. Þetta finnst mér einfaldlega ósanngjarnt. Mér finnst að að lágmarki eigi báðir þessir aðilar, meðaltekjumaðurinn og hátekjumaðurinn, að fá sömu krónutölu í sérstakan skattafslátt vegna þessara aðgerða. Helst ætti meðal- og lágtekjufólkið að fá meira en þeir sem hærri hafa tekjurnar.
Ég vil líka spyrja hæstv. fjármálaráðherra um valfrelsi. Þegar síðasta ríkisstjórn heimilaði útgreiðslur úr séreignarsjóðum hafði fólk valfrelsi um ráðstöfun þess. Þá var í fjármálaráðuneytinu ráðherra fyrst frá Vinstri grænum og síðan frá Samfylkingunni en nú situr þar fjármálaráðherra Sjálfstæðisflokksins og maður spyr: Hvers vegna er heimildin svona þröngt skilgreind? Af hverju má fólk bara ráðstafa sparnaði sínum inn á húsnæðislán? (Forseti hringir.) Alþýðusambandið hefur lagt til að fólk eigi að geta notað séreignarsparnaðinn til að fjárfesta í menntun. Á ekki fólk að hafa meira valfrelsi (Forseti hringir.) en ráðherrann er að bjóða upp á í þessum efnum?
Herra forseti. Eftir því sem tekjurnar eru hærri greiðast eðli málsins samkvæmt fleiri krónur í skatta. Þegar við gefum afslátt af sköttunum koma fleiri krónur til þeirra sem eru með hærri skattgreiðslu, hærri tekjur, og færri krónur til þeirra sem eru með lægri skattgreiðslu og lægri tekjur. Rétturinn sem um er að ræða hérna er algerlega í réttu hlutfalli við tekjurnar og, eins og ég er alltaf að koma inn á, líka í réttu hlutfalli almennt séð við skuldastöðu heimilanna. Það er mjög gott jafnvægi á milli þessarar aðgerðar og þeirrar sem við munum fara yfir í næsta þingmáli sem er um leiðréttingu á höfuðstólnum.
Varðandi valfrelsi um ráðstöfun er fullt valfrelsi til staðar og við höfum stutt það og framlengt réttinn til að taka út séreignarsparnað að því gefnu að fólk ætli að greiða skatt af honum. Við höfum stutt það í gegnum allt síðasta kjörtímabil, og gerum enn, að fólk geti tekið út séreignarsparnað sinn og haft fullt valfrelsi um ráðstöfun hans (Forseti hringir.) vegna efnahagsþrenginganna. Þá kemur hins vegar skattgreiðslan.
Virðulegur forseti. Ég þakka hæstv. fjármálaráðherra kærlega fyrir framsöguna. Það er mjög ánægjulegt og í raun sögulegt að nú skulum við fara að ræða þessi tvö frumvörp sem tengjast skuldamálum heimilanna sem voru einmitt meginstefið í síðustu kosningabaráttu, a.m.k. hvað minn flokk snertir og líka hinn ríkisstjórnarflokkinn. Ef maður spurði fólk um það sem því lá helst á hjarta voru það skuldamál heimilanna og nú er verið að svara þessu kalli.
Því ber að fagna og ég vona að þessi mál eigi greiða leið í gegnum þingið þannig að fólk geti byrjað að sækja um leiðréttingu sinna mála í maí.
Við erum nú að tala um frumvarpið um séreignarsparnað og ráðstöfun hans til greiðslu húsnæðislána og húsnæðissparnaðar og mér er sérstaklega umhugað um fólk sem ekki hefur getað eignast sína fyrstu íbúð, yfirleitt ungt fólk. Á síðustu árum hefur ástandið verið þannig að mönnum sem vilja ekki vera á leigumarkaði hefur ekki verið gert kleift að komast upp úr því fari og festa sér eigið húsnæði. Með því að nýta séreignarlífeyrissparnaðinn í dag mun þetta svigrúm stóraukast að mínu mati. Tölurnar tala sínu máli.
Mig langar að spyrja hvort hæstv. fjármálaráðherra sjái ekki fyrir sér að stór hópur ungs fólks eða fólks sem er að byrja lífsbaráttuna geti einmitt farið núna með þessum leiðum og úttekt á séreignarlífeyrissparnaði (Forseti hringir.) út á fasteignamarkað og átt þar eðlileg viðskipti?
Herra forseti. Hv. þingmaður kemur hér inn á mjög mikilvægan þátt þessa máls sem er rétturinn til að ráðstafa sparnaðinum til kaupa á fasteign. Það þarf ekki að vera fyrsta fasteign. Aðalatriðið er að á því tímabili sem við erum að opna fyrir, í þrjú ár frá 1. júlí, eigi viðkomandi ekki fasteign. Eigi hann fasteign á tímabilinu á hann rétt á að greiða inn á húsnæðislánið sitt en á meðan hann á ekki fasteign safnast upp réttur til að taka út á næstu fimm árum til kaupa.
Viðkomandi kann að hafa verið á leigumarkaði. Hann kann að hafa misst húsnæði sitt í hruninu. Hann kann að vera nýr á fasteignamarkaðnum, hafa verið leigjandi undanfarin ár eða vera að koma úr námi og ætla að kaupa sér sína fyrstu eign. Með þessu frumvarpi er hvatt til þess að viðkomandi nýti séreignarsparnaðarformið til að eiga þann möguleika að eiga fyrir útborgun í íbúðinni og þannig ýtt undir þá skynsamlegu hegðun, vil ég meina, að safna fyrir eins og hægt er höfuðstól til slíkrar fjárfestingar og getur með því vonandi stigið fyrsta skrefið í átt til þess að við beitum úrræðum stjórnvalda til að gera fólki auðveldara að stíga inn á fasteignamarkaðinn þegar að því kemur og færum hugsunina frá því að hjálpa fólki að eiga við hátt fasteignalán eftir að fólk er komið þar inn.
Það má segja að kjarninn í vaxtabótakerfinu sé að við setjum um það bil 10 milljarða á ári, tæplega það í dag, í vaxtabætur til að hjálpa fólki að glíma við há lán á háum vöxtum.
Þetta úrræði, segir hérna, nota stjórnvöld til að styðja viðkomandi til að eiga meira í íbúðinni frá fyrsta degi. Þannig dregur úr þörfinni fyrir vaxtabætur í framtíðinni og vonandi almennt vaxtakostnaði þess sem í hlut á. Þetta tel ég gríðarlega mikilvægt skref eins og hv. þingmaður (Forseti hringir.) kemur hér inn á og það eru mikil tímamót (Forseti hringir.) fólgin í þessari lagabreytingu ef af henni verður.
Virðulegur forseti. Annað mikilvægt atriði tengt skuldaleiðréttingarmálum ríkisstjórnarinnar er hvað þetta kostar ríkissjóð. Ég tel að það að koma böndum á ríkisfjármálin, eins og nú er verið að gera, sé eitthvert mesta hagsmunamál Íslendinga um árabil svo ekki sé dýpra í árinni tekið til að við getum verið þjóð meðal þjóða og borið okkur saman við viðskiptalönd okkar og aðra þá sem við viljum bera okkur saman við.
Þess vegna spyr ég hæstv fjármálaráðherra hvaða tekjutap þetta feli í sér fyrir ríkissjóð. Hversu lengi inn í framtíðina mun það vara vegna (Forseti hringir.) skattleysis séreignarsparnaðar?
Herra forseti. Það er rakið í frumvarpinu hvernig málið kemur við tekjur ríkis og sveitarfélaga en það er áætlað að tekjutapið fyrir ríkið kunni að verða á bilinu 16–22 milljarðar, að langmestu leyti í framtíðinni vegna þess að tekjuskattur hefði fallið til við úttöku séreignarsparnaðarins. Hið sama gildir fyrir sveitarfélögin, það tekjutap sem þar er áætlað eru tekjur sem hefðu komið til sögunnar í langri framtíð en á móti koma aukin áhrif af veltusköttum og þjónustugjöldum. Almennt er talið að tekjutapið verði minna en þessar tölur segja til um og að hin jákvæðu áhrif málsins vinni mögulega upp það tekjutap sem hér er um að ræða. Það er hins vegar ljóst að aðgerðin ógnar ekki fjárhagsstöðu ríkissjóðs í þeim skilningi að ríkissjóður þurfi að taka lán af þessum sökum.
Virðulegi forseti. Ég vil í upphafi máls míns vekja athygli þingheims og þjóðarinnar á því hvaða mál er til umræðu. Eftir langa bið eftir framsögu um hin miklu skuldaleiðréttingaráform ríkisstjórnarflokkanna er til umræðu frumvarpið um séreignarsparnað og ráðstöfun hans, þ.e. minni hlutinn eða sjálfstæðisflokkshlutinn af tillögum stjórnarflokkanna um úrbætur fyrir skuldug heimili. Þetta er sá hluti leiðréttingarinnar miklu sem við borgum sjálf, úr eigin vasa, án nokkurrar milligjafar og er ekki það sem Framsóknarflokkurinn lagði höfuðáherslu á í aðdraganda kosninga.
Frumvarpið um skuldaniðurfellinguna bíður framsögu, er hér hornreka á dagskránni, fylgir í humátt á eftir, enda er það orðið svo að það frumvarp er fyrir löngu síðan orðið algerlega óþekkjanlegt ef borið er saman við fyrirheitin stóru frá því í vor og jafnvel er það orðið þannig að það hefur skroppið svo stórum saman frá því sem formenn flokkanna létu í veðri vaka á víðfrægum fundi í Hörpu í lok nóvember að sjálfur formaður Framsóknarflokksins, hæstv. forsætisráðherra, kannast ekki við krógann þegar honum eru í sjónvarpsþættir sýndir útreikningar sem byggja á hans eigin framsögn og á hans eigin kynningu á tillögum um skuldaniðurfellingu. Með öðrum orðum er búið að grauta svo í niðurfærslunni eða leiðréttingunni miklu frá því í lok nóvember og fram til framlagningar frumvarpsins í dag að sömu dæmi koma út með allt aðra efnislega niðurstöðu og forsætisráðherrann kemur af fjöllum þegar hann er spurður út í glærukynningu sem hann sjálfur stóð fyrir þegar hann situr fyrir svörum í sjónvarpssal. Það er þá eftir öðru og sýnir betur en nokkuð annað munaðarleysi þessara tillagna að þær skulu ekki settar í forgang af hálfu ríkisstjórnarinnar þegar kemur að því að mæla fyrir málum er varða skuldug heimili og að þær skuli látnar reka hér á reiðanum og að fjármálaráðherra kjósi að hefja umræðuna á hugðarefni sínu sem er séreignarsparnaðarleiðin, sem ávallt var hugarfóstur sjálfstæðismanna í þessu máli öllu saman.
Málið sem er til umræðu lítur vel út við fyrstu sýn en hefur augljósa ágalla. Sú leið sem hér er lögð til eykur á misskiptingu, hún nýtist meðaltekjufólki síður en þeim sem mest hafa milli handanna og hún hyglir fjármálastofnunum umfram fólk.
Ég vil í fyrsta lagi vekja athygli á því að í 1. gr. frumvarpsins — ég hef ekki tölu á öllum málsgreinunum og það er ekki auðvelt að vísa í málsgreinar en ég ætla að lesa málsgreinina, hún er þriðja síðasta mgr. 1. gr. Þar segir:
„Lánveitendur skulu ráðstafa greiðslum frá vörsluaðilum skv. 8. mgr. inn á höfuðstól valinna lána. Séu lán í vanskilum fer um greiðsluna eftir hefðbundinni greiðsluröð samkvæmt lánaskilmálum.“ Með öðrum orðum, lán fallin á gjalddaga, eins og kemur fram í greinargerð, eiga að greiðast fyrst, það á að greiðast fyrst inn á þau lán. En svo er bætt við hortitti sem lætur lítið yfir sér: „Hafi umsækjandi notið greiðslujöfnunar á grundvelli laga nr. 63/1985, sbr. lög nr. 107/2009, skal fyrst greiða inn á skuld á jöfnunarreikningi.“
Með þessu ákvæði er fjármálastofnunum ívilnað á kostnað fólks og þeim hlíft við því að veita almenningi á eigin kostnað lánafyrirgreiðslu sem þeim var skylt að gera með lögum nr. 107/2009. Ég ætla aðeins að rifja upp það mál.
Greiðslujöfnun var komið á sem úrræði á 9. áratugnum og það dugði vel til að milda áhrif misgengis lánskjara og launa á þeim tímapunkti. Hún var aftur sett á í kjölfar efnahagshrunsins. En það voru mjög margir sem völdu hana ekki vegna þess að fólk sá þá fram á að lækkun greiðslubyrði lánanna mundi valda því að greiðslubyrðin mundi færast til í tíma og aukast seinna. Þess vegna var með lögum árið 2009 annars vegar kveðið á um að lánastofnunum væri skylt að þola það að lán lengdust að hámarki um þrjú ár við greiðslujöfnun þannig að sá hluti lánanna sem færi inn á greiðslujöfnunarreikning safnaðist upp en það væri aðeins að hámarki þrjú ár sem fólk þyrfti að borga af láninu til viðbótar, afgangurinn yrði afskrifaður. Jafnframt var kveðið á um það sérstaklega að fólk þyrfti að velja sig undan því að þiggja greiðslujöfnun. Niðurstaðan af því var að um 60% lántakenda eru með greiðslujöfnun á lánum sínum, gríðarlegur fjöldi. Og ríkisstjórnin ákveður það nú að hlífa fjármálafyrirtækjunum við því að þurfa að geyma þessar afborganir og mögulega afskrifa það sem lánin kunna að lengjast um meira en þrjú ár, algerlega án efnislegrar röksemdafærslu. Sú ákvörðun að ráðstafa peningum fólksins sjálfs fyrst inn á að greiða niður lán sem nú þegar eru í friði í bönkunum, í kæli og eru ekki á gjalddaga, felur í sér að verið er að þvinga fólk til að borga meira af lánunum sínum og fyrr en ella og það er verið að hlífa bönkum við hættunni af því að þurfa að afskrifa á venjulegt fólk ef efnahagsþróun verður á þann hátt að greiðslujöfnun leiðir til þess að afborgun af láninu lengist um meira en þrjú ár. Það er óskiljanlegt að sjá þetta. Það er óskiljanlegt hvaða nauðir rekur ríkisstjórnina til að taka fjármálastofnanirnar fremst í forgangsröðunina, hlífa þeim við afleiðingum laga sem fjármálafyrirtækin létu yfir sig ganga árið 2009, hlífa þeim við því að þurfa að horfast í augu við að þurfa kannski að tapa einhverjum krónum og byrja á því að láta fólk nota sinn eigin séreignarlífeyrissparnað til að borga skuldir sem koma ekki á gjalddaga fyrr en eftir áratugi. Þetta er óskiljanlegt, þetta er ósanngjarnt og þetta sýnir forgangsröðun sem felst í því að fjármálafyrirtækin koma fyrst og fólkið svo.
Virðulegi forseti. Þegar maður horfir á þetta frumvarp skilur maður af hverju maður fær aldrei svör frá hæstv. félagsmálaráðherra um stefnumörkun á sviði húsnæðismála eða um uppbyggingu leigumarkaðar. Það er vegna þess að það er ekki afstaða ríkisstjórnarinnar að byggja upp leigumarkað sem raunverulegan valkost í landinu. Hér er heilt frumvarp sem snýst um að höfuðboðorðið eigi að vera að fólk eigi að krafsa saman aurum til að fjárfesta í íbúðarhúsnæði, eins og alltaf hefur verið hingað til. Það á ekki að byggja upp leigumarkað sem raunverulegan eða trúanlegan valkost. Það er hvergi í frumvarpinu tekið fram að hægt sé að nýta þessa uppsöfnun til þess einu sinni að kaupa sér búseturétt. Af hverju er á þennan hátt ákveðið að eina lausnarorðið eigi að vera kaup á almennum markaði þegar á hinn kantinn liggur fyrir mörkun heildstæðrar húsnæðisstefnu á undanförnum árum með þátttöku allra sveitarfélaga, allra hagsmunaaðila sem felur í sér markmið um uppbyggingu leigumarkaðar sem raunverulegs valkosts á húsnæðismarkaði? Það er alveg greinilegt að hæstv. fjármálaráðherra og Sjálfstæðisflokkurinn hefur engan áhuga á því verkefni og hér er vegið að rótum þess. Auðvitað væri eðlilegt að hérna væri ákvæði sem gerði fólki kleift að nýta séreignarsparnað með einhverjum hætti til að koma sér í öruggt leiguhúsnæði eða kaupa búseturétt. Af hverju er það ekki?
Það var líka mjög undarlegt að heyra útfærslur hæstv. ráðherra á því áðan að þetta frumvarp væri raunverulega í þágu allra á sama hátt, líka í þágu lágtekjufólks, þegar það liggur fyrir í öllum greiningum að lágtekjufólk, sem eins og hæstv. ráðherra segir hefur vissulega stofnað til minni skulda og yfirleitt farið varlega í fjármálum, á mjög erfitt með að ná endum saman. Hæstv. ráðherra kemur hér, og minnir helst á drottninguna forðum daga sem ráðlagði hungruðum múgnum að seðja hungur sitt með því að borða kökur ef ekkert brauð væri til, og segir að það eigi bara að hvetja fólk til að fara að spara, það sé vandamálið. Fólkið sé ekki nógu duglegt að spara.
Hæstv. fjármálaráðherra verður að gera sér grein fyrir þeim efnislegu staðreyndum sem eru í glímunni við fjárhagsvanda heimilanna. Hann verður að gera sér grein fyrir misskiptingunni í landinu. Allar skýrslur og greiningar sýna okkur það svart á hvítu að lágtekjufólk á erfiðara en allir aðrir með að ná endum saman og hefur enga peninga aflögu. Það er ekki vegna þess að þetta fólk tekur illa í hugmyndir ráðherrans um að spara, sólundi peningunum sínum og sé óábyrgt í fjármálum. Það er einfaldlega vegna þess að launin eru lág, hæstv. fjármálaráðherra, og það er ekki hægt að tala af algeru skilningsleysi um hlutskipti láglaunafólks eins og hæstv. fjármálaráðherra gerði áðan. Vandamálið er ekki viljaleysi fólks til að leggja fyrir. Vandamálið er skortur á ráðstöfunarfé. Vandamálið er að allar greiningar undanfarin ár sýna að láglaunafólk á erfiðara en nokkru sinni fyrr með að láta enda ná saman og það verður engin grundvallarbreyting á þeirri stöðu við þetta frumvarp. Þess vegna er frumvarpið til að auka á misskiptingu. Þeir sem hafa ráð á að leggja fyrir munu gera það og njóta til þess ríkisstuðnings og þeir sem hafa ráð á að leggja mikið fyrir fá mikinn ríkisstuðning til þess að hjálpa sér við að leggja fyrir og greiða niður lán. En þeir sem hafa lítið á milli handanna og geta ekki séð af fé til að leggja fyrir fá engan ríkisstuðning og þeir sem þó geta klipið og lagt hart að sér og klipið fé til að leggja fyrir, þar verður það þannig að eyrir fátæku ekkjunnar skiptir miklu minna máli en auður ríka mannsins í augum hæstv. fjármálaráðherra og umbunin sem ríkið veitir fátæku ekkjunni verður miklu minni heldur en umbunin sem auðmaðurinn fær. Það er sú grundvallarskekkja í öllu þessu máli sem veldur því að óhjákvæmilegt er að komast að þeirri niðurstöðu að það hefur eitthvert allt annað markmið en að vera raunveruleg úrlausn fyrir almenning í landinu. Það mun auka á misskiptingu. Það mun nýtast þeim best sem best standa fyrir. Það mun gera allra best fyrir þá sem hafa mest milli handanna til að leggja fyrir og á einhvern óskiljanlegan hátt mun það fylla alla vasa fjármálastofnana af peningum sem fjármálastofnanirnar hafa ekki einu sinni gert ráð fyrir að fá fyrr en eftir áratugi, og skyndilega er það gert að forgangsverkefni þessarar ríkisstjórnar að greiða upp greiðslujöfnunarreikninga sem enginn banki hefur óskað eftir að verði greiddir upp og til þess á að nýta séreignarsparnað þjóðarinnar.
Það er erfitt að finna kost á þessu máli í ljósi þeirra staðreynda.
Herra forseti. Það er stundum sagt þegar menn sjá ekki heildarsamhengi hlutanna að þeir sjái ekki skóginn fyrir trjánum. Hér var flutt dálítið makalaus ræða um ýtrustu tilvik þar sem meginregla málsins á ekki við. Meginefni þessa máls er að það eiga allir jafnan rétt á að nota sömu prósentutölu af launum sínum til að leggja inn á séreignarsparnaðarreikning til fasteignakaupa eða til að greiða niður lán. Þetta er almennur réttur sem allir eiga, bæði þeir sem hafa fram til þessa lagt fyrir í séreignarsparnað og líka þeir sem ekki hafa gert það fram til þessa en sjá núna hvata til að gera það. Þetta er allt hugsað til að létta fólki byrðarnar, hjálpa fólki til að greiða niður húsnæðislán sín. Þá er lagt á með mikla ræðu um að þetta nýtist sumum betur en öðrum, en þar er þó ekki farið rétt með vegna þess að þetta nýtist í nákvæmlega sömu hlutföllum og laun viðkomandi eru öllum þeim sem kjósa að nýta úrræðin. Annað er einfaldlega rangt og stenst ekki skoðun.
Virðulegi forseti. Hæstv. ráðherra gefur sér í þessu andsvari þá forsendu að allir eigi frjálst val um að leggja fyrir í séreignarsparnað. Þegar um er að ræða lágtekjufólk sem nær ekki endum saman og allar kannanir sýna að nær ekki endum saman á það fólk ekki frjálst val. Það fólk fær því fyrirheit um minni ríkisstuðning, ef það gæti fundið peningana til að leggja fyrir, og þegar það finnur þá ekki einu sinni fær það engan ríkisstuðning.
Á hinn kantinn eru auðvitað þeir sem vel geta séð af fé og lagt fyrir sem njóta fyrirgreiðslu ríkisins. Það er verið að verðlauna þá með almannafé sem í ríkari mæli en ekki eru meðaltekju- og hátekjumenn fyrir að leggja fyrir. Það er verið að borga þeim fyrir að leggja fyrir sem geta auðveldlega gert það.
Herra forseti. Það er engum borgað fyrir að leggja fyrir í þessu úrræði. Menn fá hins vegar skattalegan sparnað ef þeir ákveða að nýta séreignarsparnað í þeim tilgangi að greiða niður húsnæðislánin og létta þannig greiðslubyrði.
Það er svo að fólk þarf ekki fyrst að hafa staðið í skilum með mánaðarlega afborgun sína til að geta nýtt það úrræði. Hvað þýðir þetta? Það þýðir að skattalegi sparnaðurinn sem er til staðar í séreignarsparnaðarleiðinni nýtist líka þeim sem fram til þessa hafa ekki séð möguleika á því að spara. Þeir hafa núna sérstakan hvata til þess vegna þess að þeir þurfa í dag að taka það til hliðar af venjulegum tekjum sínum sem nemur mánaðarlegu afborguninni. Það getur verið 60 þús. kr. afborgun, það getur verið 100 þús. kr. afborgun. Það eru ekkert annað en tekjur heimilisins sem geta risið undir þeirri afborgun.
Hér er komið úrræði til að fá sérstakan afslátt til að rísa undir nákvæmlega þeirri afborgun af láninu og ef menn vilja, til að greiða til viðbótar inn á lánið.
Virðulegi forseti. Það er vissulega rétt að það er verið að skapa hvata. Ég er ekki að draga úr því. Ég er einfaldlega að benda hæstv. ráðherra á að það er kannski ekki skortur á hvata sem veldur því að lágtekjufólk og meðaltekjufólk hefur ekki lagt fyrir unnvörpum á undanförnum árum heldur er það vegna þess að allar greiningar sýna að fólk á í erfiðleikum með að láta enda ná saman. Það er veruleiki sem hæstv. ráðherra getur ekki afneitað, þetta snýst ekki um hvatakerfið. Þetta snýst ekki um að fólkið sé latt eða sýni óráðsíu í fjármálum. Þetta snýst um að það er ekki fé til að leggja fyrir. Þess vegna felur þetta kerfi í sér umbun til þeirra sem hvort eð er geta lagt fyrir og þar með eykur það á misskiptingu.
Svo er það athyglisvert að hæstv. ráðherra kemur ekki hingað í andsvar og úskýrir af hverju hann kýs að fylla alla vasa fjár hjá fjármálastofnunum með því að greiða upp greiðslujöfnunarreikninga sem við erum búin með lögum frá 2009 að tryggja að þurfi ekki að borga fyrr en eftir einhverja áratugi. Af hverju er verið er að setja fjármálafyrirtækin í forgang en ekki fólkið?
Virðulegur forseti. Ég verð að viðurkenna að mér þótti þetta furðuleg ræða hjá hv. þingmanni. Sérstaklega áhugaverður var sá þáttur hennar þegar hann talaði um að verið væri að hygla fjármálafyrirtækjum. Nú liggur fyrir að þetta gerir það að verkum að peningar sem færu í fjármálafyrirtækin fara ekki í fjármálafyrirtækin. Ég þekki þessa leið ágætlega, enda hef ég barist fyrir henni lengi, og ég get alveg lofað hv. þingmanni því að þessu er ekki tekið fagnandi af fjármálafyrirtækjum sem fá ekki lengur peningana inn á séreignarsparnaðarreikninga sína.
Í rauninni tekur hv. þingmaður þessa einu leið og segir: Hún er svakalega ósanngjörn. Hún er alveg svakalega ósanngjörn vegna þess að prósentulega, eðli málsins samkvæmt, kemur hærri skattafsláttur fyrir hærri upphæðir. Það eru rök hv. þingmanns. Ef þú ert með hærri tekjur borgar þú hærri séreignarsparnað og færð hærri skattafslátt. Það er rosalega ósanngjarnt. (Forseti hringir.) Ég vil spyrja hv. þingmann af því það eru sömu rök sem eiga við fjármagnstekjuskattinn sem er ekki á lífeyrissparnaði: Er það ekki jafn ósanngjarnt að ekki sé settur fjármagnstekjuskattur á lífeyrissparnað?
Virðulegi forseti. Hv. þingmanni til glöggvunar er verið að ákveða að séreignarsparnaður fólks fari ekki inn á séreignarsparnaðarreikninga þess heldur renni hann fyrst til að greiða upp greiðslujöfnunarreikning sem bankar munu ekki gera kröfu um að verði greiddur fyrr en eftir einhverja áratugi. Það þýðir að fylla alla vasa fjár hjá fjármálastofnunum af peningum sem þær hafa ekki beðið um. Það eru engin efnisrök færð fyrir því af hverju á að byrja á að greiða upp greiðslujöfnunarreikninga, það er engin þörf á að gera það. Það er einungis verið að hygla fjármálafyrirtækjum. Þau hafa þolað það að fresta gjalddaga á þessum greiðslum og þau hafa verið látin kyngja því að þau þurfi að afskrifa það sem ekki fæst greitt í þrjú ár eftir að upphaflegum lánstíma lýkur. Og það er verið að hlífa þeim við þeirri kvöð af hálfu þessarar ríkisstjórnar.
Varðandi prósentureikninginn verð ég að svara því í seinna andsvari.
Virðulegi forseti. Það er áhugavert að hv. þingmaður kemur hingað upp og svarar alls ekki spurningunni. Það er kannski vegna þess að ég get á ekki komið á eftir, alla vega ekki strax, ekki fyrr en ég kemst í ræðustól til að svara. Spurningin var þessi: Röksemdafærsla hv. þingmanns er sú að ósanngjarnt sé að skattafslátturinn sé hærri af hærri upphæðum. Það sama á við um fjármagnstekjuskattinn. Ef hv. þingmaður er þeirrar skoðunar hlýtur hann að vera þess fylgjandi að settur sé fjármagnstekjuskattur á lífeyrissparnað og séreignarlífeyrissparnað. Það getur ekki annað verið, nema það geti verið að hv. þingmaður sé ekki samkvæmur sjálfum sér. En ég held að við getum útilokað það. Síðan hlýtur hv. þingmaður að koma og lýsa því yfir að hann sé fylgjandi því að tekinn sé sérstakur fjármagnstekjuskattur á séreignarlífeyrissparnað og sparnað í lífeyrissjóðum út af því hversu ósanngjarnt kerfið er núna.
Virðulegi forseti. Höfuðgagnrýni mín lýtur ekki að prósentunni. Höfuðgagnrýni mín lýtur að því að verið er að búa til hvatakerfi í kerfi þar sem skortur á hvata er ekki vandamálið. (Gripið fram í.) Það er ekki skortur á vilja fólks til að leggja fyrir sem er vandamálið heldur skortur á ráðstöfunarfé fólks, getu lágtekjufólks og meðaltekjufólks (Gripið fram í.) til að leggja fyrir. Þess vegna felur kerfið óhjákvæmilega í sér umbun til þeirra sem hafa þegar efni á að leggja fyrir en nýtist á engan hátt þeim sem ekki hafa efni á að leggja fyrir.
Varðandi spurningu hv. þingmanns sérstaklega er það ósköp einfaldlega þannig að til dæmis í fjármagnstekjuskatti er frítekjumark svo að hann leggst með ólíkum hætti (Gripið fram í.) á háar fjármagnstekjur og lágar fjármagnstekjur. (Forseti hringir.) Ég er ekki að ræða prósentukerfið í skattkerfi almennt séð. Ég er bara að ræða það að hér er verið að búa til sérstakt hvatakerfi og ef hv. þingmaður (Gripið fram í.) er að hlusta (Forseti hringir.) á ræðuna — hv. þingmaður gæti kannski leyft mér að klára í þessa mínútu sem ég hef.
(Forseti (SilG): Forseti biður um að ræðumaður fái að klára.)
Það er ósköp einfaldlega þannig að verið er að búa til hvatakerfi og það hvatakerfi gengur ekki upp vegna þess að það er ekki skortur á umbun fyrir að leggja fyrir sem er vandamálið, heldur er það einfaldlega (Forseti hringir.) sú staðreynd að lágtekju- og meðaltekjufólk hefur ekki ráðstöfunarfé. (GÞÞ: Ekkert svar. Ekkert svar.)
Hæstv. forseti. Hv. þm. Árni Páll Árnason gagnrýnir að hluta til aðgerð ríkisstjórnarinnar í skuldamálum heimilanna og finnst að ákveðnir hópar verði út undan. Mér finnst persónulega að á síðasta kjörtímabili hafi ákveðnir hópar orðið út undan í þeim sértæku aðgerðum sem þá voru í gangi. Mig langar til að athuga hvort hann gæti gefið mér þau svör og rökstuðning af hverju ekki var farið í almennar aðgerðir til að reyna að koma til móts við sem flest heimili í landinu á síðasta kjörtímabili.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni spurninguna. Það var farið í almennar aðgerðir á síðasta kjörtímabili og sértækar. Þær almennu aðgerðir sem farið var í er þessi ríkisstjórn nú að draga frá aðgerðum sínum. Til dæmis sérstakar vaxtabætur sem greiddar voru út án tillits til tekna, þær horfðu bara á skuldastöðu fólks og nýttust mjög vel á síðasta kjörtímabili, en þær verða nú allar dregnar frá leiðréttingu nýrrar ríkisstjórnar. Í þessu frumvarpi er gert ráð fyrir því að afnumin verði almenna aðgerðin sem fólst í greiðslujöfnun, sem var að afborganir lækkuðu um allt að 20% og færðust aftast á lánið og bönkum var með lögum skyldað að afskrifa það ef það mundi leiða til meiri lengingar láns en um þrjú ár. Hér er verið að afnema það kerfi að ástæðulausu og verið er að skikka fólk með lögum, þessu frumvarpi hér, til að nýta sinn eigin séreignarsparnað til að borga upp (Forseti hringir.) greiðslujöfnunarreikninga sem búið er með lögum að skylda bankana til að þola að safnist upp. Það er óskiljanlegt.
Hæstv. forseti. Það er samt þannig að ég veit um fjölda fólks sem verið hefur í mjög erfiðri skuldastöðu á síðasta kjörtímabili sem leitað hefur úrræða hjá fjármálastofnunum og sífellt komið að lokuðum dyrum. Það er bara talað um að það þurfi að redda sér sjálft. Stundum hefur annað hjóna þurft að leita til útlanda eftir vinnu til að reyna að láta enda ná sama eða að fólk hefur reynt að bæta við sig vinnu hér heima.
Mér finnst við í þessari ríkisstjórn vera að reyna að koma til móts við þann hóp sem varð fyrir forsendubresti og þann hóp sem búinn er að bíða í fjögur, fimm ár eftir aðgerðum og hefur komið að lokuðum dyrum hjá fjármálastofnunum.
Virðulegi forseti. Ég deili alveg áhyggjum með hv. þingmanni af þeim hópi sem hún nefnir hér, en almennar aðgerðir munu aldrei hjálpa þeim hópi heldur sértækar aðgerðir. Það sem hv. þingmaður er þá að gagnrýna mig fyrir er að síðasta ríkisstjórn hafi ekki gert nógu mikið af sértækum aðgerðum. Það er alveg mögulegt að ræða það þannig.
Ég er ósammála hv. þingmanni um að tillögur ríkisstjórnarinnar núna bæti forsendubrestinn. Þær gera það alls ekki. Fullt af fólki mun sitja uppi með forsendubrestinn óbættan, fólk sem keypti á versta tíma eftir 2004, 2005 og fram að hruni. Það mun sitja eftir með óbættan forsendubrest en peningar munu fara úr ríkissjóði til fólks sem aldrei varð fyrir neinum forsendubresti, fólk sem keypti húsnæði kannski 1996 eða 1997 með lánum þar sem húsnæði hefur margfaldast í verði miklu meira en lánin hafa hækkað. Það fólk mun fá núna peningagjöf þó það hafi ekki orðið fyrir neinum forsendubresti. Það er ósanngjarnt, það er órökrétt og það er í hróplegu ósamræmi við umhyggjuna fyrir hagsmunum þess hóps sem hv. þingmaður talaði um og ég deili með henni.
Hæstv. forseti. Við erum að ræða frumvarp til laga um séreignarsparnað og ráðstöfun hans til greiðslu húsnæðislána og húsnæðissparnaðar. Ég þakka hv. þm. Árna Páli Árnasyni fyrir ágætisræðu en það sló mig örlítið, verð ég að viðurkenna, hvað hann var neikvæður í garð aðgerðanna í ræðu sinni og fann flestu til foráttu og mögulega komst hann ekki yfir allt sem hann hefði viljað komast yfir í ræðunni.
Það sem ég horfi á við þessar aðgerðir er samspil aðgerðanna, skuldaleiðréttingar og séreignarsparnaðarleiðar. Mig langar að fá að draga fram og spyrja hv. þingmann hvort ráðstöfunargetan sem eykst af skuldaleiðréttingunni muni ekki nýtast meðal annars í séreignarsparnaðarleiðina, af því að hann hafði vissulega áhyggjur af því að einhverjir hefðu ekki ráðstöfunarfé þótt þeir hefðu hvatann til að leggja fyrir.
Virðulegi forseti. Þetta er góð spurning hjá hv. þingmanni en erfitt að svara henni því að ríkisstjórnin kemst að tveimur ólíkum niðurstöðum í frumvarpinu sem lagt hefur verið fram um skuldaleiðréttingu. Annars vegar hefur hæstv. forsætisráðherra farið mikinn um að þetta sé stærsta efnahagsaðgerð Íslandssögunnar og muni hafa mikil áhrif og hins vegar segir í greiningum sem hann hefur keypt að þetta muni ekki hafa nein efnahagsleg áhrif, og það er þegar hann þarf á því að halda að réttlæta að þetta muni ekki hafa neikvæð áhrif á verðbólgu, vexti og gengi. Það fer því eftir dagsformi hæstv. forsætisráðherra hvort búast megi við að það verði mikil efnahagsleg áhrif eða engin efnahagsleg áhrif af skuldaleiðréttingunni miklu. Ég held að þau verði einhver. Ég óttast að þau verði meira neikvæð en menn gera sér í fljótu bragði grein fyrir, en þau munu ekki auka ráðstöfunartekjur lágtekjufólks. Geiðsludreifingarspáin sýnir að niðurfellingarnar verða svo lágar hjá lágtekjufólkinu sem á erfitt með að leggja fyrir hvort eð er að ég á erfitt með að sjá að það muni skipta miklu um möguleika þess á að nýta sér þetta úrræði.
Hæstv. forseti. Ég þakka hv. þm. Árna Páli Árnasyni fyrir svarið. Ég ætlaði reyndar í spurningu minni að ræða einstaklinginn frekar en ég er sammála hv. þingmanni að samspil þessara aðgerða hafi mildandi áhrif á hagkerfið í heild. Það er það sem gerir það sterkt að taka þær aðgerðir saman. Það hefur vissulega mildandi áhrif á hagkerfið í heild og verðstöðugleika, sem skiptir okkur öllu máli þegar við erum að tala um tekjur fyrir einstaklinginn.
Ég vil þá spyrja hv. þingmann í framhaldi af því að hann kom inn á það áðan og er að tala um lægri tekjur. Þakið gerir það að verkum að lægri tekjuhópar fá hlutfallslega meira út úr séreignarsparnaði sínum á þeirri leið, hvort sem þeir eru að greiða niður skuldir eða höfuðstól skulda eða fara í fyrstu kaup. Hefði þá hv. þingmaður ekki viljað sjá þak á séreignarsparnaðinum, sem er 500 þús. kr. á ári?
Virðulegi forseti. Ég er ekki sammála hv. þingmanni um að þessar leiðir vegi eitthvað hvor upp á móti annarri. Því meira sem ég skoða þá tilteknu leið sem er til umræðu sé ég neikvæðar hliðar á henni sem eru nákvæmlega sömu neikvæðu hliðarnar og á skuldaleiðréttingunni miklu. Báðir þættirnir nýtast þeim best sem mest hafa milli handanna. Þeim mun hærri sem tekjurnar eru þeim mun meiri verður ávinningurinn, jafnt hlutfallslegur og í krónutölu fyrir þá sem hljóta. Og lágtekjufólkið getur auðvitað lítið nýtt sér þessa tilteknu leið vegna þess að það hefur minna milli handanna í ráðstöfunarfé og það mun fá mjög lítið af skuldalækkunum. Þær fara að yfirgnæfandi hluta til, og allt of ríkum hluta, til vel stæðs fólks og jafnvel fólks sem ekki varð fyrir neinum forsendubresti. (Forseti hringir.) Það er grundvallarvandamálið sem ég sé við skuldaleiðréttinguna sem slíka.
Virðulegi forseti. Við ræðum hér annað af tveimur frumvörpum ríkisstjórnarinnar og hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra sem ætlað er að standa undir þeim almennu aðgerðum sem lofað var í aðdraganda kosninga.
Hitt málið, sem snýst um niðurfærslu lána, er kannski sú leið sem hefur verið talsvert meira í umræðunni en sú sem hér er helst undir, þ.e. séreignarsparnaðarleiðin, og raunar hefur túlkun á þessu verið sú að séreignarsparnaðarleiðin komi frekar úr ranni Sjálfstæðisflokksins á meðan hin leiðin, sem er næst á dagskránni, komi fremur úr ranni Framsóknarflokksins.
Sú umræða sem hér hefur farið fram hefur verið ágæt því að hún hefur dregið fram ákveðna veikleika sem ég tel vera á þessu máli, sem er hin félagslega greining sem ég tel að þurfi að liggja til grundvallar öllum þeim aðgerðum sem hið opinbera ræðst í til að styðja við skuldug heimili. Það var áhugavert að hlusta á þau orðaskipti sem urðu um hvort það væri ekki eðlilegt að þeir sem hefðu hærri tekjur og gætu þar af leiðandi lagt meira af mörkum í séreignarsparnað fengju þar af leiðandi fleiri krónur í skattafslátt. Það getur alveg verið eðlilegt en þá tökum við ekki með í reikninginn að skattkerfið á að hafa jöfnunarhlutverki að gegna og erum við þá komin í ákveðinn grundvallarhugmyndafræðilegan ágreining sem er ástæða þess að við erum ekki öll í einum og sama flokknum. Það er auðvitað sú sýn félagshyggjufólks að skattkerfið eigi að nýta til jöfnunar. Þótt það sé alveg rétt sem hefur verið bent á, m.a. af hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra, að hér sé vissulega horft á sömu tækifæri fyrir alla, eins og ég held að hann hafi orðað það í ræðu sinni, liggur líka fyrir að ekki er verið að beita neinum aðgerðum til að jafna aðstöðumun manna, þ.e. þeirra sem hafa lægri tekjur og fá þar af leiðandi færri krónur í skattafslátt og hinna sem hærri tekjur hafa og fá þar af leiðandi fleiri krónur í skattafslátt. Þarna er ákveðinn grundvallarágreiningur, sem ég benti á í andsvari mínu til hæstv. fjármálaráðherra, fyrir utan það að meiri líkur eru á því að þeir sem lægri hafi tekjurnar hafi ekki efni á því að leggja til hliðar í séreignarsparnað.
Auðvitað liggur ekki fyrir nein greining á því en það liggur samt fyrir að umtalsverður hluti fólks leggur ekki fyrir núna í séreignarsparnað. Þó að sú leið hafi verið kynnt rækilega að hægt sé að gera það liggur fyrir að tugir þúsunda einstaklinga leggja ekki af einhverjum ástæðum fyrir fjármuni til séreignarsparnaðar. Þess vegna held ég að það sé mjög mikilvægt verkefni fyrir efnahags- og viðskiptanefnd að fara dýpra ofan í það mál og kanna hvort einhver leið sé til að greina þær ástæður nánar. Staðreyndin er sú að við erum með verulegan hóp fólks sem á erfitt með að ná endum saman um hver mánaðamót. Það er auðvitað stóra málið. Jafnvel þótt það fólk fái hvata með skattfrelsi er það hreinlega ekki aflögufært um leggja til hliðar. Það er sannarlega rétt hjá hæstv. ráðherra að þessi leið leggi til ákveðinn hvata með skattfrelsinu, en spurningin er hvort allir geti nýtt þann hvata.
Ég gerði líka að umtalsefni áðan stöðu leigjenda. Á það hefur verið bent í fyrsta lagi að aðgerðir ríkisstjórnarinnar miðist fyrst og fremst við þá sem hafa verið með verðtryggð lán á tilteknu tímabili. Að sjálfsögðu er þar verulegur hópur leigjenda sem var með lán á tilteknu tímabili en er það ekki lengur. Í fylgiskjali I með þessu frumvarpi er aðeins farið yfir þá sem eiga ekki fasteign og þar kemur fram að verulegur hluti þeirra sparar í séreign en meiri hluti þess hóps sparar ekki í séreign. Þá veltir maður líka fyrir sér hvernig þessi aðgerð mun virka fyrir þann hóp sem ég verð að segja að er þriðjungur allra heimila og er sá hópur sem ég hef mestar áhyggjur af á húsnæðismarkaði dagsins í dag. Segjum að hér hafi orðið forsendubrestur. Ég hef sagt að allir skattgreiðendur hafi orðið fyrir forsendubresti. Hér varð hrun og það hefur haft áhrif á líf allra í þessu samfélagi, á skattgreiðendur sem nú eru uppi og líka á komandi kynslóðir af skattgreiðendum, en svo sannarlega urðu leigjendur fyrir forsendubresti ef eigendur húsnæðis urðu fyrir forsendubresti. Það er nokkuð sem við verðum hreinlega að taka á. Það liggur fyrir að þessar aðgerðir koma ekki sérstaklega til móts við leigjendur. Bent hefur verið á að þeir geti þó farið í það verkefni ef þeir vilja, ef þeir kjósa að fara að leggja fyrir fyrir fasteign, með því að leggja inn á höfuðstól þótt þeir eigi enga fasteign. Þá veltir maður því fyrir sér hvort þar fari jafnvel saman lágar tekjur og það að eiga enga fasteign. Allt þetta tel ég að þurfi að greina eða að minnsta kosti gera atlögu að því að greina í hv. efnahags- og viðskiptanefnd og kanna rækilega, því að það hljóta að liggja fyrir ákveðnar upplýsingar. Ég minni á að hér var samþykkt frumvarp um heimildir til handa Hagstofunni til að afla verulegra upplýsinga sem áttu að nýtast við þessa vinnu alla saman. Nú skilst mér að þær upplýsingar liggi ekki allar fyrir og hafi ekki verið nýttar, nema að litlu leyti alla vega, í greinargerð frumvarpsins. Það hlýtur því að vera ástæða til þess fyrir hv. nefnd að kalla eftir því hvernig gangi að afla þeirra upplýsinga til að við getum áttað okkur á því hvernig þessi á leið eftir að nýtast þeim sem lægri hafa tekjurnar.
Það er sammerkt með þessum tveimur frumvörpum sem eru á dagskrá að mat skortir á félagslegum áhrifum og félagslegri greiningu, því að það má segja það sama um frumvarp um niðurfellingu skulda sem er á dagskrá á eftir að þar liggur ekki heldur fyrir nákvæmlega hvernig hún dreifist. Þá erum við, eins og ég sagði áðan, komin að þeim grundvallarmun sem tengist hugmyndafræði, þ.e. hvort við teljum að aðgerðir stjórnvalda eigi að miða að því að jafna aðstöðumun eða hvort við ætlumst til þess að aðgerðir þeirra skili okkur öllum á pari. Það er alveg ljóst af hálfu ríkisstjórnarinnar að það er ekki ætlunin að fara í neinar jöfnunaraðgerð með þessum aðgerðum. Það er auðvitað umhugsunarefni og sýnir mjög skörp skil því að segja má um aðgerðir síðustu ríkisstjórnar að þær miðuðu allar að því að koma til móts við þá sem voru tekjulægri, til að mynda með hinum sérstöku vaxtabótum, og þá sem áttu í mestum greiðsluerfiðleikum, þá sem áttu í mestum vanda við að ná endum saman um hver mánaðamót.
Hér er stuttur tími til að fara yfir stórt og mikið mál. Ég gerði stuttlega að umtalsefni í andsvari áðan framtíðartekjumissi ríkis og sveitarfélaga þar sem við erum í raun að tala um gríðarlega meðgjöf af skatttekjum ríkis og sveitarfélaga. Það verður að athuga að ég er ekki í færum til að kanna það nákvæmlega og tel mjög mikilvægt að hv. efnahags- og viðskiptanefnd kanni það en nafnfjárhæð skattafsláttarins núna segir aðeins hálfa sögu því að eins og liggur fyrir fer upphæðin skattfrjáls inn á höfuðstólinn þannig að ríki og sveitarfélög fá ekki þennan skatt eða þetta útsvar. Ef upphæðin hefði farið í séreignarsjóð hefði fjárhæðina tekið ávöxtun, hún hefði hækkað. Þegar hún væri greidd út hefði hún tekið myndarlega ávöxtun. Ég tel að það þurfi að kanna þegar áætlanir fjármála- og efnahagsráðuneytis eru skoðaðar um tekjutap ríkis og sveitarfélaga í framtíðinni, sem eru í greinargerð frumvarpsins, hvort gert sé ráð fyrir þeirri ávöxtun í tekjutapinu. Það þarf væntanlega að skoða ítarlega í hv. efnahags- og viðskiptanefnd.
Síðan er það spurning sem við hljótum að velta fyrir okkur, hvaða áhrif þetta muni hafa á lífeyriskerfið. Ef fólk ákveður að fara þessa leið dregur það um leið úr greiðslum sínum í séreignarsparnaðinn sem hefur auðvitað áhrif á lífeyrisstöðu þess í framtíðinni. Við þekkjum það öll á þessum vettvangi að þetta er eitt af stóru málunum sem er til umræðu í öllum vestrænum ríkjum, þ.e. hækkandi aldur þjóða og hvernig megi renna styrkum stoðum undir lífeyriskerfi fólks þegar það kemst á þann aldur.
Það er kannski ekki auðvelt að átta sig á því út frá þessu því að þarna er um að ræða hvaða áhrif nákvæmlega það getur haft, en maður veltir því fyrir sér hvort þetta hafi í för með sér aukið álag á almenna tryggingakerfið til lengri tíma. Þetta er mál sem er mjög „aktuellt“ núna, það er 400 milljarða inngreiðsla í B-deild LSR yfirvofandi. Við horfum upp á framtíðarsýn þar sem liggur fyrir að skoða þarf lífeyrissjóðakerfið. Ég velti fyrir mér áhrifunum af þessari aðgerð almennt.
Að lokum vil ég segja um þessi mál að tekjutap framtíðar, sem ég ræddi aðeins áðan, veikir stöðuna til lengri tíma því að þótt hér séu ekki bein framlög úr ríkissjóði er eigi að síður verið að horfa á tekjutap ríkis og sveitarfélaga. Gott og vel. Það er rökstutt með því að þannig skapist aukin velta í hagkerfinu, aukin einkaneysla sem komi í hlutanna stað og verði þar af leiðandi til tekjumyndunar fyrir ríki og sveitarfélög. Eigi að síður spyr maður sig um sjálfbærni þess vaxtar sem byggir á aukinni einkaneyslu og að ráðist sé í að skerða tekjurnar á þennan hátt þegar við horfum á stöðuna annars vegar þegar kemur að skuldum þjóðarbúsins, og hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra kynnti í fjölmiðlum á dögunum að hann teldi að hér þyrfti að greiða niður skuldir þjóðarbúsins um 17 milljarða á ári, ef ég man rétt eftir honum haft. Á sama tíma horfum við upp á feikilega erfiða stöðu í innviðum samfélagsins. Ég geri sérstaklega að umtalsefni framhaldsskólana af því að þar hefur verið erfið staða undanfarnar vikur og auðvitað miklu lengur. Skólarnir hafa átt í verulegum örðugleikum og erfiðum rekstri og kennarar setið eftir í kjörum. Ég nefni líka háskólana sem hafa alls ekki verið til umræðu en hafa í raun verið vanfjármagnaðir áratugum saman.
Við vitum þegar við skoðum vöxt og á hvaða forsendum hann byggir að fjárfesting í þessum geira, menntun, rannsóknum, nýsköpun, er sú fjárfesting sem skilar samfélaginu mestum vexti til lengri tíma. Aðgerð sem þessi mun því vissulega hafa í för með sér ákveðna aukna einkaneyslu, hún mun hafa í för með sér einhvern vöxt en er sá vöxtur byggður til lengri tíma og skerðum við möguleika okkar á því að fjárfesta í því sem ég nefndi áðan, menntun og rannsóknum, með því að skerða tekjur til lengri tíma? Þetta eru stórar spurningar sem þarf að velta upp. Þær eiga líka við þegar við ræðum hitt frumvarpið sem verður síðar á dagskrá og snýst um hvernig við verjum þeim fjármunum sem við tökum inn í gegnum skattkerfið, hvernig við forgangsröðum þeim fjármunum og hvort skynsamlegt sé til lengri tíma að gera það með því að úthluta þeim til fólks á þann hátt sem þar er lagt til eða hvort skynsamlegri forgangsröðun sé að horfa til niðurgreiðslu skulda og uppbyggingar þessara innviða. Með hvorri leiðinni sköpum við langtímavöxt í samfélaginu? Það skiptir fólkið í landinu væntanlega mestu máli þegar til lengri tíma er horft, hvort sem er á okkur sem erum hér nú eða á komandi kynslóðir.
Þetta eru stóru spurningarnar. Ég er hins vegar ekki að segja að allt sé slæmt við frumvarpið. Ég held sannarlega að þetta geti verið eitthvað sem er ástæða til að framkvæma. Ég ætlast að sjálfsögðu til að frumvarpið fái ítarlega meðferð í hv. efnahags- og viðskiptanefnd en maður sér að þetta gæti verið fýsileg leið, ekki síst fyrir þá sem yngri eru, að horfa til þess að fjárfesta fremur í íbúðarhúsnæði en að vera að huga að lífeyrissparnaði, og til þess að auðvelda fólki að komast áfram og eignast sína fyrstu eign. Að sama skapi væri gott að ræða það samhliða þeirri nýju húsnæðisstefnu sem er verið að móta og hvort það sé endilega rétta leiðin að halda áfram með séreignarstefnuna. Við erum á ákveðnum tímamótum hvað hana varðar. Ég hef því miður ekki tíma til að fara út í það en við erum á ákveðnum tímamótum þegar við horfum núna á að ungt fólk á almennt í erfiðleikum með að festa kaup á sinni fyrstu eign. Ætlum við að halda áfram þeirri séreignarstefnu sem verið hefur og reyna að auðvelda ungu fólki að eignast íbúð, eða ætlum við að fara í að byggja upp leigumarkað til að auðvelda fólki að komast í öruggt húsnæði undir öðrum formerkjum? Þetta eru stórar spurningar sem væri gott að hafa undirliggjandi í umræðunni.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir ræðuna sem var málefnaleg og tók á ýmsum þáttum. Ég verð að viðurkenna að ég áttaði mig ekki alveg á öllu því sem hv. þingmaður var að fara. Það er eins og hv. þingmaður sé ekki fylgjandi því að auka ráðstöfunartekjur fólks og sé ekki fylgjandi því sem augljóslega mun gerast, þ.e. að greiðslubyrði margra einstaklinga lækki ef þeir kjósa að nýta þetta úrræði. Ég vil spyrja hv. þingmann hvort þetta sé réttur skilningur eða hvort hún sjái það sem jákvæðan þátt.
Hv. þingmaður var líka á svipuðum stað og hv. þm. Árni Páll Árnason, þ.e. að óréttlæti væri falið í því að skattafslátturinn væri hærri eftir því sem fólk hefði hærri tekjur, af því að þetta er reiknað í prósentum. Ég spyr hvort hv. þingmaður sé þá fylgjandi því að tekinn sé upp fjármagnstekjuskattur á séreignarsparnað og lífeyrissparnað. Það má nota nákvæmlega sömu röksemd þar. Það er ekki nokkur vafi á því að sá tekjuafsláttur kemur sér betur fyrir þá sem eiga hærri lífeyriseign og hærri séreign þar sem þeir hafa hærri tekjur og greiða þar af leiðandi meira inn.
Ég vildi spyrja hv. þingmann að þessu tvennu. Og úr því að hv. þingmaður vísaði í ávöxtunina þá er einn þáttur í því sem lítið hefur verið ræddur af hv. þingmönnum, þ.e. að afskaplega litlar líkur, ef nokkrar, eru á því að ávöxtun á séreignarsparnaði, jafnvel þó að yfirgengilega vel mundi ganga, nái vaxtastiginu á húsnæðislánum á Íslandi. Jafnvel þó að vextir mundu lækka eru litlar líkur á að ávöxtunin næði því. Ég spyr hv. þingmann í þriðja lagi hvort honum finnist það ekki kostur að með þessari leið hjálpum við fólki. Fólk mun hagnast á því að greiða lánin sín niður og ber þar af leiðandi minni vaxtakostnað en sem nemur ávöxtuninni á séreignarsparnaðinum sem það á.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni. Mér fannst hann orða það svo að hann hefði skilið ræðu mína á þann veg að ég væri ekki fylgjandi því að auka ráðstöfunartekjur almennings í landinu. Ef hann hefur skilið ræðu mína þannig þá er það ekki réttur skilningur. Það sem ég var að teikna hér upp er að vöxtur til lengri tíma, þó að það geti verið jákvætt að einhverju leyti til skamms tíma, getur ekki fyrst og fremst byggst á aukinni einkaneyslu.
Að sjálfsögðu er ég fylgjandi því að auka ráðstöfunartekjur en til þess að auka þær þurfum við langtímavöxt. Þess vegna velti ég því upp hér hvernig við ætlum að forgangsraða hlutunum í þeirri skuldastöðu sem við erum í; samfélagslegir innviðir okkar hafa þurft að þola mikið eftir hrun og ég nefndi háskólastigið sem lengi hefur verið vanfjármagnað. Ef við ætlum að horfa upp á vöxt til lengri tíma, sem að sjálfsögðu skapar auknar ráðstöfunartekjur fyrir almenning í landinu, þá er eitt af því mikilvægasta sem ég tel að við þurfum að gera, og ég spyr hv. þingmann hvort hann sé ekki sammála mér um það, að fjárfesta í menntun, rannsóknum og nýsköpun. Ef við skoðum alþjóðlegar rannsóknir, hvert sem litið er, sjáum við að fjárfestingar ríkja í þeim þáttum eru þær fjárfestingar sem skila sjálfbærum vexti, langtímavexti, og þar með auknum ráðstöfunartekjum fólks, í þeim ríkjum sem fylgt hafa slíkri stefnu.
Ég er vissulega fylgjandi auknum ráðstöfunartekjum fólks til lengri tíma en mér finnst mikilvægt að við hugsum um það hvernig við getum náð slíkum vexti til langs tíma.
Hvað varðaði ávöxtunina þá verð ég líklega að koma að henni í seinna svari en þar var ég fyrst og fremst að varpa fram spurningum og ég get farið betur yfir þær hér á eftir.
Virðulegi forseti. Það er nú ekki svo klippt og skorið að lífið sé excel-skjal, en auðvitað erum við öll sammála um að mikilvægt er að fjárfesta í rannsóknum og þróun og auka fjárfestingu í landinu almennt, það er mjög mikilvægt. Það er án nokkurs vafa að mínu áliti. Ég veit ekki alveg eftir svörin hvar skoðun hv. þingmanns liggur í því en mér þykir líklegt að hann sé sammála mér um að það sé jákvætt að afborganir fólks sem ber miklar skuldir, jafnvel þó að þær séu ekkert gríðarlega miklar, lækki. Það mun gerast ef þessi leið verður farin. Ég held að það að fólk hafi meira á milli handanna muni hafa afskaplega góð áhrif á efnahagslífið og ég treysti fólki til að fara vel með fjármunina. Reyndar treysti ég fólki betur til að fara með sína fjármuni en ég treysti okkur stjórnmálamönnum, svo að það sé sagt.
Ég spurði hv. þingmann líka út í annað atriði. Röksemd hv. þingmanns er sú að þessi aðgerð nýtist betur þeim sem hafa hærri tekjur vegna þess að skattafslátturinn sé meiri. Það sama gildir um það að ekki skuli lagður fjármagnstekjuskattur á séreignar- og lífeyrissparnað. Með sömu rökum má segja að það nýtist þeim sem hafi hærri tekjur. Ef fjármagnstekjuskattur yrði lagður á það mundu þeir greiða miklu meira. Ef hv. þingmaður er þessarar skoðunar þá vildi ég bara spyrja: Er hv. þingmaður þá með sömu rökum þeirrar skoðunar að við ættum að setja fjármagnstekjuskatt á þetta sparnaðarform? Ef röksemd hv. þingmanns er sú sem hún fór mjög rækilega yfir og við erum bara ósammála í grundvallaratriðum, þá hlýtur hv. þingmaður að vera ósáttur við að þeir sem eru með hærri tekjur nýtist það betur að við séum ekki með fjármagnstekjuskatt á þennan sparnað. Það gefur augaleið.
Virðulegi forseti. Hv. þingmaður nefndi að afborganir af lánum lækka og þar með aukist ráðstöfunartekjur. Ég held við séum sammála um að það sé gott að auka ráðstöfunartekjur en mér finnst mikilvægt að aðferðafræðin á bak við það byggi á þeirri langtímahugsun sem ég fór yfir hér áðan. Ég held reyndar að margir séu sammála mér um það.
Ávöxtunin sem hv. þingmaður nefndi í fyrra andsvari sínu — það sem ég var að benda á þar er að þegar, í greinargerð frumvarpsins, er verið að meta framtíðartekjutap ríkis og sveitarfélaga vegna skattafsláttar þá sýnist mér ekki gert ráð fyrir að þessar fjárhæðir hafi ávaxtast sem þær annars mundu gera. Það er eingöngu það sem ég var að benda á að mér fyndist mikilvægt að hv. efnahags- og viðskiptanefnd færi yfir og greindi í sinni vinnu þannig að við fengjum sem besta og skýrasta mynd af því. Hér er auðvitað líka um það að ræða hvernig við förum með okkar sameiginlegu sjóði til framtíðar.
Hv. þingmaður gerði að umtalsefni þau rök sem ég hef hér farið yfir, þessi jöfnunarrök í skattkerfinu, og vildi meina að þau ættu þá líka við um lífeyrisgreiðslur og aðrar greiðslur. Nú hef ég til að mynda staðið að því, varðandi fjármagnstekjuskatta á eignir fólks, að setja frítekjumark sem miðaði að þessum sömu jöfnunaráhrifum. Það hefur líka verið gagnrýnt hve lengi fjármagnstekjuskatturinn var lágur, á þær tekjur sem fólk hafði upp úr því; þá er ég raunar ekki að tala um lífeyrisgreiðslurnar sjálfar. Hann var þar af leiðandi hækkaður en sett á ákveðið frítekjumark. Ég tel að við eigum að horfa á þetta í þeirri aðgerð til að mynda. Þar voru þessi sömu jöfnunarsjónarmið undir.
Virðulegi forseti. Við ræðum hér frumvarp ríkisstjórnarinnar um séreignarsparnað og skattfrjálsa ráðstöfun hans til greiðslu húsnæðislána og húsnæðissparnaðar. Frumvarpið er mikilvægur þáttur í aðgerðaáætlun ríkisstjórnarinnar um lækkun húsnæðislána heimilanna. Í frumvarpinu eru lagðar til breytingar á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, á lögum um tekjuskatt og lögum um húsnæðismál.
Frumvarpið heimilar fjölskyldu að ráðstafa séreignarsparnaði skattfrjálst inn á veðlán vegna íbúðarhúsnæðis til eigin nota. Einnig heimilar frumvarpið þeim sem ekki eiga húsnæði að ráðstafa séreignarsparnaði skattfrjálst til kaupa á íbúðarhúsnæði til eigin nota síðar.
Heimili munu geta sótt um þátttöku í þessum úrræðum á sérstöku vefsvæði ríkisskattstjóra. Úrræðin takmarkast við það iðgjald sem fellur til á þriggja ára tímabili frá 1. júlí 2014 til 30. júní 2017. Önnur skilyrði eru þau að hámarksiðgjald er 4% frá launþega og 2% frá vinnuveitanda. Hámarksfjárhæð á ári er 500 þúsund eða 1,5 millj. kr. á þremur árum. Einnig er skilyrði að iðgjöld séu greidd reglulega og framlag launþega sé ekki lægra en launagreiðanda.
Séreignarsparnaður til kaupa á íbúðarhúsnæði verður laus til ráðstöfunar til 30. júní 2019, þ.e. í tvö ár eftir að söfnun með skattfrjálsum hætti lýkur eða til viðbótar. Í báðum úrræðunum felst skattfrjáls úttekt séreignarsparnaðar og það felur í sér verulegan hvata til húsnæðissparnaðar eða greiðslu inn á íbúðalán og þar með lækkun skulda heimilanna. Í skýrslu sérfræðingahópsins um leiðréttinguna var áætlað að skattleysi séreignarlífeyrissparnaðar gæti lækkað höfuðstól húsnæðislána um 70 milljarða. Nokkur óvissa er þó um upphæðina og áhrif á ríkissjóðs enda á eftir að koma í ljós hver þátttakan verður. Starfshópurinn sem vann að frumvarpinu setti fram sviðsmyndir út frá mismunandi forsendum um þátttöku en ljóst er að áhrif frumvarpsins á skuldastöðu heimilanna verður umtalsvert til lækkunar, líklega 4–5% lækkun.
Þegar á heildina er litið gætu úrræðin nýst 50–80 þúsund fjölskyldum sem greiða mundu 60–80 milljarða aukalega inn á húsnæðisskuldir sínar. Ljóst er að úrræðin munu hafa áhrif á tekjur ríkissjóðs og sveitarfélaga þó að það gerist ekki strax og áhrifin munu dreifast á allmörg ár í framtíðinni. Áhrifin koma fram í því að hluti séreignarlífeyris er tekinn út skattfrjáls í dag og myndast því ekki skattstofn í framtíðinni. Ríkissjóður mun því fá minni tekjuskatta og sveitarfélög minna útsvar, sem því nemur, í framtíðinni. Á móti kemur að útgjöld ríkisins til vaxtabóta minnka strax og tekjur af tryggingagjaldi verða hærri. Auknar ráðstöfunartekjur heimila gætu leitt til aukinnar eftirspurnar og umsvifa yfir nokkuð langt tímabil hjá ríki og sveitarfélögum og þar með skapað tekjur á móti tapinu. Í skýringum með frumvarpinu er áætlað að ríkið gæti í framtíðinni orðið af tekjum sem nema 18–25 milljörðum en sveitarfélögin af tekjum sem nema 9–12 milljörðum. Á móti koma fyrrgreind áhrif af auknum umsvifum, veltusköttum og þjónustugjöldum þannig að nettótapið ætti að vera umtalsvert lægra.
Það verður að teljast jákvætt að þessi úrræði eru almenn og geta nýst mjög stórum hluta heimila. Þau geta nýst þeim sem hafa tekið lán nýlega, þeim sem skulda óverðtryggð lán og einnig þeim sem ekki eiga íbúðarhúsnæði en hyggjast afla þess á næstu árum. Hér er um að ræða jákvæðan hvata til sparnaðar og lækkunar lána heimilanna sem veldur hlutfallslega litlum vergum útgjöldum fyrir ríkissjóð og sveitarfélög þegar allt er talið.
Virðulegi forseti. Vík ég nú að tilefni þessa frumvarps sem er erfið skuldastaða heimilanna í landinu og nauðsyn á að bæta þar úr. Þótt staðan hafi vissulega batnað frá hruni þá er skuldsetning íslenskra heimila enn í dag með því mesta sem þekkist. Skuldir heimilanna voru 102% af landsframleiðslu í lok síðasta árs, samanborið við 46% af landsframleiðslu árið 1990. Þessi vaxandi skuldsetning heimila er ekki einsdæmi. Árið 1964 voru skuldir breskra heimila aðeins 15% af landsframleiðslu en árið 2009 skulduðu þau 95% af landsframleiðslu og í evrulandinu Hollandi eru skuldir heimila jafnvel enn hærri eða 110% af vergri landsframleiðslu.
Í Hollandi hefur fasteignaverð lækkað um 20% frá árinu 2008 og heimili þar í landi hafa sannarlega mátt herða sultarólina til að geta staðið í skilum með sínar afborganir. Þessi mikla skuldsetning heimila í þróuðum ríkjum er vaxandi áhyggjuefni því að hún er talin geta hægt mjög á því að hagkerfið komist aftur á skrið. Það bitnar ekki bara á heimilunum heldur líka lánveitendum, skattgreiðendum og raunar öllum í hagkerfinu. Það er því öllum í hag að létt verði á skuldabyrði heimila.
Í ýmsum löndum er sú leið farin að láta verðbólguna draga úr skuldabyrði heimila. Stjórnvöld hafa víða lækkað stýrivexti og jafnvel notað magnbundna íhlutun til að auka peningamagn í umferð og þar með hugsanlega verðbólgu. Verðbólgan er þá almenn aðgerð til lækkunar raunskulda á því myntsvæði sem um ræðir. Sú leið er ekki fær því að hér eru skuldir heimila að mestu leyti verðtryggðar. Við þurfum því að beita öðrum almennum úrræðum til skuldalækkunar heimila og skattalegur hvati með séreignarsparnaði er einmitt slíkt úrræði.
Fyrri ríkisstjórn stóð fyrir ýmsum sértækum úrræðum vegna skuldavanda en þau beindust að afmörkuðum hópum. Auk þess voru skuldir heimila sem tekið höfðu ólögleg gengistryggð lán lækkaðar fyrir dómstólum. Heimilum sem áttu sparnað í bönkum eða sjóðum var komið til bjargar á kostnað ríkisins. Eftir sátu fjölmörg heimili með stökkbreytt verðtryggð húsnæðislán, heimili sem stóðu ávallt í skilum með afborganir lána og skatta og nú loks er komið að þeim stóra hópi að fá leiðréttingu.
Þetta frumvarp er hluti af þeirri leiðréttingu sem boðuð var í nóvember. Ég vil lýsa ánægju með það hvernig ríkisstjórnin hefur haldið á þessu verkefni og færi mínar bestu þakkir þeim sem lögðu hönd á plóg. Skuldsetning íslenskra heimila sem hlutfall af landsframleiðslu er mjög há á alþjóðlegan mælikvarða og frumvarpið er mikilvægur liður í því að vinna bót á þeim vanda. Það mun færa heimilum aukinn hvata til að lækka íbúðaskuldir. Fleiri munu vilja spara fyrir húsnæði. Með frumvarpinu er því unnið gegn hættu á því að of há skuldsetning heimila hér á landi verði að viðvarandi efnahagsvandamáli. Ég bind vonir við að hv. þingmenn minni hlutans, sem hafa hér í mörgum þingræðum ítrekað vilja sinn til að greiða götu málsins, standi við þau fyrirheit.
Virðulegur forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir framsöguna. Raunar var þetta ekki framsaga af því að hann er ekki að mæla fyrir málinu, heldur er hér verið að kynna kosningaloforð Sjálfstæðisflokksins og hlut Sjálfstæðisflokksins í aðgerðum ríkisstjórnarinnar. Ég er sammála hv. þingmanni um að þó að réttlætinu sé snúið á hvolf, hvað varðar hlut lágtekju- og meðaltekjufólks í þessu, þá er margt jákvætt við að gefa fólki þetta tækifæri þó að mér finnist nú kannski ekki góður bragur að því að ríkisstjórnin sé að þakka sér það að fólk greiði niður skuldir sínar með sínum eigin sparnaði. Ég held að það sé fyrst og fremst fólkinu sjálfu að þakka sem leggur á sig þann sparnað.
Ég vildi spyrja hv. þingmann um tvennt vegna þess að hann fær málið til meðferðar í nefnd: Ef lágtekju- og meðaltekjufólk er tilbúið til að leggja hart að sér og spara meira af launum sínum hlutfallslega en 4%, til að fá hinn skattfrjálsa ávinning, er ekki rétt að gera því líka mögulegt að ná sama skattafslætti og okkur alþingismönnum býðst eða 600 þús. kr. alls? Ættu ekki allir að sitja við sama borð í því? Ef fólk treystir sér til að leggja til hliðar 1,5 millj. kr. á næstu þremur árum á það þá ekki að fá að gera það skattfrjálst í stað þess að takmarka möguleika lágtekju- og meðaltekjufólks með því að setja þak á það hve hátt hlutfall af tekjum sínum, lágum tekjum, fólk má setja í þennan sparnað? Eigum við ekki að reyna að hvetja alla til að leggja inn í þessa leið og láta alla sitja við sama borð?
Herra forseti. Ég þakka hv. þm. Helga Hjörvar fyrirspurnina. Ef ég skil hann rétt þá er hann með hugmynd um að hækka þá prósentu sem launamenn geta lagt fyrir, þeir sem eru þá á lægri launum, svo að þeir geti náð 1,5 millj. kr. á þessu þriggja ára tímabili. Ég held að þetta sé ágæt spurning til að beina til efnahags- og viðskiptanefndar og þar mun þetta mál vonandi fá góða umfjöllun. Ég á ekki von á öðru en að þar komi fram margar hugmyndir og álitamál sem hægt verður að velta fyrir sér í nefndinni en ég mun á þessu stigi ekki taka afstöðu til einstakra hugmynda.
Virðulegur forseti. Skuldamálin voru að mörgu leyti mál málanna á síðasta kjörtímabili og þau voru mjög mikið rædd í síðustu kosningabaráttu. Mjög mikið hefur verið gert varðandi skuldir heimila, raunar fyrirtækja líka, enda var það mjög aðkallandi mál í eftirleik hrunsins. Við horfðum á samfélag sem mögulega hefði getað farið í fjöldagjaldþrot með tilheyrandi hörmungum og eignarýrnun og enn frekari gjaldþrotum. En sem betur fer var ýmislegt gert. Í kosningabaráttunni var síðan mjög mikið talað um nauðsyn enn frekari aðgerða og talað um mjög kostnaðarfrekar og stórar aðgerðir í því sambandi en nú eru komin fram, út úr þeirri vinnu sem boðuð var, tvö frumvörp.
Við í Bjartri framtíð höfum ætíð varað við hugmyndinni um almenna skuldalækkun eins og hún var kölluð, og hefur fengið nafnið leiðrétting og er hitt frumvarpið. Við höfum tekið afstöðu gegn því. Okkur finnst það óskynsamleg notkun á almannafé og ómarkviss viðureign við skuldavandann. Við höfum hins vegar léð máls á svipuðum útfærslum og eru til umræðu í þessu frumvarpi um að fólki gæfist kostur á því að nýta greiðslur inn á séreignarlífeyrissparnað til að greiða inn á húsnæðislánin sín. Kosturinn við það er að um er að ræða valkost og valkostir geta verið af hinu góða, að fólki bjóðist að fara úr einu sparnaðarformi yfir í annað, ef við segjum að húsnæði sé sparnaðarform, sem það er. Við höfum því sagt að þetta væri kannski eitthvað sem hægt væri að gera. En það eru fjölmargir gallar á þessu og ég geri ráð fyrir að við munum fara ítarlega í saumana á því í efnahags- og viðskiptanefnd.
Fyrir það fyrsta blasir sú áleitna spurning við hvort séreignarlífeyrissparnaðarformið á Íslandi sé ónýtt. Frá 2009 hafa Íslendingar getað tekið út séreignarsparnaðinn sinn og notað hann til annarra hluta en til lífeyris á efri árum. Þeir hafa tekið út, Íslendingar, held ég, um 100 milljarða af séreignarsparnaði sínum til að nota í annað. Í því felst að stór hluti Íslendinga mun augljóslega ekki njóta þess sparnaðar á lífeyrisaldri, heldur er að nota þann sparnað núna. Í sjálfu sér er því ekkert nýtt í frumvarpinu annað en að verið er að gefa fólki kost á því að nota — fólki sem er líklega, margt hvert, búið með sinn séreignarlífeyrissparnað, hefur þegar tekið hann út — inngreiðslurnar sem berast á þremur árum til að greiða inn á húsnæðislán. Þetta er bara svona í framhaldi af þeirri aðgerð. Raunar er verið að hvetja fólk til að taka enn meira út af séreignarlífeyrissparnaði sínum með því að veita skattfrelsi og skattfrelsið er í raun bara fyrirframgreiðsla á ávöxtuninni sem annars yrði.
Ég velti fyrir mér hver stóri lærdómurinn er sem draga megi af því að á tíu ára tímabili séu Íslendingar að nota séreignarlífeyrissparnaðinn sinn í allt aðra hluti en lífeyri; hvort draga megi þann lærdóm af því að þetta samfélag, sem er mjög hneigt til skammsýni í efnahagsmálum, höndli ekki séreignarlífeyrissparnaðarformið. Það er ekki gert fyrir okkar hugarfar í efnahagsmálum, virðist vera.
Hvenær mun sá tími renna upp að við förum að telja skynsamlegt að séreignarlífeyrissparnaðurinn renni ekki til ýmislegs sem borga þurfi í núinu heldur renni í lífeyri? Hvenær munum við taka þá ákvörðun í þessum þingsal? Við höfum ítrekað framlengt heimild til að taka út séreignarlífeyrissparnaðinn og nú ætlum við að hvetja til þess að hann verði notaður í aðra hluti. Mér finnst þetta vera sú áleitna spurning sem blasir við.
Varðandi úrræðið sjálft er í raun verið að greiða ávöxtunina út í formi skattaívilnunar, einhvern 500 þúsund kall að hámarki. Ég vona að fólk vegi og meti hvort það vilji nota þetta úrræði, vegna þess að ef það tekur út þennan pening og setur inn í húsnæðislánin mun það ekki njóta þessara peninga á efri árum, það verður að vera alveg á hreinu. Fólk verður að vega það og meta hvort það vilji það. En í frumvarpinu segir, hv. þm. Árni Páll Árnason hefur meðal annars vakið athygli á því, að hafi umsækjandi notið greiðslujöfnunar á grundvelli laga nr. 63/1985, sbr. lög nr. 107/2009, skuli fyrst greiða inn á skuld á jöfnunarreikningi.
Þar með finnst mér þetta úrræði eiginlega ónýtt. Greiðslujöfnunin var eitt af þeim úrræðum sem gripið var til í eftirleik hrunsins og eitt af þeim úrræðum sem ég held að margir séu jafnvel búnir að gleyma. Það snerist um að taka kúfinn af hærri afborgunum af verðtryggðum lánum og setja hann inn á biðreikning sem biði afborgunar þar til síðustu árin á afborgunartíma lánsins. Þessi biðreikningur á ekki að lengja afborganir lánsins nema um þrjú ár að hámarki. Þessi biðreikningur á löngu láni, ef hann safnast upp, felur í sér að bankarnir afskrifi kúfinn í lokin. Bankarnir hafa fallist á að afskrifa þennan hluta lánsins eftir mörg ár í mörgum tilvikum.
Það að þessi ráðstöfum séreignarlífeyrissparnaðarins skuli fyrst eiga að renna inn á þennan biðreikning þýðir auðvitað að þetta tiltekna úrræði er ónýtt. Vegna hvers skyldi fólk nota séreignarlífeyrissparnaðinn sinn til þess að greiða niður lán sem bankarnir hafa þegar fallist á að þeir muni afskrifa seinna meir? Greiðslujöfnun einstaklinga hjá Íbúðalánasjóði einum hefur numið 6,7 milljörðum, þannig að þeir sem hafa tekið lán hjá Íbúðalánasjóði og nýta sér þetta úrræði, lífeyrissparnaðinn, lenda í því að hann mun væntanlega fyrst fara í að greiða þá 6,7 milljarða sem Íbúðalánasjóður hefur þegar fært til bókar sem úrræði í skuldamálum. Mér finnst nú þurfa að ræða þetta í efnahags- og viðskiptanefnd.
Mér finnst almennt sá tími kominn, í umræðu um skuldamál heimilanna og ástandið í samfélaginu, að við þurfum einfaldlega að fara að ræða hagstjórn. Við verðum að hætta að ræða sérstaklega um skuldamál heimilanna. Við þurfum með öðrum orðum að fara að innleiða þá hugsun inn í þessa umræðu alla að búa til skilyrði fyrir heimilin sjálf til að glíma við skuldir sínar og lækka þær. Við þurfum að búa til stöðugt efnahagsumhverfi, við þurfum fjölbreytt atvinnulíf, miklu fjölbreyttara, sem kemur að mörgu leyti með stöðugu efnahagsumhverfi. Við þurfum að setja pening í nýjar atvinnugreinar sem geta vaxið og skapað fjölbreytt atvinnulíf, sem hækkar laun, sem bætir kjör. Við þurfum að ráðast í nauðsynlegt viðhald á innviðum samfélagsins, í velferðarkerfinu, vegakerfinu, í raun úti um allt. Þetta er einfaldlega kostnaður sem safnast upp og við megum afskaplega lítið við því að láta þann kostnað safnast upp og veita, eins og í þessu tilviki, skattafslátt upp á einhverja tugi milljarða.
Við verðum að hugsa fram í tímann. Hér erum við ekki að því. Það vita allir að ógnarstór vandi blasir við í lífeyrismálum þjóðarinnar. Það safnast upp skuldbindingar, tölur upp á 900 milljarða eru nefndar alveg í okkar tíð, og við erum að velta öllum þeim kostnaði, öllum þeim viðfangsefnum, yfir á börnin okkar. Það liggur í eðli þessa frumvarps að við ætlum að taka skatttekjur, sem annars væru skatttekjur barna okkar, til að glíma við alls konar mál sem koma upp í framtíðinni, og nýta þær skatttekjur fyrir okkur núna.
Mér finnst þetta röng hugsun, mér finnst þetta röng nálgun. Mér finnst að við eigum að fara að einbeita okkur að því reyna að bæta grundvöllinn í íslensku samfélagi og fara að innleiða einhverja langtímahugsun, að fara að að hugsa um 21. öldina, hvernig hún lítur út og setja okkur þá alla vega plan um það: Hvenær ætlum við að hætta að nýta allan okkar forða núna? Það er það sem við erum að gera í þessu og höfum verið að gera með séreignarlífeyrissparnaðinn. Við erum að hvetja til þess að fólk geti nýtt hann núna, og það er slæmt.
Það er ágætlega rakið, í skýrslu Seðlabankans um gjaldmiðilsmál sem kom út fyrir ári, hvernig það hefur verið einkenni á íslensku efnahagslífi að vöxtur á einkaneyslu hefur verið mjög sveiflukenndur, eiginlega alveg út úr korti miðað við vöxt á landsframleiðslu og virðist reyndar tengjast mjög sveiflum í gengi. Það sem er einkar slæmt er að almenningur hefur ekki haft sparnað til að mæta þeim sveiflum í einkaneyslu sinni; í raun segir skýrsla Seðlabankans að ráðdeild skorti í heimilisbókhaldinu.
Vissulega hefur sparnaður verið fyrir hendi, annars vegar í lífeyriskerfinu og hins vegar í húsnæði. Húsnæði sem sparnaðarform nýtist mjög illa til sveiflujöfnunar. Fólk getur ekki alltaf rokið til og selt húsnæðið sitt þegar illa árar og lífeyrissparnaður er almennt til notkunar á efri árum. Það sem mér virðist hafa verið að gerast, og er að gerast, er að við höfum á undanförnum árum og erum núna að nota séreignarlífeyrissparnaðinn sem þennan forða til sveiflujöfnunar í samfélagi þar sem einkaneysla hefur ekki einkennst af ráðdeild og sparsemi. Mér finnst það vera næsta verkefnið í íslenskri hagstjórn að innleiða meiri ábyrgð í fjármálum og innleiða meiri langtímahugsun. Mér finnst við ekki vera að gera það í þessum tveimur málum sem varða skuldamál heimilanna.
Hæstv. forseti. Ég vil byrja á að þakka hv. þm. Guðmundi Steingrímssyni fyrir ræðuna. Ég get tekið undir orð hans að hagstjórn er mikilvæg, ábyrg hagstjórn er mjög mikilvæg, ég get tekið undir þau orð, og ég er bara bjartsýn á að hér muni það takast með þeirri efnahagsstefnu sem ríkisstjórn Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokksins hefur í stefnu sinni.
Það eru nokkur atriði sem ég hjó eftir í ræðu hv. þingmanns, ef ég hef ekki misskilið hann, þar sem hann talaði um að stór hluti þeirra sem hafa lagt fyrir séreignarsparnað og hafi tekið hann út í hruninu — og það er vissulega rétt hjá honum, það gerði mjög stór hluti fólks til að reyna að bjarga sér og reyna að ná endum saman — muni þá líklega, eða einhver hópur, ekki geta nýtt sér séreignarsparnaðinn. En eins og kemur fram í greinargerðinni með frumvarpinu er verið að tala um séreignarsparnað næstu þriggja, fjögurra ára, en ekki það sem við höfum safnað á undanförnum árum.
Einnig talaði hann um að almenna aðgerðin væri fjármögnuð með almannafé, en þar erum við hv. þingmaður ekki sammála vegna þess að ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks er að fjármagna almennu skuldaaðgerðina með bankaskatti, fjármagni sem kemur af honum inn í ríkissjóð sem deilist síðan eða fer inn á þessi lán.
Tíminn er að verða búinn, ég kem með síðustu spurninguna á eftir.
Virðulegur forseti. Flestallt sem ríkissjóður gerir er fjármagnað með skattheimtu, ekki satt? Skattarnir heita alls konar nöfnum og eru teknir af alls konar aðilum. Svo er það sérstakt viðfangsefni, er það ekki, í þessum þingsal að ákveða hvernig því skattfé er deilt út, þannig að skuldaleiðréttingaáform ríkisstjórnarinnar eru að mínu viti því marki brennd. Þessar aðgerðir eru fjármagnaðar af skattfé og það finnst mér þurfa að ræða og við gerum það væntanlega áfram á mánudaginn.
Hv. þingmaður misskildi orð mín, ég var kannski ekki alveg nógu skýr. Ég veit vel í hverju áformin felast varðandi séreignarlífeyrissparnaðinn í þessu frumvarpi, að gert er sem sagt ráð fyrir að inngreiðslur næstu þriggja ára inn á séreignarlífeyrissparnað geti runnið inn á húsnæðislán. En það sem ég er að segja er að þetta kemur í framhaldi af því að fólk hefur verið að taka út séreignarlífeyrissparnaðinn sem það átti og hefur þess vegna alveg getað ráðstafað allri þeirri inneign inn á húsnæðislánin sín. Út af fyrir sig er ekkert nýtt að gerast hér annað en að framtíðargreiðslurnar næstu þrjú ár fyrir fólk sem örugglega í mörgum tilvikum er búið með alla inneign sína á séreignarlífeyrissparnaðarreikningi geta þá líka runnið inn á húsnæðislán.
Í raun og veru sýnist mér að í mörgum tilvikum geti þetta líka orðið til þess að fólk noti peningana jafnvel í aðra hluti en að greiða inn á húsnæðislán vegna þess að í mörgum tilvikum eða í flestum tilvikum mun veðrými aukast á íbúð. Og það geta allir nýtt sér þetta og eflaust munu margir nýta sér það til að greiða niður lán ef veðrými myndast og fá þá nýtt lán hjá lánastofnun til að fjármagna eitthvað annað, t.d. einkaneyslu. Út frá því sjónarmiði gæti þetta verið dæmi um afskaplega slæma hagstjórn.
Hæstv. forseti. Ég er mjög hlynnt þessari séreignarsparnaðarleið, að fólk geti nýtt sér séreignarsparnaðinn núna. Margt ungt fólk býr í húsum sínum, er að ala upp börnin sín, en býr í mjög skuldsettum eignum, og mikilvægt er að það geti fundið leið til þess að minnka skuldir sínar þannig að það geti átt betra líf þegar það er með börn á framfæri og mikill framfærslukostnaður er vegna þess.
Varðandi almennu aðgerðina, sem við munum líklega ræða eftir helgina, greinir okkur hv. þingmann greinilega á þar. Mér finnst persónulega rétt að fjármálastofnanir sem áttu sinn þátt í því sem hér gerðist greiði til baka til heimilanna einhvern hluta af þeim skaða sem hér varð. Ég fagna því að bankaskatturinn hafi verið lagður á til að koma þessum hluta leiðréttingarinnar að.
Ég fagna því almennt séð að þessi skuldafrumvörp, bæði tvö, séu komin til umræðu í þinginu. Ég hefði gjarnan viljað ræða þau saman, þau hafa bæði kosti sem maður vill geta rætt saman hér í ræðum. En það bíður betri tíma að ræða almennu aðgerðina.
Virðulegi forseti. Við í Bjartri framtíð studdum það að bankaskatturinn með þeirri prósentu sem samþykkt var yrði lagður á og þeir peningar kæmu inn í ríkissjóð. Við teljum hins vegar að hægt sé að nýta þá peninga til hagsbóta fyrir heimilin og samfélagið allt með markvissari hætti en skuldatillögur ríkisstjórnarinnar gera ráð fyrir. Það er skoðun okkar og það munum við rökræða væntanlega þegar þær tillögur koma til umfjöllunar. Svo vil ég hvetja hv. þingmann til að fagna þeirri tillögu sem við erum að ræða núna ekki um of. Eins og ég fór yfir í ræðu minni að þó svo að vissulega sé hægt að vera jákvæður í garð þess að hér séu skapaðir valmöguleikar fyrir fólk að taka út séreignarlífeyrissparnaðinn sinn, eins og það er búið að vera að gera í stórum stíl, þá finnst mér mjög mikilvægt líka að hafa uppi varnaðarorð. Fólk verður í langflestum tilvikum gamalt og það mun þurfa peninga þá. Og allt þetta kerfi var upphaflega hannað til þess að fólk hafi peninga þá. Það er mjög varhugavert og ég held að við séum komin langt fyrir strikið í því að hvetja fólk til þess að taka út þennan framtíðarlífeyri sinn akkúrat núna. Við erum að mörgu leyti að segja við fólk sem er á besta aldri, besta vinnualdri, að það eigi að nýta þann pening núna og ekkert að hugsa um framtíðina í raun og veru.
Lífeyrisvandinn verður tröllaukinn í framtíðinni. Allar vísbendingar eru um það og við, þessi kynslóð, verðum auðvitað að spyrja okkur: Ætlum við að biðja börnin okkar um að greiða okkur þann lífeyri sem við erum að taka út núna? Eða ætlum við að segja núna: Þetta reddast einhvern veginn?
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir ræðuna. En ég verð að viðurkenna að ég vil kannski fá aðeins betri skýringar hjá hv. þingmanni þegar hann talar um að ef menn fari þessa leið — ég er algjörlega ósammála hv. þingmanni sem segir að þetta sé leið sem hafi staðið til boða. Hér er um það að ræða að þú mátt velja að greiða inn á lánið þitt og færð skattafslátt á móti. Áður fyrr var það þannig, og er að vísu mögulegt enn þá, að þú getur tekið út lífeyrissparnað þinn og getur gert það sem þú vilt við hann, þ.e. séreignarsparnaðinn. Það er allt önnur leið, fyrir utan það að borga þarf tekjuskatt af honum. Það er alveg grundvallarmunur þarna á.
Ég veit ekki um neina betri sparnaðarleið ef hugsað er til framtíðar en að greiða niður skuldir. Þetta er ekkert sérstaklega flókið. Við erum nú ekki langt frá hvor öðrum í aldri, ég og hv. þingmaður, en telur hv. þingmaður að það sé til einhver sparnaðarleið sem gefi betri ávöxtun yfir langan tíma en sem nemur vaxtakostnaði á húsnæðislánum í dag? Ég veit ekki um neina sparnaðarleið í heiminum, neina vísitölu sem nær 3,5% ávöxtun, hvað þá um 4–6% vexti plús verðtryggingu. Að auki má bæta ofan á ávöxtunina 40% skattafslætti. Er til einhver slík leið sem hv. þingmaður veit um? Ef hann veit um hana þá er hv. þingmaður fjármálasnillingur. Nú veit ég að hv. þingmaður býr yfir ýmsum hæfileikum og ég mundi vilja að hann upplýsti það ef hann veit um eitthvað slíkt. Enginn vafi er á að hvor sín hliðin er á sama peningnum, þ.e. lífeyrisgreiðslur og skuldir. Ef hv. þingmaður er í þeirri stöðu að vera kominn á lífeyrisaldur og skulda mikið eða skulda í húsnæði sínu þá mun það koma niður á framfærslu hans.
Séreignarleiðin á sínum tíma var öðruvísi en lífeyrissparnaður almennt. Hún var hugsuð sem viðbótarsveigjanleiki. Það er núna í lögunum og hefur verið frá fyrsta degi að fólk getur tekið sparnaðinn út um sextugt. Flestir eru þá að vinna, (Forseti hringir.) og vinnualdurinn mun örugglega lengjast enda lífaldurinn að hækka.
Virðulegur forseti. Fyrst varðandi fyrri hluta andsvarsins. Ég sagði aldrei að þetta væri sama leiðin, en mér finnst það vera svona í framhaldi. Fólki hefur gefist kostur á því að taka út það sem það á í séreignarlífeyrissparnaði, vissulega með skatti, og hefur vel getað varið því inn á höfuðstól lána sinna, þannig að þetta er svona alveg í framhaldi af því. Mér finnst þetta þess vegna ekki vera spánnýtt úrræði þó að hér komi skattafsláttur að auki og lagt til að inngreiðslurnar leggist beint á húsnæðisreikning.
Ég hef sagt að ég sé jákvæður gagnvart þessu þó að ég sjái umfangsmikla galla, mjög umfangsmikla, vegna þess að þetta er valkostur. Það getur vel verið að einhverjir sjái kost í því að greiða niður lánin sín. Mér finnst það reyndar verulegur galli að fyrst greiðist upp biðreikningurinn, sem átti að afskrifast hvort sem er, mér finnst það verulegur galli en ég treysti því að við munum ræða það í efnahags- og viðskiptanefnd. En ég var líka að hvetja til langtímahugsunar. Vel getur verið að einhverjir ætli sér þegar þeir komast á eftirlaunaaldur að eiga þá skuldlaust húsnæði, en húsnæði er svolítið erfitt sparnaðarform, jú, þú getur búið í því en þú verður þá líka væntanlega að selja það til að uppskera lífeyrissparnaðinn til framfærslu ef þú ætlar að verja honum í húsnæði. Þú verður að hafa lífeyri á lífeyrisaldri, þú er hættur að vinna. Sumir ætla eflaust að framfleyta sér með því að selja skuldlaust húsnæði þegar þeir verða gamlir og það getur verið skynsamlegt fyrir þá að reyna að greiða niður skuldirnar áður en þeir fara á lífeyri. En aðrir ætla sér kannski ekki að gera það og eru ekki í þeirri stöðu. Ég mundi hvetja hvern og einn til að vega þetta og meta.
Virðulegi forseti. Ef setja ætti upp eigna- og skuldalista fyrir dæmigerðan Íslending þá væri hann einhvern veginn þannig: Dæmigerður Íslendingur á ekki neitt og skuldar ekkert þegar hann er tvítugur, um þrítugt skuldar hann mjög mikið, á tiltölulega lítið, um fertugt skuldar hann enn mjög mikið, komin væri pínulítil lífeyriseign og annað slíkt. Um fimmtugt er þetta aðeins farið að jafnast. Upp úr sextugu á hann skuldlausa eign og mjög mikil lífeyrisréttindi ef hann hefur greitt í lífeyrissjóð og séreignarsjóð.
Síðan gengur það kerfi ekki alveg upp meðal annars vegna þess að menn ná ekki ávöxtun í lífeyrissparnaði, hvorki í lífeyrissjóðum né séreignarsparnaði, einfaldlega vegna þess að mjög erfitt er að halda uppi því vaxtastigi sem ég nefndi og hv. þingmaður kom ekki inn á. Það sem snýr að því að ef þú berð saman valkostina, þ.e. lífeyrissparnaðinn og húsnæðisskuldina þína, þá er húsnæðisskuldin alltaf með miklu hærri vexti. Ef þú ert kominn á þann stað, segjum bara að þú hafir tækifæri og þú bætir t.d. alltaf í húsnæðislánið þitt eða eitthvað slíkt eða hvernig sem það er, alla vega ef þú skuldar mikið í húsnæðinu þegar þú ert kominn á aldur þarftu þeim mun hærri lífeyri þó að þú ætlir ekki að selja húsnæðið til að greiða af láninu.
Ef upp koma einhver áföll, ég hef því miður hitt fólk sem hefur lent í áföllum og skuldar mikið þegar það er komið á lífeyri, því fólki eru allar bjargir bannaðar. Það er auðvitað lífeyrir fólginn í því að eiga skuldlausa eign. Ef þú vilt búa þar áfram þarftu ekki að greiða af henni þann kostnað. Sömuleiðis fara margir þá leið að minnka við sig og selja, þar af leiðandi fá þeir fjármuni við það. Hin hliðin á lífeyrissparnaðinum eru skuldirnar. Og án nokkurs vafa er besta ávöxtun sem þú getur fengið, virðulegi forseti, að greiða niður skuldirnar, fyrir utan það að mjög skuldugur maður er ekki frjáls maður en skuldlaus er það svo sannarlega.
Virðulegur forseti. Ég veit ekki, eigum við að taka þessa hugsun alla leið og segja að allt sem við greiðum inn í lífeyri megi fara í húsnæðisskuldir, ef það er svona miklu betra? Einhvern tíma var það orðað þannig við mig að í rauninni fari einn vinnudagur í viku í lífeyrissjóð af því sem við vinnum. Og væri það þá ekki best að það færi þá allt í að greiða húsnæðisskuldir? Þá held ég að vandinn yrði svolítið mikill þegar þjóðin fer á eftirlaun, er það ekki? (Gripið fram í.) Þá eiga allir hús, skuldlaust, og þurfa að selja það eða minnka við sig til að eiga fyrir framfærslu. Hv. þingmaður kemur ekki aftur upp í andsvar og getur því (GÞÞ: … ræða við þig um þetta.) ekki svarað spurningunni.
Það sem mér finnst undirliggjandi, og er einmitt ágætlega rakið í riti Seðlabankans frá því fyrir ári síðan, er að það eru mjög fábrotnar leiðir sem Íslendingum bjóðast til sparnaðar yfir höfuð. Það er annars vegar lífeyrissparnaður og hins vegar sparnaður í húsnæði eiginlega, sem Íslendingum hefur boðist, og hvort tveggja er sparnaður sem nýtist illa til nauðsynlegrar sveiflujöfnunar í samfélaginu. Húsnæði er ágætur sparnaður en sparnaðurinn er bundinn í steinsteypu, og hinn sparnaðurinn er bundinn í lífeyrisgreiðslum. Ég held að ég og hv. þingmaður getum alveg verið sammála um að það hlýtur að þurfa lífeyrissjóðakerfi, ég held að við hljótum að vera sammála um það. Ég held að lægri vexti þurfi á húsnæðislánum í landinu, ég mundi gjarnan vilja að við mundum vinna að því að reyna að koma á fót kerfi á Íslandi þar sem við gætum verið að borga 3–5% vexti af óverðtryggðum lánum, það yrði skaplegra. Svo þarf að fjölga fjárfestingarkostum og sparnaðarleiðum fyrir þá sem geta sparað, sem verða vonandi sem flestir.
Herra forseti. Við erum að ræða skuldaleiðréttingarfrumvarp Sjálfstæðisflokksins. Ég ætla að nálgast það mál út frá því hvernig frumvarpið uppfyllir kosningaloforð Sjálfstæðisflokksins. Sjálfstæðismönnum er annt um að staðið sé við samninga og kosningaloforð eru að sjálfsögðu samningur við kjósendur. Hvernig lofaði Sjálfstæðisflokkurinn að koma til móts við skuldsett heimili fyrir kosningar? Það er spurningin.
Hér er ég með bækling frá Sjálfstæðisflokknum, sem dreift var fyrir kosningar. Þar eru þrjú atriði tiltekin. Fyrst er talað um lækkun skatta, hækkun ráðstöfunartekna, að ná tökum á skuldavandanum og svo að efla atvinnulífið. Ef bæklingurinn er opnaður stendur: Lækkaðu íbúðalánið um allt að 20% á fimm árum. Og nefnd eru tvö stór skref sem létta róður heimila og flýta fyrir eignamyndun. Það fyrra er að lækka höfuðstólinn með skattafslætti, það síðara er enn meiri höfuðstólslækkun með séreignarsparnaði; í raun sú leið sem verið er að fara núna, þ.e. sú leið sem þeir nefna númer tvö. Það mætti kannski segja að leiðin sem verið er að fara sé leið númer tvö og um hana segir: Þú getur líka notað framlag þitt og vinnuveitanda í séreignarsparnaði til að greiða skattfrjálst niður höfuðstól lánsins. Þannig greiðirðu sem nemur 4% launa þinna inn á höfuðstól lánsins. Þessi leið stendur öllum sem það vilja til boða.
Þetta er í megindráttum það sem verið er að fara í þessu frumvarpi. Fyrri leiðina, að lækka höfuðstólinn með skattafslætti, er ekki verið að fara, en þetta er stjórnarsamstarf og svo virðist sem Framsóknarflokkurinn taki boltann þarna en geri það ekki með skattafslætti heldur með niðurfellingu í gegnum ríkissjóð. Það fé á að fá með því, eins og gert var nú fyrir jól, að hækka skattinn, þennan sérstaka skatt, á bankana og ná þrotabúunum inn í þann skatt.
Þetta var mjög góð aðgerð, fannst mér, að hækka skattinn og ná loks þrotabúunum inn í hann. Þegar þessi skattur er settur á 2010 kemur alveg skýrt fram hvert markmið hans er. Markmið skattsins er að ná skuli til baka fé vegna hrunsins og eru þá sérstaklega tilteknir þeir aðilar sem höfðu áhrif á það að hér varð hrun. Það er önnur réttlætingin. Hin réttlætingin er sú að skattleggja skuli skuldir, út af því að það minnki áhættusækni. Mér finnst það góður skattur. Hann var hækkaður verulega og þrotabúin voru tekin inn í hann. Sá skattur á að borga fyrir framsóknarhlutann af þessari skuldaleiðréttingu. Ef þessi skattur reynist löglegur sem enn leikur vafi á — það er ákveðin áhætta þar — mun hann greiða fyrir framsóknarhlutann af þessu.
Þó að talað væri um forsendurnar fyrir skattinum, bankaskattinum, sem átti að greiða fyrir þetta, voru þrotabúin sérstaklega undanþegin þó að ein af tveimur meginástæðunum fyrir skattinum hafi verið að ná fjármagni til baka vegna hrunsins. Hvar liggja þeir peningar, hverjir hafa þarna hagsmuna að gæta? Þeir sem höfðu áhrif á að hrunið varð, það eru einmitt þrotabúin. Mér þótti það illskiljanlegt að þrotabúin hafi ekki verið tekin inn í þennan skatt í upphafi. Það var leiðrétt nú á haustþinginu, vel gert, skatturinn hækkaður, það á að borga fyrir framsóknarhlutann. Ókei, förum aftur í sjálfstæðishlutann á þessu.
Í umræddum bæklingi er talað um hjón með 600 þús. kr. meðaltekjur, sem skulda 20 millj. kr. verðtryggt íbúðalán. Að óbreyttu hækkar lánið um 2,2 milljónir á næstu fimm árum. Með ofangreindum skrefum lækkar höfuðstóll lánsins hins vegar og stendur í 18 milljónum að fimm árum liðnum. Munurinn eru 4,2 milljónir eða allt að 20% og greiðslubyrði lánsins léttist í samræmi við það.
Þakið á þessum heildarpakka, þ.e. hvenær á að leiðrétta höfuðstólinn, er einmitt 4 milljónir. Ef þú horfir á meðallán fólks í landinu þá eru þetta einmitt 20%. Sama hvað fólki finnst um þessar aðgerðir, að hægt væri að nota peningana í eitthvað annað o.s.frv., þá er ég að ræða um það hvort menn séu að uppfylla kosningaloforð sín. Og þannig er það með þetta kerfi okkar, sem er langt frá því að vera fullkomið, að þetta er stjórnarflokkaræði. Lýðræðið er mjög grunnt á Íslandi. Auðvitað ætti almenningur að geta komið að málum með miklu afdráttarlausari hætti en að kaupa sér kosningaloforð, sem annaðhvort er uppfyllt eða ekki, á fjögurra ára fresti. En nú erum við að skoða hvort verið sé að uppfylla þetta kosningaloforð.
Förum í frumvarpið sjálft. Neðst á 7. bls. stendur:
„Óháð því hvaða sviðsmynd verður næst veruleikanum, verði iðgjaldaúrræðið lögfest, er ljóst að áhrif á skuldastöðu heimilanna verða umtalsverð, eða 4,2% til 5,5% til lækkunar miðað við stöðu húsnæðislána …“
Þarna nær þessi lækkun 4,2–5,5%, sem er í 2. lið í kosningaloforðum Sjálfstæðisflokksins; lækkun sem í heild, í öllum liðum, hefði átt að ná 20%. Heildarhluti þessarar leiðréttingar á svo að vera 4 milljónir eða í kringum 20%.
Ef við förum í stjórnarsáttmálann þá er ríkisstjórnin að uppfylla kosningaloforð Sjálfstæðisflokksins, hvað leiðréttingar á húsnæðislánum landsmanna varðar, prýðisvel. Ef við gætum allrar sanngirni þá uppfylla sjálfstæðismenn kosningaloforð sín prýðisvel, sama hvað okkur finnst annars um þetta, þó að okkur finnist að gera ætti hlutina öðruvísi.
Mig langar að nefna annað atriði í stjórnarsáttmálanum. Í síðustu málsgreininni segir:
„Unnið verði að því að dómsmál og önnur ágreiningsmál sem varða skuldir einstaklinga og fyrirtækja fái eins hraða meðferð og mögulegt er.“
Þetta er frumvarp sem Hanna Birna lagði fram á sumarþinginu, fékk í gegn, það er komið í flýtimeðferð, verðtryggð og gengistryggð lán eru komin í flýtimeðferð. Þau eru búin að fá heimild til flýtimeðferðar.
Hanna Birna skapaði líka svigrúm með því að banna að það sé gert …
(Forseti (ÞorS): Þingmanninum ber að vitna til hæstv. ráðherra eða hv. þingmanna.)
… ég biðst afsökunar.
Hæstv. ráðherra Hanna Birna Kristjánsdóttir lagði líka fram frumvarp nú rétt fyrir jólin um að ekki megi vísa fólki af heimilum sínum fram í september, þannig að þar er komið svigrúm. Ef við horfum á þessa síðustu málsgrein í stjórnarsáttmálanum og höldum áfram með síðustu línuna í því, þá verður óvissu um stöðu lánþega gagnvart lánastofnunum að linna. Það er búið að skapa svigrúm fram í september þannig að ekki sé hægt að vísa fólki af heimili sínu. Það er búið að tryggja að flýtimeðferð verði hjá dómstólum um mál sem varða verðtryggingu og gengistryggð lán. Þetta hefur hæstv. ráðherra Hanna Birna Kristjánsdóttir tryggt.
En nú krefst Íbúðalánasjóður frávísunar á dómsmáli sem á að skera úr um verðtrygginguna. Maður skilur það kannski að Íbúðalánasjóður, og forsvarsmenn þar, yfirstjórnin þar, verður að hugsa um hagsmuni Íbúðalánasjóðs. Þeir eru lögbundnir til þess, annars mundu þeir þurfa að segja sig frá því starfi. En ráðherra getur gripið inn í þar. Hæstv. ráðherra Eygló Harðardóttir getur gripið inn í það mál og skipað Íbúðalánasjóði að falla frá þessari frávísunarkröfu. Það stendur í stjórnarsáttmálanum að óvissu um stöðu lántakenda gagnvart lánastofnunum — Íbúðalánasjóði þá líka — verði að linna.
Ég mundi segja að þessi síðasta klausa í stjórnarsáttmálanum væri stefna Pírata í skuldamálum heimilanna. Við höfum ekki talað fyrir skuldaniðurfellingum eða skattafslætti til að lækka höfuðstól lána. Það sem við töluðum fyrir var réttarstaða lántakenda. Og þar er pottur brotinn.
Jú, gerðir hafa verið góðir hlutir af hæstv. ráðherra Hönnu Birnu Kristjánsdóttur. Hún skapaði kringumstæður fyrir því að hægt væri að fara í flýtimeðferð með þessi dómsmál og svigrúm til að klára það. En það sem eftir situr er að hæstv. ráðherra Eygló Harðardóttir verður að beita sér líka, beita sér á þann veg að hægt sé að fá niðurstöðu í málið þannig að óvissu um stöðu lántakenda gagnvart lánastofnunum linni.
Virðulegi forseti. Ég hef reynt að taka þátt í umræðunni og fara í andsvör við flesta hv. stjórnarandstæðinga. Ég gerði það reyndar ekki síðast vegna þess að ég átti að koma í pontu strax á eftir hv. síðasta ræðumanni, hv. þm. Jóni Þór Ólafssyni, enda var bara svo margt ágætt í ræðu hans. Mér fannst hv. þingmaður nálgast efnið á annan hátt en flestir aðrir stjórnarandstæðingar og margt sem ég get alveg tekið undir. Og margt það sem ég fer yfir er kannski ekki ósvipað því sem hv. þingmaður velti fyrir sér.
Ég átti hins vegar orðaskipti við hv. þm. Guðmund Steingrímsson áðan og hann bar upp spurningu til mín sem ég gat ekki svarað, og ég ætla að svara henni meðan ég man. Hún var um hvort ekki væri best að hafa það bara þannig að við værum ekki með neinn séreignarlífeyrissparnað heldur greiddum hreinlega upp húsnæði okkar. Það held ég að sé að vísu ekki skynsamlegt en eins og ég nefndi snýst þetta um sparnað fólks. Lífeyrissparnaður er aðeins orð sem er notað. Í lífeyriskerfinu er ekki bara sparnaður, það eru líka tryggingar, það er örorkutrygging og makatrygging sem er mjög stór hluti iðgjaldsins, þannig að við höfum tekið ákveðinn hluta af, við getum sagt öryggiskerfinu okkar og sett það inn í lífeyrissjóðakerfið.
Það er hins vegar þannig að skuldir og lífeyrissparnaður eða langtímasparnaður er bara hvor sín hliðin á sama peningnum. Þannig er það. Ef einhver einstaklingur, sama hver hann er, er kominn á síðustu ár vinnuævi sinnar og skuldar mikið þá er viðkomandi einstaklingur í mjög erfiðum málum. Við höfum verið með arfageggjaða stefnu í húsnæðismálum svo áratugum skiptir og við höfum verið að taka afleiðingum þess. Ég hef barist gegn því á opinberum vettvangi síðan 1995. Við höfum verið með kerfi sem hefur gengið út á það að hvetja fólk til að skulda og kerfið gekk aðeins upp ef samfelldar hækkanir voru á fasteignum. Um leið og það stoppaði lentum við í sömu vandræðum og þær þjóðir sem við berum okkur saman við, t.d. Norðurlönd. Því að ef þú ert með hátt lánshlutfall og fólki umbunað með vaxtabótum, sem án nokkurs vafa leiðir til þess að fólk er oft að hækka lánin sín til að fá bætur, og þetta var vel þekkt, þá ertu sífellt að auka skuldir heimilanna. Það getur hver og einn skoðað það í opinberum tölum að þróunin varð sú. Þetta sleppur ef fasteignaverðið hækkar alltaf, þá getur þú selt húsið þitt og færð meira á milli, jafnvel þó að skuldirnar hafi hækkað. Um leið og hægist um á fasteignamarkaði, ég tala nú ekki um ef verð stoppar eða lækkar þá áttu ekkert í húsnæðinu og þá byrja vandræðin. Vanalega gerist það í kjölfarið á efnahagskreppu sem gerir það að verkum að fólk hefur líka minna á milli handanna.
Ef við hefðum farið þá leið að ýta undir ráðdeild og sparnað, þ.e. að hvetja fólk til að spara og með skattalegum hvötum, þá erum við að hjálpa fólki til að eignast í húsnæðinu. Þá eiga menn varasjóð í húsnæðinu ef áföll verða og þarna er bara stór munur á. Við tókum þetta upp og komum með skýrslu árið 1995 til þáverandi hæstv. félagsmálaráðherra þar sem við bentum á slíka leið. Og á þeim tíma bentum við einnig á þær miklu upphæðir sem fóru í Húsnæðisstofnun, þáverandi, og sömuleiðis í allra handa bætur, sem hefði verið hægt að nýta miklu betur með því að styrkja fólk með skattalegum hvötum til að eignast í sínu húsnæði. Ef við hefðum farið þá leið værum við ekki í þeirri stöðu sem við erum í í dag og værum ekki með þennan gríðarlega vanda í Íbúðalánasjóði sem er náttúrlega slíkur að hann er í rauninni stóri bleiki fíllinn þegar kemur að ríkisútgjöldum. Á þetta var ekki hlustað á þeim tíma en ég er gríðarlega ánægður með að þetta skuli komið núna á dagskrá og vonandi verður þetta að lögum sem allra fyrst.
Það er alveg rétt sem hér hefur komið fram að sparnað vantar í íslenskt þjóðfélag, við þurfum að spara meira. Við eigum þó lífeyrissparnað sem aðrar þjóðir eiga alla jafna ekki, en hann verður fyrir áföllum eðli málsins samkvæmt þegar efnahagsleg áföll verða. Ég veit ekki til þess að nein vísitala í heiminum, kannski er einhver hér inni sem getur upplýst um það, sem er með 3,5% raunávöxtun í yfir 40 ár. Ég veit ekki til þess að nein slík vísitala sé til, hlutabréfavísitala eða neitt slíkt. Það má vera en þá er það alla vega mjög sjaldgæft. En kerfið okkar byggir enn þá á einhverju sem gengur ekki upp, en því fyrr sem við ýtum undir sparnað, ef við ýtum undir og hjálpum fólki við að eignast í húsnæðinu sínu, því betra.
Eins og hér hefur komið fram vísaði hv. þm. Guðmundur Steingrímsson til þess að einstaklingar hefðu oft klárað séreignarsparnað sinn og ættu ekki neitt. Þetta snýr í rauninni ekki að því. Þetta snýr að því að menn geti nýtt sér þessa leið. Eru menn þá að fá bæði atvinnurekandann og skattafsláttinn til að hjálpa fólki að greiða niður skuldir. Það varð mjög mikið fall í þátttöku í viðbótarlífeyrissjóðakerfinu. Það var um 81% 2008 en hefur núna farið í 58%. Í ofanálag höfum við séð að fólk hefur verið að taka innstæður sínar út úr bankareikningi. Þetta er hins vegar góð leið og ef við nýtum hana með þessum hætti er enginn vafi á að margt fólk verður eftir þennan tíma í allt annarri stöðu þegar kemur að húsnæðinu, greiðslubyrðin verður miklu lægri, eignamyndunin verður orðin veruleg sem gefur fólki tækifæri og aukið frelsi til að skipta um húsnæði o.s.frv.
Það er líka annað sem lítið hefur verið rætt að við erum í þeirri skelfilegu stöðu að vera í fjármagnshöftum og lífeyrissjóðir þurfa virkilega að fjárfesta í öðrum löndum og hafa einfaldlega fleiri fjárfestingarkosti. Þeir eru risastórir, og í ofanálag er ekki skynsamlegt fyrir okkur að hafa öll eggin í sömu körfunni. Við Íslendingar búum hér, við eigum okkar húsnæði hér og við erum með öll eggin okkar í þeirri körfu sem Ísland er. Skynsamlegt er að dreifa áhættunni og skynsamlegt er að lífeyrissjóðirnir séu með einhver egg í öðrum körfum en íslensku efnahagslífi. Bara út frá þeim einföldu staðreyndum eigum við að gera allt til að lífeyrissjóðir fái tækifæri til að fjárfesta erlendis. Skoðun mín er sú að þeir ættu að vera með langstærsta hlutfall af eignum sínum í erlendum fjárfestingum. Ég veit að það er langtímamarkmið því að við þurfum að breyta gríðarlegu til að svo megi verða. Við eigum að hafa það markmið að þeir verði með lungann af fjárfestingum sínum annars staðar en á Íslandi. Sé svo ekki er enginn vafi á því að það mun leiða til annarrar bólu, kannski er hún farin af stað, og leiddi örugglega líka til bólunnar sem varð hér á hlutabréfamarkaði. Við erum með þessa stóru lífeyrissjóði hér á landi eðli málsins samkvæmt af því að við erum dugleg að spara miðað við aðrar þjóðir og þeir verða því mjög stórir fjárfestar á íslenskum markaði. Nú er ég ekki að segja að menn hagnist á öllu því sem fjárfest er í útlöndum og það séu óendanlega góðir fjárfestingarkostir, svo er ekki, ég er ekki að halda því fram. En ég er bara að segja það út af því að við eigum að dreifa áhættunni og einnig eru allra handa gallar sem fylgja því að þegar við erum með þessa lífeyrissjóði okkar svona stóra að fjárfesta á íslenskum markaði og því eigum við að dreifa fjárfestingunum víðar.
Hér hefur verið rætt mikið um óréttlæti sem felist í skattafslætti sem menn fái, að prósentan geri það að verkum að menn fái með hærri upphæð meira í skattafslátt þegar hún er bundið við prósentu. Það er augljóst. Ég held að menn ættu að hugsa það alla leið ef menn telja það vera mjög ósanngjarnt því að næsta skrefið — mér fannst áhugavert að bæði hv. þm. Árni Páll Árnason og hv. þm. Katrín Jakobsdóttir svöruðu því ekki skýrt þegar ég spurði, því bæði notuðu þau þá röksemd til að tala þessa hugmynd niður, hvort það sama ætti við um fjármagnsskattafsláttinn af lífeyrissparnaðinum og séreignarsparnaðinum, því að á sama hátt er það fjármagnsskattafsláttur. Það er ekki fjármagnsskattur greiddur af lífeyrissjóðsparnaði og sparnaði í séreign og er það eina sparnaðarformið sem er í þeirri stöðu. Áður var það líka undanþegið eignarskatti þannig að segja má að þarna sé gríðarlega mikill skattafsláttur á ferðinni ef menn vilja nota þau hugtök sem sumum í þessum þingsal er gjarnt að nota, ef hv. þingmönnum finnst þessi leið ósanngjörn út frá því að hærri upphæð fái meiri skattafslátt þá á það sama svo sannarlega við um fjármagnstekjuskattinn. Það olli mér áhyggjum að hv. þingmenn, formenn VG og Samfylkingarinnar, skyldu ekki svara því skýrt að þeir vildu ekki sjá að það yrði lagður á fjármagnstekjuskattur á lífeyrissparnað og séreignarsparnað. Það er auðvelt að gagnálykta að þau séu þá að hugsa um það að leggja fjármagnstekjuskatt á séreignarsparnað og lífeyrissparnað og það eru auðvitað stórfrétt ef það er. Ég hvet hv. stjórnarandstöðu til að tala skýrt í því máli því að þar er um að ræða mjög stórt mál.
Ég talaði fyrir þessari leið fyrir löngu síðan og skrifaði grein 7. nóvember 2012 þar sem ég rakti kosti þeirrar leiðar. Þeir voru þessir, með leyfi forseta:
„1. Þetta léttir líf þeirra fjölskyldna sem skulda og eiga inneign í séreign eða eru að borga í séreign.
2. Fjárfestingaþörf lífeyrissjóðanna minnkar þar sem „eignir“ þeirra eru nýttar til að greiða niður skuldir viðkomandi sjóðfélaga. Fjárfestingaþörf lífeyrissjóðanna er mikið vandamál þegar þeir geta ekki fjárfest í útlöndum og það býður heim hættunni á eignabólumyndun.
3. Þetta minnkar bankakerfið. Útlánasafnið minnkar sem og eignir þeirra. Að sama skapi fækkar viðskiptavinum í fjárhagsvanda.
4. Hér er leið ráðdeildar og sparnaðar nýtt til að greiða úr skuldavandanum.
5. Leiðin felur ekki í sér mismunum á milli einstaklinga, nema í henni sé skattahvati, það er að segja að tekjuskattsprósentan sem tekin væri af „útgreiðslunni“ væri lægri en almennu skattprósenturnar. Ég tel það vera réttlætanlegt að hafa lága prósentu til að hjálpa fólki að greiða niður skuldir sínar.
6. Þessi leið mundi styrkja lífeyrissjóðakerfið þar sem fleiri mundu nýta sér viðbótarlífeyrissparnaðarkerfið. Árið 2008 var þátttakan í viðbótarlífeyrissjóðakerfinu 81,3% en er núna 58,2%.
7. Enginn kostnaður lendir á skattgreiðendum.“
Á það hefur verið bent að ríkið muni tapa skatttekjum í framtíðinni og auðvitað má færa rök fyrir því en það breytir því ekki að það munu án nokkurs vafa koma aðrar skatttekjur líka ef fleiri einstaklingar eru í þeirri stöðu, komnir á lífeyrisaldur, að eiga sitt húsnæði skattfrjálst. Sala á slíku húsnæði skapar skatttekjur fyrir ríkissjóð og jafnframt aukin umsvif þeirra einstaklinga sem hafa meira á milli handanna vegna þess að þeir skulda ekki í húsnæði sínu. Þegar menn eru að bera það saman og segja: Við erum hér að fórna framtíðarlífeyrisgreiðslum. Jú, jú, færa má rök fyrir því að því gefnu að fólk muni þá ekki gefa meira í þegar fram líða stundir, þá verða menn eðli máls að líta til þess, því að almenna reglan er sú og hún er nokkuð almenn að kostnaður á húsnæðislán, vextir af þeim, verður ávallt hærri en sú ávöxtun sem menn geta fengið af séreignarsparnaðinum. Ef dæmi eru til um eitthvað annað kæmi það mjög á óvart, en væri í sjálfu sér ánægjulegt ef einhverjir væru á þeim stað en ég held að það sé eitthvað sem menn geta alla vega ekki gert ráð fyrir.
Ég tel að hér sé um skynsamlega leið að ræða. Ég vona að hún sé fyrsta skrefið í því að móta kerfi sem hvetur fólk til að nýta sér ráðdeild og sparnað við húsnæðiskaup. Ég er sérstaklega ánægður með að sjá það líka varðandi húsnæðissparnaðarreikningana sem þarna eru, að verið er að hjálpa ungu fólki að kaupa sína fyrstu íbúð. Það er eitthvað sem hlýtur að vera mjög jákvætt. Á það hefur verið bent að menn megi ekki tala um hv. stjórnarandstöðu í heild sinni, en ég tók eftir að hv. formaður Bjartrar framtíðar talaði á annan hátt en hv. þingmenn Vinstri grænna og Samfylkingarinnar. Á sama veg á það líka við um hv. þingmann Pírata sem ræddi þessi mál því þar kveður við annan tón. En alla vega, ég gat ekki greint annað en að sá hluti stjórnarandstöðunnar sem samanstendur af VG og Samfylkingunni fyndi þessari leið flest til foráttu og tel að rök hans fyrir því standist ekki skoðun og vona að hv. þingmenn í þeim flokkum sjái að sér og styðji þessa skynsamlegu leið.
Herra forseti. Ég er sammála einu í ræðu hv. þingmanns og því sem kom fremst að það er mjög erfitt og óæskilegt að fólk hneppist í of mikla skuldafjötra, að heimilisskuldir verði of miklar. Hv. þingmaður tók sterkt til orða, talaði um að við hefðum rekið arfavitlaust kerfi undanfarin ár eða áratugi sem hefði hvatt fólk til að skulda. Þessu fagna ég alveg sérstaklega frá þingmanni úr röðum Sjálfstæðisflokksins vegna þess að þetta er skilgetið afkvæmi þeirrar stefnu í húsnæðismálum sem Sjálfstæðisflokkurinn hefur barist fyrir umfram alla aðra flokka, þ.e. séreignarstefnunni. Glórulaus séreignarstefna sem ekki hafa verið efnahagslegar forsendur fyrir hjá þúsundum ef ekki tugþúsundum heimila í landinu vegna þess að menn hafa ekki byggt upp neitt almennilegt félagslegt húsnæðiskerfi og lagt það niður núna í seinni tíð. Hér hefur ekki myndast almennilegur leigumarkaður og það á sinn þátt í því hvað heimilisskuldir eru gríðarlega hátt hlutfall af landsframleiðslu á Íslandi. Pólitísk öfl í þessu landi hafa alltaf lagt stein í götu þess að tekjulægri fjölskyldur ættu aðra valkosti í húsnæðismálum en þá að rembast við það með allt of lágum tekjum að eignast sitt eigið húsnæði. Fyrir vikið hafa þúsundir fjölskyldna verið í skuldavandræðum.
Ég vil spyrja hv. þingmann: Er þetta til marks um að hann sé kominn með verulegar efasemdir eða jafnvel orðinn afhuga séreignarstefnu Sjálfstæðisflokksins í húsnæðismálum? Er hv. þingmaður þó þetta skynugur og stór í sniðum að hann viðurkenni mistökin sem hin mikla áhersla á séreignarstefnu hefur leitt yfir okkur í húsnæðismálum? Hún er óaðskiljanlegur hluti af þessum anda, þ.e. að sjálfsögðu fyrst og fremst hjá tekjulægri hlutum fjölskyldnanna.
Virðulegi forseti. Mér finnst mjög gott að fá andsvar hjá hv. þingmanni og þakka honum fyrir það, en það veldur mér örlitlum vonbrigðum að hann hlustaði ekki á ræðuna mína. Það er allt í lagi, ég fer þá bara yfir þetta aftur á þessum stutta tíma.
Ég var að vekja athygli á gagnrýni minni, og ég get bent hv. þingmanni á Íbúðalánasjóðsskýrsluna, t.d. á bls. 131 í henni þar sem farið er yfir orðaskipti mín og hv. stjórnarandstæðinga í umræðum um breytingar á Íbúðalánasjóði. Ég var gagnrýndur hvað eftir annað fyrir að taka upp málefni Íbúðalánasjóðs, það var fullkominn glæpur. Ég benti á að Íbúðalánasjóður væri ekki með eftirlit eins og aðrar fjármálastofnanir o.s.frv. Ég benti líka á að í því kerfi sem við byggðum upp, sem var algerlega heilagt fyrir vinstri mönnum, vorum við að ýta undir skuldsetningu m.a. með háu lánshlutfalli og með áherslu á vaxtabætur í staðinn fyrir skattalega hvata til að hjálpa fólki til eignast húsnæði. Ég var búinn að skoða hvað gerðist í Noregi og Svíþjóð og tók dæmi, það er á bls. 131, og sagði að þetta kerfi gæti ekki gengið upp nema fasteignir héldu áfram að hækka. Um leið og þær stoppa í verði, ég tala nú ekki um ef þær fara að lækka, er voðinn vís. Það var hlegið að mér hér í þingsalnum af hv. þingmönnum Samfylkingarinnar og Vinstri grænna og það var allt í lagi. Ég var spurður að því hvort ég væri virkilega að spá bankahruni sem ég var ekki að gera. Ég var bara að benda á þessar augljósu staðreyndir.
Ég er svo sannarlega fylgjandi því að fólk fái að eignast sitt húsnæði en ég tel að við eigum að aðstoða fólk með öðrum hætti. Því miður vorum við ekki með gagnrýna hugsun þegar kom að þessum þáttum, alls ekki þegar kom að ríkisbankanum. Nú erum við búin að setja 40 þúsund millj. kr. í hann. Að öllu óbreyttu þurfum við að setja 35–70 þús. millj. kr. í viðbót.
Ég efast ekki um það að allir hafi viljað vel þegar þeir héldu vörð um Íbúðalánasjóð eins og hann var o.s.frv. og ætlað sér alla góða hluti en við hugsuðum þetta ekki í gegn og því fór sem fór. Ég vona að þetta svari spurningu hv. þingmanns. Ef ekki þá bara reynum við aftur.
Herra forseti. Hv. þingmaður er býsna fimur í skógarferðum sínum þegar hann reynir að koma ábyrgðinni á þessu yfir á Vinstri græna og Samfylkinguna. Var það ekki Sjálfstæðisflokkurinn sem var í ríkisstjórn í 18 ár fram að og fram yfir dagana þegar allt hrundi á Íslandi og heimilin m.a. lentu í skelfilegum hremmingum? Á þessum 18 árum stórhækkar skuldahlutfall heimilanna á landsframleiðslu. samanber það sem hv. þm. Frosti Sigurjónsson fór yfir áðan. Það er á þeim árum sem við rjúfum 100% markið. Ég man það vel, ég skrifaði blaðagrein um það, það er upp úr aldamótum sem heildarskuldir heimilanna Íslandi fara fram yfir landsframleiðslu og auðvitað tók enginn eftir því.
Ég er að sjálfsögðu sammála því að það er skelfilega áhættusöm staða sem sprettur af því ef tekjulágt fólk rembist við að reyna að komast yfir íbúð með lágum tekjum og þarf, til þess að kljúfa kaupin í byrjun, að veðsetja eignina kannski í 90% enda var það loforð galskapur. Sjálfstæðismenn stóðu að því með Framsóknarflokknum að innleiða það.
Síðan vil ég spyrja hv. þingmann um annað. Hann segir að ekki sé til betri ávöxtun en að borga niður skuldir og ég er alveg sammála því. Það er góð ávöxtun að borga niður verðtryggð lán með 4% vöxtum eða hærri, verðtryggðum, það er mjög góð ávöxtun. En það er líka mjög góð ávöxtun fyrir skuldugan ríkissjóð að borga niður skuldir. Ef við tökum kostnaðinn sem lendir beint á ríkissjóði vegna þessara tveggja aðgerða sem hér eru á borðum, því báðar eru að verulegu leyti fjármagnaðar úr ríkissjóði, að slepptu því sem menn eiga að borga sjálfir með séreignarsparnaði sínum, fara líklega um 120 milljarðar kr. úr ríkissjóði í þessar tvær aðgerðir samtals, að teknu tilliti til ávaxtaðra framtíðartekna sem ríkið afsalar sér í gegnum séreignarsparnaðarleiðina. Það mundi aldeilis muna um það fyrir skuldugan ríkissjóð að greiða niður skuldir (Forseti hringir.) fyrir a.m.k. eitthvað af þeirri fjárhæð. Það eru því tvær hliðar á málinu.
Það er ekki bara hægt að tala fallega upp í eyrun á þeim(Forseti hringir.) sem gjarnan vilja eignast hratt eign í húsnæðinu sínu með skattafsláttum til að borga niður lánin. (Forseti hringir.) Það er ríkissjóður sem tekur þá á sig reikninginn að stærstum hluta.
Virðulegi forseti. Þó hv. þingmaður sé svolítið skrautlegur í orðavali finnst mér margt ágætt efnislegt sem kemur fram hjá honum.
Ég var í hv. félagsmálanefnd þegar farið var í 90% lánin. Ég man vel eftir þeirri umræðu og ég fletti henni líka upp. Þetta kemur allt saman fram þar og hv þingmenn Vinstri grænna og Samfylkingarinnar beittu sér í nefndinni og einnig í þingræðum þar sem þeir skömmuðu m.a. Framsóknarflokkinn fyrir að vera tekinn yfir af Sjálfstæðisflokknum vegna þess að hámarksupphæð á íbúð væri svo lág. Krafa vinstri flokkanna var að hún yrði enn þá hærri. Það er án nokkurs vafa óskynsamlegt eins og hv. þingmaður vísaði til.
Á sama hátt hefur því miður aldrei mátt ræða með gagnrýnu hugarfari hvort það sé skynsamlegt fyrir okkur að fara í vaxtabætur eða fara aðrar leiðir til að hjálpa fólki til að eignast húsnæði. Ég vísaði til greinar sem ég skrifaði um þetta, ef hv. þingmaður hefði hlustað, og til viðtals, fréttar frá 30. nóvember 1995. Ég var þá formaður Sambands ungra sjálfstæðismanna og við fórum með sérstaka skýrslu til þáverandi hæstv. félagsmálaráðherra þar sem við bentum á þetta og að það væri best, sérstaklega fyrir tekjuminnstu fjölskyldurnar, ef þær fengju skattalegan hvata eða beinan styrk í stað þess kerfis sem var við lýði.
Ég vona að hv. þingmaður kynni sér þetta en ég er ekki að taka ábyrgð af neinum, auðvitað berum við sjálfstæðismenn ábyrgð á mörgu því sem þarna gerðist og við áttum án nokkurs vafa að standa miklu fastar á þeim prinsippum sem við stöndum fyrir. Við höfum engar afsakanir í því. En hins vegar var þetta svona og ég tók þessa umræðu oft, ég bað um sérstaka umræðu, ég var með munnlega fyrirspurn og annað slíkt um þessi mál. Ég veit hvernig umræðan var og ég veit alveg hvar hv. þingmenn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna stóðu í henni.
Hins vegar varðandi allt það sem snýr að ríkissjóði, skuldum þar og slíku, get ég tekið undir markmið hv. þingmanns. Mæli hann manna heilastur. Það er eitthvað sem við þurfum eðli máls samkvæmt að fara vel yfir í þessu máli sem og öllum öðrum. (Forseti hringir.) og ef við hv. þingmaður náum samstöðu í því, þó ekki væri öðru, er til mikils unnið.
Herra forseti. Hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon ræddi hér áðan það sem gekk fram af mínum vörum. Ég ætla þá bara að bæta við spurninguna og fara ekki of djúpt í það en það er einmitt það hvernig íslensk heimili eru meðal þeirra skuldsettustu í vestrænum heimi sem hlutfall af ráðstöfunartekjum, yfir 200% af ráðstöfunartekjum er skuldin, árlegum ráðstöfunartekjum. Við erum líka það land, kannski að Noregi undanskildum, sem göngum hvað lengst með séreignarskatt.
Nú er séreignarstefna góð en hún er erfið þegar ekki er almennilegur valkostur um húsnæðisöryggi á leigumarkaði, sem er nauðsynlegt í svo mörgu tilliti. Þá vakna þær áhyggjur að í stað þess að nota fjármuni, opinbera fjármuni, til að byggja upp almennan leigumarkað þá er verið að nota opinbera fjármuni í að auðvelda fólki að spara fyrir útborgun í húsnæði. Ég er ekki að segja að það þurfi að vera rangt í öllum tilfellum en mér finnst það skjóta skökku við.
Varðandi sparnað — hann er vissulega jákvæður og mikilvægur í hagkerfum, mismikill eftir aldurssamsetningu þjóða, og við erum náttúrlega ung þjóð — vildi ég spyrja hv. þingmann út í það hvort hann sé ekki hræddur. Nú höfum við á síðustu árum verið að fara í séreignarsparnaðinn og samkvæmt frumvarpinu á að halda því áfram. Telur hv. þingmaður ekki að það veiki stoðir lífeyriskerfisins þegar séreignarsparnaðarstoðin veikist svona, erum við kannski að slátra mjólkurkúnni?
Virðulegi forseti. Aðeins út af þessu varðandi séreignina almennt: Ég vek athygli á því að þegar menn skoða tölur þá minnir mig að 1/4 hluti íslenskra heimila eigi skuldlaust húsnæði. Í því felst auðvitað mikil eign. Ég geri ráð fyrir því að það sé fyrst og fremst eldra fólk og það hefur þá í fyrsta skipti verið að skapa einhverjar eignir hjá fjölskyldum, efnislegar eignir. Í það minnsta hefur það ekki verið gert í mörg hundruð ár. Þetta er eitthvað sem aðrar þjóðir hafa haft mjög lengi. Við getum kallað það gömlu Evrópu, þar hefur húsnæði til dæmis gengið kynslóða á milli. Í því felst bæði mikið öryggi og mikil verðmæti en þetta er nú aðeins komið hjá okkur sem er auðvitað mjög jákvætt.
Ég vil líka vekja athygli á því að við vorum hér með sérstakan banka, Íbúðalánasjóð, og erum með enn þá. Það átti að vera sérstakt félagslegt úrræði. Menn töluðu ekkert ósvipað og hv. þingmaður talar hér, um mikilvægi þess banka. Þar erum við að tala um kostnað eins og ég nefni. Við höfum frá bankahruni sett 40 þús. milljónir (SII: Meira.) — að öllu óbreyttu, eða 46 þús. milljónir þá, ef það er þá farið, ég veit ekki hvort það er farið. Á þessum fjárlögum er gert ráð fyrir verulegum fjármunum og gert ráð fyrir 35–70 þús. milljónum í viðbót.
Hv. þingmaður spyr hvort farið hafi verið inn í séreignarkerfið. Það hefur ekki verið farið inn í það, það hefur verið valkvætt. En það sem hefur verið gerast, og lítil umræða hefur verið um það, er að séreignarlífeyrissjóðakerfið hefur hríðfallið. Það er mjög slæmt því að þetta er ekki bara góð sparnaðarleið heldur fær fólk líka greiðslu frá atvinnurekandanum. Hlutfall þeirra sem hafa nýtt sér þetta hefur farið úr 82%, eins og ég nefndi hér áðan, í 53 eða 54% á nokkrum árum, að ég held. Ég held að vísu þvert á móti að frumvarpið geri að verkum að fólk fari að nota þetta áfram. Ég vil trúa því að líkur séu á því að þegar menn eru búnir að nýta þetta til að greiða niður skuldirnar, þá muni þeir halda áfram að spara. Auðvitað veit ég það ekki en í það minnsta hefur kerfið veikst mikið að undanförnu og þetta er vonandi leið til að efla það aftur.
Herra forseti. Ég ætla ekki að mótmæla þeirri röksemdafærslu hv. þm. Guðlaugs Þórs Þórðarsonar að þetta kunni að leiða til þess að þeim fjölgi sem greiði í séreignarsjóð, eftir að hafa gert það í þrjú ár í þessari aðgerð. En af hverju hefur dregið úr greiðslum inn í séreignarsparnaðarkerfið? Það er af því að ráðstöfunartekjur heimilanna hafa dregist saman. Lífskjör hafa versnað á Íslandi, meðal annars vegna þess að samhliða hruni fjármálakerfisins hrundi íslenskur gjaldmiðill. Það er því dýrara fyrir fjölskyldufólk að lifa á Íslandi og þar af leiðandi hafa fleiri fjölskyldur ákveðið að þær gætu ekki ráðstafað þeim hluta sem fer í séreignarsparnaðinn til elliáranna og þyrftu að nýta það nú þegar í dag.
Auðvitað er þetta mjög lokkandi leið af því að í þessu er skattafsláttur, þarna er ríkið að afsala sér skatttekjum. Á sama tíma má gera ráð fyrir því að þegar þetta sama fólk verður eldra þá búi það kannski í skuldlausri eign en hafi úr engum séreignarsparnaði að moða og það getur skapað ýmis vandræði. Það verður þarna misræmi í þessu kerfi. Spurningin er hvort ekki sé of miklu til kostað þegar inni í þeim hópi sem fær þennan ríkulega afslátt er sá hópur í samfélaginu sem á mestar eignirnar og hefur hæstu tekjurnar.
Virðulegi forseti. Ég hef beitt mér mikið í skuldamálum heimila og skoðað þau vel en hef ekki enn fundið leiðina sem hentar öllum. Umræðan hefur verið alveg gríðarlega mikil og djúp, og ekki bara á hv. þingi heldur alls staðar, og enn hefur ekki komið fram leið sem hentar öllum. Ég hef ekki séð neina leið sem gerir að verkum að allir geti sagt: Já, þetta er leiðin, hvaða snillingur kom með hana? Það er bara ekki þannig, þetta er ekki fyrir alla. Fólk á til dæmis ekki að fara þessa leið ef það er svo gríðarlega skuldsett að þetta fer allt í hítina, ef það á ekki neina von í þessu. Þessi leið er ekki fyrir það fólk. Þessi leið mun hins vegar hjálpa mjög mörgum.
Íslenska lífeyrissjóðakerfið er þannig uppbyggt að upphaflega vorum við að borga 10% af heildartekjum, það hefur farið upp í 12–14% og jafnvel meira. Það er hugsunin að eftir 67 ára aldur, ætli það verði ekki 70 ára aldur eftir því sem líður á, lífaldurinn hækkar mjög — ef ég man rétt er meðalaldurinn nú um 85 ár en þegar menn fóru af stað með þetta var hann miklu lægri. Vonandi vinnur fólk líka lengur, ég vona í það minnsta að ég hafi tækifæri til þess. Það að fólk greiði ekki inn á séreignarsparnað — sem er viðbót og kemur í raun í stað þessa frjálsa sparnaðar sem fólk er með annars staðar, í löndum sem við berum okkur saman við er þetta kerfi ekki til — mun ekki kippa grundvellinum undan þessu kerfi, alls ekki.
Gefum okkur að allir fari í þetta og borgi í þetta í þrjú ár og greiði niður skuldirnar sínar. Það hjálpar fólki alveg gríðarlega mikið. Ég held að í þessu kerfi okkur sé byrðin á fólk, þegar við erum í fjölskyldustarfinu, hjá unga fólkinu og annað slíkt, of mikil. Við ættum að dreifa því aðeins öðruvísi. Besta leiðin til þess er að greiða niður skuldirnar okkar. Hvað þýðir ef þú greiðir niður skuldirnar? Þú þarft ekki að greiða jafn háar afborganir. Þar af leiðandi þarftu ekki jafn miklar ráðstöfunartekjur.
En er þetta fyrir alla? Leysir þetta allan vanda? Nei, að sjálfsögðu ekki. Það er engin slík leið. Mundi það leysa vanda margra? Já. Hefur þetta jákvæðar afleiðingar í för með sér? Já, án nokkurs vafa. Ég vona bara að við, hv. þingmenn, göngum frá því. Ef einhverjir agnúar eru á þessu máli þá þyrftum við bara að sníða þá af. En meginhugsunin er mjög góð og þetta er mjög gott mál.
Herra forseti. Hér er loksins hafin umræða um þetta kosningaloforð Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks og við erum komin með frumvarp. Við getum sem sagt hafið hina efnislegu umræðu út frá þeim leiðum sem ríkisstjórnin ætlar sér að fara. Í aðdraganda kosninganna var oft gefið í skyn að þetta yrði gert nánast strax eftir kosningar. Svo kom í ljós að svo einfaldur var veruleikinn ekki. Við fengum skýrslu með lúðraþyt í Hörpu í nóvember og núna í aprílbyrjun erum við loks komin með málið í hendur.
Þessi mál þarfnast ítarlegrar umfjöllunar því að þau snerta grundvallarkerfi í samfélagi okkar. Skuldabaggarnir sem lögðust á íslensk heimili voru gríðarlegir í kjölfar hrunsins. Það voru skuldir heimilanna sjálfra og skuldir fyrirtækja í landinu lögðust á landsmenn með þeim hætti að sum þeirra urðu gjaldþrota. Fólk missti umvörpum vinnuna og tók þannig á sig skuldabyrðina. Svo berum við öll skuldabyrði ríkissjóðs, ekki síst börn, eldri borgarar og konur sem vinna hjá hinu opinbera. Það eru hóparnir sem hafa kannski þurft að bera þyngstu byrðarnar, þeir sem reiða sig mest á velferðarkerfið og þeir sem vinna í því að halda velferðar- og menntakerfinu gangandi.
Ég stend ekki hér og harma það að einhverjar fjölskyldur fái léttari greiðslubyrði á mánuði. Því ber að fagna. En það sem mér finnst óþægilegt er að ég geri mér ekki með nokkru móti grein fyrir hversu mikið léttari greiðslubyrðin verður og hjá hverjum greiðslubyrðin léttist. Það er ekki af því að ég hafi ekki lesið nógu vel heima, herra forseti, það er af því að það kemur ekki fram í frumvarpinu. Ég á sem alþingismaður, sem fer með löggjafar- og fjárveitingavald ásamt hinum 62, að veita ráðherra heimild til að ákveða í ráðuneytinu hvernig hentar best að gera þetta svo að peningarnir dugi til og skaðinn fyrir ríkissjóð verði ekki of mikill. Eitt af þeim atriðum sem verður að skoða er hvort hægt sé að veita ráðherra slíka heimild. Þetta er ráðstöfun á ríkisfjármunum. Alþingi er ekki með opinn tékka því að fjárhæðin á að vera ákveðin en með opna leið til útfærslu. Síðan er þessari ríkisstjórn meira umhugað um eignarréttinn en ýmislegt annað. Þar eru þá líka leiðir. Það er óljóst með hvaða hætti á að fara inn í samninga og samningsréttinn. Ég ætla ekki að vera svefnlaus af áhyggjum yfir því en það er alltaf heppilegt að fara að lögum og stjórnarskrá. Nú kann að vera að þetta sé eitthvað sem geti gengið upp en það þarf að skoða mjög vel í nefndinni.
Við erum hérna að fjalla um annað tveggja frumvarpa. Þetta fjallar sérstaklega um séreignarsparnað og skattafslátt af séreignarsparnaði. Eins og ég sagði eru þetta engin smámál. Við erum að tala um eignatilfærslu þar sem við nýtum skatttekjur til að greiða niður skuldir sumra, ekki síst hátekjufólks. Við erum að tala um tekjutilfærslu og eiginlega kynslóðatilfærslu því að skatttekjur framtíðarinnar eru nýttar til að skapa eignir hjá ákveðnum hópum. Við erum að tala um að fara aftur inn í séreignarsparnaðarkerfið. Eftir því sem árin líða frá hruni, ef við ætlum að halda svona áfram, fer að líða að því að hugmyndin um séreignarsparnaðarkerfið lúti í lægra haldi. Ég ætla ekki að fara í grafgötur með það að ég var ekkert sérstaklega hrifin af því að fara inn í séreignarsparnaðarkerfið á sínum tíma eftir hrun. Það er líka ágætt að muna að fyrir fjórum árum var töluvert önnur staða uppi í samfélaginu. Þetta var leið til að fólk sem lenti í atvinnuleysi og ýmsum efnahagslegum hremmingum gæti bjargað sér í gegnum erfiðustu tímana með úttöku séreignarsparnaðar og á móti fékk ríkið skatttekjur.
Nú get ég ekki talað fyrir munn fólks um þessi mál en ég velti fyrir mér fólki sem hefur tekið út mikið af sínum séreignarsparnaði, jafnvel til að greiða inn á húsnæðislánin sín. Það er kannski ekki tilbúin að halda því áfram næstu þrjú árin þó að skattfrelsi verði í boði því að það vill líka spara til efri áranna og finnst það óheppilegt eða fólk getur það ekki af því að kjör þess eru þannig en hefur getað nýtt sparnað sem það átti inni. Þess vegna finnst mér út frá jafnræðis- og sanngirnissjónarmiðum að það fólk sem þegar hefur tekið út séreignarsparnaðinn sinn að einhverju leyti eigi að fá skattafslátt af þeim úttektum rétt eins og boðaður er nú, auðvitað þannig að það verði ekki umfram það sem hægt er núna. Maður getur tekið dæmi um fólk sem tók út séreignarsparnað 2010, 2011 og 2012. 2010 tók það út 300 þúsund og ætti þá rétt á skattafslætti vegna þess, sem færi þá að sjálfsögðu inn á höfuðstól lánsins, það færi ekki í vasa fólksins. 2011 tók það út 800 þúsund, þá ætti það rétt á skattafslætti vegna 500 þúsunda, og 2012 tók það út 400 þúsund og ætti þá rétt á skattafslætti vegna þeirrar fjárhæðar en gæti þá nýtt það sem það er ekki búið að nýta af þeim 1,5 milljónum sem er grundvöllur til skattafsláttar til að leggja inn á lánið á komandi tímabili.
Hitt eru afskaplega kaldar kveðjur að fyrst búið er að fara inn í séreignarsparnaðinn að nú verði breyting á leikreglum og þeir sem voru búnir að nýta sér þetta séu skildir eftir. Þetta finnst mér vera eitt enn atriði sem nefndin verði að skoða mjög vel. Hér er ég ekki að mælast til þess að fólk tvínýti skattafsláttinn. Þetta er bara ábending um að jafnt skuli yfir alla ganga sem hafa tekið þá ákvörðun eftir hrun að nýta séreignarsparnaðinn sinn til að greiða niður skuldir.
Skattfrjáls séreignarsparnaður. Það sjá það allir að skattfrelsi er þægilegt þegar það á við eigin buddu en það er vont fyrir ríkissjóð því að minni fjármunir verða til að sinna þeim verkefnum sem ríkið á að sinna. Það getur líka valdið því að upp komi almenn krafa um skattfrelsi á séreignarsparnaði. Af hverju á ég sem nýti séreignarsparnaðinn minn til að greiða inn á húsnæðislánið mitt að fá skattafslátt en fullorðna konan sem er að fara á eftirlaun tekur út séreignarsparnaðinn sinn og borgar af honum skatta? Er einhver sanngirni í því? Þetta vekur upp mjög margar áleitnar spurningar.
Ég vil taka það fram að ég er ekki að tala gegn því að fólk fái lækkun á skuldum sínum en ég er að tala gegn því að farið sé í aðgerðir sem eru ósanngjarnar gagnvart ákveðnum hópum sem fá ekki sambærilega fyrirgreiðslu úr opinberum sjóðum og þeir sem eiga jafnvel miklar eignir og hafa háar tekjur njóta í aðgerðum sem þessum.
Þá vil ég líka koma inn á fyrirætlan ríkisstjórnarinnar að lækka lán sumra. Þá fer verðbólgan á skrið. Við vitum ekki hvað mikið en það eru uppi einhverjar áætlanir. Eitthvað var lagt fram á fundinum í Hörpu, einhverjar tölur sem fæstir trúðu á og Seðlabankinn hefur dregið í efa. Það fer enginn í aðgerðir eins og þessa án þess að það hafi áhrif á verðlag og verðlagsþróun. Þá hefur verið bent á: Nei, þú ert búinn að lækka skuldirnar og verðbólgan hækkar ekki á þeim hluta sem er búinn að lækka. — Nei, vissulega ekki, en verðbólgan veldur því að nettóáhrifin af lækkuninni verða minni en lagt var upp með. Þess vegna finnst mér slæmt að þessi frumvörp hafi ekki komið fram fyrr svo að hægt sé að rýna þau almennilega, greina þau almennilega og skoða hver áhrifin verði í raun og veru. Hér er talið að skattáhrifin á næstu árum verði 1–2,6 milljarðar árlega næstu þrjú, fjögur árin. Það gætu orðið alls 7,6 milljarðar á tímabilinu.
Þá vil ég minna hv. þingmenn á að það gekk mikið á til að setja svipaðar fjárhæðir inn í heilbrigðiskerfið. Þar var aldeilis skorið niður og nokkuð af fífldirfsku á lokametrunum. Það var skorið niður í Stjórnarráðinu sem er allt í lagi, því hver ætlar að verja embættismannakerfið sem er stjórnkerfi sem á að framkvæma í samræmi við lög og vinna að hagsmunum landsmanna? Þróunaraðstoðin. Þar mátti skera niður. Það var farið mjög víða inn þannig að 1–2,6 milljarðar hljómar ekki lítið þegar maður talar um þá í samhengi við hið svokallaða heimsmet en þegar við rifjum upp hvernig var að ná þessum milljörðum í fjárlagavinnunni þá var það ekki einfalt og kallaði á töluverðan sársauka.
Það er mjög mikilvægt að við fáum mat á áhrifum þessa frumvarps sem og hins á ríkisfjármálin og að stjórnarliðar sem og aðrir geri sér grein fyrir hvort það krefjist frekari fórna í fjárlagagerðinni. Það væri þá líka mikilvægt fyrir okkur hin sem sitjum hér og förum ekki með meirihlutavald að fá að vita hvernig ríkisstjórnarflokkarnir ætla að ná fram þeim sparnaði sem þarf á móti og það sé ein af forsendum þess að maður geti tekið ákvörðun um það hvort maður sé tilbúinn að styðja allan pakkann eða ekki, hvað hangi á spýtunni (Forseti hringir.) og hverjir eigi að taka á sig auknar byrðar til að hátekjufólk og (Forseti hringir.) stóreignafólk geti fengið gjöf frá ríkissjóði.
Herra forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir ræðuna. Hún var athyglisverð og ekki síst í ljósi þess að hv. þingmaður er formaður velferðarnefndar Alþingis og hefur líka komið að vinnu við mótun framtíðarhúsnæðisstefnu í landinu. Það væri auðvitað áhugavert að heyra mat hv. þingmanns á því hvernig þetta rímar inn í þá vinnu eða þá hugsun sem menn voru þar að reyna að fikra sig áfram með. Erum við með þessu á einhvern hátt að leggja drög að heildstæðu húsnæðiskerfi til að taka á málum leigjenda eða annað í þeim dúr?
En ég tel þó hitt enn mikilvægara, það sem hv. þingmaður ræddi hér, um jöfnuð eða jafnræði, eða öllu heldur andhverfu þess, í þessum aðgerðum. Þess sakna ég sárlega að ekki skuli vera reiddar fram einhverjar sæmilega vandaðar félags- og efnahagslegar greiningar á þessum aðgerðum í heild sinni. Það er ekki tækt að ætla Alþingi að taka til afgreiðslu bara sisona einhverjar 150 milljarða aðgerðir, að vísu að verulegu leyti fjármagnaðar af fólki sjálfu. Þó er framlag ríkisins inn í þennan pakka, að mér sýnist, með beinum skatttekjum eða afsöluðum framtíðarskatttekjum, af stærðargráðunni 120 milljarðar. Þá er eins gott að lágmarksjafnræðissjónarmiða sé gætt þegar menn útdeila slíkum gæðum af opinberu skattfé eða senda reikninginn inn í framtíðina á skattgreiðendur eftir 15, 25 eða 30 ár; ef hv. þingmaður gæti farið aðeins betur yfir það hvaða hópar það eru sem lenda að mestu eða að öllu leyti utan garðs.
Það er augljóst að leigjendur, alla vega þeir sem ekki fá neina höfuðstólslækkun í húsnæðissamvinnufélögum og félagslegum leiguíbúðum, fá lítið sem ekkert. Eldra fólk sem hefur að mestu leyti greitt niður skuldir síns húsnæðis og verður ekki í séreignarsparnaði á næstu árum fær ekkert. Börn fá ekkert og tekjulægri fjölskyldurnar í landinu væntanlega mjög lítið.
Herra forseti. Ég held að ýmsar fjölskyldur fái lækkun og þar með lægri greiðslubyrði sem verður mjög jákvætt og þeim til góða. En eins og ég fór yfir í ræðu minni fá þeir hópar sem hafa hvað mest tekið á sig í kjölfar hrunsins, eldri borgarar og tekjulágar fjölskyldur sem reiða sig mjög á þjónustu velferðarkerfisins, minnst út úr þessum aðgerðum. Það er mjög mikilvægt að hafa í huga að ef við skoðum yfirlit yfir áunninn hagnað íbúðareigenda af fjárfestingu í húsnæði þá er hann umtalsverður nema árin 2005–2009. Það er hópurinn, fólk sem var að kaupa fyrstu eign á þeim tíma, sem við eigum að einbeita okkur að. Ef ég tek upp úr því grafi sem ég er með, fólk sem keypti eign um árið 2000, hefur hagnaðurinn af þeirri fjárfestingu verið um 23%.
Fólk á leigumarkaði — húsaleigan hefur hækkað langt umfram launavísitölu, sá hópur er ekki að fá neitt nema hann eigi eitthvað umfram til að byrja að leggja fyrir séreignarsparnað, til að fá skattafslátt, til að geta keypt sér húsnæði. Ég veit ekki hvort 1,5 millj. kr. eiga að duga til þess en það vita allir að það er ekki til útborgunar í húsnæði. Og það er mjög einkennilegt að í þessum útgjöldum sé til dæmis ekki gert ráð fyrir hækkun húsaleigubóta.
Herra forseti. Það er hárrétt hjá hv. þingmanni að það kostulegasta við þessa aðgerð er að hún er sögð vera til að leiðrétta einhvern tiltekinn forsendubrest. En þegar betur er að gáð horfir aðgerðin algerlega fram hjá öllum gögnum sem liggja fyrir um það hverjir það voru raunverulega sem fengu þá helst á sig svokallaðan forsendubrest. Það hefur legið fyrir síðan í vinnunni 2010, þegar lagst var í umtalsverða vinnu til að greina þennan vanda, meðal annars í fjármálaráðuneytinu, að það eru einmitt þeir hópar sem hv. þingmaður nefndi, þeir sem keyptu á árabilinu 2004–2005 til 2008 og alveg sérstaklega þeir sem keyptu sína fyrstu íbúð þá, áttu ekki aðra eign upp í hana og keyptu á uppspenntum fasteignamarkaði þess tíma.
Út af fyrir sig getur maður sagt eins og hv. þingmaður, eða ég tala þá bara fyrir mig: Jú, jú, maður getur alltaf glaðst yfir því ef hagur einhverra vænkast en það dugar ekki þegar verið er að útdeila að mestu leyti skattpeningum, eða senda reikninginn á börnin okkar, að við gleðjumst bara yfir því að jafnvel forríkt fólk verði aðeins ríkara. Það er ekki nóg réttlæting.
Þá verður mér hugsað til víss manns sem orðaði þetta vel í litlu ljóði, hann heitir Piet Hein. Ég held að það megi fara með brot úr erlendum textum ef það er bein tilvitnun í bókmenntir og listamann, (Gripið fram í: Já.) en það var stuttur prósi sem hann setti fram einu sinni, Piet Hein. Hann er svona: Det er det gale ved pengene, at pengene, de tilhører aldrig dem virkelig trængende.
Þetta er auðskilið. Það er sem sagt gallinn við peningana að þeir eru yfirleitt ekki hjá þeim sem hafa mesta þörf fyrir þá, það liggur í hlutarins eðli. Á það kannski að einhverju leyti við hér, að það megi nota Piet Hein á þetta? Gallinn við þessa aðgerð er sá að hún kemur að allt of miklum hluta þeim til góða sem ekki eru endilega í brennandi þörf fyrir það en skilur mjög marga eftir sem eru miklu verr settir.
Herra forseti. Það er líka þetta með forsendubrestinn. Nú las ég frumvörpin en mér skilst að forsendubrestur sé einhvern veginn dottinn út núna. Hann er hættur að vera vandamál sem er mjög slæmt. Samkvæmt þessu, að meðaltali, þá er álagið af hruninu mjög mismunandi eftir aldurshópum og eftir því hvenær fólk keypti fyrstu íbúð. Sumir eru í þeim vanda staddir að það er eðlilegt að við nýtum opinbera fjármuni til að koma til móts við þá en aðrir eru í það góðri stöðu að mjög góðan rökstuðning þarf fyrir því, og sýna þarf fram á það með góðum greiningum, að forsvaranlegt sé að aðstoða þá.
Þá vil ég líka minna á að húsnæðislán eru ekki einu verðtryggðu lán heimilanna. Fjöldi heimila er með verðtryggð námslán en hæstv. ríkisstjórn telur alls ekki að þar hafi orðið nokkur forsendubrestur. Það virðist ekki varða þá neinu þó að fólk hafi valið að fjárfesta kannski í menntun erlendis og dregið það að fjárfesta í húsnæði eða jafnvel fjárfest í minna húsnæði. Það fólk varð ekki fyrir forsendubresti að mati ríkisstjórnarinnar sem er í þokkabót að læsa landinu þannig að hér þrífist sem fæst sem er skemmtilegt og minnir á nútímann.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þm. Sigríði Ingibjörgu Ingadóttur fyrir ræðu hennar. Mig langar að spyrja hana aðeins nánar vegna þess að ég veit að hún hefur mikinn áhuga á húsnæðismálum í víðu samhengi. Ég tel að hún hafi talsvert mikla þekkingu á húsnæðismálum og hafi kynnt sér ýmsar leiðir sem eru færar í þeim efnum. Ég hef einnig þó nokkra trú á því að hún hugsi um heildina og þar með almannahag.
Þess vegna langar mig að inna hv. þingmann eftir því hvort hún telji að frumvarpið sem við erum að ræða muni gagnast lág- og millitekjuhópum, sem eiga erfitt með að ná endum saman í dag, til að koma húsnæðismálum sínum í lag hvort sem er akkúrat núna eða á næstu árum, t.d. næstu þremur árum sem séreignarlífeyrissparnaðargreiðslan á að taka til. Telur þingmaðurinn að þetta muni koma þeim að gagni?
Herra forseti. Ég þakka hv. þingmanni spurninguna. Ef við tökum hjón sem eru kennarar og hafa nýlega lokið námi, eru að koma undir sig fótunum og eiga ekki íbúð. Þau voru á stúdentagörðum í námi, ég tek það sem dæmi, og nú eru þau komin út á almennan vinnumarkað. Þau hafa ekki náð að safna sér fé til að eiga fyrir útborgun. Þau spara ekki séreignarsparnað en gætu hafið þann sparnað núna.
Það vita allir sem hafa skoðað fasteignamarkaðinn nýlega að þessi hjón munu ekki að þremur árum liðnum eiga fyrir útborgun í íbúð. Fólk hefur mismunandi væntingar og mismunandi vilja en það er vitað mál að það er vaxandi áhugi á leiguhúsnæði miðsvæðis í Reykjavík. Áherslur fólks eru að breytast við val á húsnæði. Ég held að margir séu í svipaðri stöðu og þetta fólk sem mundi fagna því ef ríkisstjórnin lýsti því yfir að nú ætti að setja fjármuni í að byggja upp alvöruleigumarkað á viðráðanlegu verði þar sem fólk gæti búið við húsnæðisöryggi í nálægð við almenningssamgöngur og góða þjónustu.
Þetta eru smáskammtalækningar, þetta er ekki framtíðarsýn fyrir fjölskyldufólk á Íslandi.
Virðulegi forseti. Ég þakka hv. þingmanni fyrir svörin. Það var annað sem ég tók eftir í ræðu hennar hér áðan, og fer ég þá svolítið yfir í aðra sálma, þegar hún talaði um að skatttekjur framtíðar yrðu notaðar til að greiða niður skuldir hjá ákveðnum hópum. Mig langar því að spyrja hv. þingmann hvort hún hafi áhyggjur af tekjum bæði ríkis og sveitarfélaga þegar við ætlum að eyða þessum peningum í dag eða á allra næstu árum í að greiða niður skuldir hjá ákveðnum hópum. Hefur hún áhyggjur af því hvernig skatttekjur framtíðarinnar muni líta út?
Herra forseti. Aldurssamsetning þjóðarinnar er þannig að við erum að eldast. Við erum tiltölulega ung þjóð en við munum fara að finna fyrir því með vaxandi þunga að hlutfall þeirra sem eru yfir 80 ára mun fara vaxandi á næstu áratugum. Það er ánægjulegt að við lifum lengi og vonandi við sem besta heilsu, en það kallar auðvitað á aukin útgjöld ríkisins.
Lífeyriskerfið er þannig uppbyggt að frestun á skattgreiðslum af tekjum er innbyggð í það og þegar fólk fer á ellilífeyri og fær úr lífeyrissjóði eða séreignarsparnaði þá borgar það jafnframt skatta til samfélagsins. Það er til að hver kynslóð borgi fyrir sig af tekjum til að mæta útgjöldum ríkissjóðs. Með þessu erum við að taka það úr sambandi. Ég er á engan hátt að segja að það þurfi í öllum tilfellum að vera slæmt. Það kann að eiga fullan rétt á sér í einhverjum tilvikum, en þegar um er að ræða hátekju- og stóreignafólk finnst mér það geta orkað tvímælis. Þá komum við bara að því hver pólitísk forgangsröðun þeirra sem fara með völdin er. Er það að tryggja meiri auð til þeirra sem hafa mikið fyrir eða er það að reyna með jafnræði að leiðarljósi að tryggja hag allra sem best? Það þarf mjög góðar greiningar á því hvaða áhrif þetta hefur til framtíðar á möguleika ríkisins til að halda úti þeirri þjónustu sem nauðsynleg er svo að við getum kallað okkur velferðarríki.
Herra forseti. Við ræðum nú fyrri helminginn af skuldahöfuðstólsleiðréttinganiðurfærsluskattafsláttarpakka hæstv. ríkisstjórnar, það sem við getum kallað XD-hluta, sjálfstæðishlutann af loforðinu þar sem meiningin er að menn geti lækkað höfuðstól verðtryggðra húsnæðislána sinna og/eða borgað inn á sparnaðarreikning til að fjárfesta í íbúð. Þá borga menn að vísu sinn eigin sparnað beint í það dæmi en þó ekki nema að hluta til þegar betur er að gáð. Óbeint er það ríkið sem fjármagnar þessa aðgerð að verulegu leyti, ríki og sveitarfélög. Það er fyrst og fremst í gegnum afslátt af væntum skatttekjum þessara aðila í framtíðinni borið saman við að menn hefðu sparað í hinu venjulega kerfi.
Ef við lítum örlítið á aðgerðirnar í heild upplifðu flestir þær þannig að lækkunin yrði mun meiri og þýðir ekki fyrir stjórnarliða og Framsóknarflokkinn sérstaklega að bera það endalaust af sér. Nógu marga vinnustaðafundina og fundina fór ég á þar sem ég stóð í því að reyna að svara t.d. spurningum um það hvaða áhrif það hefði á ríkissjóð ef fara ætti í lækkun upp á 240–300 milljarða. Það voru spurningarnar. Þannig upplifðu kjósendur þetta. Og menn veltu sumir fyrir sér, þeir sem voru hugsandi, að kannski væri gott að nota eitthvað af þeim peningum, jafnvel þó þeir kæmu frá útlendum hrægömmum, í að borga niður skuldir eða gera eitthvað annað.
Herra forseti. Af hverju er þetta orðið hér í höndunum á okkur að 72 milljarða lækkun höfuðstóls hjá sumum heimilum í landinu á næstu fjórum árum? Að heimild til að taka allt að 70 milljarða af séreignarsparnaði viðkomandi sem menn borga auðvitað sjálfir og afsala sér þá þeim lífeyrissparnaði síðar. Og í þriðja lagi að verulegu tekjutapi ríkissjóðs og sveitarfélaga í framtíðinni á kostnað skattgreiðenda þeirra tíma og/eða minna svigrúms til að veita opinbera þjónustu. Þetta eru helstu drættirnir í málinu í heild.
Félagslega er það þannig, hvað sem sjálfstæðismenn segja um prósentu, að skattafslættirnir nýtast mönnum í ríkara mæli eftir því sem launin eru hærri. Það er þannig í krónum talið. Það er ekki hægt að mótmæla því að framlag af hálfu ríkisins í krónum talið til að lækka höfuðstólinn er einfaldlega meira eftir því sem launin eru hærri upp að þakinu. Og til að geta nýtt sér þessar ívilnanir til fulls þurfa menn að vera með 700–800 þús. kr. í laun á mánuði í fjölskyldutekjur.
Í öðru lagi er þessi pýramídi líka félagslega á hvolfi vegna þess að það gefur auga leið og þarf ekkert nema lágmarks heilbrigða skynsemi til að sjá að möguleikar fjölskyldnanna til þess að taka allt í einu til hliðar 4% af launum sínum eru háðir því hver launin eru og hver afkoman er og hvort menn ná endum saman. Þó svo að menn hafi borgað eitthvað í skatt af þeim launum sem þeir hafa fengið útborgað að undanförnu og notuðu ekki til að byggja upp séreignarsparnað af því að þeir höfðu ekki efni á því er það líka tengt í þrepaskiptu skattkerfi og með persónuafslætti því hvað menn hafa í laun. Og það kemur þeim mun minni hvati inn í þetta sem launin eru lægri og fólk er komið nær skattleysismörkunum eða borgar tekjur í lágþrepi. Þannig er það. Það er alveg ljóst að hellingur af tekjulágum fjölskyldum í landinu klýfur það ekki að fá minna í vasann á hverjum mánuði, hversu freistandi sem það er að hoppa á þessa gulrót Sjálfstæðisflokksins um skattafslátt.
Mér eru ríkisfjármálin hugleiknust í þessu og af því að tími minn er naumur ætla ég aðallega að horfa á ríkisfjármáladæmi þessu tengt og lái mér hver sem er í ljósi lífsreynslu minnar undanfarin fimm ár. Tekjutap ríkis og sveitarfélaga vegna þeirrar aðgerðar sem við erum að tala um hér — ég er ekki að tala um hinn hlutann, 80 milljarðana sem menn ætla að fjármagna með bankaskatti, sem er auðvitað skattur eins og hver annar skattur, kemur bara inn í kassann hjá hæstv. fjármálaráðherra og krónurnar eru alveg eins og krónurnar sem koma inn fyrir virðisaukaskatt eða eitthvað slíkt. Nei, ég er að tala um það að samkvæmt frekar ófullkomnum gögnum sem fylgja frumvarpinu og frekar opinni kostnaðarumsögn, enda annað erfitt, er þetta í grófum dráttum þannig: Ef við tökum sviðsmynd 1 er tekjutap sveitarfélaganna, á verðlagi ársins 2014, 9–12 milljarðar kr. framvirtir og tekjutap ríkisins 18–25 milljarðar kr. Við þetta bætist um 6,9 milljarða kr. tekjutap ríkisins á næstu fjórum árum vegna minni skatttekna sem leiða af auknum séreignarsparnaði og 3,4 milljarða kr. tekjutap sveitarfélaga af sömu ástæðum. Þessar tölur þarf að skoða saman ef við ætlum að fá niðurstöðu og botn í heildarmyndina. En þetta segir ekki alla söguna. Þetta er kostnaðurinn reiknaður af nafnfjárhæðum tekjutapsins eins og þær standa núna og eru á þessum fjórum árum en ekki af ávöxtuðum séreignarsparnaði í framtíðinni ef það hefði orðið raunin.
Hvað eigum við að gefa okkur? Hvað þurfum við að bæta miklu við til að áætla gróft tekjutap ríkis og sveitarfélaga, bæði vegna skammtímaáhrifa og langtímaáhrifa í formi afsals á framtíðartekjum? Gefum okkur bara ríflega ávöxtun á þessu, 40%, raunávöxtun upp á kannski 3,5% á 15–20 ára líftíma þessa séreignarsparnaðar sem þarna ætti í hlut. Þá eru menn að tala um býsna háar tölur. Þá gætu bæst við hjá sveitarfélögunum ekki 12 heldur kannski 16 milljarðar og ekki 25 heldur 35 milljarðar hjá ríkinu, að viðbættum 3,4 milljörðum hjá sveitarfélögunum og 6,9 milljörðum hjá ríkinu í skammtímaáhrif. Þá erum við komin í um 20 milljarða í heild hjá sveitarfélögunum og 42 milljarða í heild hjá ríkinu.
Auðvitað er þetta gróft dæmi en það er ekki langt frá því sem gæti orðið niðurstaðan. Við værum að tala um framtíðarafsal á tekjum plús skammtímaáhrif af þessari stærðargráðu. Það munar um minna en þetta. Ég geri ekki ráð fyrir að sveitarfélögin muni taka það í mál að fá ekki þessar upplýsingar upp á borðið og ekki ég heldur.
Ég veit vel að vinum mínum á kostnaðarskrifstofunni er vandi á höndum að meta svo óljósar aðgerðir og svona marga lausa enda og það þarf að gefa sér ýmsar forsendur. En það er glórulaust ábyrgðarleysi annað en að gera kröfu til þess að tvennt liggi algerlega skýrt fyrir áður en þessar aðgerðir fara af stað. Það er í fyrsta lagi vandaðar félagslegar, félagsefnahagslegar greiningar á því hvernig þetta kemur út fyrir einstaka tekjuhópa, aldurshópa og aðra í samfélaginu. Menn geta ekki leyft sér svona ráðstöfun opinberra fjármuna öðruvísi en það liggi fyrir þannig að hægt sé að svara spurningum um jafnræði og sanngirni í þessum efnum. Og hitt verður að liggja fyrir; vönduð greining á langtímaríkisfjármálaáhrifum aðgerðarinnar vegna þess að hér er verið að senda stóran reikning inn í framtíðina.
Það var oft spurt að því fyrst eftir hrunið hvort við ættum bara ekki að auðvelda okkur leikinn með því að skutla einhverjum hluta af vandanum inn í framtíðina. Menn voru með hugmyndir um að seilast í lífeyrissjóðina og taka út skatttekjurnar sem þar bíða geymdar og ýmsar aðrar hugmyndir voru uppi um skemmri skírn í því að takast á við þennan vanda. Ég sagði alltaf nei, ekki á meðan ég stend hér, vegna þess að það vorum við sem kynslóð sem brugðumst og ollum þessu hruni. Við skulum gera svo vel og takast á við það sjálf en ekki senda börnum okkar og barnabörnum reikninginn. Nákvæmlega það sama á við hér, herra forseti og hæstv. fjármálaráðherra. Við verðum að skoða stöðuna eins og hún lítur út í þessu samhengi eftir 15–25, 40 ár. Vegna hvers? Meðal annars vegna þess að við erum hér að glíma við lífeyriskerfið líka. Við erum að fara inn í það með þessa aðgerð og taka framtíðarskatttekjur ríkis og sveitarfélaga sem ættu að koma til í vaxandi mæli eftir 15–25 ár.
Það er um það bil, ef ég man þessa tölu rétt, um 35 þúsund manns á eftirlaunaaldri á Íslandi í dag. Eftirlaunahlutfallið svokallaða liggur einhvers staðar þar. Í kringum árið 2030 verða það 50–55 þúsund manns og á árunum 2050–2060 verða 90 þúsund Íslendingar á eftirlaunaaldri. Það er mun hærra hlutfall þjóðarinnar en nú er og þó lágt í alþjóðlegum samanburði. Það er um það bil þá sem ríkið og sveitarfélög munu finna mest fyrir þessu tekjutapi. Það vill svo til að á árunum 2050–2070 verða börnin mín vonandi ef allt gengur vel að fara á eftirlaun hvert á fætur öðru. Ég ætla ekki að skrifa upp á eitthvert glóruleysi í ríkisfjármálum og ráðstöfun opinberra skattfjármuna ef það á bersýnilega að verða til þess að stórskerða lífskjör þeirra. Nóg er samt. Við eigum ógreiddar stórar fjárhæðir í B-deild Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins og það er reyndar halli á A-deildinni líka. Þetta byrjar að koma inn af auknum þunga á sömu árum ef við förum ekki að leggja fyrir fjárhæðir á allra næstu árum. Það er þannig. Ég mun ekki standa að neins konar afgreiðslu á þessu máli nema ég telji að sómasamlega sé um það búið að þessu leyti, fyrir utan mjög margar spurningar sem enn er ósvarað um útfærslu aðgerðarinnar og hvernig hún kemur niður.
Ég vil þó segja um þetta mál sem slíkt að einn þáttur þess er að mínu mati sýnu jákvæðari en annað. Hann er sá að opna leið fyrir ungt fólk sérstaklega eða þá sem ekki hafa komið sér upp húsnæði enn þá til að leggja fyrir og fá jafnvel skattalegan stuðning til þess þannig að þeir eigi frekar fyrir því að borga út í íbúð einhvern tíma á næstu fimm árum. Ég er mun jákvæðari í garð þess og í raun og veru er það að mínu mati jákvæðasti hlutinn sem er undir í öllum þessum pakka. Það er sá möguleiki með aðferð af þessu tagi að tengja það annaðhvort við séreignarsparnað eða með einhvers konar öðru sparnaðarformi sem hvetur til þess og auðveldar mönnum að byggja upp sparnað til að komast yfir þröskuldinn og kaupa sína fyrstu íbúð. En auðvitað væri það áfram gert með þeim afleiðingum að fólk ráðstafar séreignarsparnaði sínum í það og/eða ríkið afsalar hluta af framtíðarskatttekjum til að gera það mögulegt.
Síðan má spyrja, ef við teljum að ríkið eða hið opinbera hafi fjárhæðir af þessu tagi, hvort sem við sækjum þangað fé að einhverju leyti með bankaskatti eða öðru og við gefum okkur að við ætlum okkur að hafa 15–25 milljarða til að aðstoða skuldug heimili og fólk í erfiðleikum á komandi árum, hvernig er skynsamlegast að gera það? Er það með öllu þessu bixi eða væri það kannski með því að stórhækka vaxtabætur og húsaleigubætur næstu fjögur ár og ná þannig utan um allan hópinn og greiða ríkulegar vaxtabætur með rýmri fjárhæðarmörkum og hærri húsaleigubætur til allra í tekjulægri hópunum næstu fjögur ár? Ég svara því hiklaust játandi. Við ættum þá að gera það.
Við ráðstöfuðum yfir 20 milljörðum á núvirði í vaxtabætur á árinu 2011. Menn töluðu náttúrlega um það sem ekki neitt en það munar um það, borið saman við 8,2 milljarða núna.
Að síðustu, herra forseti, verð ég eiginlega bara að biðjast afsökunar á einu. Ég er að hugsa um að nota þetta tækifæri til að biðjast afsökunar á því að hafa ekki talað miklu harðar gegn þessu rugli fyrir kosningarnar í vor. Mér finnst ég sekur um það, þótt ég hefði skíttapað á því fylgi, vegna þess að þetta var glórulaust og er það að hluta til enn þá. Og ég finn til ábyrgðar að hafa ekki staðið mig betur í þeim efnum af því að auðvitað var verið að ganga svoleiðis út yfir öll takmörk í glórulausum og ábyrgðarlausum loforðum að annað eins hefur aldrei sést á Íslandi. Eina heimsmetið sem hér kemur við sögu er heimsmet í óábyrgum kosningaloforðum. Og auðvitað berum við heilmikla ábyrgð, öll sem vorum með einhverju ráði og einhverri rænu í stjórnmálabaráttunni á Íslandi (Forseti hringir.) frá og með upp úr áramótum 2013 að taka ekki til harðari varna á móti slíkum hlutum.
Herra forseti. Það er hægt að finna upplýsingar í þingmáli sem liggur hér frammi á bls. 16 um það hvernig þetta skiptist á fjölskyldurnar í landinu með eign á fasteignum, hvort þær eru skulda í eigninni eða ekki og hvort þær eru að safna í séreignarsparnað. Þar sjáum við að langflestir þeirra sem skulda og eiga fasteign spara í séreignarforminu. Flestir gera það. Fyrir þá sem ekki gera það verður hér til hvati til þess. Fyrir þá sem eru tekjulágir og sjá sér ekki fært að leggja til hliðar í séreignarsparnað verður hér til hjálp við að gera það og það mun nýtast til þess að standa í mánaðarlegum skilum með húsnæðislánið. Það er óumdeilanlegt. Þetta mun hjálpa fólki, sama hvort það er tekjulágt eða í millitekjuhópum eða í efri tekjum, við að standa í skilum með mánaðarlegar afborganir. Það gerir skattafslátturinn.
Varðandi útreikninga hef ég í sjálfu sér ekkert annað í höndunum en það sem segir í frumvarpinu. Ég tel að það séu réttir útreikningar. Það er rétt að þetta er auðvitað háð mati, mun á endanum fara eftir þátttöku í þessu úrræði, en gert er ráð fyrir því í öllum útreikningum að það verði mjög mikil þátttaka.
Sagt er að ekki megi senda reikninginn á framtíðina. Valkosturinn er þá sá að skilja skuldirnar eftir hjá heimilunum. Við lítum þannig á, sem stöndum að þessum aðgerðum, að það sé mikilvæg efnahagsleg aðgerð að hjálpa heimilunum að eiga við það sem eru í dag sögulega gríðarlega háar skuldir, líka í alþjóðlegu samhengi. Ef menn líta á það sem valkost að reyna frekar að styðja stöðu ríkissjóðs sem er reyndar ekki rekinn með halla í augnablikinu og skilja frekar skuldirnar eftir hjá heimilunum, þá erum menn að tala fyrir því að tekinn sé af fólki sá valkostur sem er hér á borðinu að leggja annaðhvort til hliðar fyrir efri árin eða ráðstafa sparnaði sínum eftir því sem fólk (Forseti hringir.) telur henta best stöðu sinni í dag miðað við hvar það er statt á lífsleiðinni. (Forseti hringir.) Sá valkostur í þessu tilviki snýst um (Forseti hringir.) að ráðstafa því framlagi til þess að lækka húsnæðisskuldirnar. Það tel ég skynsamlegt.
Herra forseti. Það er gott að geta aðstoðað fólk við að lækka skuldir sínar, en því var lofað öðru fyrir kosningar en að það ætti að gera það aðallega á eigin reikning og restin yrði skatttekjur úr ríkissjóði og hluti af þeim reikningi lenti á börnunum okkar. Það er útfærslan. Það hlýtur að mega nefna það hér í ræðustólnum án þess að hæstv. fjármálaráðherra kippi sér við.
Svo komum við að því að það eru margar leiðir til þess að aðstoða fólk sem er með þunga greiðslubyrði af húsnæðisskuldum. Ég nefndi tæki ef fólk á í erfiðleikum með að kljúfa húsnæðiskostnaðinn, hvort sem það er að rembast við að eignast íbúð eða er ofurselt leigumarkaðnum eins og hann nú er. Það heita vaxtabætur og húsaleigubætur.
Er það endilega sjálfgefið að það sé gáfulegasta aðferðin, sanngjarnasta aðferðin, réttasta aðferðin í þessum efnum að hafa dregið vaxtabætur niður í 8,3 milljarða kr. sem ég held að fari í almennar vaxtabætur á árinu 2014 á verðlagi þessa árs borið saman við yfir 20 milljarða árið 2011? Auðvitað voru skuldirnar meiri þá, það hefur náðst verulegur árangur í að lækka þær, sem sést meðal annars á því að minni fjárhæðir ganga til vaxtabóta í óbreyttu kerfi.
Ég skil alveg Sjálfstæðisflokkinn að berjast hér fyrir þessum aðferðum sem eru auðvitað skilgetið afkvæmi þeirrar stefnu hans að sjá aldrei neitt nema séreignarstefnu í húsnæðismálum. Auðvitað er þá verið að halda því að fólki að kosturinn við séreignarstefnuna sé sá að það sé svo gott að mynda eign í húsnæði, það verði allir ríkir svona smátt og smátt á því að eiga sitt eigið húsnæði, sem hefur ekki orðið reyndin á Íslandi. Ætli séreignarstefnan hafi reynst þjóðinni sérstök gæfa í þeim óstöðugleika efnahagsmála sem við höfum búið hér við? Hvað eru kollsteypurnar orðnar margar sem við munum sem erum nú á miðjum aldri? Eigum við að segja þrjár eða fjórar? (Gripið fram í: Þrjár.)
Herra forseti. Ég er alveg sannfærður um að séreignarstefnan hefur reynst okkur Íslendingum vel. Ef menn vilja ekki séreignarstefnu, vilja að fólk eigi ekki sitt eigið húsnæði, verður fólk að leigja það af einhverjum. Það sem vinstri flokkarnir hafa helst talað fyrir hér í þinginu er að það eigi að leigja það af einhverjum félögum sem megi ekki reka með hagnaðaráform. Þá erum við auðvitað komin út í einhvers konar almennan sósíalisma í húsnæðismálum sem mér líst ekkert á. En það er önnur umræða.
Ég ætla að segja varðandi það að þetta frumvarp sé eitthvað allt annað en rætt var um, það var nákvæmlega þetta sem við vorum að tala um fyrir kosningar, að fara séreignarsparnaðarleiðina. Menn segja: Það kemur á óvart að fólk þurfi eitthvað að leggja af mörkum sjálft. Nei, það kemur engum á óvart vegna þess að það var nákvæmlega svona sem við töluðum. Við erum reyndar að bjóða upp á meiri skattafslátt en við ræddum um vegna þess að í kosningabaráttunni töluðum við um 2% og 2%, þ.e. frá launþega og atvinnurekenda, en hér er gengið út frá 4% og 2%, samtals 6%. Þetta er meira en við gerðum sérstaklega ráð fyrir.
Hin leiðin sem við ræddum um til þess að hjálpa fólki til að eiga við húsnæðisskuldir sínar var sú að veita beinan skattafslátt sem að sjálfsögðu hefði komið niður á tekjum ríkissjóðs. Þess vegna á það heldur ekki að koma neinum á óvart þó að ríkissjóður komi við sögu í heildaraðgerðunum sem við erum hér að tala fyrir.
Er þetta óábyrgt? Nei, þetta er ekki óábyrgt. Þetta er aðgerð sem styður heimilin í því að lækka skuldastöðu sína. Það er raunhæft að gera það með þeim hætti sem við erum hér að kynna til sögunnar.
Varðandi tekjutapið tel ég að taka þurfi með í myndina auknar tekjur sem kunna að koma af því að fjölskyldurnar, heimilin í landinu, geti aftur orðið virkari þátttakendur í efnahagslífinu. Það mun að einhverju leyti skila sér í sköttum til baka.
Varðandi sérstöku vaxtabæturnar. Þær voru ágætar, en þær voru ákveðnar af hálfu fyrri ríkisstjórnar sem tímabundið úrræði sem síðan rann sitt skeið. Gallinn við það úrræði var meðal annars sá að það voru ekki allir (Forseti hringir.) sem nutu, mörkin voru það þröng. (Forseti hringir.) Það voru ákveðin tekjumörk á sérstöku (Forseti hringir.) vaxtabótunum. En ég ætla ekkert að mæla sérstaklega (Forseti hringir.) gegn því úrræði, það var ágætt. (Forseti hringir.) Það hefur runnið sitt skeið. Hér er farin (Forseti hringir.) önnur leið.
Herra forseti. Til þess að ekki sé snúið út úr eða neinn vafi sé um skoðun manna þá er ég að sjálfsögðu fylgjandi því að það fólk sem getur auðveldlega og vill eiga sitt eigið húsnæði geri það, að sjálfsögðu, það er engin deila um það. Deilan stendur um glórulausa séreignarstefnu sem hefur birst okkur í því að menn lögðu niður félagslegt húsnæðislánakerfi á Íslandi og tekjulágu fólki, ungu fólki, er ýtt út í þann eina valkost að reyna að kljúfa það að kaupa sitt húsnæði sjálft.
Ég hef talað við mjög marga í svonefndum lánsveðshópi. Margir í þeim hópi voru ungt fólk að koma heim frá námi á árunum 2006–2008. Hvaða valkostur stóð því til boða í húsnæðismálum á höfuðborgarsvæðinu annar en að reyna að kaupa íbúð á uppsprengdu verði sem oft leiddi til þess að það varð að fá lánað veð hjá foreldrum sínum? Það voru engir aðrir valkostir í boði. Þannig er það.
Það er út af fyrir sig rétt hjá hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra að Sjálfstæðisflokkurinn er miklu nær því að efna í grófum dráttum og aðalatriðum og efnislega það sem hann sagði fyrir kosningar. Það er rétt, rétt skal vera rétt. Það var talað um séreignarsparnað og skattafslátt. En Framsóknarflokkurinn er auðvitað úti í hafsauga. Það er þannig.
Síðan að lokum um sérstöku vaxtabæturnar af því menn tala alltaf um að aðstoða heimilin, aðstoða heimilin við að lækka sínar skuldir. Aðstoða heimilin. Já, en hvað er hátt hlutfall heimila í landinu sem mun í raun og veru að lokum njóta þessarar aðgerðar í einhverjum mæli? Það er miklu, miklu lægra en menn reyndu að telja þjóðinni trú um, t.d. í Hörpu í nóvember. Það blasir við. Sérstaka vaxtaniðurgreiðslan gekk til yfir 90 þús. heimila í landinu og hún var ekki tekjutengd, hún var bara skert við mjög há eignarmörk. (Forseti hringir.) Það er stærsta almenna aðgerðin í þessum (Forseti hringir.) efnum hingað til.
Virðulegi forseti. Þakka hv. þingmanni fyrir góða ræðu. Hann minntist á að við hefðum kannski átt að vara við þessum aðgerðum og vera duglegri í því fyrir kosningar. Það er kannski eitthvað til í því. Við töluðum, held ég reyndar, frekar skýrt í þessu máli sem og vinstri grænir og ekki hlutum við góða kosningu fyrir vikið, enda var stemningin ekki alveg þar. Mér er þó minnisstætt á kosningafundi fyrir austan að ég og hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon settum spurningarmerki við skuldaniðurfellingarhugmyndirnar og veltum því upp hvort verið væri í rauninni að flytja fjármagn frá landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðisins vegna þess að maður ímyndar sér að stór hluti þessara niðurfellinga muni renna til þeirra sem eru skuldsettastir og eiga dýrasta húsnæðið og það er eðli málsins samkvæmt fólk á höfuðborgarsvæðinu. Við hlutum mikið klapp fyrir, man ég, þannig að einhverjir voru svo sem á þeirri línu en vilji margra kjósenda var þó skýr. Hins vegar var alltaf talað, og ég skildi það þannig, eins og þessir peningar yrðu sendir frá tunglinu, þetta átti ekki að koma ríkissjóði neitt við. Mér fannst líka svolítið illa gert þegar var talað eins og þetta væru ekki skatttekjur.
Ég held að við séum sammála um séreignarstefnuna sem er ekki af hinu góða. Ég vil bara spyrja hv. þingmann hvort hann telji að við eigum að veita meiri pening í leigumarkaðinn, sérstaklega í ljósi þess að fyrri ríkisstjórn setti um 82 milljarða í sértækar aðgerðir, fyrir utan það sem bankarnir gerðu, og á árunum 2010–2014 voru settir um 66 milljarðar í vaxtabætur. Það er nú þegar búið að gera heilmikið. Væri þeim 70 milljörðum sem hér um ræðir og svo 80 milljörðum (Forseti hringir.) í skuldaniðurfellinguna betur (Forseti hringir.) varið í aðra hluti, eins og styrkingu leigumarkaðarins? (Forseti hringir.)
Herra forseti. Til að taka af allan vafa um það hef ég aldrei lagst gegn því að það gæti verið réttlætanlegt og skynsamlegt að fara í tilteknar afmarkaðar aðgerðir til að aðstoða fólk við að lækka höfuðstól verðtryggðra lána, en ég hef alltaf einskorðað mig við að það yrði þá sá hópur sem sannanlega varð fyrir forsendubresti vegna þess að hann tók lánin á óhagstæðasta tíma, 2004–2008, og alveg sérstaklega þeir sem voru að kaupa sína fyrstu íbúð. Það standa rök til þess að ráðstafa einhverjum fjármunum í að aðstoða það fólk sérstaklega við höfuðstólinn, en þar með er það líka upptalið.
Hér eru í vændum aðgerðir sem eru allt annars eðlis og dreifa þessu yfir allan hópinn og munu skila hæstu fjárhæðunum til þeirra sem eru með miklar skuldir og eiga auðvitað verðmætar eignir á móti og hafa ekki notið góðs af neinum aðgerðum sem búið er að ráðast í og koma þá til frádráttar. Eini hópurinn sem hugsanlega getur fengið 4 milljóna lækkun höfuðstóls út úr hinum hluta aðgerðanna eru þeir sem voru svo vel settir að þeir komust ekki í 110%-leiðina, þeir sögðu sig frá greiðslujöfnun, þeir fóru þaðan af síður í sérstaka skuldaaðlögun og þeir voru með svo há eignarmörk að þeir fengu ekki sérstöku vaxtaniðurgreiðsluna þannig að hún kom ekki heldur til frádráttar. Það sýnist mér vera eini hópurinn sem getur fengið fullt út úr þessu.
Það er hárrétt hjá hv. þingmanni að við skárum okkur nokkuð úr frambjóðendahópnum í Norðausturkjördæmi hvað varðaði það að vera gagnrýnin á þessar hugmyndir og benda á það t.d. að landsbyggðarfólk fengi náttúrlega að breyttu breytanda miklu, miklu minna út úr þessu en aðrir.
Vandinn var auðvitað að eiga við þetta þegar talað var eins og þetta kæmi bara eins og af himnum. Það var talað þannig, það mundi bara allt í einu fara að rigna peningum af himnum ofan frá einhverjum hrægömmum og það yrði ekkert mál að gera allt fyrir alla og enginn þyrfti að borga neinn reikning. Síðan er þetta búið að breytast svo hressilega yfir í andhverfu sína að það er (Forseti hringir.) allt á kostnað eða ábyrgð ríkisins nema það sem menn borga sjálfir út úr séreignarsparnaðinum.
Virðulegi forseti. Ég heyrði einhvern tímann að það hefðu ekki verið nema um 75% af þeim sem áttu rétt á 110%-leiðinni sem fóru þá leið. Það finnst mér vera mjög athyglisvert og velti fyrir mér hvort hv. þingmaður, sem þekkir þessi mál kannski betur en ég, geti ímyndað sér af hverju fólk nýtti sér ekki þá leið.
Síðan er annar punktur sem ég sé í þessu frumvarpi, ef ég skil það rétt. Fólk sem á ekki húsnæði núna en vill notfæra sér þennan séreignarlífeyrissparnað á að nýta hann eigi síðar en 30. júní 2019. Það hefur nokkur ár til að safna einhverri upphæð og á síðan að nýta sparnaðinn. Ég velti fyrir mér hvaða áhrif það hafi á fasteignamarkaðinn ef sett eru einhver tímamörk þarna, að fólk þurfi að vera komið með einhvern kaupsamning í hendur til að geta nýtt sér þetta úrræði. Þetta er kannski spurning sem ætti frekar að spyrja hæstv. ráðherra að. Ég hef sett spurningarmerki við þetta. Mér finnst ég ekki hafa fengið svar við þessu. Ég ætlast ekki til að hv. þingmaður svari því, hann er auðvitað ekki ábyrgur fyrir þessu.
Ég hef áhuga á að vita hvað hann segir um þann hóp sem fór ekki 110%-leiðina og kannski líka um þá sem hv. þingmaður segir að þurfi enn að fá einhverja lausn.
Mér finnst rétt að benda á að við erum að setja gríðarlega peninga í vaxtabætur á hverju ári til handa þeim sem ákveða að kaupa sér húsnæði á meðan við gerum ekki neitt sambærilegt fyrir þá sem ákveða að vera á leigumarkaði. Við erum með mikla séreignarstefnu á Íslandi bara í vaxtabótakerfinu, fyrir utan allar aðrar aðgerðir sem við höfum staðið í hérna til að leiðrétta lán heimilanna.
Herra forseti. Það er alveg rétt að menn áttu von á því að þátttakan í 110%-leiðinni yrði almennari. Það voru ýmsar ástæður fyrir því að ákveðnir hópar annaðhvort kusu að nýta sér hana ekki eða ýttust út úr henni. Menn vanmátu t.d. hvað margir sáu bara strax sjálfir að þeir væru það vel settir eignalega að þeir mundu fá lítið eða ekkert út úr þessari leið vegna þess að hún tók mið af því hvað menn áttu skuldlaust og skerðingarmörk miðuðu við það. Svo voru þökin upp á tekjutenginguna og þökin upp á 4 milljónir og 7 milljónir o.fl. Því miður fengu fæstir í lánsveðshópnum neitt út 110%-leiðinni af því að hin lánuðu veð stoppuðu það o.s.frv. Ýmislegt varð til þess að hópurinn grisjaðist dálítið meira í þeirri aðgerð en maður átti von á þegar fjöldinn var skoðaður, sem virtist vera yfirveðsettur samkvæmt gögnum.
Varðandi áhrif á fasteignamarkaðinn. Það er alveg hárrétt athugað hjá hv. þingmanni að það er ekki hægt að útiloka að þetta gæti leitt til einhverrar smábólumyndunar á fasteignamarkaði, t.d. missirið fyrir áramót 2019 ef þá væri talsvert fjölmennur hópur sem væri með talsverðan séreignarsparnað geymdan, uppsafnaðan, og þyrfti að ná sér í kaupsamning til þess að nýta sér útgreiðsluna, fá útgreiðsluna og eiga rétt á skattafslætti. Það þarf að huga að öllu slíku.
Síðan að lokum um þá sem eru á leigumarkaði og bara örstutt um hina almennu stöðu í húsnæðismálum. Ég held að vandinn sé sá að við þurfum að leita leiða sem búa til miklu meira jafnræði milli hinna fjölbreyttu valkosta í þessum efnum, sem henta hverjum og einum. Það eru þeir sem vilja vera á leigumarkaði, eru sæmilega tryggir þar, það eru húsnæðissamvinnufélög, það er búseturéttur og það eru kaup. (Forseti hringir.) Menn hafa t.d. verið að (Forseti hringir.) reyna að undirbúa að taka upp (Forseti hringir.) samræmdar húsnæðisbætur svo að mörkin milli (Forseti hringir.) húsaleigubóta og vaxtabóta hyrfu eða (Forseti hringir.) yrðu ekki eins skýr og þau eru í dag.